სატირა არის მკვეთრი, გამანადგურებელი დაცინვა, რომელიც გამოხატავს ავტორის ზიზღსა და აღშფოთებას ცხოვრების უარყოფითი მოვლენებისადმი. სატირულ ნაწარმოებში მწერალი მოვლენას ისე გამოხატავს, რომ გვამხედრებს მის წინააღმდეგ. მოგვიწოდებს ნეგატიური მოვლენის ძირფესვიანად აღმოფხვრისაკენ, განადგურებისაკენ.
სატირას იყენებდნენ აგრეთვე გადატანითი მნიშვნელობით და მასში გულისხმობდნენ ისეთ ნაწარმოებს, რომელშიაც გამოხატული იყო ადამიანის უარყოფითი თვისებები.
სატირას შეიძლება ჰქონდეს რამდენიმე მიზანი, მაგალითად, ადამიანის მანკიერებებში ჭარბი სიზუსტის მორალიზება, ამ შემთხვევაში იგი მოიცავს გარკვეულ სოციალურ კრიტიკას, ან, უბრალოდ, – გასართობს. ამასთან, ნებისმიერ შემთხვევაში სატირა, როგორც წესი, გამომწვევი ჟანრია.
სატირა იყენებს რესურსებს, როგორიცაა გაზვიადება ან ჰიპერბოლა, ობიექტის მკაცრი და დეტალური გამოკვლევა, რომლის დაცინვასაც ის ცდილობს, საპირისპირო ტერმინების შედარება ან შეპირისპირება და პაროდია. მას ასევე შეუძლია გამოიყენოს ისეთი ელემენტები, როგორიცაა ირონია ან ფარსი (რაიმე ცინიკური, ცრუ და პირფერული).
სატირის აქტუალობა დამოკიდებულია ისტორიულ, გეოგრაფიულ და სოციალურ ფაქტორებზე. რამდენადაც უფრო ზოგადსაკაცობრიოა იდეალი, რომლის საშუალებით სატირიკოსი წარმოაჩენს თავის ანტიიდეალს და რამდენადაც უფრო ესთეტიკურად გამართულია მისი უარყოფითი სიცილი, მით უფრო ხანგრძლივდება სატირის ცხოველმყოფელი მნიშვნელობა.
ლიტერატურულ ნაწარმოებებში სატირა შეიძლება იყოს პირდაპირი ან არაპირდაპირი. პირდაპირი სატირით, მთხრობელი პირდაპირ ელაპარაკება მკითხველს. არაპირდაპირი სატირით, ავტორის ჩანაფიქრი რეალიზდება თხრობისა და მისი სიუჟეტის ფარგლებში.
სატირული ნაწარმოების ნიმუშია „კაცია–ადამიანი?!”. ლუარსაბის კარ–მიდამო, ლუარსაბის ხასიათი, გარეგნობა, მთელი მისი ცხოვრება მკითხველში იწვევს სიცილს, მაგრამ ეს სიცილი ზიზღთან არის შეერთებული. ავტორი არსად არ გვიხატავს ლუარსაბს ისეთს მდგომარეობაში, რომ მისი ცხოველური საქციელი გამართლებული იყოს. ავტორი სიკვდილის შემდეგაც არ იბრალებს ლუარსაბს და მის საფლავზე მინაწერის მოგონების დროსაც კი დასცინის, ნუთუ ნახევარი საუკუნე იმიტომ იცოცხლა ამ ქვეყანაზე, რომ კვლავ საბოდიშოდ ჰქონოდა საქმეო?
იმისათვის, რომ მკითხველს ლუარსაბის სიკვდილის დროსაც კი არ გაუჩნდეს თუნდაც ოდნავი თანაგრძნობა თათქარიძისადმი, ილია ლუარსაბის სიკვდილსაც მისი გმირის მიერ დამსახურებულ სასჯელად გვიხატავს: ლუარსაბი ღორმუცელობამ იმსხვერპლა. იგი ნათლიმამისაგან მორთმეულ კალმახს მიაძღა; ლუარსაბი არ მომკვდარა ნორმალური ადამიანის სიკვდილით, მოკვდა ღორმუცელობით. ასეთი დაცინვა მკვეთრი და გამანადგურებელია. იგი გამოხატავს ავტორის ზიზღსა და აღშფოთებას ცხოვრების უარყოფითი მოვლენებისადმი.
სატირა აღმოცენდა ძველ რომაულ ლირიკაში. შემდეგ დაკარგა ჟანრულობა, თუმცა განსაზღვრავს სხვადასხვა ჟანრის არსს: იგავ-არაკის, ეპიგრამის, პამფლეტის, ფელეტონის. სატირის პრინციპზე აგებული რომანი გადაიქცევა სატირულ რომანად, დრამა კი – კომედიად. სატირისთვის დამახასიათებელი იერსახე იქმნება ჰიპერბოლიზაციით, გაზვიადებით, გროტესკით, სარკაზმით.
ეს ლიტერატურული ჟანრი ჩნდება ძველ საბერძნეთში, ე.წ. იამბრიულ პოეზიაში. ეს იყო არისტოფანეს ერთ-ერთი საყვარელი რესურსი თავის პაროდიულ კომედიებში. ამასთან, იგი რომაული კულტურის განსაკუთრებით წარმომადგენლობით ჟანრად ითვლება, სადაც მას ფართო განვითარება ჰქონდა ისეთი მწერლების შემოქმედებაში, როგორებიცაა ჰორაციუსი და იუვენილი.
ნინო ქაჯაია, თბილისის N2 საჯარო სკოლა
