როგორია სწავლის შეწყვეტის მაჩვენებლების დინამიკა, ბოლო ცხრა წლის განმავლობაში, ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში და რა გავლენა იქონია ქვეყნის საგანმანათლებლო პოლიტიკამ და განხორციელებულმა რეფორმებმა, რომელიც ხელს უწყობდა ან უშლიდა სწავლის შეწყვეტას, არსებული სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გათვალისწინებით. სწორედ ამ კითხვებზე სცემს პასუხს სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების ცენტრის მიერ მომზადებული ბიულეტენი, რომელიც USAID-ის სამოქალაქო საზოგადოების ჩართულობის პროგრამის ფინანსური მხარდაჭერით მომზადდა.
სწავლის მიტოვების მაჩვენებლის მიხედვით, ცხრაწლიან ჭრილში, დინამიკა კლებადია და თუ 2013-2014 სასწავლო წელს სწავლის შეწყვეტის მაჩვენებელი 14 057 მოსწავლეს შეადგენს, ამ მაჩვენებელმა თვალსაჩინოდ დაიწყო შემცირება 2019 წლიდან, თუმცა, უკანასკნელ წელს მკვეთრად იმატა, წინა აკადემიურ წელთან შედარებით. მონაცემების მიხედვით, 2015-2022 წლებში, სკოლაში სწავლა შეწყვიტა 61785-მა მოსწავლემ, ხოლო 2021-2022 სასწავლო წელს – 8846-მა, სხვადასხვა მიზეზით.
ასევე თვალსაჩინოა საშუალო საფეხურზე სწავლის შეწყვეტის რაოდენობის მკვეთრი ცვლილება 2019-2020 აკადემიური წლიდან. თუ 2013-2014 აკადემიურ წელს, საშუალო საფეხურის მოსწავლეებში, სწავლის შეწყვეტის მაჩვენებელი 10 087 მოსწავლე იყო, 2019-2020 აკადემიური წლისთვის ეს მაჩვენებელი მხოლოდ 4787 იყო. მკვეთრი შემცირება თვალსაჩინოა არა მხოლოდ ზოგადად საშუალო საფეხურისთვის, არამედ კონკრეტულად მეათეკლასელებშიც.
🔎 რა არის მოსწავლეების მიერ სწავლის შეწყვეტის მიზეზები?
მიზეზებს შორის, პროცენტულად, ყველაზე დიდი მაჩვენებელი ოჯახთან ერთად საზღვარგარეთ გამგზავრებას უკავშირდება – 47,3%. შესაბამისად, 2021-2022 წელს, 3330-მა მოსწავლემ შეწყვიტა სწავლა ამ მიზეზით; მეორე ადგილს (23,5%) იკავებს მშობლის/კანონიერი წარმომადგენლის/მოსწავლის განცხადების საფუძველზე სწავლის შეწყვეტის შემთხვევები (თუმცა, ამ განცხადებების კონკრეტული მიზეზები უცნობია), 14,6%-მა კი სწავლა პროფესიულ კოლეჯში სწავლის გაგრძელების სურვილის გამო შეწყვიტა.
ძალიან ყურადსაღებია მოსწავლეთა სწავლის შეწყვეტის მაჩვენებლები საფეხურებრივ ჭრილში. 2021-2022 სასწავლო წელს საერთო შემთხვევების 34,9% დაფიქსირდა დაწყებით საფეხურზე, მაშინ, როცა 2013 წელს, დაწყებით საფეხურზე, სწავლის შეწყვეტის მაჩვენებელი მხოლოდ 12,5%-ს შეადგენდა.
🔎 რა გავლენა იქონია ქვეყანაში არსებულმა საგანმანათლებლო პოლიტიკამ სწავლის შეწყვეტის მაჩვენებლებზე?
სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების ცენტრის თავმჯდომარე, შალვა ტაბატაძე, საგანმანათლებლო პოლიტიკის თვალსაზრისით, ორ ფაქტორს გამოკვეთს. „პირველი – ცალსახაა, რომ საატესტატო გამოცდების გაუქმებამ პოზიტიური გავლენა იქონია სკოლის მოსწავლეების მიერ სწავლის შეწყვეტის მაჩვენებლებზე,“ – ამბობს შალვა ტაბატაძე და დეტალურად აანალიზებს წარსულში არსებული ცუდი პრაქტიკის თანმდევ პრობლემებს, რომელიც სისტემამ საატესტატო გამოცდებით წარმოშვა და ნათლად წარმოაჩინა ის არასწორი პოლიტიკა, რომელიც ძალიან ცუდი მესიჯი აღმოჩნდა სკოლის ხელმძღვანელთა საქმიანობის შეფასებისა და წახალისების კუთხით. ამის გათვალისწინება, სამომავლოდ, აუცილებელია.
შალვა ტაბატაძე: „საატესტატო გამოცდების გაუქმების შემდეგ, X-XII კლასებში, სკოლის მიტოვების მაჩვენებლებმა რომ იკლო, ეს ნათელი დადასტურებაა იმისა, რომ მანამდე სკოლები ცდილობდნენ იმ მოსწავლეების სკოლიდან გაშვებას, რომლებიც შეიძლება ჩაჭრილიყვნენ საატესტატო გამოცდებზე. ანუ, რეალურად, სკოლები ამ მოსწავლეებისგან გათავისუფლებას ცდილობდნენ. ძალიან კარგია, რომ ეს ტენდენცია, საატესტატო გამოცდების გაუქმების შემდეგ, შეიცვალა და სკოლებს აღარ აქვთ მაინცდამაინც ინტერესი, რომ მოსწავლეები გაუშვან სკოლიდან. კარგია იმ თვალსაზრისითაც, რომ სკოლა არ უნდა იყოს ორიენტირებული მოსწავლის თავიდან მოცილებაზე, პირიქით, მის ხარისხიან განათლებაზე უნდა ზრუნავდეს. თუმცა, ცუდია, იმ მხრივ, რომ თუკი ანგარიშვალდებულების რაღაც ინსტრუმენტი გაუქმდა, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ვინარჩუნებთ მოსწავლეებს დამამთავრებელ კლასებში და იქ რამეს ვასწავლით – მოსწავლეები კი რჩებიან სკოლებში, მაგრამ X-XII კლასებში, რეალურად, არაფერს სწავლობენ. ახლა სწორედ ამ პრობლემას უნდა მივხედოთ და უზრუნველვყოთ სკოლაში დარჩენილი უფროსკლასელები სათანადო განათლების მიღებით, რათა მხოლოდ ფორმალურად არ ირიცხებოდნენ სკოლაში, რასაც ნამდვილად არ ვაკეთებთ“.
კვლევების თანახმად, ვხედავთ, რომ ერთმა სწორმა გადაწყვეტილებამ, გაუქმებულიყო საატესტატო გამოცდები, მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა სკოლის მიტოვების ფაქტორზე და შეაჩერა/მკვეთრად შეამცირა უფროსკლასელთა გადინება საშუალო საფეხურიდან. თუმცა, როგორც შალვა ტაბატაძე შენიშნავს, ამას არ მოჰყვა განვითარება, რომელიც სასურველ შედეგებს მოიტანდა. „რადგან საატესტატო გამოცდებმა მკვეთრად შეამცირა მოსწავლეთა სკოლიდან გასვლის მაჩვენებლები საშუალო საფეხურზე, ეს გვიჩვენებს, თუ რა პოლიტიკა ჰქონდათ სკოლებს – ცუდი შედეგები რომ არ ჰქონოდა საატესტატო გამოცდებში, ამიტომ აიძულებდნენ მოსწავლეებს, გასულიყვნენ მე-10, მე-11 და მე-12 კლასებიდან, მხოლოდ იმის გამო, რომ მონაწილეობა არ მიეღოთ საატესტატო გამოცდებში. რატომ ხდებოდა ასე? სკოლის იმიჯი და შედეგები რომ არ დაზარალებულიყო, რაც, საგანმანათლებლო პოლიტიკის თვალსაზრისით, აბსოლუტურად მიუღებელია და ამაზე რეაგირება არავის არ ჰქონია. პირიქით, შეიძლება ხალისდებოდა კიდეც ეს ცუდი ტენდენცია. ანუ სკოლები ახალგაზრდებს უპერსპექტივოდ იმიტომ ტოვებდნენ, რომ საატესტატო გამოცდებში არ ეჩვენებინათ ცუდი შედეგები. საკმაოდ საინტერესოა (სამინისტროსთვისაც საინტერესო უნდა იყოს), რა ხდებოდა, მაგალითად, იმ სკოლებში, სადაც, ხშირ შემთხვევაში, ახალისებდნენ და აჯილდოებდნენ კიდეც დირექტორებს, ვისაც საატესტატო გამოცდებში საუკეთესო შედეგები ჰქონდათ.
საინტერესოა ამ სკოლების დინამიკის ნახვა – ვინ გაუშვა მოსწავლეები, 9 კლასის შემდეგ ან მე-11, მე-12 კლასიდან, იმის გამო, რომ „ცუდ“ შედეგზე არ გასულიყო. დირექტორი, რომელმაც თავიდან მოიშორა „პრობლემური“ მოსწავლე, კარგი შედეგები რომ ეჩვენებინა, შემდეგ სამინისტრომ დააჯილდოვა და მადლობაც გადაუხადა, რადგან რეიტინგში წამყვან ადგილზე აღმოჩნდა; ან პირიქით, სკოლებმა, რომლის დირექტორებმაც, საატესტატო გამოცდებში დაბალი შედეგების გამო, საყვედური მიიღეს, მაქსიმალურად შეუწყვეს ხელი თითოეული მოსწავლის სკოლაში დარჩენას. ეს კი, მხოლოდ და მხოლოდ, იმის გამო გააკეთეს, რომ მოსწავლეებს განათლება მიეღოთ და არ მოიშორეს თავიდან ე.წ. „პრობლემების მქონე“ (სტიგმატიზაციას ახდენენ ხოლმე სკოლები) მოსწავლეები. ეს პირდაპირი გზავნილია პოლიტიკის შემქმნელის მხრიდან, თუ როგორ უნდა მართო სკოლა. ამ თვალსაზრისით, ძალიან ცუდი ტენდენცია იყო წარსულში და ეს აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ მომავალში, რა არის მნიშვნელოვანი – სკოლა რა შედეგებს აჩვენებს საატესტატო გამოცდებში, თუ როგორ აღწევს ამას, რამდენად არის ორიენტირებული მოსწავლის შენარჩუნებაზე, რა სოციალური ჯგუფები ჰყავს და სწორედ ამ კუთხით უნდა შევაფასოთ და წავახალისოთ და არა ე.წ. „პრობლემური“ მოსწავლის თავიდან მოშორებით მიღებული შედეგებით. თავისთავად, ამ თვალსაზრისით, ძალიან ყურადსაღები და მნიშვნელოვანია იმ არასწორი პოლიტიკის შედეგების ანალიზი, რომელიც სისტემას არც თუ შორეულ წარსულში ჰქონდა.“
სკოლის შეწყვეტის მაჩვენებლების დინამიკაში, ყურადღება გამახვილებულია მოსწავლეთა პროფესიულ სასწავლებლებში გადასვლის მიმართულებაზე, საბაზო საფეხურის შემდეგ. ბოლო წლების მონაცემებით, პროფესიულ სასწავლებლებში 15-17 წლის მოსწავლეების/სტუდენტების კლება ფიქსირდება. მხოლოდ 2016-2017 წლებშია ზრდის დინამიკა და, შესაძლებელია, ესეც საატესტატო გამოცდების გაუქმებას უკავშირდებოდეს, შეიძლება ამას გამოეწვია პროფესიულ განათლებაში გადამსვლელთა რაოდენობის შემცირება. ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი 2013 წელს გვქონდა და, სავარაუდოდ, ამის მიზეზად 2011 წელს შემოღებული საატესტატო გამოცდები შეიძლება დასახელდეს, რომლის შედეგებზე დაფუძნებითაც, სკოლების ხელმძღვანელთა პასუხისმგებლობის პოლიტიკამ განაპირობა სკოლებიდან მოსწავლეთა მაქსიმალური გადინება და მათი პროფესიულ სასწავლებლებში გადასვლა. თუმცა, შალვა ტაბატაძე, ამ პრობლემაზე საუბრისას, ამბობს, რომ მოლოდინები, პირიქით, მატებაზე იყო, რადგან 2020 წლიდან საშუალო საფეხურის ინტეგრირებული პროგრამები ამუშავდა.
„საგანმანათლებლო პოლიტიკა მნიშვნელოვნად იცვლება პროფესიულ განათლებაში. რა იგულისხმება ამაში? ადრე გვქონდა ჩიხი – თუ საბაზო საფეხურის შემდეგ, მოსწავლე პროფესიულ კოლეჯში გააგრძელებდა სწავლას, მას უმაღლეს სასწავლებლებში ჩაბარების შესაძლებლობა აღარ ჰქონდა, ატესტატის არქონის გამო. ეს ჩიხი აღმოიფხვრა ინტეგრირებული პროგრამების დანერგვის საფუძველზე, რაც გულისხმობს პროფესიული და აკადემიური განათლების ინტეგრირებას და იმ ტიპის დიპლომისა და ატესტატის გაცემას, რომლითაც ახალგაზრდა უმაღლესში სწავლის გაგრძელებას შეძლებს. ამ სწორ საგანმანათლებლო პოლიტიკას, წესით, პროფესიულში გადამსვლელთა რაოდენობა უნდა გაეზარდა, თუმცა, არსებული მონაცემებით, ზრდა არ შეინიშნება,“ – ამბობს შალვა ტაბატაძე.
მისივე აზრით, ამის მიზეზი შეიძლება ისიც იყოს, რომ ინტეგრირებული პროგრამები ახალი დაწყებულია და ეტაპობრივად ინერგება. თუმცა, დინამიკა ცალსახაა – პროფესიულ კოლეჯებში გადამსვლელთა რაოდენობა ყოველწლიურად კლებულობს. უკანასკნელი შვიდი წლის მონაცემებით, პროფესიულ სასწავლებლებში გადასულ მოსწავლეთა რაოდენობა 1700-ია, ბოლო მონაცემით კი, 9 კლასის შემდეგ, მხოლოდ 619 მოსწავლე გადავიდა პროფესიულ კოლეჯში. „სწორი საგანმანათლებლო პოლიტიკის მიუხედავად, რეალურად, აღმავალი დინამიკის ნაცვლად, მკვეთრად დაღმავალი დინამიკა მივიღეთ. ამ თვალსაზრისით, ალბათ, მნიშვნელოვანია დამატებითი ღონისძიებების გატარება. არსებული მაჩვენებლებით, სკოლის მიტოვების შემთხვევები იკლებს საშუალო საფეხურზე, მაგრამ ასევე დაღმავალია პროფესიულში სწავლის გაგრძელების მსურველ მოსწავლეთა რაოდენობაც. სასურველი იქნებოდა, აკადემიურ ცოდნასთან ერთად, პროფესიასაც დაუფლებოდნენ, თუმცა, ამ კუთხით, პოზიტიური დინამიკა არ გვაქვს,“ – გვითხრა შალვა ტაბატაძემ.
როგორც დასაწყისში აღვნიშნეთ, მნიშვნელოვანი და ყურადსაღებია 2013-2022 წლების დინამიკა – დაწყებით საფეხურზე გაზრდილი სწავლის შეწყვეტის მაჩვენებელი არა მხოლოდ საფეხურებრივ ჭრილში, არამედ რაოდენობის თვალსაზრისითაც. სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებით, ცხრაწლიან პერიოდში, სწავლის შეწყვეტის ხვედრითი წილი გაზრდილია დაწყებით და საბაზო საფეხურებზე, განსაკუთრებით მაღალია დაწყებითი საფეხურის ხვედრითი წილის ზრდა – 12,5%-იდან 34,9%-მდე.
სწავლის შეწყვეტის ზრდის მთავარ მიზეზად, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, სახელდება 2021-2022 აკადემიურ წელს, ოჯახთან ერთად, საზღვარგარეთ გამგზავრება, რაც, 2020-2021 აკადემიური წლის ანალოგიურ მაჩვენებლებთან შედარებით, გაცილებით დიდია. ამავე აკადემიურ წლებს შორის, სწავლის შეწყვეტის გამომწვევ მიზეზებშიც მკვეთრი სხვაობაა – მნიშვნელოვნად მატულობს, ერთი მხრივ, საზღვარგარეთ ოჯახების გამგზავრება და მეორე მხრივ, იზრდება მშობლების მიერ დაწერილი განცხადების საფუძველზე სწავლის შეწყვეტის მაჩვენებლებიც. ეს საკითხი რომ ძალიან ყურადსაღებია, ამას შალვა ტაბატაძეც ადასტურებს, თუმცა, ამბობს, რომ, ამ შემთხვევაში, პრობლემა განათლების სისტემას არ უკავშირდება, ის პირდაპირ კავშირშია ქვეყანაში არსებულ სიტუაციასთან: „დაწყებით და საბაზო საფეხურებზე სკოლის მიტოვების მაჩვენებელი, ყოველთვის, შედარებით უმნიშვნელო იყო. ბოლო წლის მონაცემებით კი, სწორედ დაწყებით საფეხურზეა სკოლის მიტოვების მაჩვენებლები გაზრდილი, რაც, რა თქმა უნდა, ძალიან ცუდი ტენდენციაა. ძირითადად, ეს ოჯახების მიერ, შვილებთან ერთად, ქვეყნის დატოვებას უკავშირდება. იმ თვალსაზრისით, თუკი მოსწავლე საზღვარგარეთ გადის, იქ უკეთეს განათლებას იღებს, რა თქმა უნდა, პოზიტიურია, თუმცა, რეალურად, სხვა სურათია — ხშირ შემთხვევაში, ბავშვებს საზღვარგარეთ განათლების მიღების პრობლემები აქვთ როგორც ხელმისაწვდომობის, ისე ხარისხის თვალსაზრისითაც, რადგან ეს ბევრ საკითხთანაა დაკავშირებული – აკადემიური ინტეგრაცია, ენის ცოდნა, სისტემის არცოდნა, მშობლების ჩართულობა… ზოგიერთ შემთხვევაში, ეს ბავშვები უკან ბრუნდებიან და აქვთ გაუცხოება. რეალურად, ისინი მოუმზადებლები არიან უცხო ქვეყნის საგანმანათლებლო სისტემისთვის და დაბრუნების შემდეგ, მოუმზადებლები არიან უკვე ჩვენი საგანმანათლებლო სისტემისთვისაც. საკმაოდ პრობლემურია ამ რაოდენობის ბავშვების გადინებაც და მათი რეინტეგრაციის პროცესიც, განათლების მიღების თვალსაზრისით“.
მთლიანობაში, სკოლის მიტოვების მაჩვენებლების შემცირების მიუხედავად, სრული ზოგადი განათლების მიღება და სკოლის დასრულება გამოწვევად რჩება სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის, ტერიტორიული და გეოგრაფიული განსახლების ტიპის, ეთნიკური წარმომავლობიდან გამომდინარე. საშუალო საფეხურის დასრულების მაჩვენებლები მოსწავლეებისთვის, მაღალი სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსის მქონე ოჯახებიდან, 88%-ს შეადგენს და მხოლოდ 43%-ს – დაბალი სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსის მქონე ოჯახებიდან გამოსული მოსწავლეებისთვის. ეს მაჩვენებელი 74%-ია საქალაქო დასახლებებში და მხოლოდ 50% სასოფლო განსახლებებში, 69%-ია ეთნიკურ ქართველებში და მხოლოდ 33% აზერბაიჯანელებში, 44% – სხვა ეთნიკურ ჯგუფებში, გარდა ეთნიკურად სომეხი მოსწავლეებისა.
ბუნებრივია, ქვეყნისთვის და განათლების სისტემისთვის, რიცხობრივად შემცირებული სწავლის შეწყვეტის მაჩვენებლების მიუხედავად, სერიოზული გამოწვევაა გასული წლის მონაცემები – ყოველ სასწავლო დღეს, საშუალოდ, ქვეყანაში 50-მა მოსწავლემ შეწყვიტა სწავლა და სკოლიდან გასვლის მიზეზები ნაწილობრივ უცნობია, თუმცა, ცნობილი მიზეზები კიდევ უფრო მტკივნეულია, რადგან მიგრაციის პროცესი ისეთ აღმავალ ფაზაშია, როგორც არასდროს, ოჯახები ტოვებენ ქვეყანას ბავშვებთან ერთად; ან თუნდაც, იმის მიზეზი ვინმემ იკვლია, ბავშვების 8,8%, ზედიზედ 45 სასწავლო დღე, რატომ არ გამოცხადდა სკოლაში ან რა მიზეზით დაწერა 23,5%-მა განცხადება სწავლის შეწყვეტის თაობაზე, ვინმემ გაარკვია?
ლალი ჯელაძე
