აზა ქადარია
ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი
დღეს სასოწარკვეთილმა ავიღე ხელში კალამი და დავწერე…
დავწერე თქვენთან გამოსასაუბრებლად, ჩემო კოლეგებო, თქვენი აზრის გასაგებად! ხომ არ დადგა დრო, რომ ჩვენი სათქმელი ვთქვათ, ერთხელ მაინც ხმამაღლა გამოვაცხადოთ ჩვენი ფიქრები თუ დარდები, ერთხელ მაინც გავბედოთ და აღვიმაღლოთ ხმა და ვიყოთ კრიტიკულები ერთხელ მაინც! თუ ასე არ გავაკეთეთ, ჩამოგვემხობა თავზე ქვეყანა, მიწა პირს დააღებს და ჩაგვნთქავს კიდეც. ცარგვალი და მისი მეუფე კი, ჩემი აზრით, უკვე დიდი ხანია განრისხებულია ჩვენზე და, ვინ იცის, რას გვიმზადებს, მაგრამ მეტი სასჯელი რაღა გვინდა: საქართველოში მონაზონი შეურაცხყვეს, 70 წლის მონაზონი!
მიზეზი სად ვეძებოთ, თორემ შედეგი აშკარაა! გულგაფლეთილმა ბევრი ვიფიქრე და, თქვენ წარმოიდგინეთ, საკუთარი თავი დავიდანაშაულე და თქვენც, ჩემო ძვირფასო მეგობრებო, თქვენც დაგდეთ ბრალი საკუთარ თავთან ერთად! ვიცი, ძალიან გამირისხდებით, მაგრამ სანამ ჯვარს მაცვამთ, გთხოვთ, კარგად მომისმინოთ! დიახ, ჩვენც ხელი შევუწყვეთ ამ ვითარებას და, ვაი, რომ, სამწუხაროდ, ხელიხელჩაკიდებულებმა ქართველ დედებთან ერთად! ახლა შევეცდები, ავხსნა ჩემი ფიქრები და თქვენც გაგიზიაროთ, თუ რატომ მივედი ამ დასკვნამდე. მაგრამ ამისთვის მინდა, გავიხსენოთ ჩვენი წინაპრები, ისინი, რომლებიც განგაშის ზარებს შემოჰკრავდნენ ხოლმე, როცა ერი, შექმნილი აუტანელი ვითარების გამო, მოლიპულ გზას დაადგებოდა ხოლმე.
შეგახსენებთ იოვანე საბანისძის „აბოს წამებიდან“ ორ ციტატას:
„მფლობელთა ამის ჟამისათა, განდგომილთა ქრისტეისგან, მრავალნი შეაცთუნნეს და გადადრიკნენ გზისაგან სიმართლისა, და ჭეშმარიტებასა ქრისტეის სახარებისასა შეეცოდნეს, რომელნი ხუთასი წლისა ჟამთა და უწინარეის-ღა შჯულდებულ ყოფილ არიან წმიდითა მადლითა ნათლისღებისაითა.“
და მეორე ციტატაც:
„აღვერიენით ერსა უცხოსა, შჯულითა განდგომილთა ქრისტეისგან, ნათესავსა საწუთროისა ამის მოყვარესა, თესლსა ურწმუნოსა ძისა ღმრთისასა, სარწმუნოებისა ჩვენთა მაგინებელთა, რომელთაგან ვისწავენით საქმენი მათნი და ვჰმონებდით გულისთქმასა გულთა ჩვენთასა მიბაძვითა მათითა, ვითარცა უსასონი ქრისტეისგან და დამვიწყებელნი საუკუნოისა ცხოვრებისანი.“
ახლა გიორგი მეფის აღსარებას მოვუსმინოთ, სიკვდილის წინ რომ უთხრა პიპას, რომელიც, რა თქმა უნდა, დიდი კოწიას სატკივარის ფარული გაცხადებაა: „ჩვენი უბედურება ეგაა: სხვის ფანდურზე ბუქნაობა გვიყვარს, ამიტომაც მუსრს ავლებდა საქართველოს სხვის ქვეყნებში ატეხილი ჭირი.“
დიახ, მიბაძვის დიდი ნიჭი მოგვდგამს, მაგრამ ყველაზე საოცარი ისაა, რომ ცუდის გადმოღებაში ბადალი არა გვყავს ამქვეყნად! დავაკვირდეთ ჩვენს მეზობელ ქვეყნებს, თუ მოუდგამს ფეხი ასე მყარად უცხო აზრს სადმე ისე, როგორც ჩვენთან!
მე-19 საუკუნეში ჭეშმარიტი ქართველები რუსეთის მიერ დაპყრობილ თავიანთ ქვეყანაში კარგად ხედავდნენ არა მარტო დამოუკიდებლობის დაკარგვას, არამედ უცხო თესლის მცდელობას, გადაეგვარებინა ქართველი ერი და ამ მიზნით კი, უპირველესად, ქართულ ტრადიციებზე განეხორციელებინა ფარული თუ აშკარა შეტევა. რატომ მაინცდამაინც ქართულ ტრადიციებზე? იმიტომ, რომ, როცა ერს წარსულს დაავიწყებ და ტრადიციებს მოუშლი, თან ახალსა და ბილწს შეასწავლი, ის თანდათან შენ დაგემსგავსება, შეიცვლის თავის იდენტობას, იაზროვნებს და იფიქრებს შენსავით, სწორად მიიჩნევს მარტო იმას, რასაც ფარულად, სხვათა დახმარებით, ოღონდ ისევ მისიანის სიტყვითა თუ ხელით, შეიტან და დაამკვიდრებ მის ცხოვრებაში, როგორც პროგრესულსა და საღს — და მიზანიც მიღწეული იქნება! მერე დაპყრობილი ერი იაზროვნებს შენსავით, დაივიწყებს „ჩვეულებისაებრ მამულისა სვლას“, განაგდებს ყველაფერ ძველს და დაკარგავს თავის მეობას! შემდეგ ეტაპზე კი, როგორც გინდა, ისე იმსახურებ! მისია შესრულებული იქნება!
ალ. ორბელიანი, ძველი საქართველოს ეს ტრუბადური, ერთ-ერთ თავის წერილში საუბრობს იმაზე, თუ როგორ დაუკარგეს რუსებმა ჩვენს სუფრას ძველი ლაზათი და ეშხი! და ეს განახორციელეს თავიანთი დამქაშების ხელშეწყობით, რომელთაც, თურმე, ფულს უხდიდნენ, რათა ეს ბოროტი განზრახვა განეხორციელებინათ. ასე, მაგალითად, ვინმე მ.მ.-ს (რუსეთის ერთ-ერთ დაქირავებულ დამქაშს) ერთ-ერთ ახალგაზრდულ სუფრაზე უთქვამს (დიახ, ახალგაზრდულ, რადგან სწორედ ისინი არიან ყველაზე მოწყვლადი წევრნი საზოგადოებისა): „ის ძველი, ქართველური თავის მსმელობა აღარ უნდა იყოს, უნდა მოიშალოს… მე კარგი რამ მომიგონია ჩვენი შექცევისათვის“ — და შეუთავაზებია სუფრის წევრებისთვის: ტოლუმბაშისა და მისი მოადგილის არჩევა, ღვინით სავსე სასმისების ბოლომდე გამოცლა და უგონოდ დათრობა. როგორც ხშირად ხდება ხოლმე ასეთ ვითარებაში, მას ყველა დასთანხმებია, რადგან: „ბევრჯელ ცუდი უფრო მოსწონს კაცსა, მინამ პატიოსნება. ეს სულ გარყვნამ იცის,“ — ასკვნის ალ. ორბელიანი. დღეს კი ვერც კი წარმოვიდგენთ, რომ ოდესმე ქართველობაში სუფრის ჩატარების წესი სხვაგვარი გახლდათ. დიახ, ყველაფერი იწყება წვრილმანებიდან, რამეთუ ამ წვრილმანებისაგან შედგება თვითონ ცხოვრებაც. მთავარია, შეიცვალოს ყოველდღიური ყოფა, ძველი გამოცხადდეს უვარგისად, სიბნელედ, ჩამორჩენილობად, გადმონაშთად და ეს მოხდეს უმთავრესად ახალგაზრდობასთან მუშაობით, რამეთუ სწორედ ისინია ქვეყნის მომავალი! ეს არის ის მზაკვარი გზა, რომელიც მიიყვანს მავანთა და მავანთ გამარჯვებამდე!
ახლა აკაკი წერეთელს მოვუსმინოთ, თუ რას ამბობს „თორნიკე ერისთავში“:
„მთვრალობა და „სადღეგრძელო“
სათვითოო არ იცოდნენ;
ჩვენი ლხინი რომ ენახათ,
სირცხვილითაც დაიწვოდნენ.
პირველ სმაზე ახსენებდნენ
საქართველოს და უფალსა,
დღეგრძელობით თაყვანს სცემდნენ
მეფესა და დედოფალსა;
ბოლოს გმირებს იგონებდნენ,
მამულისთვის ომებში მკვდარს,
და მღვდელმთავრის კურთხევითა
ჰსვამდნენ იმათ შესანდობარს…
სულ იმითი თავდებოდა
მაშინდელი სადღეგრძელო,
თუმცა მათში მეტი იყო
საქები და სასახელო.“
ძველი ქართული სუფრის ტრადიციების გარყვნა სასაცილოდაც კი გეჩვენება, როცა დღევანდელ სურათს შეჰყურებ! დღევანდელი ქართველი რას მოვა მაშინდელთან! ჭეშმარიტად, მილის ნაბიჯებით მივდივართ წინ!
ალბათ მკითხავთ, ეს ყველაფერი კარგი, მაგრამ ჩვენ, მასწავლებლები, რა შუაში ვართ ყოველივე ზემოთქმულთანო. მე კი მგონია, რომ სწორედ რომ ვართ, რადგან ყოველივეს ჩუმად შევყურებთ და არც არასოდეს არაფერს ვამბობთ. სწორედ ასე, ჩვენს საყოველთაო სიჩუმეში, ტარდება ჩვენს სკოლებში ექსპერიმენტები. ყოველი ახალი მინისტრი თავის „ახალ“ სიტყვას ამბობს, ყოველი ახალი რეფორმის წამომწყები ხმამაღლა აცხადებს, რომ მხოლოდ მათ მიერ არჩეული გზაა ერთადერთი ჭეშმარიტება და მოსწავლის ცოდნის მიცემისა თუ მისი გამოვლენის უებარი საშუალება! სხვა დანარჩენი, წინა, თურმე, ნუ იტყვით, არასწორი იყო! გავიხსენოთ: ერთმა თქვა: ლექსების ზეპირად მიცემა ბავშვებისთვის რა საჭიროაო — და დღემდე ეს გამოთქმა უტყუარ ჭეშმარიტებად მიიჩნევა. ამიტომაც, მაგალითად, „მერანი“ რომ მისცე მოსწავლეებს ზეპირად, დიდ ცოდვად ჩაგეთვლება! მეორემ თქვა: მოსწავლეს, კრიტიკული აზროვნების გასავითარებლად, შესაბამისი კითხვებით თუ შეამოწმებთო — და დღეს ჩვენს მოსწავლეებს გაბმული თხრობა უჭირთ. მესამემ თქვა: რა საჭიროა გრამატიკის ცალკე, განყენებულად სწავლაო — და ამოიღეს კიდეც კარგა ხანს მისი სწავლება, სანაცვლოდ რა შედეგი გვაქვს, კარგად ხედავთ! ბავშვებიცა და დიდებიც სწორი ქართულით ვერ მეტყველებენ! უფრო მეტიც, დღეს უკვე წყალი აქვს შეყენებული ჩვენს ზმნას — ქართული მეტყველების ხერხემალს — და თუ როდისმე შევძლებთ ამის დაძლევას, ეჭვი მეპარება!.. მეხუთემ ბრძანა: მოსწავლეს თავისუფლება უნდა მიეცეს სრულიო — და დღეს ისინი — შინ თუ გარეთ — უფროსის შემოსვლაზე ფეხზეც კი არ დგებიან. ხოლო ნ. დუმბაძის სიტყვები: მე ბაბუაჩემი მიმაჩნია ყველაზე დიდ ინტელიგენტად, რადგან ის პატარა ბავშვსაც კი წამოუდგებოდა ხოლმეო — დარჩა, როგორც „ხმა მღაღადებლისა უდაბნოსა შინა“. ცუდად გაგებულ თავისუფლებაზე უარესი არაფერია ამქვეყნად! ლიბერალიზმი არ ნიშნავს უზნეობას, გარყვნილებასა და უზრდელობას, არც ტრადიციების დავიწყებას გავალებს ვინმე, თუ შენ არ გამოიდე მაინცდამაინც თავი „პროგრესულობის“ გამოვლენაში! შევხედოთ იაპონიას, ჩინეთს და თუნდაც ინგლისს! როგორ შედეგებს მიაღწიეს ამ ქვეყნებმა, მაგრამ თავის ტრადიციებზე ხელი არც ერთს არ აუღია. ასევეა უამრავი სახელმწიფო მსოფლიოში. მხოლოდ ჩვენ გამოვირჩევით ყველა ერებს შორის და დღეს საქართველოში ლიბერალიზმი მხოლოდ და მხოლოდ ესმით, როგორც უარყოფით მოვლენებთან მავნე შემგუებლობა და შემრიგებლობა! და სად ვართ ამ დროს ჩვენ, მასწავლებლები, ვიღებთ კი ხმას, ვაცხადებთ კი პროტესტს? რა თქმა უნდა, არა! რატომ? იმიტომ, რომ დღეს მასწავლებელი ყველაზე დაუცველია საქართველოში! ჩვენ ჩვენს მოსწავლეებს მივეცით უფლებები და დავავიწყეთ მოვალეობები! ასე ვიქეცით მასად, რომელსაც „მორჩილ უმრავლესობას“ ეძახიან! დიახ, ჩვენ დღეს უფლება არა გვაქვს ვისაუბროთ ქრისტეს მცნებებზე, რაც, თავისთავად, ნიშნავს ყურადღების გამახვილებას სულიერებაზე. სანაცვლოდ კი ხელში შეგვრჩა მონაზვნის შეურაცხმყოფელი და ტაძრის წამბილწველი! ამიტომაც ვართ დამნაშავენი ჩვენ, პედაგოგები!
მაგრამ ასევე დამნაშავეა ქართველი ქალიც, რომელსაც დავიწყებია დიდი ილიას მოწოდება:
„დედავ, ისმინე ქართვლის ვედრება,
ისე აღზარდე შენ შვილის სული,
რომ წინ გაუძღვეს ჭეშმარიტება
უკან ჰრჩეს კვალი განათლებული!“
რა თქმა უნდა, ეს ყველას არ ეხება. ისიც ვიცი, რომ დღეს ქართველი ქალი გასულია საზღვარგარეთ და იქიდან არჩენს ოჯახს, დღეს ქართველი დედა დღის უმეტეს ნაწილს გარეთ ატარებს, რათა არაფერი მოაკლოს პირმშოს, მაგრამ, აბა, გულზე ხელი დავიდოთ და ვთქვათ: გვითქვამს კი შვილისთვის როდისმე ოთარაანთ ქვრივის ეს სიტყვები, თავის ერთადერთ პირმშოს რომ ეუბნება: „ეს წუთისოფელი ცოდო და მადლის ჭიდილია, სხვა არაფერი. ზოგი ცოდოს იკიდებს გულზე და ტყვიასავით მძიმეა, ზოგი მადლს და ბუმბულსავით სუბუქია“. შემდეგ კი… შემდეგ: „ადუღებულ კუპრის ზღვაზედ ბეწვის ხიდს გაგიდებს (უფალი). თუ კარგი ხარ, — გაივლიო, მადლი მხრებში შეგიჯდება და გაგატარებსო: კაი კაცს არ ჩაუწყდებაო“.
არა მგონია, ბევრს ეთქვას! სანაცვლოდ, ვიბრძვით კარგი ქულებისთვის, გვინდა ისინი და არაფერზე ვიხევთ უკან: არც მასწავლებლის დადანაშაულებაზე, არც სკოლის დირექციასთან ხმამაღალი ტონით საუბარზე! თქვით, მასწავლებლებო, ხშირად გაგიგიათ კი მშობლისგან, რომ ჩემთვის მთავარი შვილის მყარი და ღრმა ცოდნააო? რა თქმა უნდა, ქულა მოსწავლის შედეგის გამზომველია, მაგრამ ეს არ უნდა იქცეს თვითმიზნად! უფრო მეტს გეტყვით. დღეს მოსწავლეს აბსოლუტურად გულწრფელად შეუძლია, მოგიტრიალდეთ და გითხრათ: „მე ქართული არ მჭირდება, საზღვარგარეთ მივდივარ სასწავლებლადო“ — და, მართლაც, მიდის! მიდის და არ ბრუნდება! და არც არავინ, არავინ არის, რომ ეს პროცესი შეაჩეროს! პირიქით, ყველანაირად ხელს უწყობენ!
რა გახდა ეს ერთი ციდა ქვეყანა, ვერავინ რომ ვერ დააყენა ფეხზე! განა რა ძალისხმევა სჭირდება ისეთი, რომ 30 წლის მანძილზე მისი წამოყენებაც კი ვერავინ შეძლო? მაგრამ, სამწუხაროდ , ეს უკვე მერამდენედ, საქართველოში „ჩვენ“ აღარ ჩვენობს, სანაცვლოდ, მოგეცა ლხენა, ,,მე ყელყელაობს, თავი ამაყად აუწევია და გაზულუქებულა, მხოლოდ თავის ჯამში იყურება, გაუზიდავს ყველაფერი და და დღემდე ეზიდება! ამ ზიდვაში კი დავიწყებია საკუთარი სამშობლოც, მიწა-წყალიც, სათნოებაც, თანალბობაც, ზომიერების გრძნობაც და ვერაფრით გამძღარა! ყველაზე დიდი უბედურება კი ისაა, რომ შეჩერებაც არ ძალუძს! არ შეიძლება, აქ არ გაგახსენდეს ჩვენი ვაჟა-ფშაველა:
„არა, თქვე სადიაცენო,
რო ძროხებივით სძღებითა,
ღამე მაძღრები დასწვებით,
დილით მშივრები სდგებითა,
თავის ჯამს ჩასცქერთ, საქვეყნოდ
არც როს არ გამასდგებითა.
თავისად სცოცხლობთ, მცონარედ
ლეში ალაღოთ, ჰკვებდითა,
გაიგებთ კარგის გარჯასა,
გწყინსთ და შურითა ხდებითა,
უქმად ჩამაჰლევთ სიცოცხლეს,
უქმად საფლავში სწვებითა.
დაჰკარგავთ სააქაოსა
ვერც საიქიოს სწვდებითა,
არ იცით დასჩნდით რისადა,
ან რისათვისა ჰკვდებითა.“
დღესაც ზარივით რეკავს ლელთ ღუნიას სიტყვები: „ერი დავარდნილ, გალახულ არნ. ვრდომილ, კრთომილ. წარხდა ქართველთა სახელი… წარხდა, მოისრნა ქვეყანაი“…
ასეთ ქვეყანაში კი ჩვენ გვეზრდებიან მონასტერთა ამკლებნი და ბერ-მონაზონთა შეურაცხმყოფელნი! და ამაში დამნაშავე ჩვენ ვართ, რადგან ყველას გული გვიმძიმს, თუმც ხმამაღლა ამის თქმას ვერ ვბედავთ სხვადასხვა მიზეზთა გამო!
იქნებ ამოვიღოთ ხმა და რაღაც ვუსაშველოთ ჩვენს ახალგაზრდობას, ჩვენს მამულს! იქნებ გამოვნახოთ რაიმე გზა, ტაძრისკენ მიმავალი!
ჩემს ამ სტატიას დავასრულებ ისევ აკაკის სიტყვებით ლექსიდან „გამოტეხილი სიტყვა“:
„ყველაზე პირველ მე ქართველი ვარ,
მერე, თუ გინდა, სხვაგვარი ისტი.
სხვისი თვალითაც არ ვიყურები,
არ გადამკვრია ჩემსაზე ბისტი.
ვხედავ და ვიცი, რაც გვეჭირვება
წყლულზე მალამოდ, მოსაშუშებლად,
არ მწამს შელოცვა მე შორეული…
რომ ჩემიანი გავწირო მსხვერპლად.
მთელ საუკუნის ბატონ-მონებამ
დაგვიბორკილა ხელი და ფეხი,
და რჯულთან ერთად ეროვნებასაც
საშვილიშვილოდ თავს დასცა მეხი.
აიმღვრა ჩვენი ცხოვრების წყარო
და აირია მით მონასტერი!..
ვსწყევლი და ვჟუჟავ ავსულსა ბატონს
და იმავე დროს მიწასაც ვსტირი.
გზააბნეული, როგორც რომ ცხვრები,
მივდივართ, მივხტით, არა გვყავს მწყემსი,
დიდგულას თოფი ზარბაზნად მიგვაჩნს
და დიდ მახვილად პატარა ნემსი.
აღარ დავეძებთ შინაურობას,
სხვებისგან ველით საიმედოს, შორს…
ერთმანეთს ვხოცავთ, ერთმანეთს ვიკლებთ,
დავემსგავსენით „ოთოთაანთ ქორს“.
მტერსაც ეს უნდა! ეს არის მხოლოდ
ბანზე ხელმარჯვედ ბურთის აგდება.
ჩვენ რომ ერთმანეთს ყველა შევაწყდეთ,
ამითი იმას რა დააკლდება?!
არა, ჩვენ უნდა ჩვენი ბორკილი
შეერთებულად ჯერ ავიყაროთ
და მერე უნდა „ძმობა-ერთობით“
და თანსწორობით ჩვენც გავიხაროთ.
ამას მოითხოვს ჩვენი ცხოვრების
შეუცდომელი გრძნობა-გონება
და ჯერჯერობით ამას სჯერდება
ვისაც რწმენა აქვს და გაგონება.“
