ოკუპაციური თერაპია (OT) არის პროფესია, რომელიც ეხება ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის გაუმჯობესებას ოკუპაციის (საქმიანობის) გზით. ოკუპაციური თერაპია ხელს უწყობს ფიზიკური, ინტელექტუალური, მენტალური თუ სოციალური სირთულეების მქონე ადამიანების კეთილდღეობას და ჯანმრთელობას, სპეციფიკურად შერჩეული აქტივობების საშუალებით.
სანამ უშუალოდ ოკუპაციური თერაპიის ისტორიას მოვყვები, მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ ის დამოკიდებულებები და ჩარევის გზები ჯანმრთელობის მიმართ, რაც დამახასიათებელი იყო სხვადასხვა ეპოქებისთვის. ოკუპაციური თერაპიის ჩამოყალიბებაზე დიდი გავლენა მოახდინა „მორალურმა თერაპიამ“ და „ხელოვნების და ხელოსნობის მოძრაობამ“.
მორალური თერაპიით რომ დავიწყოთ, ამ მხრივ, გამოსარჩევია ძველი ბერძენი ექიმი ესკლეპიადე. მან საკუთარი ვერსია შეიმუშავა ადამიანის მოლეკულური სტრუქტურის შესახებ. იმ დროის სხვა ექიმებისგან განსხვავებით, ესკლეპიადე შედარებით ჰუმანურ და რბილ მეთოდებს იყენებდა – ცხელ და ცივ აბაზანებს, მუსიკას, ღვინოს… ასევე, ის იყო პირველი აღრიცხული ექიმი, რომელმაც მასაჟი სამკურნალო საშუალებად გამოიყენა. მისი ჩარევის გზები მინიმალურ დისკომფორტს იწვევდა პაციენტებში.
მე-18 საუკუნეში ფსიქიკური სირთულეების მქონე ადამიანები საზოგადოებისთვის საშიშ ჯგუფად ითვლებოდნენ და მათ მალავდნენ ან დახურულ სივრცეში ათავსებდნენ. მოგვიანებით, როცა ჰუმანური ჩარევისა და მოპყრობის გზები დამკვიდრდა, მენტალური სირთულეების მქონე ადამიანებისთვის შეიქმნა სპეციალური თავშესაფრები, სადაც ისინი უსაფრთხოდ გრძნობდნენ თავს და მონაწილეობდნენ ყოველდღიურ ან მათთვის საინტერესო საქმიანობებში. მე-18 საუკუნეში ფრანგი ფსიქიატრი ფილიპ პინელი და გერმანელი ფსიქიატრი იოჰან ქრისტიან რეილი ცდილობდნენ ფსიქიკური სირთულეების მქონე ადამიანების მოვლის ჰუმანიზაციას, რასაც „მორალურ თერაპიასაც“ უწოდებენ ხოლმე. ფილიპ პინელი ის პირველი ფსიქიატრია, რომელმაც მოითხოვა ჯაჭვების და ბორკილების გამოყენების გაუქმება ფსიქიკური სირთულეების მქონე ადამიანებთან.
1860-1910 წლებში, ინდუსტრიული რევოლუციის საწინააღმდეგოდ, შეიქმნა „ხელოვნების და ხელოსნობის მოძრაობა“. მისი მთავარი მიზანი იყო, ინდუსტრიული განვითარების შედეგად, უკანა პლანზე არ დარჩენილიყო ხელნაკეთი და ბუნებრივი მასალებისგან შექმნილი პროდუქტი. ოკუპაციური თერაპია იყენებდა და იყენებს ხელნაკეთობას და სხვადასხვა ხელსაქმეს, როგორც ერთ-ერთ საშუალებას, ადამიანის პროდუქტიული საქმიანობისთვის.
კიდევ ერთ საინტერესო ადამიანზე მინდა მოგიყვეთ. თომას ბ. კიდნერი „ოკუპაციური თერაპიის ხელშეწყობის ეროვნული საზოგადოების“ (ახლა ამერიკის ოკუპაციური თერაპიის ასოციაცია) ერთ-ერთი დამფუძნებელია, რომელიც, კანადაში ყოფნისას, 1916 წელს, დაინიშნა სამხედრო ჰოსპიტალების კომისიის მდივნად. მას ომიდან დაბრუნებული ჯარისკაცების რეაბილიტაცია დაევალა, რათა, მომავალში, ისევ შეესრულებინათ პირვანდელი მოვალეობები. სწორედ თომას კიდნერს ეკუთვნის იდეა – თუ საწოლს მიჯაჭვულ ჯარისკაცებს მივცემთ ხელსაქმეს, ამგვარად მოვახდენთ მათ ჩართულობას სხვადასხვა საქმიანობაში. მდგომარეობის გაუმჯობესების შემდეგ, ჯარისკაცები სამკურნალო სახელოსნოში გადაჰყავდა, სადაც იზრდებოდა მათი დატვირთვა და, საბოლოოდ, ისინი პროდუქტიულები ხდებოდნენ.
1917 წელს შეიქმნა „ამერიკის ოკუპაციური თერაპიის ასოციაცია“, რომლის პირველი პრეზიდენტი იყო დოქტორი უილიამ რაშ დანტონი, რომელსაც „ოკუპაციური თერაპიის მამადაც“ მოიხსენიებენ. ის ერთ-ერთი პიონერი იყო ამ საქმის, რომელსაც კონკრეტული, კარგად დაგეგმილი და ადამიანზე მორგებული აქტივობების სამკურნალო თვისებების სჯეროდა. 1919 წელს მან გამოაქვეყნა სტატია ოკუპაციური თერაპიის შესახებ, სახელწოდებით – „რეკონსტრუქციული თერაპია“, ხოლო 1921 წელს ეწოდა „ოკუპაციური თერაპია“.
ამერიკელი ექთანი სიუზან თრეისი ერთ-ერთი დამფუძნებული იყო ოკუპაციური საზოგადოების. ის თვლიდა, რომ ექთანზე კარგად ვერც ერთი სხვა პროფესიის ადამიანი ვერ შეძლებდა საქმიანობის დაგეგმვას პაციენტთან. სწორედ ექთნად მუშაობის დროს შენიშნა მან, რომ პაციენტები, რომლებიც, დაავადების მიუხედავად, რაიმე საქმიანობით იყვნენ დაკავებულნი, უფრო ბედნიერად გამოიყურებოდნენ, ვიდრე უბრალოდ მწოლიარე პაციენტები. სიუზან თრეისმა სხვა ექთნების გადამზადება დაიწყო ოკუპაციური სწავლების მიმართულებით.
1915 წელს ამერიკელმა სოციალურმა მუშაკმა, ელეონორ კლარკ სლეგლმა შექმნა პირველი საგანმანათლებლო პროგრამა ოკუპაციური თერაპიის სწავლების შესახებ.
ოკუპაციური თერაპიის მიზნები:
- ხელი შეუწყოს პიროვნებას, მიაღწიოს ფუნქციონირების მაქსიმალურ დონეს და გახდეს დამოუკიდებელი ცხოვრების ყველა სფეროში;
- დაეხმაროს ადამიანს აღადგინოს, განავითაროს და შეიძინოს ის უნარ-ჩვევები, რომლებიც უმნიშვნელოვანესია დამოუკიდებლად ფუნქციონირების, ჯანმრთელობისა და ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესებისათვის;
- საშუალება მისცეს ადამიანებს, მონაწილეობა მიიღონ ყოველდღიურ ცხოვრებისეულ საქმიანობებში;
- მხარი დაუჭირონ ადამიანებს შეასრულონ ისეთი საქმიანობა, რომელიც გაზრდის მათი მონაწილეობის უნარს ან შეცვალონ გარემო უკეთესი თანამონაწილეობის მიღწევისათვის.
რას ვგულისხმობთ ტერმინში „ოკუპაცია-საქმიანობა“?
- ყოველდღიური რუტინული აქტივობები (თვითმოვლა, მგზავრობა, დალაგება და ა.შ)
- სწავლასთან და მუშაობასთან დაკავშირებული აქტივობები
- დასვენება
- ჰობი
- საზოგადოებრივ აქტივობებში ჩართულობა
- კულტურული, ეთნიკური ან რელიგიური დღესასწაულები.
„როგორც ვატარებთ დღეებს, ასევე ვატარებთ ცხოვრებას.“
სტატია მოამზადა ადრეული განათლების სპეციალისტმა, განათლების ფსიქოლოგმა, სოფიო მელაძემ
