მარიამ ქავთარაძე
საპატრიარქოს წმ. ილია მართლის სახელობის თბილისის სკოლა
ის, რომ ლიტერატურა ადამიანის განვითარებაში უდიდეს როლს თამაშობდა, ყოველთვის ვიცოდი, მაგრამ მის ძალასა და მადლს ბოლომდე მანამ ვერ ჩავწვდი, სანამ საკუთარ თავზე არ გამოვცადე მისი ზემოქმედება. მიუხედავად იმისა, რომ ჯერჯერობით მსოფლიო ლიტერატურის უმცირეს ნაწილს ვიცნობ, თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ თითოეულმა წიგნმა, მოთხრობამ, ნოველამ, ან თუნდაც წინადადებამ ჩემს ფიქრებსა და აზრებს ახალი გზა გაუკვალა და მომცა საშუალება იმისა, რომ ჩემს თავში შეუცნობელი შემეცნო. პირველი წიგნი, რომელმაც დამატყვევა, ყოველდღიურ ცხოვრებას მომწყვიტა, კითხვის ბედნიერება გამაცნო და „მისალოცთა სიაში“ ჩამწერა, რაოდენ სასაცილოც უნდა იყოს, ასტრიდ ლინდგრენის „პეპი გრძელი წინდაა“. როდესაც ამ წიგნის სათაური მესმის, ყოველთვის მახსენდება ზაფხულის არდადეგები და 6 წლის მარიამი, რომელიც მთელი კვირის განმავლობაში გაფაციცებით ფურცლავდა წიგნის გვერდებს და თვალებგაფართოებული კითხულობდა პეპის საინტერესო და დაუჯერებელ ამბებს. შეიძლება ითქვას, რომ ამ წიგნით დაიწყო ჩემი უსასრულო ლიტერატურული ოდისეა, რომელიც მაძლევს იმის ბედნიერებას, რომ ვიცხოვრო მრავალი ცხოვრებით, მოვკვდე ბევრჯერ და მივიღო ის გამოცდილება, რომლის მიღებაც ადამიანის ხანმოკლე სიცოცხლის განმავლობაში ფიზიკურად შეუძლებელია. „ყოველი ნორმალური მოთხრობის წაკითხვის შემდეგ ხდები ოდნავ უკეთესი, ვიდრე ხარ, უფრო ჭკვიანი, ვიდრე იყავი,“ – ამბობს ვასიკო კეჟერაძე („კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა“) და არ შემიძლია, არ დავეთანხმო. ვინ მოსთვლის, რამდენჯერ ვწოლილვარ „ისედაც ვიწრო საძილე ტომარაში შეყვარებულებს შორის“ („კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა“) ისე, რომ სულაც არ მიგრძვნია თავი ზედმეტად, რამდენჯერ ჩამვარდნია ფეხი თათქარიძეების ალაგ-ალაგ ამოყრილ იატაკში, რამდენჯერ მიცდია მარგო ყაფლანიშვილის დახსნა ჯაყო ჯივაშვილის ტორებისგან, ანდა რამდენჯერ ვმჯდარვარ გიორგის განსასვენებელ ოთახში, სიბნელეში, სოსია მეწისქვილის გვერდით და რამდენჯერ მიგლოვია საბრალო ოთარაანთ ქვრივის უკუღმართი ბედი. თითოეული ნაწარმოების წაკითხვის შემდეგ ჩემს, ალბათ ისევე როგორც თქვენს, გონებაში ხდება რევოლუცია — „ძირს დალაგებული ფიქრები მაღლა“ ექცევიან, „მაღლა დალაგებულნი ძირსა“ („მგზავრის წერილები“) და მერე ირევიან ერთმანეთში. ნუთუ არსებობს ისეთი ადამიანი, რომელსაც „შუშანიკის წამების“ კითხვისას დედოფლის დაცვისა და დახმარების სულისშემხუთავი სურვილი არ უჩნდება, ანდა არ სურს, რომ ნეტარი აბო უკანასკნელ გზაზე გააცილოს. ჩემი აზრით, ძალიან ცოტა ერს თუ აქვს იმის ბედნიერება, რომ ავთანდილის თავგანწირვის, ტარიელის ბობოქარი სიყვარულისა და მათი ენით აღუწერელი ძმობის მონაწილე გახდეს. ლიტერატურა ალუდასთან („ალუდა ქეთელაური“) ერთად ახალი, სპეტაკი, უცოდველი ცხოვრების დაწყების საშუალებას გვაძლევს, გვასწავლის, თუ როგორი უნდა იყოს „კაი ყმა“, გვამოგზაურებს მთებსა და ტყეებში, ზღვებსა და ოკეანეებში, გილგამეშთან ერთად უკვდავების მოსაპოვებლად გვგზავნის და თან ჩუმად იღიმის, რადგან ზუსტად იცის, რომ გაწბილებულები, მაგრამ სულიერად გაზრდილები დავბრუნდებით ამ დამღლელი მოგზაურობიდან. „ლიტერატურა ეკლიანი გზაა განათლების და ზნეობის დასაფასებლად, რომელიც ამარცხებს უმეცრებასა და უზნეობას,“ – ამბობდა მაკიაველი. მართლაც, ვკითხულობთ „ხევისბერ გოჩას“ და ბეჩავი ონისეს მაგალითზე ვხედავთ, როგორი არ უნდა იყოს მეგობარი, შვილი და ადამიანი, ვისმენთ ბათუსა და საფარბეგის („გამზრდელი“) „ძმობის“ ისტორიას და სისხლი გვეყინება, საბრალო თავსაფრიანი დედაკაცის (ლორთქიფანიძე, „თავსაფრიანი დედაკაცი“) უგვანი შვილები, გადაკარგული დედის მონახვა რომ ეძვირათ, ჭკუიდან გვშლიან, ადამიანის ასეთი სიმდაბლე თვალზე ცრემლს გვადენს; ნათლად წარმოვიდგენთ განდეგილის განვლილ გზას, ვხედავთ, რომ, როგორც ყორანს სძლია ლეშის მადის აღმძვრელმა სურნელმა (ლეო ქიაჩელი, „ბერი და ყორანი“), ზუსტად ისე დაეცა ბერიც მიწიერი ცდუნების წინაშე და ვრწმუნდებით, რომ ადამიანი იმაზე უძლური და უსუსურია, ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს. ვასიკო კეჟერაძემ ლიტერატურა პერპენტუუმ მობილეს რომ შეადარა, სულაც არ შემცდარა, რადგან ის მართლაც უშრეტი ენერგიის წყაროა. მას შეუძლია ნებისმიერი ადამიანის სულში ჩაგვახედოს, არ აქვს მნიშვნელობა, ეს ადამიანი მყინვარივით განზე გადგება, თუ თერგივით იბობოქრებს, ყვარყვარესა და კვაჭივით გაიძვერა და მედროვე იქნება, თუ დათა თუთაშხიასა და თორნიკე ერისთავივით ღირსებით აღსავსე, სოფიოსავით („ბედი ქართლისა“) ეყვარება თავისუფლება, თუ გრიგოლ ორბელიანივით მზად იქნება ქვეყნის ბედის ოქროს ჯაჭვზე („პასუხის პასუხი“) გაცვლისთვის, ბარათაშვილის „მერანზე“ იქნება ამხედრებული, თუ პლატონ სამანიშვილის გაძვალტყავებულ ულაყზე… რომ მკითხოთ, რა გინდა ცხოვრებაშიო, ზუსტ პასუხს ვერ გაგცემთ, მაგრამ ერთი რამ, რაც დანამდვილებით ვიცი, ლიტერატურულ ნაწარმოებებში მოგზაურობის სურვილია, რადგან ლიტერატურა ათავისუფლებს ადამიანს როგორც სულიერად, ისე ხორციელად. მინდა, რომ ერთ დღეს მეც დამბურძგლოს ვასიკო კეჟერაძესავით მაჯიდან იდაყვამდე და მივხვდე, რომ რაღაც სასიკეთო გავაკეთე ჩემი თავისთვის. ვიცი, რომ ადრე თუ გვიან ყველასთან მოვა ის უსიამო, აუტანელი, გულდასაწყვეტი, სასტიკი, მტანჯველი ხმაური, რომელიც პირველი გორახის დაცემაა საფლავში ჩადგმული კუბოს სახურავზე და მაშინ, როცა სიკვდილის სარეცელზე ნიშნისმოგებით გვკითხავენ – „სიცოცხლე თუ ლიტერატურაო“, ამორჩევას აზრი არ ექნება, რადგან ლიტერატურაა თავად სიცოცხლე.
მარიამ მატიაშვილი
თბილისის №137 საჯარო სკოლა
ხშირად დავფიქრებულვარ იმაზე, თუ რატომ გადავვარდები ხოლმე ავტობუსის (N-ს მნიშვნელობა არ აქვს) ბოლო, სულ ბოლო რიგის ფანჯრიდან სადღაც, ტოკიოს ჩრდილოეთით და რატომ ვუყურებ ჩემ წინ აყუდებულ ფუძიამას ისე, როგორც ეს მურაკამის გმირებს შეეძლოთ? ან რა მაძლევს იმის უფლებას, რომ მეც ავხედო მთაწმინდაზე იმ მთვარეს, რომელსაც „ლეჩკომბინატის“ მეოთხე სართულიდან გადმომხტარი გალაკტიონის სულმა, ღრუბლებზე ამხედრებულმა, მარჯვენა ხელის იდაყვი გადაუსვა და კრიალი დააწყებინა? ზედმეტ უფლებას ხომ არ ვაძლევ ჩემს თავს, როდესაც ვცდილობ, წინ აღვუდგე უსამართლობას ისე, როგორც ამას თუთაშხია აკეთებდა? რატომ ვფიქრობ, რომ შემიძლია ისე, ზემოდან, გადმოვხედო რუსთაველის, ამ ლიტერატურის პრომეთეს, მოტანილ გრძნობას, როგორც ამას დარსის დამონებული გული ცდილობდა? რა ან ვინ მირღვევს „ენერგიის მუდმივობის კანონს“? რა ან ვინ მამარაგებს იმ გამოულეველი სულიერი ენერგიით, რომლის სანაცვლოდაც მე მხოლოდ ის ანა-ბანა უნდა ვიცოდე, რომელიც ლამაზად მოუქარგავს ჩემი მამა-პაპის ხელებს?
ვერ გეტყვით, ჩემს წიგნების თაროს მტვერი არასდროს არ ედება-მეთქი და არც იმის თქმას ვაპირებ, რომ ჩემს ოთახში იმ გაურკვევლად სასიამოვნო სუნის გამომწვევი მოლეკულების პროცენტული რაოდენობა ჭარბობს, რომელიც წიგნებს ასდის, თუმცა იმით კი ნამდვილად ვამაყობ, რომ ყოველდღე თუ არა, ყოველ კვირას მაინც გადავუსვამ ხოლმე მტვრის საწმენდს ჯერ გამზრდელ ვაჟას, ილიასა და აკაკის, ხოლო შემდეგ გამომწრთობ დოსტოევსკის, ტოლსტოის, უაილდს, დიკენსს… აი, ბატონი ვასილი, უფრო სწორედ, ვასიკო კეჟერაძე რომ ახლა მისმენდეს, ალბათ იტირებდა კიდევაც ჩემ მაგივრად იმ ბედნიერებისგან, რომელიც მომელის. ხშირად მიფიქრია იმაზე, თუ როგორი ადამიანი იქნებოდა ლიტერატურა. აი, მაგალითად, შემიძლია გითხრათ, რომ მხატვრობა იქნებოდა მაღალი, გრძელთმიანი ქალი, რომელსაც სულ შავები აცვია, მუდამ სევდიანია და ცდილობს, საკუთარი ცხოვრება თუ არა, სხვა რამე მაინც გააფერადოს. რამდენჯერაც შევეცადე ლიტერატურისთვის ხორცი შემესხა, იმდენჯერ ჩავფლავდი. ვიტყვი, მაღალია-მეთქი, მაგრამ სად გავექცევი ლუარსაბის სიდაბლეს? ვიფიქრებ, ლამაზია-მეთქი, მაგრამ სად წავუვალ ჯაყოს სიმახინჯეს? წარმოვიდგენ, ფერადია-მეთქი და უცბად ხელს დამტაცებს თავსაფრიანი დედაკაცი თავისი შავი ხამითა და დახეული წუღებით. მინდა ვთქვა, თავისუფალია-მეთქი, მაგრამ ამის უფლებას არ მაძლევს ლიტერატურის სახელით გამოქვეყნებული საბჭოთა საგალობლები. ლიტერატურა არის მშობელი წარმოსახვისა, ოცნებისა, ფანტაზიისა, ფიქრისა, რომლებიც თავისთავად არიან მშობელნი სხვა რიგი მეცნიერებებისა. წარმოიდგინეთ რადიკალურად განსხვავებული მეცნიერება * მათემატიკა, რომელიც არ არსებობს, თუ არ არსებობს ფიზიკა, რომელიც არ არსებობს, თუ არ არსებობს იდეა, რომელიც არ არსებობს, თუ არ არსებობს ფიქრი, რომელიც არ არსებობს, თუ არ არსებობს კითხვა… ალბათ ძალიან მიკერძოებული ჯაჭვი შევქმენი, მაგრამ, ვფიქრობ, იმ მასწავლებლის სახელით მაინც მეპატიება, რომელიც განუკითხაობის ჟამს ჰემინგუეის, ლერმონტოვს, მაიაკოვსკის… ასწავლის რობოტს. მართალია ბატონი პეტროვიჩი („ლიტერატურის მასწავლებელი“), როცა ამბობს, რომ ლიტერატურის გარეშე კაცობრიობა ხდება „ენის ჰარმონიის ვერგამგები“ და „სიტყვის მგრძნობელობისადმი ყრუ“. ასევე მართალია ბატონი ვასიკო, როდესაც მკითხველს უწოდებს სასწაულს, რადგან მხოლოდ მაშინ შეგწევს ძალა იმისა, რომ „ისედაც ვიწრო საძილე ტომარაში შეყვარებულებს შორის იწვე და სულაც არ იყო ზედმეტი“ („კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა“), როცა ხარ მკითხველი. ლიტერატურა ადამიანს აძლევს იმის საშუალებას, რომ თუნდაც ერთ კელიაში გამოკეტილმა, რომელშიც მხოლოდ სანთლები ანთია, შემოიაროს ცა და დედამიწა, მოკვდეს ბევრჯერ და დაიბადოს მეტჯერ, უყვარდეს უფრო მეტჯერ და სძულდეს კიდევ უფრო მეტჯერ. ლიტერატურაა ის ერთადერთი, რომელიც გაჰკივის დიდი ხანია იმას, რომ ერთს პლუს ერთი ზოგჯერ ორი არაა, მაგრამ ვინ უსმენს?
ალბათ, ვიპოვე ის, რაც ავტობუსის (N-ს მნიშვნელობა არ აქვს) ბოლო, სულ ბოლო რიგის ფანჯრიდან ხან ღამის ტოკიოში გადამისვრის ხოლმე, ხან კი ალიონზე მთაწმინდაზე ავყავარ… მაგრამ ავტობუსიდან რომ ჩამოვალ ჩემს გაჩერებაზე, მერე რაღა ვქნა?
