თამილა მაჭარაშვილი
სსიპ საჩხერის მუნიციპალიტეტის სოფ. ნიგვზარის საჯარო სკოლის დაწყებითი კლასების წამყვანი მასწავლებელი, II-III კლასების დამრიგებელი
⇑⇓ დამრიგებელი – მთავარი აღმზრდელობითი ფუნქციის მქონე ადამიანი სკოლაში
როგორც ძველბერძენი ფილოსოფოსი პლუტარქე ამბობდა „მოსწავლე არ არის ჭურჭელი, რომელიც უნდა აავსო, ის ჩირაღდანია, რომელიც უნდა აანთო“. სწორედ ამ ჩირაღდნის დროულად და სწორად ანთებაა მასწავლებლის უპირველესი მოვალეობა, მითუმეტეს დამრიგებლის, რომელსაც, მოვალეობებიდან გამომდინარე, ყველაზე ახლო და ხშირი ურთიერთობა აქვს მოსწავლეებთან. დამრიგებელი მთავარი აღმზრდელობითი ფუნქციის მქონე ადამიანია სკოლაში, ის ყველაზე უკეთ უნდა იცნობდეს თითოეული მოსწავლის ინდივიდუალურ შესაძლებლობებს, ფსიქიკას, ნიჭსა და უნარებს, რადგან ყველა ადამიანი განსხვავებული და უნიკალურია, დამრიგებელმა კი, სხვადასხვა მეთოდის გამოყენებით, ხელი უნდა შეუწყოს მოსწავლეთა შინაგანი ძალების გააქტიურებას, მათი ნიჭისა და ძლიერი მხარეების გამოვლენასა და განვითარებას სათანადო პირობების შექმნით; დაეხმაროს მოსწავლეებს საკუთარი თავის პოვნასა და რეალიზებაში. დამრიგებელი მოსწავლისთვის მთავარი მრჩეველი, მეგობარი და აღმზრდელია.
⇑⇓ როგორც ჰაერი, ისე სჭირდებათ მხიარული, თამაშით სწავლების აქტივობები
ჩემი მოსწავლეების საკმაოდ დიდი ნაწილი სოციალურად დაუცველი ოჯახებიდანაა, რაც მათ ინტელექტუალურ, ფიზიკურ და სულიერ განვითარებაზეც აისახება. სამწუხაროდ, ჩემს პრაქტიკაში მქონია ისეთი შემთხვევებიც, როცა ბავშვი სკოლაში მშიერი მოსულა ან ზამთარში – თბილი ტანსაცმლის გარეშე. მცირეკონტინგენტიან სკოლაში ყველა დამრიგებელმა იცის ბავშვის ოჯახური პირობები, ხშირად ამ პრობლემების მოგვარება ჩვენს ძალებს აღემატება. დამერწმუნებით, როცა ბავშვი ასეთი სირთულის წინაშე დგას, ინტელექტუალური და სულიერი განვითარება ფერხდება. სწორედ ასეთ მოსწავლეებს სჭირდებათ დამრიგებლისგან განსაკუთრებული მხარდაჭერა.
აბრაამ მასლოუს მიხედვით, თუ დაკმაყოფილებული არაა ფიზიოლოგიური, უსაფრთხოების და სოციალური მოთხოვნილებები, მოსწავლის თვითრეალიზებაზე საუბარიც კი ზედმეტია. მათ, როგორც ჰაერი, ისე სჭირდებათ მხიარული, თამაშით სწავლების აქტივობები, მათ საჭიროებებსა და ინტერესებზე მორგებული დავალებები და კიდევ ისეთი დამრიგებელი, რომელიც ყოველთვის მოუსმენს და საუკეთესო მეგობრობას გაუწევს.
⇑⇓ რა შეცდომები არ უნდა დაუშვან მასწავლებლებმა მშობელთა კრების მიმდინარეობისას
მშობელთა კრების ერთ-ერთი ძირითადი ამოცანაა პედაგოგისა და მშობლის ურთიერთთანამშრომლობა, ბავშვის სწავლებასა და აღზრდაში აღმოცენებული პრობლემების გადაჭრის გზების მოსაძიებლად და შესათანხმებლად. დამრიგებელმა კარგად უნდა იცოდეს, რომ ბავშვის სწავლა-აღზრდის პროცესში წარმოქმნილი სირთულეების დაძლევა მშობლებთან თანამშრომლობის გარეშე, ფაქტობრივად, შეუძლებელია. მშობლებთან ურთიერთობის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა მშობელთა კრება. მშობელთა კრების დაგეგმვისა და სწორად წარმართვისთვის დიდი ენერგია იხარჯება, რადგან დამრიგებელს ურთიერთობა უწევს ზრდასრულ ადამიანებთან, რაც განსხვავებულ ცოდნას საჭიროებს, რათა ჯანსაღი კომუნიკაცია და კოლაბორაცია შედგეს, რის გარეშეც წარმოუდგენელია მიზნის მიღწევა. ზოგიერთი მშობლისთვის მშობელთა კრება არასასიამოვნო ფაქტორსაც კი წარმოადგენს და დისკომფორტს უქმნის. დამრიგებელი უნდა ეცადოს აუხსნას, რომ სკოლა და კლასი ოჯახივითაა, რომ სკოლას, მასწავლებელს და მშობელს ერთი საერთო ინტერესი – ბავშვი აერთიანებთ.
კარგად ორგანიზებული და ეფექტიანად ჩატარებული მშობელთა კრება, ნებისმიერ მშობელს ჩაუნერგავს რწმენას, რომ მას ყოველთვის უნდა ჰქონდეს მასწავლებლის დახმარების იმედი ბავშვის აღზრდისა და განვითარების პროცესში.
უდიდესი შეცდომა იქნება დამრიგებლის და, ზოგადად, მასწავლებლის მხრიდან მშობელთა კრებაზე კონკრეტული მოსწავლის სწავლა-განვითარებაში წარმოქმნილი პრობლემების საჯაროდ განხილვა. ეს გამოიწვევს მშობლის მხრიდან აგრესიას, თანამშრომლობაზე უარის თქმასა და იმ ჯაჭვის წყვეტას, რომელიც მშობელს, მოსწავლესა და მასწავლებელს აერთიანებს.
⇑⇓ რა პრობლემები დგას უფრო მწვავედ – ფსიქოლოგიური, ფიზიკური, მენტალური, სოციალური თუ კოგნიტური?
ვფიქრობ, უმნიშვნელოვანესი პრობლემაა ბავშვების რთული ფსიქოემოციური მდგომარეობა, რომელსაც დღესდღეობით ხშირად ვხვდებით. ამის გამომწვევი უამრავი მიზეზი შეიძლება დასახელდეს, მაგალითად, მშობელთა უმრავლესობას დილიდან საღამომდე უწევს სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულება, ოჯახის სარჩენად. ამ დროის განმავლობაში კი, ბავშვი ყურადღების მიღმა რჩება. არავინ იცის როგორ სოციუმში მოხვდება, ოჯახისა და სკოლის გარეთ, უყურადღებოდ დარჩენილი, რაც უდიდეს გავლენას მოახდენს მის განვითარებაზე, ეს კი მნიშვნელოვნად განაპირობებს აკადემიურ რეგრესს. გარდა აკადემიური მიღწევებისა, ასეთ მდგომარეობაში მყოფ ბავშვებში დიდია იმის ალბათობა, რომ არასასურველი ქცევები ჩამოუყალიბდეთ, რაც სავალალო შედეგამდე მიგვიყვანს.
⇑⇓ რა უნდა გააკეთოს დამრიგებელმა თვითგანვითარებისთვის
აბრაამ მასლოუს პირამიდის თანახმად, ყველა ინდივიდს აქვს საკუთარი, პიროვნებაში „ჩაშენებულ“ მოთხოვნილებათა და საჭიროებათა ჩამონათვალი, რომელიც თავს სწორედ თვითგამორკვევის პროცესში იჩენს. თვითრეალიზაცია, ეს არის პიროვნული განვითარების უმაღლესი მწვერვალი.
ჩემი სკოლა ზემო იმერეთის ერთ მაღალმთიან, ულამაზეს სოფელში მდებარეობს, სადაც მოსახლეობის დიდი ნაწილი სოციალურად დაუცველია. სამწუხაროდ, ბევრს ფიზიოლოგიური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებაც კი უჭირს. რთულია ასეთ სოციალურ პირობებში ამ კუთხით მუშაობა, მაგრამ, მიუღწეველი არაფერია.
„წარმატების მისაღწევად შენი წარმატების სურვილი უფრო მეტი უნდა იყოს, ვიდრე წარუმატებლობის შიში“ (ბ. კოსბი) – სწორედ ამ წარმატების მიღწევასა და წარუმატებლობის შიშის დაძლევაში შეუძლია დამრიგებელს, როგორც ბავშვთან ყველაზე ახლოს მყოფ პირს, დიდი დახმარება გაუწიოს მოსწავლეს, მნიშვნელოვნად შეცვალოს მისი მომავალი. თავდაპირველად, უნდა დაეხმაროს პიროვნული ხედვის ჩამოყალიბებაში, ანუ ბავშვმა დაისახოს მიზანი – რა უნდა და რატომ. შემდეგ უნდა დაიწყოს ფიქრი იმაზე, როგორ მიაღწიოს მიზანს. კარგი იქნება, თუ ბავშვი დამრიგებელთან ერთად დაგეგმავს ამ ყველაფერს და დროშიც გაწერს, განსაზღვრავს, სავარაუდოდ, რა დრო დასჭირდება მიზნის მისაღწევად. მე ხშირად ვიყენებ კვირის გეგმას, რომელსაც მოსწავლესთან ერთად შევიმუშავებ, რაც ეხმარება მას, დაინახოს საკუთარი პროგრესი და მოტივაციაც გაუძლიერდეს. მთავარია, ბავშვი მუდმივად გრძნობდეს მხარდაჭერასა და წახალისებას, არ ჰქონდეს შეცდომებისა და წარუმატებლობის შიში, თავი იგრძნოს საზოგადოების მიკუთვნებულ წევრად.
⇑⇓ დამრიგებლის საჭიროებები
იმის გათვალისწინებით, თუ რამდენად შრომატევადია და რამხელა პასუხისმგებლობაა იყო კლასის დამრიგებელი, ვთვლი, რომ ანაზღაურება არ არის ადეკვატური. მართალია, დამრიგებელი მოწოდებით უნდა იყოს მასწავლებელი და არა ფინანსური დაინტერესებისთვის, მაგრამ, მოტივაციისა და წახალისებისთვის, ვფიქრობ, სათანადო ანაზღაურებაც საჭიროა.
დამრიგებლისთვის ფინანსური მხარდაჭერა სასიამოვნო მოტივატორია, მაგრამ პრიორიტეტი ნამდვილად არ არის. მისთვის უმთავრესი მოსწავლის მიერ მიღწეული შედეგია. დამრიგებელმა, ეს შედეგი რომ მიიღოს, უდიდესი შრომაა საჭირო. ამ შრომის ხალისი რომ ჰქონდეს, აუცილებელია, სკოლაში არსებობდეს თანამშრომლობითი კულტურა, კოლეგიალური კლიმატი და გარემო. იქ, სადაც თავს კომფორტულად გრძნობ, შრომაც ნაყოფიერია.
მოგეხსენებათ, არსებობს დამრიგებლის წიგნი „სადამრიგებლო საათის პროგრამა“, რომლითაც კლასის საათზე ვხელმძღვანელობთ, მაგრამ სასურველი იქნებოდა, არსებობდეს მეტი მეთოდური სახელმძღვანელო, რომელშიც მოცემული იქნება ყველა ის საკვანძო საკითხი, რომელიც დაეხმარება დამრიგებელს როგორ მისცეს ბავშვს სწორი რჩევა ამა თუ იმ პრობლემის წამოჭრისას, როგორ შეუწყოს ხელი მოსწავლის ნიჭის განვითარებას და დაეხმაროს უნარ-ჩვევების დახვეწაში.
⇑⇓ სადამრიგებლო პრაქტიკიდან
წლების წინ, ჩემი სამუშაო პრაქტიკის პირველ წელს, ერთმა მოსწავლემ მორიდებით შემოაღო კლასის კარი და შემოსვლის ნებართვა ითხოვა. უკვე მეორე გაკვეთილი იდგა. ბუნებრივია, ვკითხე, რა მიზეზით დაიგვიანა. დედიკოს საკურთხი გავუკეთეო, – მიპასუხა. ძარღვებში სისხლი გამეყინა… დღესაც არ შემიძლია ამ ფაქტის ემოციის გარეშე გახსენება, ის განცდა სიცოცხლის ბოლომდე გამყვება. დღეს ის პატარა გოგო არა მარტო ჩემი, არამედ მთელი რაიონის საამაყო ექიმი ნეფროლოგია. მას, ალბათ, აღარც ახსოვს ეს შემთხვევა, მე კი, იმ პატარა, მესამეკლასელმა გოგონამ მასწავლა, რომ ნებისმიერ შემთხვევაში, აუცილებელია ჯერ იმ მიზეზების გარკვევა, რასაც მოჰყვა ესა თუ ის ქცევა და შემდეგ – რეაგირება. ჩემს კოლეგებსაც ვურჩევ, წამოჭრილი პრობლემის დროს, თავდაპირველად, ვეცადოთ, ვიპოვოთ სათავე და შემდეგ ვიმოქმედოთ სათანადოდ. ყოველთვის გვახსოვდეს, ბავშვებს საკუთარი შინაგანი სამყარო აქვთ, ფაქიზი გრძნობებითა და ემოციებით დატვირთული.
⇑⇓ არაფორმალური განათლება
მოგეხსენებათ, არაფორმალური განათლება ოფიციალური სასწავლო პროგრამის ნაწილი არ არის. მისი მიზანია ბავშვის უნარ-ჩვევების, ღირებულებების განვითარება და ჩამოყალიბება არაფორმალურ, ბუნებრივ გარემოში. არაფორმალური განათლება იძლევა არა მხოლოდ ცოდნას, არამედ ისეთ უნარებს, რაც ცხოვრებაში მრავალმხრივ მნიშვნელოვანია ადამიანის საზოგადოებაში წარმატებით ინტეგრირებისა და რეალიზაციისათვის. ის მოსწავლეს აძლევს საკუთარი შესაძლებლობების გამოვლენის საშუალებას, უვითარებს კრიტიკულ აზროვნებას, პრობლემის გადაჭრის, სოციალურ და თანამშრომლობით უნარებს, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია თანამედროვე სკოლის მოსწავლისათვის.
ჩემს სკოლაში კარგად გვაქვს გააზრებული არაფორმალური განათლების მნიშვნელობა და, ფორმალურ განათლებასთან ერთად, მას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება. სხვადასხვა აქტივობებში ჩართულობა ნებისმიერი მზაობის მოსწავლისათვის საინტერესოა, თავისუფალ გარემოში იგი კიდევ უფრო მოტივირებული და თავდაჯერებული ხდება. ამ კუთხით, ვაწყობთ ხოლმე ექსკურსიებს, დასუფთავების აქციებს, ასევე, გავმართეთ საქველმოქმედო აქცია რეგიონში არსებული მოხუცთა თავშესაფრისთვის და ა.შ.
⇑⇓ როგორ შევკრათ კლასი ერთიან გუნდად
ნამდვილად არასასიამოვნო მომენტია, როცა კლასში ბავშვები პატარ-პატარა ჯგუფებად ყალიბდებიან, მაგრამ, ფაქტია, რომ სკოლებში ეს პრობლემა დგას. კლასის დამრიგებელი ვალდებულია, იზრუნოს კლასში ერთიანი გუნდის შეკვრასა და პოზიტიური მიკროკლიმატის შექმნაზე. სიტუაციიდან გამომდინარე, უამრავი სტრატეგიის გამოყენება შეიძლება კლასში გუნდის შესაკვრელად. მთავარია, დროულად და ადეკვატურად ჩაერიო.
როცა ვხედავ, რომ კლასში მსგავსი უსიამოვნო მომენტი დგება, შეპარვით, ისე, რომ ყურადღება კონკრეტულ საკითხზე არ გავამახვილო, ვთავაზობ მოსწავლეებს გუნდურ თამაშს, რათა ერთიანობის განცდა გაუჩნდეთ. ან კიდევ, ვუკითხავ ტექსტს მეგობრობაზე, მის ძალაზე, მეგობრის დახმარებაზე და ა.შ. ვაძლევ მაპროვოცირებელ კითხვებს, რომ თავისუფლად გამოხატონ თავიანთი ემოციები. განვიხილავთ პერსონაჟების დადებით და უარყოფით ქცევებს და ვმსჯელობთ ამ ქცევებით გამოწვეულ შედეგებზე.
⇑⇓ ბავშვთა უფლებები და მოქალაქეობრივი აღზრდის პრობლემები სკოლაში
როცა ზრდასრული ადამიანი ბავშვობის სასიამოვნო მოგონებებს იხსენებს, დამერწმუნებით, ყველაზე მეტი მოგონება სკოლასა და მასწავლებელს, ძირითადად კი, კლასის დამრიგებელს უკავშირდება, რადგან სწორედ დამრიგებელია ის ადამიანი, რომელიც ყველაზე ახლოს დგას ბავშვთან და თავისი საქმიანობიდან გამომდინარე, ხშირად მისი მესაიდუმლეა, ხანდახან მშობელზე ახლობელიც კი ხდება. დამრიგებელი ყოველთვის მზად უნდა იყოს, დაეხმაროს მოსწავლეებს პიროვნული და ურთიერთობის პრობლემების გადაწყვეტაში, ამისათვის, მოსწავლეს დამრიგებლის სრული ნდობა უნდა ჰქონდეს.
ბავშვთა უფლებების უკეთ გააზრებისა და მოქალაქეობრივი აღზრდის თვალსაზრისით, ხშირად ვრთავ ჩემს მოსწავლეებს არაფორმალური განათლების აქტივობებში. ვუქმნი პირობებს, რომ თავი თავისუფლად და სრულფასოვნად იგრძნონ, უკეთ გაიაზრონ თავიანთი როლი საზოგადოების განვითარებაში. ამ კუთხით, ძალიან საინტერესოდ ვმუშაობთ ?ლასის საათზე. გავდივართ ისეთ თემებს, რომელიც ბავშვებს ხელს უწყობს უფლება-მოვალეობების გააზრებაში და კარგ მოქალაქეებად ჩამოყალიბებაში.
⇑⇓ მშობელი, როგორც ერთ-ერთი მთავარი რესურსი სასკოლო განათლებაში
სასწავლო პროცესში და სასკოლო ცხოვრებაში მშობელთა ჩართულობას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს მოსწავლეთა მოტივაციისთვის და წარმატებისთვის, განსაკუთრებით დაწყებით კლასებში. უპირველეს ყოვლისა, მოსწავლე გრძნობს ამ ერთიანობას და უფრო კეთილგანწყობილი ხდება სკოლის მიმართ, უფრო პოზიტიური, საკუთარი თავისა და შესაძლებლობების რწმენა ეძლევა, რაც უკეთესი შედეგების საწინდარია.
ჩემი მოსწავლეობის პერიოდში, მშობლები მხოლოდ მშობელთა კრების დროს მოდიოდნენ სკოლაში, დღეს კი, მშობელი ერთ-ერთი მთავარი რესურსია, რომელიც მაქსიმალურად უნდა გამოიყენოს მასწავლებელმა. G-Pried-მა შემოგვთავაზა არაჩვეულებრივი „მშობელთა ბარათები“, რაც პირადად მე ძალიან დამეხმარა მშობლების სასკოლო ცხოვრებაში ჩართვაში. ჩემი კლასის მშობლები მონაწილეობენ კლასის მიერ მოწყობილ მხატვრულ ღონისძიებებში, წიგნიერების ამაღლების მიზნით, თავად უკითხავენ ბავშვებს მხატვრულ ტექსტებს და მონაწილეობენ დისკუსიებში. მშობელთა ჩართულობით დავგეგმეთ პროექტი „ჰიგიენა და ჯანსაღი კვება“, რომელიც თავად მშობლებმა წარმართეს და საუკეთესო პრეზენტაცია გააკეთეს. როგორც ზემოთ აღვნიშნე, მშობელთა ჩართულობის დროს მოსწავლეები ბედნიერები, ამაყები და მოტივირებულები არიან.
⇑⇓ დამრიგებლის როლი ინკლუზიური განათლების პროცესში
„ინკლუზიური განათლება გულისხმობს ყველა ტიპის სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროებების მქონე მოსწავლის ჩართვას ზოგადსაგანმანათლებლო სასწავლო პროცესში თანატოლებთან ერთად“.
ინკლუზიური განათლება სკოლაში ყველა მოსწავლის მიმართ თანამშრომლობაზე, ურთიერთდახმარებასა და პატივისცემაზე აგებულ ურთიერთობებს გულისხმობს, რისთვისაც კეთილგანწყობილი გარემო ერთ-ერთი აუცილებელი პირობაა. ამ ყველაფრის ხელშეწყობაში უმნიშვნელოვანესი როლი ენიჭება დამრიგებელს, არა ერთადერთი, მაგრამ უმნიშვნელოვანესი. უკვე ვახსენე, რომ ყველა ბავშვი უნიკალურია თავისი შესაძლებლობებით, დამრიგებელმა კი კლასში ისეთი კლიმატი უნდა შექმნას, რომ ყველამ კომფორტულად იგრძნოს თავი, თითოეული მოსწავლის ინდივიდუალური საჭიროებებისა და ინტერესებიდან გამომდინარე. ატმოსფერო უნდა იყოს კეთილგანწყობილი, ხოლო ფიზიკურ გარემოში განთავსებული ნივთები, მასალები და რესურსები – თითოეული მოსწავლისთვის ხელმისაწვდომი.
სწავლების მიდგომა, რომელიც უნივერსალური დიზაინის პრინციპს ეფუძნება, ყველა მოსწავლისთვის თანაბარ შესაძლებლობებს ქმნის, მიუხედავად მათ შორის არსებული განსხვავებებისა. დამრიგებელი ვალდებულია, უნივერსალური გარემოს შესაქმნელად, ყველა არსებულ რესურსს იყენებდეს, მხოლოდ მაშინ იქნება სწავლა-სწავლების პროცესი ეფექტური და მოსწავლეზე ორიენტირებული.
