რა გამოწვევის წინაშე შეიძლება აღმოჩნდეს მოსწავლე? – ეს არის მთავარი კითხვა, რომელიც დღეს მშობლების უმეტესობას სწავლის დაწყებამდე აწუხებს.
შეძლებს თუ არა სკოლა რეგულაციების დაცვას და, რაც მთავარია, ახალი წესების შენარჩუნებით სასწავლო პროცესის გაგრძელებას, თუ ეს იქნება ერთჯერადი დასუფთავების აქცია/საშვი, რომელიც მათ სწავლის დაწყების უფლებას მიანიჭებს? ამ თემაზე გვესუბრება არასამთავრობო ორგანიზაცია „მშობლები განათლებისთვის“ დირექტორი მეგი კავთუაშვილი.
– როგორ ფიქრობთ, მზად არის სისტემა უსაფრთხო სასწავლო წლის დაწყებისთვის?
– არის თუ არა სისტემა მზად, ამას მშობლები სატელევიზიო ეთერებიდან ვიგებთ, როცა ჟურნალისტები ეკეთხებიან სამინისტროების წარმომადგენლებს და ისინი პასუხობენ. ეს არასრული ინფორმაციაა, მშობლებს ინფორმაციის დეფიციტი გვაქვს. ჩვენი დამოკიდებულებაც არაერთგვაროვანია, იმიტომ, რომ მშობელი ბევრნაირია (თითქმის მთელი საზოგადოებაა მშობელი) და ძალიან ძნელია, ისინი რაიმე ერთ აზრზე შეთანხმდნენ. საქართველოში მილიონ ორასი ათასამდე ადამიანია არასრულწლოვნის მშობელი და ცხადია, მათ შორის უამრავი დიფერენციაცია შეიძლება გაკეთდეს. სულ ცოტა დრო დარჩა სასწავლო წლის დაწყებამდე საჯარო სკოლებში, კერძო სკოლების ნაწილმა უკვე განაახლა სასწავლო პროცესი. ყველაზე მთავარი კვლავ კომუნიკაციის დეფიციტია, მშობლებსა და სკოლას შორის კომუნიკაციის დეფიციტი. სიმართლე რომ გითხრათ, მე არ მქონია შემთხვევა, გამეგოს, რომ რომელიმე საჯარო სკოლამ გაუგზავნა მშობლებს შეტყობინება შეხვედრის შესახებ, რომ აეხსნა მათთვის რა წესები მოქმედებს სკოლაში ამიერიდან, ამ სასწავლო წლის განმავლობაში და რა წესების დაცვა ევალებათ ბავშვებსა და მშობლებს.
ხვდება თუ არა სისტემა მომზადებული? სისტემაც ძალიან მრავალფეროვანია – ჩვენ გვაქვს სკოლები, რომლებშიც კანალიზაციის სისტემა არ არის, ეს არ არის მხოლოდ რეგიონების პრობლემა, თბილისშიც არის ასეთი სკოლები; ასევე, გვაქვს ახალგარემონტებული სკოლები, სადაც ყველაფერი წესრიგშია, ინფრასტრუქტურის თვალსაზრისით. გვაქვს ძალიან ღარიბი სკოლები და მდიდარი სკოლები, რომლებსაც ანგარიშზე ნული ლარი აქვთ ან რამდენიმე ათასი, ათეული ათასი ლარი. ამიტომ, თითოეული სკოლის გამოწვევა განსხვავებულია. მე მგონია, რომ ახალი სასწავლო წლის დაწყებას სკოლა დალაგებულ-დასუფთავებული რომც შეხვდეს, ძალიან გაუჭირდებათ იმ რეგულაციების დაცვა, რაც სახელმწიფომ დაუწესა იმიტომ, რომ ბევრად ნაკლები დამლაგებელი ჰყავთ, ვიდრე სჭირდებათ, შეიძლება იქვას, რომ იმის ნახევარი ადამიანური რესურსი, რაც სჭირდებათ ან უფრო ცოტა. დამლაგებლების ანაზღაურება, ხელზე აღებული, 140 ლარიდან 360 ლარამდე მერყეობს (ოღონდ 360 ლარი ფანტასტიკის ჟანრია, რომ დამლაგებელს ჰქონდეს თვეში ასეთი ხელფასი). ესეც მხოლოდ ძალიან მდიდარ სკოლებს შეუძლიათ, რომ გადაიხადონ. პრობლემა არის ისიც, რომ სკოლას არ შეუძლია შტატში, დამოუკიდებლად, დამლაგებლის აყვანა, განათლების სამინისტრომ უნდა დაამტკიცოს, მაგალითად, ფარცხანაყანების სკოლას რამდენი დამლაგებელი დაასუფთავებს, ეს უზნაძეზე წყდება, თბილისში. ეს სერიოზული პრობლემაა იმიტომ, რომ სკოლის დირექტორს არ აქვს დამოუკიდებლად გადაწყვეტილების მიღების უფლება. ეს მთავარი ბარიერია. შეიძლება ამაზე სამინისტრომ თქვას, რომ სკოლას შეუძლია აიყვანოს დამლაგებელი და საკუთარი შემოსავლებიდან გადაუხადოს ხელფასი, მაგრამ პანდემიის პირობებში, როდესაც ცეკვის დარბაზები, მუსიკალური წრეები და ა.შ., თუნდაც სახელოსნოები, რომელიც სკოლაში იყო გახსნილი, აღარ მუშაობს და ცხადია, ისინი ქირას არ იხდიან, ყველაზე მდიდარი სკოლებიც კი ვაუჩერის ანაბარა დარჩნენ, მხოლოდ სახელმწიფო დაფინანსებაზე. ამიტომ, საკუთარი შემოსავლები აღარ აქვთ.
გადავამოწმე, აგვისტოს თვეში, რამდენ სკოლას ჰქონდა გამოცხადებული დამლაგებლის ვაკანსია და მხოლოდ რვა სკოლა იყო, მათ შორის 4 კერძო. მხოლოდ 4 საჯარო სკოლა იმიტომ კი არ იყო, რომ სხვა სკოლებს არ სჭირდებათ დამლაგებელი, იმიტომ, რომ ამის შეაძლებლობა და უფლება არ აქვთ. ვფიქრობ, იმისთვის, რომ 14 სექტემბერს სკოლები მომზადებულები დახვედროდნენ ბავშვებს, საჭირო იყო, ამ გასული თვეების განმავლობაში, სახელმწიფოს დიდი რესურსი გადაესროლა სკოლაში (ფინანსურ რესურსს ვგულისხმობ). ეს არის პრობლემა, რომლის მოგვარება, სახელმწიფოს ერთიანი მიდგომის გარეშე, შესაძლოა, მხოლოდ სამინისტროსაც კი გასჭირვებოდა, იმდენად დიდი რესურსია საჭირო. ამიტომ იყო აუცილებელი ამის აღიარება ნომერ პირველ პრობლემად, თუ სწავლის დაწყება ჩვეულ რეჟიმში — საკლასო ოთახებში იგეგმებოდა.
ცხადია, სწავლა უნდა დაიწყოს, ჩვენი ორგანიზაცია მომხრეა, რომ სწავლა საკლასო ოთახებში დაიწყოს, თუმცა, არა იმის ხარჯზე, რომ რისკი შევუქმნათ უსაფრთხოებას. 2020-21 სასწავლო წელი იქნება ის გამონაკლისი წელი, როდესაც განათლება მეორე ფლანგზეა და პირველზე უსაფრთხოება ინაცვლებს. დღეს ეს დგას დღის წესრიგში, ეს არის ყველაზე მთავარი პრობლემა მშობლებისთვისაც და ბავშვებისთვისაც, ვფიქრობ, სკოლის თანამშრომლებისთვისაც, რადგან მათ უწევთ სრულიად განსხვავებულ რეალობაში იმავე შედეგის მიღწევა, რის მიღწევასაც თავისუფალ პირობებში ვითხოვდით მათგან. სწორედ ამიტომ, მშობლების დამოკიდებულება ძალიან არაერთგვაროვანია და ამას ერთადერთი მიზეზი აქვს — სახელმწიფომ და საჯარო სკოლებმა ვერ აწარმოვეს მშობლებთან ჯანსაღი კომუნიკაცია, მეტიც, საერთოდ არ აწარმოვეს.
დღეს დედების ერთ-ერთ დახურულ ჯგუფში გადავაწყდი პოსტს, სადაც ისინი აქციის მოსაწყობად ირაზმებოდნენ, რომ არ გაუშვებდნენ ბავშვებს სკოლაში. მშობლების ნაწილი კი ამბობდა, რომ უნდა გააპროტესტონ რეგულაციები, რომ ეს ყველაფერი მოგონილია… სრული გაუგებრობაა მშობლებში. ბუნებრივია, მე მათი სახელით ვერ ვისაუბრებ, არც ჩვენი ორაგანიზაციისთვის მოუმართავთ ასეთი ტიპის მშობლებს. შესაბამისად, არავითარი პირდაპირი კომუნიკაცია არ გვქონია მათთან, ერთადერთი ჩემი თვალით ნანახი ეს სტატუსია ჯგუფში, რომელსაც საკმაოდ დიდი გამოხმაურება ჰქონდა. მშობლების ნაწილი წერდა, რომ ეს, ალბათ, ტროლია, მაგრამ დიდი ნაწილი ღიად ემხრობოდა რეგულაციების გაუქმებას. ეს სერიოზული პრობლემაა, რომელიც საბოლოოდ მშობლების ცნობიერებამდე და მათ განათლებამდე მიდის.
– მეგი, პანდემიიდან დღემდე, რა იყო ის მთავარი გამოწვევა, რომელიც მშობლებისთვის გამოიკვეთა, რა იყო დისტანციური სწავლების პერიოდში მათი მთავარი საწუხარი?
– გავლილი სემესტრის შემდეგ, განათლების კოალიციასთან ერთად, ჩვენ სამინისტროსთვის შევიმუშავეთ რეკომენდაციები და სწორედ მშობლების ჯგუფთან გავიარეთ ყველა საკითხი. ძალიან გამიჭირდება რომელიმე ერთზე და მთავარზე დავკონცენტრირდე. თუმცა, ეს რეკომენდაციები ეხებოდა დისტანციური სწავლების პერიოდს — რა გამოწვევებს აწყდებოდნენ მშობლები და რა რეკომენდაციების გათვალისწინებას სთხოვენ სახელმწიფოს, თუკი წელს მსგავსი საჭიროება ისევ დადგება დღის წესრიგში. ეს ეხებოდა მასწავლებლების კომპეტენციას, კომუნიკაციას მასწავლებელსა და მშობელს შორის, ზრუნვის კომპონენტის შემოტანას იმიტომ, რომ დისტანციური სწავლების პროცესი მაღალი სტრესის ფონზე მიმდინარეობდა. ეს ყველაფერი სკოლას გამორჩა და, როგორც წესი, ბევრს ითხოვდნენ, მაგრამ არ ჩანდა თანადგომა და თანაგრძნობა/თანაგანცდა მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის. მეტიც, პრობლემა მოდიოდა ორმხრივად – როგორც მშობლებისგან, ისე მასწავლებლისგან და, საბოლოო ჯამში, ბავშვები ცუდ მდგომარეობაში იყვნენ. თუკი განვითარებულ ქვეყნებში დისტანციური სწავლება თამაშით და ემოციური რეგულაციებით მიმდინარეობდა, საქართველოში კომპიუტერთან სრული დატვირთვით ჩატარებულ გაკვეთილებად გადაიქცა და ცოტა მასწავლებელს ახსოვდა, რომ გარეთ იყო პანდემია, ვიყავით ჩაკეტილები და ბავშვები სტრესის ქვეშ იყვნენ.
რაც შეეხება ჩვენს ორგანიზაციას, სხვადასხვა მიმართულებით ვმუშაობთ, ეს, ძირითადად, მშობელთა ჩართულობის გაზრდას ეხება. ამ დღეებშიც მქონდა ამ თემაზე შეხვედრა განათლების სამინისტროსთან – „ახალი სკოლის მოდელის“ ფარგლებში, ლიდერობის ქოუჩებს შევხვდით და მშობლების ჩართულობის შესახებ მინი-ტრენინგი ჩავუტარეთ. ჩვენს ჯგუფში გაერთიანებულია, დაახლოებით, 2300 მშობელი. გარდა ამისა, კომუნიკაცია გვაქვს იმ მშობლებთან, რომლებიც ჩვენს ტრენინგებს ესწრებიან ან ჩვენ მიერ შეთავაზებულ რაიმე ტიპის სერვისებში მონაწილეობენ. ჩვენს ცხელ ხაზზე, ამ დრომდე, არ შემოსულა ზარი, რომ ეს ცუდი რეგულაციებია ან რეგულაციების გაუქმების მოთხოვნა. ჩვენი ჯგუფის წევრებთან მუშაობისას, იკვეთება პოზიცია, რომ სწავლა სკოლის შენობებში უნდა დაიწყოს, ვინაიდან ამ დროისთვის ისეთი საგანგაშო ეპიდსიტუაცია არ არის. თუმცა, რამდენ ხანს გაგრძელდება სასწავლო პროცესი სკოლის კედლებში, ეს პირდაპირ უნდა იყოს მიბმული ეპიდსიტუაციაზე, დამოკიდებული იქნება იმაზე, თუ როგორ უზრუნველყოფს სკოლა იმ რეგულაციების შესრულებას, რაც მათ განათლებისა და ჯანდაცვის სამინისტროებმა დაავალეს. ჩვენი პოზიციით, რეგულაციები ცუდი არ არის, მაგრამ სკოლებისთვის არ არის პრაქტიკული და ადვილად დაძლევადი.
– როგორ ფიქრობთ, რეალურად, რა გამოწვევის წინაშე შეიძლება აღმოჩნდეს სკოლების უმეტესობა, თუკი მათ, სწავლის დაწყებამდე, ჯანდაცვის სამინისტროში შექმნილი სპეციალური ინსპექცია შეამოწმებს?
– ცარიელი სკოლის შემოწმებას, ვფიქრობ, არანაირი აზრი არ აქვს. პირველ რიგში, ჩვენთვის, მშობლებისთვის, მთავარი გამოწვევა ის არის, როგორ გაგრძელდება რეგულაციები შემდეგ, უშუალოდ სწავლის პროცესში. რა თქმა უნდა, სკოლა უნდა იყოს დასუფთავებული, მაგრამ მეორე პრობლემაა ის, ბავშვებმა თუ იციან როგორ დაიცვან წესები ან რა წესები უნდა დაიცვან. ერთია პირობების შექმნა, სისუფთავის დაცვით და მეორეა, შექმნილი პირობების ათვისება. შეიძლება სკოლამ საპირფარეშოები მოაწყოს, მაგრამ ხელი არავინ დაიბანოს იმიტომ, რომ არ იცოდეს, რომ ეს აუცილებელია. მხოლოდ მოწყობა არ არის იდეაფიქსი, რამდენიმე ტიპის გამოწვევა გვაქვს: პირველი, ეს არის სკოლებში სისუფთავის დაცვა, მეორეა ერთმეტრიანი დისტანციის დაცვა დასვენებაზე (გაკვეთილებზე, თავისთავად, ეს გარკვეულია). რა ხდება დერეფანში, ვინმემ იცის? ბავშვები თავდაყირა გადადიოდნენ და ეს ნორმად მიაჩნდა მშობლების ძალიან დიდ ნაწილს, ამბობდნენ, რომ არარეგულირებადი დროა და აბა რა ქნან, არ გაინძრენო?! მაგრამ ეს უბრალოდ განძრევა კი არ იყო, ან სირბილი, ან სიარული, არამედ ერთმანეთზე ფეხით შედგომა, წრეზე სირბილი, წაქცევა, გადავლა და ა.შ.
სინამდვილეში, ნებისმიერ ასაკში, მოსწავლემ უნდა იცოდეს როგორი ქცევაა მისაღები და როგორი არა. დღეს დავდექით იმის წინაშე, რომ არ არსებობს რესურსი, რომელიც ამას გააკონტროლებს და არავინ იცის, წესების არშესრულების შემთხვევაში, რა მოხდება. თუ არ დაიცავენ დისტანციას, ვინმე გამოვა და დაიყვირებს? ვინმე რუპორით იდგება და ეტყვის ბავშვებს, არ მიუახლოვდნენ ერთმანეთს? – ამის შესახებ არავინაა ინფორმირებული.
ჩემი შვილი მეკითხება, ჩვენ რომ დასასვენებლად ვიყავით და იქ ხალხი დისტანციის წესებს არ იცავდა, მე როგორ მოვიქცე, როცა ჩემს კლასელს ვნახავ, არ ჩავეხუტო? მე არ მაქვს მისთვის პასუხი. ძალიან დიდი ენერგიის დახარჯვა მჭირდება და ბევრი მტკიცებულების მოშველიება, რომ ავუხსნა: ნიას, რომელიც ძალიან ენატრება, უმჯობესია არ ჩაეხუტოს. ესეც სერიოზული პრობლემაა და პირდაპირ კავშირშია იმასთან, იცის თუ არა ბავშვმა ჰიგიენის დაცვა და ვინ ასწავლის ამას, მშობელი? მაგრამ ხომ ვთქვით, რომ მშობელი ბევრნაირია და, მათ შორის ისეთებიც, რომლებიც, პირიქით, საშიშიც კი შეიძლება იყვნენ ამ ვითარებაში — ვინც რეგულაციების გაუქმებას ითხოვენ. ამიტომ არის მნიშვნელოვანი, რომ სახელმწიფომ, სკოლების საშუალებით ან სოციალური მუშაკების დახმარებით (მაგრამ ხომ ვაღიარეთ, რომ ეს ინსტიტუტი რეალურად არ გვაქვს), იმუშაოს ამ მიმართულებით. ამ შემთხვევაში, სკოლა უნდა იყოს რუპორი. რას აკეთებს ამ დროს სკოლის ექიმი? ის უნდა უკავშირდებოდეს მშობლებს და, დამრიგებლების საშუალებით, მათთან ერთად გადიოდეს ამ თემას, უხსნიდეს მშობლებს რა საფრთხეები არსებობს და როგორ შეგვიძლია, ამ საშიშროებასთან ერთად ვიცხოვროთ უსაფრთხოდ. სკოლები ვერ მუშაობენ მშობლებთან, კომუნიკაცია, ამ პირობებშიც, კვლავ ნომერ მეორე პრობლემად რჩება, დასუფთავების შემდეგ.
– მოსალოდნელი საფრთხის ფონზე, უმჯობესი ხომ არ იქნებოდა, მშობლებს უფრო ხშირად და ხმამაღლა გესაუბრათ ამ პრობლემებზე. გამოდის, რომ რეალურად ვრისკავთ და ვტესტავთ გაამართლებს თუ არა?
– ბოლო ორი კვირის განმავლობაში, ექვს ტელევიზიაში ვიყავი და ამ თემაზე პირდაპირ ეთერშიც ვისაუბრე და სიუჟეტებშიც. ჩვენი ორგანიზაცია ფიქრობს, რომ სახლში ჩაკეტვა გამოსავალი არ არის. მე ორი ბავშვის მშობელი ვარ და ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ჩემმა შვილებმა არ დაივიწყონ ადამიანებთან ურთიერთობა. ეს ჩემთვის უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ის, თუ როგორ ისწავლიან მათემტიკას ან სხვა საგანს. ამიტომ სახლებში ჩაკეტვა, პრობლემისგან გაქცევა ყველაზე ცუდი გამოსავალია. ამ გადაწყვეტილების მიღება მხოლოდ და მხოლოდ მაშინ შეიძლება, თუ სკოლაში რისკები გაჩნდება. ვფიქრობ, მშობლებმა შვილები უნდა გავუშვათ სკოლაში, მაგრამ უნდა მოვითხოვოთ, რომ სკოლამ უზრუნველყოს მათი უსაფრთხოება — სრულად დაიცვას წესრიგი და ჯანდაცვის სამინისტროს მიერ გაცემული რეკომენდაციები, რაც ითვალისწინებს, მაგალითად, ყოველი დასვენების შემდეგ, შენობის დასუფთავება/დეზინფექციას, არა მხოლოდ იატაკების, არამედ საპირფარეშოებში უნიტაზების ზედაპირების, ჩამრეცხების და სახელურების, ასევე, ხშირად მოხმარებადი საგნების დამუშავებას სადეზინფექციო ხსნარებით, ასევე კიბის მოაჯირების, თაროების, მაგიდების და ა.შ. და ამაში ჩართული უნდა იყოს სკოლის დასუფთავების სამსახური (90%) და დანარჩენი (10%) შეიძლება გადანაწილდეს მასწავლებლებზე და მოსწავლეებზე იმიტომ, რომ ეს ის საკითხია, რომელსაც თითოეული ჩვენგანი თუ ათიანზე არ შევასრულებთ, შეიძლება შეცდომა ძალიან ძვირად დაგვიჯდეს. მომხრე ვარ, სკოლები გაიხსნას, მაგრამ შესაძლო ხიფათების აღმოფხვრა სახელმწიფოს მკაცრად უნდა მოვთხოვოთ.
– დაბოლოს, ორი სიტყვით მითხარით, როგორი განათლების სისტემა დაინახეთ პანდემიის პერიოდში?
– თებერვლის ბოლოს, როდესაც სკოლები დაიკეტა და მარტის შუა რიცხვებიდან, არდადეგების შემდეგ, დაიწყო ონლაინ სწავლება, ეს პირდაპირი ნიშანი იყო იმისა, რომ სკოლა, სანიტარიულ-ჰიგიენური მდგომარეობით, უდიდესი გამოწვევების წინაშე იდგა. ნომერ პირველი პრობლემა, რაც გამჭვირვალობამ დაგვანახა, ეს იყო. რეალურად, სახელმწიფომ აღიარა, რომ მთელ რიგ სკოლებში ხელის დაბანის შესაძლებლობა არ იყო (საუბარი არ იყო საპონზე, არამედ მხოლოდ წყალზე). სახელმწიფომ აღიარა, რომ სკოლებს რეალურად იმის გამო ვკეტავთ, რომ ვერ ვიბანთ ხელებს. ამის შემდეგ გაჩნდა სხვა პრობლემები და გამოწვევებიც. დავინახეთ, რომ მშობელთა ჩართულობა იმაზე ბევრად აუცილებელი ყოფილა, ვიდრე ვინმეს ეს სისტემის შიგნით წარმოედგინა, ცალკეული გამონაკლისი ადამიანების გარდა, რომლებიც ყველგან არიან. დავინახეთ, რომ საქართველოში ზოგადი განათლება მოკლებულია თანაგანცდას — საზოგადოებას, მასწავლებლებს და მშობლებს (მათ დიდ ნაწილს) ჰგონია, რომ განათლება მხოლოდ და მხოლოდ საგნობრივი კომპეტენციების გადაცემაა მასწავლებლიდან მოსწავლეზე და განათლების როლი რომ უფრო დიდია, ეს არ ვიცით. განათლება მოქალაქის აღზრდაა და საგნობრივი კომპეტენციების გადაცემა მხოლოდ იმისთვისაა საჭირო, რომ ამის გავლით მივიდეთ სასურველ შედეგამდე. ეს ორიენტირი გვაქვს დაკარგული. აღმოჩნდა, რომ ბევრმა არ იცის რისთვის არსებობს სკოლა, ბევრს კი არც ახსოვს (შესაძლოა, არც იცის), რომ არსებობს ასეთი დოკუმენტი – ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები, სადაც წერია, რა ფუნქცია აქვს სკოლას და სადაც ერთ-ერთ ფუნქციად განსაზვრულია, რომ სკოლა არის სწორედ სოციალიზაცია. ამიტომ ვემხრობით ჩვენ სკოლების გახსნას, თუმცა კი, ვიაზრებთ ყველა იმ რისკს, რაც ამ პროცესს ახლავს.
ესაუბრა ლალი ჯელაძე
