„შუშანიკის წამება“ – ლექსიკა (სიტყვათა განმარტება)

„შუშანიკის წამება“ დოკუმენტურად დადასტურებული ყველაზე ძველი ნაწარმოებია. ლექსიკა, რომელსაც იაკობ ხუცესი იყენებს, ზოგჯერ გაურკვევლობას იწვევს და შევეცადეთ, რომ ყველა იმ სიტყვის განმარტება მოგვეძებნა, რომელიც, მეტ-ნაკლებად, შესაძლოა, უცხო იყოს მოსწავლეებისთვის. სამუშაოდ ავიღეთ „შუშანიკის წამების“ ყველაზე ვრცელი ტექსტი და ის არ ემთხვევა სახელმძღვანელოებში მოცემულ ადაპტირებულ ტექსტებს. სიტყვათა თანმიმდევრობა მიყვება ტექსტს.

♦♦♦

აწ – ახლა;

პიტიახში – ერისთავი, ქვეყნის გარკვეული ნაწილის მმართველი;

სპაჲპეტისაჲ – სარდალი;

საწყალობელი – შესაბრალისი;

ვითარმე ვინ თქუას – ვინ უნდა თქვას;

ვითარ – როგორც;

ეხილვა– ენახა;

პყრობილებაჲ – პატიმრობა;

ქრისტჱსთჳს – ქრისტეს გამო;

რამეთუ – რომ, რადგანაც;

რაჟამს – როცა;

ესრეთ – ასე, ამგვარად;

ვითარმედ – რომ;

რომელი იგი – რომელიც, რაც;

ესრევე – ასევე;

მოვაქცინე – მოვაქცევ;

ვითარცა-ესე – როგორც;

იჯმნა – წავიდა, მოშორდა;

ზრახვა-ყო – განიზრახა;

აზნაური – დიდი ფეოდალი.

წინამიეგებნენ – შეეგებონ, შეხვდნენ;

აზნაური – დიდი ფეოდალი;

წარმოჰმართა – გამოგზავნა;

სადიასპანო – საელჩო;

ვითარცა მოიწია – როცა მოვიდა;

კითხვაჲ ჰრქუა – მოიკითა, მიესალმა;

უკუეთუ – თუ;

ცხოველი – ცოცხალი;

შენდავე მოიქეცინ – შენვე დაგიბრუნდეს;

აფუცებდა – აფიცებდა;

ქუეყანა – მიწა;

დამართ – დაბლა;

იტყოდა – ამბობდა;

ატროშანი – აქ: ცეცხლთაყვანისმცემლობა, მაზდეანობა;

შეერთო– შეუერთდა;

დაუტევა – დატოვა;

ტაძარი – სასახლე;

ეკლესიად შევიდა – ეკლესიაში შევიდა;

თანამიიყვანა – მიიყვანა;

წარადგინნა იგინი – დააყენა ისინი;

ესრეთ ილოცვიდა – ასე ლოცულობდა;

შენ დაიცვენ ესენი – დაიცავი ესენი;

განათლებული – მონათლული;

ემბაზი – ადგილი, სადაც ნათლავენ, ჭურჭელი, რაშიც ნათლავენ;

ყოფად ერთ სამწყსო ერთისა მწყემსისა – რომ იქნენ ერთი მწყემსის (ქრისტეს) სამწყსო (მრევლი); რომ ქრისტეს მტკიცე მორწმუნეები იქნენ;

ვითარცა – როგორც, როცა;

მწუხრისა ჟამი – საღამოს ლოცვა;

აღასრულეს – დაამთავრეს;

მუნ შინა – მასში.

სიმწარითა სავსე – დარდით სავსე, დამწუხრებული;

მიეყრდნა ყურესა ერთსა – კუთხეში დადგა, ერთ კუთხეს მიეყრდნო;

არა მუნ იყო – იქ არ იყო;

ვანი – სამყოფელი;

კითხვად რაჲსმე სიტყჳსა – რაღაცის საკითხავად;

თანავჰყვანდი – წაყვანილი ვყავდი; ვახლდი;

მყის – მაშინვე, სწრაფად;

შინაჲთ – შინიდან;

აღვივსენით მწუხარებითა – დიდად დავმწუხრდით;

ვტიროდეთ – ვტიროდით;

ცოდვათა ჩუენთა წარმოჩინებისათჳს – ჩვენი ცოდვების წარმოჩინების გამო;

ვიჯმენ ადრე – მალე მოვშორდი;

ვტიროდე – ვტიროდი;

ვარქუ – ვუთხარი;

ღუაწლი დიდი – დიდი შრომა, მძიმე საქმე, განსაცდელი;

შესლვად ხარ – შეხვალ;

ეკრძალე სარწმუნოებასა ქრისტჱსსა – მოერიდე (გაუფრთხილდი) ქრისტეს სარწმუნოებას;

ნუუკუე – რომ, ეგებ;

მტერი – ეშმაკი;

გუემა – ცემა;

შეგაგდოს – ჩაგაგდებს;

უმჯობჱს არს – უმჯობესია;

ჩემდა – ჩემთვის, ჩემკენ;

ჴელთა მისთაგან – მისგან;

ჩემი და მისი შეკრებაჲ – მასთან ჩემი შეთანხმება;

წარწყმედაჲ – დაღუპვა;

რამეთუ – რომ, რადგანაც;

მასმიეს – გამიგონია;

განეყენენ – გამშორდეს, მოშორდეს;

ვთქუ – ვთქვი.

ამას სიტყუასა შინ ვიყვენით – ამის შესახებ ვსაუბრობდით;

მონადირება – მოტყუება;

ცნა – გაიგო, მიხვდა;

ხუცესი – მღვდელი (სასულიერო პირი);

დევნი შემოიხუენ – ეშმაკები შემოიყვანე (აქ: უწმინდურება შემოიტანე);

ჰრწმენა – ირწმუნა;

ვითარცა – როგორც, როცა;

შემოქმედი – შემქნელი (აქ: ღმერთი);

შეურაცხ-გყავ – არად ჩაგაგდე;

მრავალი ტანჯვაჲ მოაწიო ჩემ ზედა – ძლიერ დამტანჯავ;

მიუთხართ – ვუამბეთ;

მან განიწყო გული – განრისხდა.

მიავლინა – გაგზავნა;

უკუეთუ არა– თუ არა;

თრევით მოგითრიო – მოგათრევ;

უწყი მე – ვიცი;

მოავლინნეს მსახურნი – გამოგზავნის მსახურებს;

თრევით წარგიყვანოს – ძალით წაგიყვანს, წაგათრევს;

წარსწყმედ – დაღუპავ;

ევანგელჱ – სახარება, წიგნი ქრისტეს ცხოვრებისა და მოძღვრების შესახებ, დაწერილი ოთხი მახარებლის: მათეს, მარკოზის, ლუკასა და იოანეს მიერ;

ესრჱთ იტყოდა – ასე ამბობდა;

გულითად – გულით;

სიკუდილდ – სასიკვდილოდ;

მივალ – მივდივარ;

წიგნნი მოწამეთანი – წიგნი მოწამეთა ცხოვრებისა და წამების შესახებ;

რაჟამს– როცა;

ტაძარი– სასახლე;

გალიაკი– სამყოფი;

აღიპყრა ჴელნი – ხელები აღმართა;

ვინ იპოვა – ვინმე აღმოჩნდა;

სიკუდილდ მიმითუალეს – სასიკვდილოდ გამწირეს.

პური ვჭამოთ – ვჭამთ;

ჟამი პურისაჲ – ჭამის დრო;

ძლით – ძალით;

ასტამი – ნაკვერჩხლის და ნაცრის გამოსაჩხრეკი;

ჩაჰფლა – ჩაარტყა;

დაუბუშტა – დაუსივა;

ყიოდა – ყვიროდა, ღმუოდა;

იზახდა – ყვიროდა;

ვითარცა ცოფი – როგორც გიჟი;

შუელად აღდგა – მოეშველა;

გუემა იგიცა – სცემა მასაც;

მოხეთქა – დაარტყა;

ჭირით – გაჭირვებით;

გამოუღო – გამოჰგლიჯა;

თესლ-ტომი – ჯიში, შთამომავლობა;

სახლისა მაოჴრებელი – ოჯახის დამქცევი, ამაოხრებელი;

სახელ-სდებდა – უწოდებდა;

ბორკილთა შესხმაჲ – ბორკილების დადება;

და-რე-სცხრა – ოდნავ დაწყნარდა;

რაჲთამცა საკრველთა მათგან განეტევა – რომ ბორკილთაგან გაეთავისუფლებინა;

განტევებაჲ – გათავისუფლება;

კრძალულად დაცვაჲ – საიდუმლოდ დაცვა.

ცისკარ ოდენ იყო – განთიადისას, დილით ადრე;

ვითარმედ – რომ;

ვითარ არს – როგორ არის;

ვერ განსარინებელ არს – ვერ გადარჩება;

თჳთ – თვითონ;

დაუკჳრდა – გაუკვირდა;

შემიტევე – შემიშვი;

უუკუე ცნას – რომ გაიგოს;

თუცა – თუნდაც;

მისთჳს – მის გამო;

ხატი – სახე;

მოეძღუანა – გამოეგზავნა;

იღუწიდეს – ზრუნავდნენ;

ხუცეს – მღვდელო (წოდებით ბრუნვა);

ძალ-მიც – შემიძლია;

გემოჲს-ხილვად – აქ: ჭამა;

შთამუსრვილი – ჩამტვრეული;

ვისწრაფდი გამოსვლად – ვჩქარობდი გამოვსულიყავი;

მიუძღუანოა – გავუგზავნო?;

ნუუკუე ითხოვდეს – ეგებ ითხოვდეს;

არღარად მეჴმარების – აღარაფრად მესაჭიროება;

რომელმან ესე შეიმკოს – ვინც ამას შეიმკობს.

დიდნი იგი მარხვანი – აღდგომის დღესასწაულის წინა ორმოცდღიანი მარხვა;

იძია – მოძებნა;

მუნ დაეყუდა – იქ გაჩერდა;

დაყო – ამოქოლა;

საკუთარი – მახლობელი;

აღვსება – აღდგომა;

ეშმაკი თხრიდა გულსა მისსა – ეშმაკი აღაგზნებდა (აღაშფოთებდა);

მივიდა ეკლესიად – მივიდა ეკლესიაში;

ეტყოდა – ეუბნებოდა;

გამომეც – მომეცი;

რაჲსა ეგრე იქმ – რატომ აკეთებ მაგას?;

ბოროტი – ცუდი;

რისხვით ეტყჳ – მრისხანედ ელაპარაკები;

უხეთქნა – დასცხო, დაარტყა;

იკადრა სიტყუად – გაბედა ლაპარაკი;

ეკლესიით ვიდრე ტაძრადმდე – ეკლესიიდან სასახლემდე.

დგა – იდგა;

ტაძრით – ეკლესიიდან;

უნდა – უნდოდა;

რაჲთამცა ჰრქუა – რომ ეთქვა;

თუალი ჰკიდა – თვალი მოჰკრა;

სხუაჲ ვერღარაჲ სცალდა სიტყუად – მეტის თქმა ვეღარ დასცალდა;

ესთენ ოდენ – მხოლოდ ესღა;

დადუმნა – გაჩუმდა;

სივლტოლად იწყო სწრაფით – სწრაფად გაიქცა;

უჴამური – ფეხშიშველი;

თმაგარდატევებული – თმებჩამოშლილი;

შეურაცხთაგანი – მდაბიო, უბრალო;

დაბურვა – დახურვა;

მჴედრ შეუდგა უკუანა – ამხედრებული მისდევდა;

ამბოხი – დიდძალი ხალხი;

იჴაჴდეს -იკაწრავდნენ;

საწყალობელად – შესაბრალისად;

დასთხევდეს ცრემლთა – ცრემლს ღვრიდნენ;

შუშანიკისთჳს – შუშანიკის გამო;

უკმოჰხედნა – მოხედა;

ჯმნულმცა ვარ მე თქუენგან ამიერითგან – ამიერიდან გშორდებით;

მიხილოთ – მნახავთ;

ციხით – ციხიდან.

კჳრიაკე – კვირა;

მოუწოდა – დაუძახა;

აქამომდე ცოცხალღა არსა – აქამდე ცოცხალია;

უფალო – ბატონო;

სიკუდილდ კერძო – სიკვდილისაკენ;

საგონებელ არს – საფიქრებელია;

ნურა რაჲ გგლიან – ნურა გენაღვლება;

უტე – გაუშვი, დაე;

უქადე – შევპირდი;

ჭურჭერი – ნივთი;

ძნიად თავს იდვა შეტევებაჲ ჩემი – ძლივს გადაწყვიტა ჩემი შეშვება;

რაჟამს – როცა;

დაღამდეს – დაღამდება;

მოვედ – მოდი;

ტარიგი – კრავი;

სძალი – რძალი (იგულისხმება: ქრისტეს მოწამე);

საკრველი – ბორკილი;

ვერ დამითმო გულმან – გულმა ვერ გამიძლო;

ვტიროდე ფრიად – ვტიროდი ძლიერ (მწარედ);

კეთილისა ამისთჳს – ამ სიკეთის გამო;

სტირა, ხუცეს? – სტირი, მღვდელო?;

ესეღა თუმცა მეცნა – ეს რომ მცოდნოდა;

არამცა შემოგიტევე – არ შემოგიშვებდი;

ვიწყე სიტყუად – დავიწყე ლაპარაკი;

ვიჯმენ მისგან – მოვშორდი მას;

წარვედ სწრაფით ვანად ჩემდა – სწრაფად წავედი შემს სახლში;

ჩორდ წარემართა – წავიდა ჩორში;

არა დახუდა – არ იყო, არ დასწრებია, არ შესწრებია;

მიეწია – დაეწია;

რაჲთამცა ბრძანა – რომ ებრძანებინა;

საკრველთა მათგან განტევებაჲ – ბორკილთაგან გათავისუფლება;

ფრიად აწყინა – აქ: ბევრს ეხვეწა; ოდენ – მხოლოდ;

აღჰჴადა – ახსნა, შეხსნა;

არა თავს-იდვა – არ მოისურვა, არ ინება;

ზედგომა – დგომა (მღვიძარება);

უწყინოდ – დაუსრულებლად.

ასერგასისი – ასორმოცდაათი;

ფსალმუნი – საგალობელი;

ზესკნელისა მის მეუფისა – ღმერთის (იესო ქრისტე);

სათნო – მოსაწონი;

შვილნი იგი შენნი მიაქცინა მოგობასა – შენს შვილებს ცეცხლთაყვანისმცემლობა მიაღებინა;

თავსა თჳსსა ქუე დამართ სცემდა – თავს მიწას ურტყამდა;

სულთ-ითქუნა – ამოიოხრა;

იყავნ ნებაჲ შენი – შენი ნება იყოს;

დამიცევ საქმეთაგან მტერისათა – დამიცავი ეშმაკის საქმეებისაგან;

დამშრშალი – გამომშრალი, დამჭკნარი, გამხდარი;

დაბუშებული – დასივებული;

მოეძღუანა – გამოეგზავნა;

საზრდელი – საჭმელი;

მოვიდიან – მოდიოდნენ;

ხილვად დედისა თჳსისა – თავისი დედის სანახავად;

რაჟამს მიაქცინეს – აქ: როცა ქრისტიანობა ურყვეს;

ვერღარა იკადრეს – ვერ გაბედეს;

ხილვად მისა – მისი ნახვა.

მოციქულნი მოავლინნა – მოციქულები (შუაკაცები) გამოგზავნა;

მოვედ ტაძრად – მოდი სასახლეში;

ჩორდ წარგცე შენ ანუ კარად – ჩორში გაგგზავნი, ყარსში ან ქტეზიფონში (სპარსეთის სამეფო კარზე);

კარაული – სახედარი;

მიჰრქუა ესრეთ – ასე შეუთვალა;

უბადო – უბედური;

უგულისჴმო – უგუნური;

თუ მუნ კეთილსა რასმე შევემთხჳო – ეგებ იქ კარგ რასმე შევხვდე, ბედს ვეწიო;

ბოროტსა ამას განვერე – ამ ბოროტებას (უბედურებას) გადავურჩე;

გულსა ეტყოდა – ფიქრობდა;

ვითარ-იგი – როგორც;

ვითარმედ – რომ;

ნუუკუე – რომ, ეგებ;

მარქუ – მითხარი;

ცოცხალითა ფერჴითა არა გამოხვიდე შენ მაგიერ ციხით – ცოცხალი ვერ გამოხვალ მაგ ციხიდან;

შემძლებელ ხარ – შეგიძლია;

აღდგინება – აყენება;

აღადგინე – ააყენე (გააცოცხლე);

რომელი ურდს დამარხულ არს – რომელიც ურდშია დამარხული;

გარნა თუ მისა ვერ შემძლებელ ხარ აღდგინებად – მაგრამ თუ მისი აყენება (გაცოცხლება) ვერ შეგიძლია;

ვერცა ჩემდა შემძლებელ ხარ განყვანებად – ვერც ჩემი (ციხიდან) გაყვანა შეგიძლია;

გარნა თრევით გამითრიო – თუ არ გამათრევ;

ნანდჳლვე ვთქუ – ნამდვილად ვთქვი;

შემო-ვინმე-ვიდა – ვიღაც შემოვიდა.

აღივსებოდა მეექუსჱ – მეექვსე წელი სრულდებოდა;

ჯეკმა დამაშურალობითა შრომათა მათ შინა – დიდი, ძლიერი ტანჯვის, გასაჭირის ატანა;

სენი სნეულებისაჲ – ავადმყოფობა;

წინაჲსწარ უღაღადებდი – წინასწარ ვეუბნებოდი;

ვეტყოდე – ვეუბნებოდი;

ვეტყოდე – ვეუბნებოდი;

დაუმძიმებ ჴორცთა მაგათ ზედა – აწუხებ სხეულს;

ვერ დაგითმონ – ვერ გაგიძლებენ (ვერ აიტანენ ტანჯვას);

ვერღარას შემძლებელ იყო ყოფად რაჲსმე საქმედ კეთილსა – კარგი საქმის გაკეთებას ვეღარ შესძლებ;

ეგოდენი – მაგდენი;

ზედგომა – დგომა (მღვიძარება);

ღამე ყოველ – მთელი ღამე;

დაშრომა – შრომა;

ფსალმუნება – ფსალმუნთა გალობა;

არცაღა მცირედ სადა სცა ჴორცთა მისთა განსუენებაჲ – არც ოდესმე ოდნავ შეუსვენია;

შეიქმნა და დადნა ვითარცა ავლი – ნაცარს დაემსგავსა (აქ: ძლიერ გახდა);

დიდთა მათ მარხვათა აღვსებისათა – აღდგომის დიდი მარხვა;

ერგასისი – ორმოცდაათი;

დღისი – დღისით;

ღამჱ – ღამით;

დაჯდის – დაჯდა ხოლმე;

მიიღის – მიიღო ხოლმე;

გარნა – მხოლოდ;

კჳრიაკე – კვირა;

ეზიარის ჴორცსა და სისხლსა ქრისტჱს ღმრთისა ჩუენისასა – ჭამდა ხოლმე პურს და ღვინოს დალევდა;

შექმნული – შემზადებული;

აღვსება – აღდგომა;

მიერ დღითგან – იმ დღიდან;

ვინაჲთგან – რაც, რადგანაც;

პყრობილ-ყვეს იგი ციხესა მას შინა – საპატიმროში ჩააგდეს;

სასთაულსა ზედა თავი არა მიდვის – ბალიშზე თავს არ დებდა;

გარნა – მხოლოდ;

ალიზაკი – აგური.

მოიწია წმიდისა და სამგზის სანატრელისა შუშანიკის ზედა წყლულებაჲცა ჴორცთა მისთაჲ – წმინდა შუშანიკი ავად გახდა ძლიერ (კანი დაუსკდა);

დაუცხრომელად – შეუსვენებლივ;

თხრამლი – ჩირქი;

რომელი-იგი – რომელიც, რაც;

ნუ მძიმე-გიჩნ – ძნელად ნუ გეჩვენება;

ადრე ყოფად არს დატევებაჲ უბადრუკთა ამათ ჴორცთა ჩემთაჲ – მალე მოვკვდები;

შინაგან – შიგნით;

გარეგან კაცთა თუალსა – ხალხის დასანახავად;

ანტიოქიისა პალეკარტი – ანტიოქიური წამოსასხამი.

ესმა – გაიგონა;

მჴევალი – მონა ქალი;

ხილვად – სანახავად;

მარტჳლი – მოწამე;

ვითარცა მიიწია – როცა მივიდა;

მძლავრ – ძალით;

სალმობა – სნეულება, ტკივილი;

კეთილ ვარ – კარგად ვარ;

ვითარ ღმერთსა უნებს – როგორც ღმერთს სურს;

ყოველთა წარსავალსა მას გზასა მეც წარვალ – მეც მოვკვდები, როგორც ყველა;

მსწრაფლ – სწრაფად;

პირველი – ადრინდელი;

სძალი – რძალი (იგულისხმება: ქრისტეს მოწამე);

რაჲთა მომიტევნეს – რომ მომიტევოს;

ყრმებრ – ბავშვურად;

ჰქმნე – ჩაიდინე;

მაგის სახისათჳს – მაგის გამო;

რომელი-იგი – რომელიც, რაც;

არა რაჲმე სათნო იყოს ღმრთისა – რაც ღვთის მოსაწონი არ იქნება;

არა ვქმნე – არ ვიზამ;

უკუეთუ ეგე ეგრეთ ჰყო – თუ ეს ასე ქნა (თუ ასე იზამ);

უკუდავ მექმნე მე მაგით სიტყჳთა – მახლობელი გამიხდები;

მუნ – იქ;

სადა-იგი – სადაც;

არა არს თუალღებაჲ – არ არის მიკერძოება;

მსაჯულთაჲსა და მეუფისა მის მეუფეთაჲსა – ქრისტე;

რჩევაჲ – სხვაობა, გარჩევა;

სწორი – მართალი (თანასწორი);

ვთქუათ – ვიტყვით;

მიაგოს მას უფალმან – ღმერთი გადაუხდის;

ვითარ – როგორ, როგორც;

უჟამოდ ნაყოფნი ჩემნი მოისთულნა და სანთელი ჩემი დაშრიტა და ყუავილი ჩემი დააჭნო – უდროოდ ჩემი ახალგაზრდობა და სილამაზე დაღუპა;

შუენიერებაჲ სიკეთისა ჩემისაჲ დააბნელა და დიდებაჲ ჩემი დაამდაბლა – ჩამოახმო, სიკვდილის პირას მიმიყვანა;

დაუდგრომელი – არამყარი;

ვინ სთესა – მოიმკო – ვინც დათესა – მოიმკო;

ვინ განაბნია გლახაკთათჳს – შეიკრიბა – ვინც გლახაკები შეიწყალა (მათ ქონება დაურიგა), იგი გამდიდრდა;

რომელმან წარიწყმიდოს თავი თჳსი, მან პოოს იგი, რომელმან ადიდა იგი – ვინც თავს დაიღუპავს, მას იპოვის, ვინც იგი ადიდა (ე.ი. ვინც ღვთის გამო მოკვდება, იგი ღმერთს იხილავს);

უჯმნა – გამოუშვა, გამოემშვიდობა.

თავი იგი ეპისკოპოსთაჲ – მთავარეპისკოპოსი;

მოყუასი – მეგობარი;

დამაშურალ, სახლეულითურთ თანაყოფით იყვნეს – ზრუნავდნენ ოჯახის წევრებთან ერთად;

იყვნეს… თანაზიარ – თანაუგრძნობდნენ;

მადლობით წარჰგზავნიდეს ნავთსადგურისა მის მიმართ ქრისტჱსისა – მადლობით აგზავნიდნენ სამუდამო სამყოფელში;

აზნაური – დიდი ფეოდალი;

ზეპური – დიდებული, დიდგვაროვანი;

დედაჲ – ქალი;

უაზნო – მდაბიო;

ახოვანი მჴნე – მხნე მებრძოლი;

მიჰვედრიდეს ქრისტესა – ქრისტეს შეავედრებდნენ;

ითხოვდეს – ითხოვდნენ;

ნაკურთხევი – დალოცვილი;

მოშუერით – მოხვედით, გაისარჯეთ, შეწუხდით;

აჰა ესერა – აი;

გზასა წარვალ საუკუნესა – სამარადისო გზას;

ჭირისა ამის წილ – გაჭირვების სანაცვლოდ;

მომმადლოს – მომმადლებს;

მივემთხჳო მე დიდებასა – მივიღებ დიდებას;

ჯმნული – განშორებული;

ძლევისა მისთჳს – გამარჯვების გამო;

შესწირვიდეს – სწირავდნენ;

გამოვიდეს ციხით – ციხიდან გამოვიდნენ;

წარვიდეს – წავიდნენ.

მოიწია დღჱ იგი წოდებისა მისისაჲ – მოვიდა მისი სიკვდილის დღე;

მოუწოდა – დაუძახა;

მადლსა მისცემდა – მადლობას უხდიდა;

მოწლებისა მისისათჳს – მისი სიკეთის გამო;

მამამძუძე – აღმზრდელი;

შემვედრა – შემავედრა;

უბრძანებდა დასხმად ადგილსა მას – უბრძანებდა, იქ დაეკრძალათ;

ვინაჲცა-იგი – საიდანაც;

უკუეთუ – თუ;

ღირს რჲმე ვარ – ღირსი ვარ;

უკუანაჲსკნელი ესე მეათერთმეტჱ მოქმედი ვენაჴისაჲ – მორწმუნეთა შორის უკანასკნელი.

მაშინღა – მაშინ უკვე, მხოლოდ მაშინ;

ადრე–ადრე – სწრაფად;

მოიღო – მოიტანა;

შესაგრაგნელად – შესახვევად;

თხრამლი – ჩირქი;

ჴართა მჴნეთა დაუღლვილთა ზესკნელისა მის ფასისათა – ზეციური (საღმრთო)სიკეთით შეკავშირებულნი;

ყოველი კრებული – მთელი მრევლი;

კეროვნი აღნთებული – ანთებული სანთელი;

საკუმეველი სულნელი – სურნელოვანი საკმეველი;

აღვიხუენით… ძუალნი – ავიღეთ ძვლები (გვამი);

გამოვიხუენით – გამოვასვენეთ;

დავითის ქნარითა – ფსალმუნებით.

დასაბამი – დასაწყისი;

აპნისი – იანვარი;

აღუსებისა ზატიკი – აღდგომის დღესასწაული;

ვარდობაჲ – მაისი;

აღსრულებაჲ – სიკვდილი;

კოზმან და დამიანე – ეწამნენ კილიკიაში დიოკლიტიანე იმპერატორის დროს (III-IVსს.);

განვაწესეთ – დავაწესეთ;

რომლისა შუენის – რომელსაც შვენის, შეეფერება.

დავით დოლიძე – წმიდა ექვთიმე და გიორგი მთაწმინდელების სახელობის ზოგადსაგანმანათლებლო მართლმადიდებლური საშუალო სკოლის მეათე კლასის მოსწავლე