მოთხრობა არის პროზაული ლიტერატურული ნაწარმოები, რომელიც მოგვითხრობს გმირის ცხოვრების რამდენიმე მნიშვნელოვან ეპიზოდზე. როგორც წესი, მოთხრობაში მოქმედი პერსონაჟი ცოტაა, მათგან მხოლოდ ერთია მთავარი. მოთხრობის კლასიკური განმარტება ასეთია: პროზაული ნაწარმოები, რომლის წაკითხვა უნდა შეიძლებოდეს ერთ დასხდომაზე.
ერთ-ერთ უცხოურ გაზეთში ძალიან კარგად აღწერეს მოთხრობის მიზანი: „მხიარული ხელოვნება, რაღაც ძალიან ნათელი და მოძრავი; ის შეიძლება იყოს საშინელი ან სავალალო, სასაცილო ან ღრმად გამანათებელი, მხოლოდ არსებითი მნიშვნელობის მქონე, რომელიც უნდა გაგრძელდეს თხუთმეტიდან ორმოცდაათი წუთი ხმამაღლა წასაკითხად“.
მოთხრობა, როგორც ჟანრი, ყალიბდება ზეპირი მოთხრობის (მოყოლის) ტრადიციებით. ზეპირი მოთხრობები ხშირად მოთხრობილია რითმული ან რიტმული ლექსის სახი და ხშირად მოიცავს განმეორებად მონაკვეთებს ან ტროპის სახეებს.
უძველესი მოთხრობების მდიდარი მემკვიდრეობა არის ინდოეთში. ჯატაკას მოთხრობები არის ინდოეთში გავრცელებული ლიტერატურის უზარმაზარი ნაწილი, რომელიც ეხება ბუდას წინა დაბადებებს. ეს არის ისტორიები, რომლებიც მოგვითხრობს ბუდას წინა ცხოვრებაზე, როგორც ადამიანის, ასევე ცხოველის სახით.
ევროპაში მოთხრობათა ზეპირმეტყველების ტრადიცია მე-14 საუკუნის დასაწყისში გადაიზარდა წერილობითში. წიგნები, რომლებიც შედგებოდა ცალკეული მოთხრობებისაგან (ფარსიდან ან იუმორისტული ანეკდოტიდან დაწყებული, კარგად შემუშავებული ლიტერატურული მხატვრული ლიტერატურითაა დამთავრებული), თანდათან ხდებოდა პოპულარული.
მე-19-მე-20 საუკუნეებში უკვე ცნობილმა ჟურნალ-გაზეთებმა დაიწყეს თავიანთ ნომრებში მოთხრობების გამოცემა, რამაც განაპირობა უფრო მეტი მოთხრობის დაწერა. ხარისხიანი მოთხრობების მოთხოვნა ძალიან დიდი იყო და ჟურნალ-გაზეთები ავტორებს ჰონორარსაც უხდიდნენ.
მოთხოვნის ზრდის გამო მსოფლიოში უამრავმა მწერალმა დაიწყო მოთხრობების წერა. მე-20 საუკუნის ერთ-ერთმა ცნობილმა ამერიკელმა მწერალმა უილიამ ფოლკნერმა დაწერა ასზე მეტი მოთხრობა. გერმანულ ენაზე მოთხრობების ორი მნიშვნელოვანი ავტორი იყო თომას მანი და ფრანც კაფკა. 1922 წელს ამ უკანასკნელმა დაწერა მოთხრობა „შიმშილის შემსრულებელი“ კაცზე, რომელიც რამდენიმე დღე მარხულობს.
ასევე ჩვენ, ქართველებს, გვაქვს შესანიშნავი მოთხრობები, როგორებიცაა: „კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა“, „კაცია-ადამიანი?!“, „Hellados“ და სხვები. ქართული მოთხრობები უდიდესი პოპულარობით სარგებლობს არა მხოლოდ საქართველოში, არამედ ქვეყნის საზღვრებს გარეთაც.
მსოფლიოში დაწესებულია საუკეთესო მოთხრობების ავტორებისთვის ჯილდოები, როგორიცაა Sunday Times Short Story Award, BBC National Short Story Award და სხვა. ამ ჯილდოების პოპულარობა იზიდავს უამრავ მონაწილეს ყოველ წელს.
მოთხრობის ჟანრს ცალკე გამოეყო მე-14 საუკუნეში ნოველა („ახალი მოთხრობა“), რომელიც ბევრად უფრო მცირე მოცულობისაა, ახასიათებს პერსონაჟთა სიმცირე და სიუჟეტის სწრაფი განვითარება.
ნინო აბჟანდაძე – ახალთერჯოლის საჯარო სკოლის მე-11 კლასის მოსწავლე
