გასულ კვირას განათლებისა და მეცნიერების კომიტეტმა „ზოგადი განათლების შესახებ“ კანონში შესატან ცვლილებაზე იმსჯელა. კონკრეტულად, ცვლილება, რომელიც კანონპროექტშია ასახული, მიზნად ისახავს სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეებისთვის ხარისხიანი განათლების უზრუნველყოფას. არსებული საჭიროებიდან გამომდინარე, სპეციალური მასწავლებლების წრე ფართოვდება. რას გულისხმობს ცვლილება? როგორც კომიტეტში გამართულ სხდომაზე ითქვა, სპეცმასწავლებლებთან დაკავშირებული სტანდარტიზაციითა და რეგლამენტირებით ამაღლდება მათი კვალიფიკაცია.
კონკრეტულ ცვლილებებსა და მიზნებზე საუბრისას, განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის მოადგილემ, ვალერიან გობრონიძემ აღნიშნა, რომ სპეციალური მასწავლებლის განათლებისა და პროფესიული განვითარებისათვის საკმარისი საკანონმდებლო საფუძვლები გაჩნდება და შესაძლებელი იქნება სისტემაში ჩართული, გამოცდილი პირების შენარჩუნება; ამ ცვლილებით, დაზუსტდება როგორც სპეციალური მასწავლებლის განათლებისთვის დადგენილი მოთხოვნები, ასევე სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლისა და სასკოლო სასწავლო გეგმის განმარტება.
როგორც პროექტის განხილვისას აღინიშნა, ცვლილება ინკლუზიურ განათლებაში ჩართული სპეციალური მასწავლებლების მიმართ არსებული საკანონმდებლო რეგულაციების დახვეწის საჭიროებამ გამოიწვია. შესაბამისად, კანონპროექტის თანახმად, სსსმ მოსწავლეებისთვის განათლების უზრუნველყოფის მიზნით, ზუსტდება სპეციალური მასწავლებლის განათლებისთვის დადგენილი მოთხოვნები და გათვალისწინებული იქნება შესაძლო კვალიფიკაციის მქონე მეტი პირი, რომელსაც უფლება ექნება გახდეს სპეციალური მასწავლებელი. კერძოდ, კანონის ძალაში შესვლის შემდეგ, არსებული მოდელისგან განსხვავებით, ფსიქოლოგის ან ოკუპაციური თერაპევტის აკადემიური ხარისხის მქონე პირს შესაძლებლობა მიეცემა, დასაქმდეს სკოლებში სპეციალურ მასწავლებლად. ასევე, იგეგმება სპეციალური მასწავლებლის მომზადების 60-კრედიტიანი საგანმანათლებლო პროგრამის ამოქმედებაც, რომელიც უმაღლესი განათლების შესახებ კანონში აისახება. პროგრამის დასრულების შემდეგ, პირს შესაძლებლობა ექნება, დასაქმდეს ამ მიმართულებით. ამის გარდა, სპეციალური განათლების ან განათლების აკადემიური ხარისხის (დოქტორის ხარისხის) მოპოვების შემთხვევაში, თუკი ნაშრომი შეეხება ინკლუზიურ განათლებას, პირს მიეცემა შესაძლებლობა, იმუშაოს სპეციალურ მასწავლებლად. „ხაზგასმით მინდა აღვნიშნო, რომ წარმოდგენილი ცვლილებების თანახმად, ფართოვდება იმ პირთა წრე, რომლებსაც სპეციალურ მასწავლებლად დასაქმების უფლება მიეცემათ. ასეთი ტიპის გაფართოების შესაძლებლობა კი, სისტემაში არსებულმა პრაქტიკამ გვიჩვენა – ფსიქოლოგები, ოკუპაციური თერაპევტები ის პირები არიან, რომლებიც რამდენიმე წელია შემოსული არიან სისტემაში და ძალიან პოზიტიურად ართმევენ თავს მათზე დაკისრებულ მოვალეობას. აქედან გამომდინარე, ვაძლევთ შესაძლებლობას, გაიფართოონ თავიანთი კვალიფიკაცია,“ – აღნიშნა ვალერიან გობრონიძემ.
სკოლებში ინკლუზიური განათლების მიმართულებით კვალიფიციური კადრების შესვლას ემსახურება უმაღლეს საგანმანათლებლო პროგრამებში, მასწავლებლის მომზადების 60-კრედიტიანი პროგრამის ანალოგიური, სპეციალური მასწავლებლების მომზადების 60-კრედიტიანი პროგრამის შეთავაზებაც და 300-კრედიტიან საბაკალავრო-სამაგისტრო პროგრამაში 60-კრედიტიანი პროგრამის ინტეგრირება, რაც გულისხმობს იმას, რომ შესაბამისი მოდელი სპეციალური მასწავლებლის განათლებისთვის უნდა ჩაშენდეს 300-კრედიტიან პროგრამებში. აქედან გამომდინარე, „ზოგადი განათლების შესახებ კანონში“ ცვლილების პარალელურად, ცვლილება „უმაღლესი განათლების შესახებ კანონშიც“ აისახება, რაც ბუნებრივი, თანმდევი პროცესია,
პირველ მოსმენაზე, რომელზეც კომიტეტმა კანონპროექტს მხარი დაუჭირა, გიორგი ამილახვარმა კიდევ ერთი ინიციატივა გაახმოვანა, რომელიც შესაძლოა კანონპროექტის ცვლილებებს დაემატოს: „შესაძლებელია, ვიმუშაოთ მასწავლებლის მომზადების პროგრამის ისეთ მიმართულებაზეც, როგორიც გვაქვს ბაკალავრდამთავრებულთათვის. რამდენიმე თვის წინ შევიდა ცვლილება კანონში, რომლის თანახმადაც, ბაკალავრიატის სტუდენტებს მივეცით შესაძლებლობა, პარალელურად, გაიარონ მასწავლებლის მომზადების 60-კრედიტიანი პროგრამა. ალბათ, აქაც ლოგიკურია – თუ ის დავუშვით ჩვეულებრივი მასწავლებლებისთვის, სპეცმასწავლებლის შემთხვევაშიც შეიძლება დავამატოთ ასეთი ცვლილება. მესმის, რომ 60-კრედიტიანი პროგრამა ცალკე უნდა არსებობდეს, იმიტომ, რომ შეიძლება, ბაკალავრიატის დამთავრების შემდეგ გაუჩნდეს პირს სურვილი, რომ გაიაროს მასწავლებლის მომზადების 60-კრედიტიანი პროგრამა. ამიტომ, ბუნებრივია ეს კარი არ უნდა ჩავუკეტოთ, მაგრამ მათთვის, ვინც ახლა სწავლობს და აქვს სურვილი, გადადგას ეს ნაბიჯი, ალბათ, ლოგიკური იქნება ასევე დავუშვათ შესაძლებლობა და იმ უნივერსიტეტში, სადაც იარსებებს სპეცმასწავლებლის მომზადების 60-კრედიტიანი პროგრამა, მივცეთ შესაძლებლობა, ბაკალავრიატის პარალელურად გაიარონ. სწორი იქნება ამ მიმართულებაზეც ვიმსჯელოთ და შესაბამისი ცვლილება მივიღოთ კანონში“.
პროექტის წარდგენისას ყურადღება გამახვილდა კიდევ ერთ მნიშვნელოვან დეტალზე, რომელიც გულისხმობს იმ ვალდებულებასა და უფლებამოსილებას, რომელიც განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს კრიზისული სიტუაციების მართვის მიზნით მიენიჭება.
კრიზისულ სიტუაციებში, ბუნებრივია, იგულისხმება სკოლაში გამოვლენილი უსაფრთხოების, საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვის, მწვავე ქცევითი სირთულეებით გამოწვეული პრობლემების დაძლევა. როგორც მინისტრის მოადგილემ განაცხადა, ეს პროცედურები დღესაც არსებობს სკოლებში, სადაც ჩართულია ფსიქოლოგი, სპეცმასწავლებელი, ასევე მანდატურის სამსახური, თუმცა, კანონპროექტის თანახმად, შეიქმნება სპეციალური გაიდლაინი, რომ წინასწარ გაწერილი პროტოკოლის მიხედვით იმოქმედოს პირმა, რათა სწრაფად, მინიმალური ზიანითა და მაქსიმალური სარგებლით მოხდეს სიტუაციის განმუხტვა.
ცვლილებათა პაკეტით დაზუსტდება სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლისა და სასკოლო სასწავლო გეგმის ცნების განმარტება; ასევე განისაზღვრება ტერმინი ტრანზაცია, რაც გულისხმობს პირის საჭიროებაზე მორგებულ პროცესს, რომელიც მოსწავლის სასწავლო პროცესში წარმატებულ ინტეგრაციას ემსახურება.
როგორც ვალერიან გობრონიძემ აღნიშნა, ინკლუზიური განათლება ხელს უწყობს სამართლიანი საზოგადოების ჩამოყალიბებას, სადაც ყველა ინდივიდი დაფასებულია. მისივე თქმით, განათლება შესაძლებლობას აძლევს შეზღუდული შესაძლებლობისა და სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე პირებს, სრულად მიიღონ მონაწილეობა ყოველდღიურ ცხოვრებაში, დასაქმდნენ, ჩართული იყვნენ კულტურულ, სპორტულ, სოციალურ თუ პოლიტიკურ საქმიანობაში. „სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის აკადემიური, ფუნქციური, სოციალური უნარების განვითარებაში დიდ როლს თამაშობს სპეციალური მასწავლებელი და ინკლუზიურ განათლებაში ჩართული სხვა სპეციალისტები, რაც ხელს უწყობს სკოლის კულტურის ჩამოყალიბებას არა მარტო სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეებში, არამედ ნებისმიერი მოსწავლის სოციალურ თუ პოლიტიკურ ცხოვრებაში“.
ცხადია, აღნიშნული ცვლილებით სპეციალური მასწავლებლის განათლების განვითარებისათვის საკმარისი საკანონმდებლო საფუძვლები გაჩნდება და შესაძლებელი იქნება სისტემაში ჩართული გამოცდილი, სხვადასხვა სპეციალობის მქონე პირების შენარჩუნება, თუმცა, ძალიან დიდი დრო დასჭირდა იმის გაცნობიერებას, რომ ფსიქოლოგები და სხვა მომიჯნავე სპეციალობის მქონე პირები, განსაკუთრებით გამოცდილების მქონე სპეცალისტები, რომლებიც წლების განმავლობაში მუშაობდნენ სკოლებში სსსმ მოსწავლეებთან, საუკეთესო რესურსია იმისათვის, რომ სისტემაში შექმნილი სპეცმასწავლებლის დეფიციტი დაიძლიოს.
„როდესაც ინკლუზიური განათლების დანერგვა დაიწყო სკოლებში, პირველი სპეციალისტები, ვინც შევიდნენ სკოლებში და სპეციალურ მასწავლებლებად მუშაობდნენ, სწორედ ფსიქოლოგები იყვნენ. მეტიც, ის გარკვეული მიღწევები, რაც იმ დროისთვის სკოლებში იყო, უნდა ვაღიაროთ, რომ ერთმნიშვნელოვნად მათი დამსახურებაა,“ – გვეუბნება 157-ე სკოლის ფსიქოლოგი თამარ ჩოჩიშვილი. ფსიქოლოგი იხსენებს, წლების წინ, სპეცმასწავლებლის შესახებ კანონის მიღების შემდეგ, როგორ დატოვა სისტემამ ისინი პროცესებს მიღმა და ამბობს, რომ ეს იყო შეცდომა, რადგან ძალიან ბევრმა მისმა კოლეგამ, კვალიფიციურმა კადრმა დატოვა სკოლა.
რა გამოიწვია ამან რეალურად? „გამოიწვია ის, რომ ადამიანები, რომლებსაც რეალურად აქვთ ბავშვის კოგნიტური, აკადემიური თუ ემოციური უნარების შეფასების ძალიან კარგი კომპეტენცია, ამ პროფესიის მიღმა დარჩნენ. იმავდროულად, სპეცმასწავლებლებად მუშაობა შეეძლო ნებისმიერი საგნის მასწავლებელს. ისიც ხომ უნდა ვაღიაროთ, რომ მიდგომები სსსმ მოსწავლეებთან უკეთ იციან კოლეგებმა (ფსიქოლოგებმა), ვიდრე საგნის მასწავლებლებმა, რომლებიც არ არიან ამ მიმართულებით გადამზადებული. მდგომარეობას ისიც ამწვავებს, რომ სსსმ მოსწავლეების რაოდენობა სკოლებში ყოველწლიურად იცვლება, შესაბამისად, იზრდება მოთხოვნა სპეციალურ მასწავლებლებზე. საგნის მასწავლებლების რაოდენობა, რომლებიც სპეცმასწავლებლებად გადავიდნენ, ფაქტია, რომ საკმარისი არ აღმოჩნდა – სისტემა მოთხოვნას ვეღარ პასუხობს. ისიც საყურადღებოა, რომ მათგან უმრავლესობას, ასე ვთქვათ, ახლიდან უწევს სწავლა, როგორ მიუდგეს სსსმ მოსწავლეებს – როგორ შეაფასოს სწორად, როგორ ჩართოს საგაკვეთილო პროცესში; ზოგადად, მათ ნაკლებად იციან ქცევის მართვის სტრატეგიებიც, მაგალითად, როგორ მოიქცნენ, როდესაც მოსწავლეს რთული ქცევა აქვს და ა.შ. ესეც პრობლემაა, იმასთან ერთად, რომ სისტემა რაოდენობრივად ვეღარ პასუხობს მოთხოვნას, ანუ მოთხოვნა აჭარბებს მიწოდებას. შესაბამისად, ის ფაქტი, რომ განიხილება კანონპროექტი, რომლის დამტკიცების შემდეგაც ფსიქოლოგებს და ოკუპაციურ თერაპევტებს ან მომიჯნავე სპეციალისტებს ამ პროფესიაში მუშაობის უფლება მიეცემათ, ჩემი აზრით, მხოლოდ დადებითად წაადგება სფეროს. ერთია, რომ დანაკლისს შევავსებთ და სსსმ მოსწავლეების რაოდენობის ადეკვატური იქნება სკოლებში სპეციალური მასწავლებლების რაოდენობა და მეორე, კიდევ უმნიშვნელოვანესი – იქნებიან კადრები, რომლებმაც უკვე იციან ბავშვის განვითარების სტრატეგიები – ემოციური, კოგნიტური, სოციალური და, შესაბამისად, საკმაოდ კარგად გაართმევენ ამ მოვალეობას თავს.
იმდენად გაიწელა დროში კანონის მიღება, რომელმაც სპეციალურ მასწავლებელს მასწავლებლის სტატუსი მიანიჭა, რომ სისტემამ, ამ მოლოდინშიც, უკვე ბევრი მასწავლებელი დაკარგა.
რეალურად, კანონმა მასწავლებლები ასეთი არჩევნის წინაშე დააყენა – ან საგნის მასწავლებლობა, ან სპეცმასწავლებლობა. ერთ-ერთი უნდა აგერჩია. ბევრმა არჩევანი საგნის მასწავლებლობის სასარგებლოდ გააკეთა და ამას თავისი ობიექტური მიზეზებიც ჰქონდა. როდესაც ამ არჩევანს აკეთებდნენ, ასეთი მოცემულობა ჰქონდათ: სპეციალური მასწავლებლის ძალიან დაბალი ანაზღაურება და წინსვლის არანაირი პერსპექტივა (არც სქემა იყო დამტკიცებული, არც გამოცდები), საგნის მასწავლებლები კი, გაცილებით უკეთეს მდგომარეობაში იმყოფებოდნენ – გაორმაგებული ანაზღაურებითა და წინსვლის პერსპექტივით. აქედან გამომდინარე მოხდა ის, რაც მოხდა და ძალიან ბევრი ადამიანი, ვისაც ვიცნობდი და ძალიან დამწყდა გული, ამ სფეროდან რომ წავიდა – გადავიდა საგნის მასწავლებლად.
ამ ფაქტების გამო, რაც ჩამოვთვალე, მაშინ სისტემამ მართლა ბევრი კვალიფიციური სპეცმასწავლებელი დაკარგა. ამის შემდეგაც, კადრების გადინება, დროთა განმავლობაში, მუდმივად ხდებოდა. როგორც იქნა, დამტკიცდა სქემა, გამოცდებიც დაიწყო, მართალია ჯერ წამყვანის არ არის, მაგრამ უფროსი მასწავლებლის გამოცდა უკვე მეორე წელია ტარდება, სავარაუდოდ, მალე პორტფოლიოს წარმოებაც დამტკიცდება და ნელ-ნელა სპეცმასწავლებლის პროფესია უფრო მიმზიდეველი გახდება. თუმცა, ის კადრები, რომელთა გადინებაც მოხდა, აღარ მგონია უკან დაბრუნდნენ. მათ თავიანთ საგანში, რომელსაც ასწავლიან, წარმატებას მიაღწიეს და თავი დაიმკვიდრეს, ანუ ნულიდან აღარ დაიწყებენ. შესაბამისად, ერთადერთი სწორი გადაწყვეტილება, არსებულ მოთხოვნას რომ კვალიფიციური კადრებით ვუპასუხოთ, ჩემი აზრით, სისტემაში ფსიქოლოგების, ოკუპაციური თერაპევტებისა და მომიჯნავე პროფესიების მქონე ადამიანების სპეცმასწავლებლებად დასაქმების დაშვებაა.“ – ამბობს თამარ ჩოჩიშვილი.
გამოიყენებს თუ არა სკოლის მოქმედი ფსიქოლოგი კანონში ცვლილების ასახვის შემდეგ გაჩენილ ალტერნატივას, თამარი ამბობს, რომ არჩევანს ისევ ფსიქოლოგობაზე გააკეთებს, რადგან სამუშაო საათების გრაფიკის მიხედვით, მისთვის უფრო მისაღებია. „არჩევანს ვაკეთებ მხოლოდ იმის გამო, რომ ამის გარდა სხვა სამსახურებიც მაქვს და სპეციალურ მასწავლებლობას, რომელიც საათობრივად მეტია, ფიზიკურად ვერ შევითავსებ. ამის გარდა, სპეციალური საჭიროების მქონე ბავშვებთან ვმუშაობ კოგნიტურ უნარებზე, რაც ჩემთვის, როგორც პროფესიონალისთვის, ძალიან მნიშვნელოვანია.“ თუმცა, ამბობს, რომ მის გარშემო არიან ადამიანები, საკმაოდ კვალიფიციური ფსიქოლოგები, რომლებმაც იციან სსსმ ბავშვებთან მუშაობის სპეციფიკა, როგორ გაუმკლავდნენ ქცევით სირთულეებს, ასევე, კოგნიტური უნარების შეფასება, განვითარება და სურვილი აქვთ, დასაქმდნენ სკოლებში სპეცმასწავლებლებად. თუკი კანონი ამის შესაძლებლობას მისცემს, ფიქრობს, რომ ბევრი კვალიფიციური კადრი შეემატება სკოლებს სპეცმასწავლებლების სახით.
ცვლილებით გათვალისწინებულია, რომ სპეციალური მასწავლებელი უნდა აკმაყოფილებდეს მასწავლებლის პროფესიული სტანდარტით დადგენილ მოთხოვნებს და ერთ-ერთ შემდეგ მოთხოვნას:
ა) უნდა ჰქონდეს მასწავლებლის მომზადების ინტეგრირებული საბაკალავრო-სამაგისტრო საგანმანათლებლო პროგრამის ან მაგისტრატურის საგანმანათლებლო პროგრამის დასრულების შედეგად მინიჭებული განათლების მაგისტრის ან მასთან გათანაბრებული აკადემიური ხარისხი (ზოგადი განათლების შესაბამისი საფეხურის საგნის/საგნების სწავლების უფლების მითითებით) და ჩაბარებული ჰქონდეს საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული სპეციალური მასწავლებლის გამოცდა ან მოპოვებული ჰქონდეს სპეციალური მასწავლებლის მომზადების საგანმანათლებლო პროგრამის დაძლევის დამადასტურებელი სერტიფიკატი;
ბ) უნდა ჰქონდეს მასწავლებლის მომზადების ინტეგრირებული საბაკალავრო-სამაგისტრო საგანმანათლებლო პროგრამის დასრულების შედეგად მინიჭებული განათლების მაგისტრის ან მასთან გათანაბრებული აკადემიური ხარისხი და ამ პროგრამის ფარგლებში გავლილი უნდა ჰქონდეს სპეციალური მასწავლებლის მომზადების მოდული;
გ) უნდა ჰქონდეს სპეციალური განათლების ან განათლების მეცნიერებების (ნაშრომი უნდა ეხებოდეს ინკლუზიურ განათლებას) დოქტორის აკადემიური ხარისხი;
დ) უნდა ჰქონდეს სულ მცირე ბაკალავრის ან მასთან გათანაბრებული აკადემიური ხარისხი და გავლილი უნდა ჰქონდეს სპეციალური განათლების სამაგისტრო პროგრამა ან ჩაბარებული ჰქონდეს საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული სპეციალური მასწავლებლის გამოცდა ან მოპოვებული ჰქონდეს სპეციალური მასწავლებლის მომზადების საგანმანათლებლო პროგრამის დაძლევის დამადასტურებელი სერტიფიკატი;
ე) უნდა ჰქონდეს მასწავლებლობის უფლება უმაღლესი განათლების დამადასტურებელი დოკუმენტის მიხედვით ან, სულ მცირე, ფსიქოლოგის ბაკალავრის ან ოკუპაციური თერაპევტის აკადემიური ხარისხი და ჩაბარებული ჰქონდეს საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული სპეციალური მასწავლებლის გამოცდა ან მოპოვებული ჰქონდეს სპეციალური მასწავლებლის მომზადების საგანმანათლებლო პროგრამის დაძლევის დამადასტურებელი სერტიფიკატი.
ლალი ჯელაძე
