„…უცნაური ნისლი იცოდა ჩვენ სოფელში, თითქოს მიწიდან ამოდიოდა ცივი ოხშივარივით და ყველაფერს ბურავდა, ყველა ჩქამს ახშობდა. აქა-იქ თუ გამოისმოდა დილის ჩიტის ძახილი… მე ფანჯარაში ვიყურებოდი. არაფერი ჩანდა, მაგრამ თვალს რომ ვუშტერებდი, ვხედავდი, როგორ ნელ-ნელა უფერულდებოდა ნისლი. ხშირად ვაკეთებდი ასე. თოვლში თუ თვალებს არ დაახამხამებ და სივრცეს მიაშტერდები, ცაში გეგონება თავი. ამ დროს უნდა წარმოიდგინო, რომ ჩიტი ხარ, ან მოკვდი და ღრუბლებში დაფრინავ… თუ მცხუნვარე მზეს მიაშტერდები, რასაც გინდა ყველაფერს დაინახავ — რასაც წარმოისახავ, რაზეც ოცნებობ, რასაც შენი ფიქრი გასწვდება“.
„გამოსვლის წიგნი“ — ასე ჰქვია ირაკლი კაკაბაძის მცირე რომანს, რომელიც აფხაზეთში რუსეთ-საქართველოს ომს ეხება. ავტორი, რომელიც ომის დროს 11 წლის იყო, წიგნის მთავარი გმირია, ბებია-ბაბუასთან დაბა განთიადში იზრდება, დრამატული და ტრაგიკული ამბების უწყვეტ სერიას სწორედ ის გვიყვება, მაგრამ რომანში არც ერთგან არ ისმის მისი ხმა, დიალოგში არავისთან შედის, ჰყვება გაგონილ ამბებს და იმ დღეებზე, რაც გამოიარა — მხოლოდ დამკვირვებელია და სხვათა ნათქვამის გამტარი, გამხმოვანებელი. „11 წლის ბიჭი მე ვარ, რომელიც ჩემი ბედისწერის გამო ამ ომში აღმოვჩნდი ბებია-ბაბუასთან ერთად. საკმაოდ ბევრი წელი დამჭირდა იმისათვის, რომ ომის დროინდელი ტრავმები, ფსიქოლოგიური თავგადასავალი გადმომეცა, ამბები ერთად შემეკრა და წიგნის სახე მიმეცა. აქ არის 11 წლის ბიჭის განცდები, ყველაფერი, რაც კი შეიძლება ომში მოხდეს და ბავშვმა დაინახოს, თავს გადახდეს ომის ტრაგედიის და კოშმარული დღეების პერიოდში. მივიწყებული, გაგონილი ამბები, სიზმარი, ცხადი ამოვიტანე ზედაპირზე, მცირე რომანის სახე მივეცი. წიგნი, შეიძლება ითქვას, რომ ავტობიოგრაფიულია, მაგრამ მხატვრული ლიტერატურაა და ზოგი ამბავი ცოტა შელამაზებულია, გაზვიადებულია ან პირიქით“. — ამბობს მწერალი.
ომი რომ ყველა ოჯახში შეიჭრება, განსაკუთრებულად მზრუნველი ბებია და ბაბუა გადაწყვეტენ, შვილიშვილი როგორმე კონფლიქტის ზონას მოაცილონ და სამშვიდობოს გაიყვანონ. „ვწრიალებდი, ვშფოთავდი, ცალი ყური ბუხრის ოთახისკენ მქონდა, ვუსმენდი ბებიას და ბაბუას ნაწყვეტ-ნაწყვეტ საუბარს. მეტწილად სოფლიდან ჩემს გაყვანაზე ლაპარაკობდნენ.“ მათი ჩანაფიქრის განხორციელება დღითი დღე უფრო და უფრო რთული ხდებოდა…
წიგნი აფხაზეთში რუსეთ-საქართველოს ომს სრულიად განსხვავებული მხრიდან გვანახებს. მოთხრობილი ამბავი არ ეხება ომის შეფასებას ან გადაფასებას, არც სიმართლის საზღვრებს სცდება, არც ერთ გმირს სახელი არ აქვს, ზოგადია და ყველას ეხება.
„იმის მიუხედავად, რომ წიგნში არც ერთგან არ არის ნახსენები სახელები და გვარები, ქართული მხარის კრიტიკაცაა, პოლიტიკური პასაჟებიც. შეიძლება ვინმე მოგვედავოს კიდეც, თუმცა, რაც აღწერილია, რეალურია. ადლერის აეროპორტში მიმავალი მთავარი გმირი და ბაბუა ერთ-ერთ რუსული დასახლების სოფელში წყლის დასალევად შეჩერდნენ. მასპინძელმა მათ დახმარება შესთავაზათ, თუმცა, როგორც ჩანს მათთვის სიკეთის კეთებასაც თავისეული ხელწერა აქვს, ჯერ კიდევ წარსულის ტყვეობაში მყოფმა ოჯახის უფროსმა რუსმა მამაკაცმა არ დამალა, რომ კავკასიელი ხალხი არ უყვარს და მათ სამშვიდობოს მხოლოდ ბავშვის ხათრით გაიყვანდა,“ — „რა არ გასვენებთ, რა არ მოგწონთ, რა კარგ ქვეყანაში ვცხოვრობდით, ყველა ერთად და შეხმატკბილებულად, ნახევარი მსოფლიო ჩვენი იყოო. …ყარაბაღი, აფხაზეთი, სამხრეთ ოსეთი, ისევ ჩვენი თავშისახლელია, ამ სულელი და გაუმაძღარი ხალხის პრობლემებიო“.
წიგნში შეხვდებით აფხაზ თანატოლებს, ახლობლებს, ნათესავებს და გაეცნობით იმდროინდელი საქართველოს პოლიტიკურ და ისტორიულ ვითარებას, რაზეც უფროსები საუბრობენ. ნაწარმოები ისტორიული არ არის, მაგრამ, იმ პერიოდის მაჯისცემა კარგად ჩანს. ეს არის წიგნი უფროსებისთვის, რათა კარგად დაფიქრდნენ თუ რა მოაქვს ომს, დაპირისპირებას და როგორი ფსიქოტრავმები შეიძლება ჰქონდეთ ომგამოვლილ ბავშვებს, რომლებისთვისაც ომი არ დამთავრებულა, სიზმრებად, კოშმარებად გრძელდება. ავტორის სურვილია, დაფიქრდნენ უფროსები, თუ როგორ ტრავმას აყენებენ არა მარტო საკუთარ თავს და ქვეყანას, არამედ ბავშვებს, მათ ფსიქიკას.
„გამოსვლის წიგნი“ სარკეა — ბავშვი უფროსებს აჩვენებს, რომ ჩაიხედონ ამ სარკეში და დაინახონ რეალობა, რადგან ომი ხშირად ადამიანების ნამდვილ სახეს გვანახებს. მოზარდი გვიამბობს უამრავ პრობლემაზე, მათ შორის, ძალადობის, ოჯახური კონფლიქტებისა და ომის სისასტიკეზე. ბევრ სირთულესა და ტკივილთან ერთად, ტრაგედიის დროს გადახდენილი კეთილი ისტორიებიც მრავლადაა. ბევრი ამბავია მოთხრობილი იმის შესახებ, თუ როგორ შეძლეს ადამიანებმა, საკუთარი სახე არ დაეკარგათ.
„აქ დამტოვეთო. ვკვდები და ბარემ სასაფლაოზე მოვკვდეო. თქვენ წადით, ვინმე მიპოვის და მიწას მომაყრისო, მიწას არავინ დამაყვედრისო. გადატეხილ ხავსმოდებულ საფლავის ქვასთან მიწვა… აქ როგორ დაგტოვებ, რა პასუხი გავცე შენს ცოლს, შენც შვილებსო. თავისი ცოლი და ორი ქალიშვილი ხუთი დღის წინ დაემარხა. სოფლიდან მოშორებით, ტყეში, ძველ ფერმაში გახიზნა და ერთ კვირაში მეზობლის ბავშვმა ურიკით ჩამოუსვენა შინ. სამივე ნაწამები იყო. ხალხი ამბობდა, სამივეს ფეხსაცმლის შავი საღებავით „ღორები“ ეწერა რუსულად ტანზეო. სამივე გაუპატიურებული იყო. იმ ბიჭმა იმავე საღამოს მოიკლა თავი“.
„ეს წიგნი ჩემთვის ძალიან ძვირფასია, დიდი ხანი იწერებოდა, გარკვეული პერიოდი წერა შევწყვიტე, მიტოვებული მქონდა… სირიელი ბავშვების უდიდესმა ტრაგედიამ, ზღვიდან გამორიყული ბავშვების ცხედრებმა მომცეს ინსპირაცია, რომ წერა გამეგრძელებინა. ეს ის განცდებია, რომელიც მახსოვს, რომელიც მეხსიერების ძალიან ღრმა ან ზედაპირულ ფენებში დარჩა, ზოგი ცხადია, ზოგი სიზმარია, ზოგი — უკვე კარგად დავიწყებულიც კი. შევეცადე, ორი მხრიდან მეჩვენებინა ომის სისასტიკე. ომში ადამიანები უფრო მძაფრად ავლენენ ყველაზე ცუდსაც და ყველაზე კარგსაც. წიგნის სახელწოდება „გამოსვლის წიგნი“ სიმბოლურია — გამოსვლა აღთქმული მიწიდან, სამოთხიდან, აფხაზეთიდან… და გამოსვლა იმ ტკივილიდან, ტრაგედიიდან, კოშმარებიდან… ომის ბავშვებისთვის ომი არასდროს მთავრდება, ისინი ვერასოდეს გამოდიან ომის კოშმარიდან. ამიტომაც საკუთარი თავის შველის მცდელობაცაა, რომ ეს ამბები მოყვე, დაიხარჯო, გამოთქვა. ამ წიგნით ვეცადე, ტრავმებისგან გავთავისუფლებულიყავი. ასე ვთქვათ, რეაბილიტაციის წიგნიცაა — ფსიქოლოგიური შველა საკუთარი თავის“. — გვიამბობს ავტორი.
„აფეთქების საშინელ ხმაზე თვალები დავხუჭე. აფეთქების ხმას შუშების მსხვრევის და ნგრევის ხმა მოჰყვა. ერთ აფეთქებას მეორეც დაემატა. ჩქარა დაწექი, დაწექი, დაწექიო, განწირული ყვიროდა ბებიაჩემი. მე თვალების გახელის მეშინოდა. ექოებს გადაჰქონდა საშიში ხმა და ნელ-ნელა შორეულ მთებთან ყუჩდებიდა. ყველა ძირს იწვა… ძალიან დიდი ჩანდა ჩვენი ეზო მიწასთან გასწორებული სახლის გარეშე, ამხელა თუ იყო ვერც წარმოვიდგენდი…“
ირაკლი წიგნს საკუთარ შვილს, ალექსანდრეს, უძღვნის, რომელიც საქართველოში რუსეთის მორიგი უსასტიკესი ომის დროს, 2008 წელს, თბილისში დაიბადა და წიგნის დასრულების დღეს, ზუსტად ამ წიგნის მთავარი გმირის ასაკის შესრულდა.
„მინდა, რომ ხშირად ვიფიქროთ ბავშვებზე, სწორედ ამიტომ ავალაპარაკე წიგნი ბავშვის ხმით. ჩვენთან ხომ ბავშვებს არაფერს ეკითხებიან — რა სტკივათ, როგორ სტკივათ, საიდან მოდის ეს ტკივილი, არ იციან. ვზრდით, ვაჭმევთ, ვასმევთ, საუკეთესო გვინდა მათთვის, მაგრამ ბავშვს არ ვუსმენთ, ბავშვის ხმა არ გვესმის და ჩვენი ბავშვები არ ცხოვრობენ საკუთარი სურვილების სამყაროში. მართალია, ჩვენ ბავშვებისთვის საუკეთესო გვინდა, მაგრამ არ გვესმის მათი ხმა, ეს საზოგადოების დიდი პრობლემაა. მე მინდა ბავშვის ხმა ისმოდეს ყველგან — ლიტერატურაში, ტელევიზიაში… ჩვენ უნდა ვითვალისწინებდეთ მათ სურვილებს, ინტერესებს. ლიტერატურას და წიგნს შეუძლია დიდი როლი შეასრულოს პიროვნების, ზოგადად, საზოგადოების ფორმირებასა და ჩამოყალიბებაში. მე არ ვიცი მომავალში რას დავწერ, მაგრამ ვიტყვი, რომ „გამოსვლის წიგნი“ ჩემი ცხოვრების მთავარი წიგნია, ეს იყო ყველაზე დიდი სათქმელი, რაც ამდენი ხნის განმავლობაში თან დამქონდა და მინდოდა მეთქვა“.
„გამოსვლის წიგნმა“, რომელიც ირაკლი კაკაბაძემ თავისი ცხოვრების ყველაზე მძიმე პერიოდში — ემიგრაციაში დაწერა გამოჩენისთანავე მიიქცია საზოგადოების ყურადღება (ქართველმა მკითხველმა კარგად იცის, რომ ბოლო წლებია ირაკლი კაკაბაძე სტამბულში ცხოვრობს). ჯერ კიდევ ფრანკფურტში, წიგნის ბაზრობაზე გაიმართა წიგნის უცხოენოვანი პრეზენტაცია და რამდენიმე უცხოური გამომცემლობაც დაინტერესდა. ასევე, იგეგმება სტამბულში თურქულენოვანი წიგნის წარდგინება, რომელიც მთარგმნელმა ფარნა-ბექა ჩილაშვილმა თარგმნა. ავტორი იმედს გამოთქვამს, რომ გამომცემელსაც მალე იპოვის. მწერალი მიიჩნევს, რომ „წიგნის უცხო ენაზე თარგმნა აუცილებელია, რადგან ჩვენ აფხაზეთთან დაკავშირებით საინფორმაციო ომი მოსაგები გვაქვს არა მარტო თურქეთში, არამედ ბევრ სხვა ქვეყანაში.“ მისივე თქმით, წიგნი დაგვეხმარება იმ ტრაგედიის გააზრებაში, რომლის წინაშეც ჩვენი ქვეყანა რუსული აგრესიის შედეგად აღმოჩნდა.
მწერალს ყოველი ახალი წიგნის გამოცემა ძალიან ახარებს და მოუთმენლად ელის რეაქციას — რა გამოხმაურება მოჰყვება და რა ემოციებს აღძრავს მკითხველში.
„ეს არის წიგნი, რომელიც მუდმივად შეგახსენებს თავს“ — ასეთ შეფასებას აძლევს მცირე რომანს პროზაიკოსი და ჟურნალისტი რუსუდან რუხაძე: „ძალიან მტკივნეული ამბავია, მძაფრი შეგრძნებები დამიტოვა. აქ განთიადსაც თავისი სუნი აქვს. ეს არის სუნებით, გემოებით, ხმებით შენახული ამბავი. ვინც არ ყოფილა მდუმარე ბავშვი, მისთვის რთული წარმოსადგენია, როგორ შეიძლება ატარო ასეთი ამბავი, მაგრამ არიან ადამიანები, რომლებიც ამბებს არა მხოლოდ გონებით, არამედ სხეულითაც ინახავენ, მთლიანად სხეულის ენით არის მოყოლილი ეს ამბები. ვიზიარებ იმ ტკივილს, რომელიც ამ წიგნშია. როდესაც ადამიანი იწყებს წერას, ის წერას იწყებს ერთი დიდი სათქმელით და ერთი ტექსტით, ზოგი ახერხებს ამას. მიხარია რომ ირაკლიმ შეძლო ამ წიგნის დაწერა და ტკივილისგან გათავისუფლება. თუკი რამ აყალიბებს ჩვენს საერთო მეხსიერებას ჩვენთვის მნიშვნელოვან მოვლენებსა და თარიღებზე, პირველ რიგში, რა თქმა უნდა, არის ლიტერატურა და მე ვფიქრობ, რომ სწორედ ამ თაროზე მოხვდება ირაკლის წიგნიც“.
მწერალი ზვიად კვარაცხელია ამბობს: „მნიშვნელოვანია, რომ ამ წიგნის პერსონაჟი ბავშვია. ის გვიყვება ყველაფერს, რაც მის თვალწინ მოხდა… ამბები ერთი მეორეს ენაცვლება. აქ მოთხრობილია აფხაზებისა და ქართველების ცხოვრების ამბავი, ავტორი ყველას ბედს სწვდება, ბავშვის ენით ჰყვება და ვერსად იპოვით ყალბ სტრიქონს. წიგნი ერთი ამოსუნთქვით წასაკითხია.
აღსანიშნავია, რომ „გამოსვლის წიგნი“ ირაკლიმ მისი ცხოვრების ყველაზე რთულ პერიოდში, ემიგრაციაში ყოფნის დროს დაწერა. ბევრი სირთულის მიუხედავად მან მოახერხა, მკითხველი კიდევ ერთი არაჩვეულებრივი წიგნით გაეხარებინა“.
გიორგი კაკაბაძე, მწერალი და მთარგმნელი: „წიგნმა ჩემზე უდიდესი შთაბეჭდილება მოახდინა, კითხვისაგან ასეთი ესთეტიკური სიამოვნება დიდი ხანია არ მიმიღია. ეს არის არაჩვეულებრივი, უნიკალური და მნიშვნელოვანი წიგნი პატარა ბავშვის სამყაროს ნგრევაზე, მოზღვავებულ ბოროტებაზე, განწირულობაზე, იმაზე, თუ როგორ არ უნდა დანებდე გასაჭირს. წიგნი ირაკლის ძალიან ბევრ კეთილისმსურველს და ბევრ მოშურნესაც გაუჩენს. ასე რომ: „ირაკლი, გამაგრდი!“
***
„…ჯერ კიდევ ბნელოდა, გზას რომ დავადექით მე და ბაბუაჩემი. ფეხით ვიარეთ განთიადამდე. მთელი გზა დუმდა, არაფერი უკითხავს, არაფერი უთქვამს. მე ხარბად ვათვალიერებდი მიდამოს. თურმე რამდენი რამ დამრჩენოდა დღემდე შეუმჩნეველი ამ გზაზე… ყველაფერი უცხო, ახალი მეჩვენებოდა. არადა, ვინ მოსთვლის, რამდენჯერ გამივლია ეს გზა. მეგონა თვალდახუჭულიც გავივლიდი. ამ გზით დავდიოდი ზღვაზე და ამავე გზით ვბრუნდებოდი შინ…
…ცოტახანი სიჩუმე იყო. მერე ისევ სროლის ხმამ გაარღვია სიჩუმე. მივრბოდი, ჩქარა მივრბოდი, მივრბოდი და ვეცემოდი. მხოლოდ ჩემი ქოშინის ხმა მესმოდა.
დათვლა დავიწყე“.
მოამზადა მაკა ყიფიანმა
