შემოქმედებითი (კომპლექსური) დავალებები სასწავლო პროცესის შემადგენელი ნაწილია, რომელიც გულისხმობს სამ აუცილებელ კომპონენტს:
• პროდუქტი, რომელსაც მოსწავლე ქმნის;
• ძირითადი საკითხი(ები), რომელსაც შეეხება დავალება;
• შეფასების კრიტერიუმები, რომლებიც მიემართება სამიზნე ცნების მკვიდრ წარმოდგენებს.
შემოქმედებით დავალებაზე მუშაობისას მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს ორი ძირითადი ასპექტი: ცოდნის ხარისხი და მოსწავლეთა მოტივაცია. ბავშვებს განსაკუთრებით მოსწონთ, როდესაც ნაცნობი, სახალისო კონტექსტია და აღმოჩნდებიან აქტიური შემსწავლელების როლში, შემდეგ კი ქმნიან ახალ, მათთვის საინტერესო პროდუქტს.
შემოქმედებითი დავალების ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილი ნამუშევრის წარდგენაა, სადაც მოსწავლე საუბრობს რა მიდგომები, გზები გამოიყენა ან რას შეცვლიდა თავიდან რომ იწყებდეს დავალების შესრულებას.
მრავალფეროვანი დავალებების მიცემით რთული არ იქნება ყველა მოსწავლის დაინტერესება და სასწავლო პროცესში ჩართვა, განსაკუთრებით მაშინ, თუ კლასში მოსწავლეთა რაოდენობა მცირეა. ნებისმიერი ქმედება დამოკიდებულია მათ ინტერესსა და მოტივაციაზე, რომელსაც ჩვენ განვავითარებთ. სწორად მიცემული და შესრულებული კომპლექსური დავალება მოსწავლეს უზრდის თვითშეფასებას, აჩვენებს როგორ გამოიყენოს პრაქტიკაში სკოლაში ნასწავლი მასალა და ა.შ.
გიზიარებთ მე-4 კლასის შემოქმედებით (კომპლექსურ) დავალებას თავისი აქტივობებით, რესურსებითა და შეფასებით.
შემოქმედებითი (კომპლექსური) დავალება
საგანი: ქართული ენა და ლიტერატურა
კლასი: IV
სკოლა: სსიპ ზუგდიდის მუნიციპალიტეტის სოფელ დარჩელის №1 საჯარო
პედაგოგი: კესო ქობალია
ძირითადი რესურსი/ტექსტი/: რ. ინანიშვილი, „განთავისუფლება“ (ტექსტი სახელმძღვანელოდან, ავტ: ნ. გორდელაძე, თ. კუხიანიძე; ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა)
თემა: თანადგომა
შესაძლო დამატებითი თემატიკა: ურთიერთობები
სამიზნე ცნება და მასთან დაკავშირებული მკვიდრი წარმოდგენები:
(1) ტექსტი – კომიქსი
- შინაარსი 2. აგებულება-სტრუქტურა. ენა
საკითხი:
რ. ინანიშვილის მოთხრობის – „განთავისუფლება“ – ბოლო ეპიზოდის საფუძველზე, კომიქსის შედგენა
ქვეცნებები:
• პერსონაჟის ხედვის კუთხე;
• პირდაპირი და არაპირდაპირი მინიშნებები.
საკვანძო შეკითხვები:
⇒ როგორ/რა სტრატეგიების გამოყენებით შევქმნა კომიქსი, მოთხრობის ბოლო ეპიზოდის საფუძველზე?
⇒ რომელ პირდაპირ და არაპირდაპირ მინიშნებებზე დაყრდნობით წარმოვაჩინო თითოეული პერსონაჟის ხედვის კუთხე – მათი სიტყვები, ფიქრები, გრძნობები, ემოციები?
კომპლექსური დავალება
გაიაზრე მოთხრობის ბოლო ეპიზოდი, რომელშიც მთხრობელი ემშვიდობება ორ კუს. დახატე კომიქსი ამ ეპიზოდის საფუძველზე.
კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები (აქტივობები, რესურსები)
ეტაპი 1. მოსწავლეებისთვის კომპლექსური დავალების/დავალებების პირობის გაცნობა.
დავალების მოთხოვნების გაცნობიერება:
• ახსენით თქვენი სიტყვებით, რას მოითხოვს დავალება?
• რა ცოდნა-გამოცდილება გამოგადგებათ?
• რისი შესწავლა დაგჭირდებათ?
ეტაპი 2. კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა
რესურსი: „განთავისუფლება“
აქტივობები ტექსტის დასამუშავებლად, მაგალითად:
აქტივობა №1. წინასწარი ვარაუდების გამოთქმა სათაურსა და ილუსტრაციაზე დაყრდნობით
აქტივობა №2. ვარაუდებით შუა ნაწილის აღდგენა
მასწავლებელი წაიკითხავს ტექსტის I და II აბზაცს, რომელიც სრულდება სიტყვებით: „ჩამოვივლიდი და წავიყვანდი“ და ტექსტის ბოლო ნაწილს, სიტყვებიდან: „ისე მომეწონენ…“ მოსწავლეებმა უნდა ივარაუდონ და ზეპირად გადმოსცენ, რა მოხდა ამბის შუა ნაწილში.
შეკითხვები:
⇒ როგორ ფიქრობ, რა მოხდა შუა ნაწილში?
⇒ რატომ ფიქრობ ასე?
⇒ რა მინიშნებებს ეყრდნობი?
⇒ გამართლდა თუ არა თქვენი მოლოდინები?
აქტივობა №3. კითხვის სტრატეგიებზე/ხერხებზე დაკვირვება
⇒ გაეცანი ცხრილს და ქვემოთ მოცემულ კითხვის ხერხებს.
⇒ წაიკითხე შეკითხვები, უპასუხე და შემდეგ დაფიქრდი, რომელი ხერხი გამოიყენე თითოეულ მათგანზე პასუხის გასაცემად.
⇒ შესაბამის უჯრაში ჩაწერე შერჩეული კითხვის ხერხი და დაასაბუთე შენი არჩევანი.
კითხვის ხერხები:
⇒ პასუხი პირდაპირ ტექსტში მოვიძიე;
⇒ ერთმანეთს დავუკავშირე მინიშნებები და გამოვიტანე დასკვნა;
⇒ მინიშნებები დავუკავშირე ჩემს ცოდნას, გამოცდილებას და გამოვიტანე დასკვნა.
აქტივობა №4. უჩვეულო კითხვები და პასუხები
აქტივობა №5. ახალ/იშვიათად გამოყენებულ სიტყვებზე მუშაობა
• რომელია თქვენთვის უცნობი სიტყვები? ვის შეუძლია მნიშვნელობის ამოცნობა წინადადებაზე დაყრდნობით?
• როგორ გესმით: „ფეხებგაფარჩხული“, „კისერაწვდილი“? სხვანაირად როგორ იტყოდით ამას?
• სხვანაირად როგორ იტყოდით: „ამაოდ“, „ფარჩხავდა“, „ასავსავებდა“?
• როგორ გესმით: „თოხი დავაყუდე“? სხვანაირად როგორ იტყოდა ამ სიტყვას მთხრობელი?
• როგორ გესმით „კუს შვილიშვილებს მივგვრი-მეთქი“? სხვანაირად როგორ იტყოდით ამას?
აქტივობა №6. ერთობლივი კითხვა ქოროში/გუნდურად, გაგრძელებებით კითხვა და ტექსტის დამუშავება 5+1 მეთოდით
აქტივობა №7. კითხვა-პასუხი
• ყველაზე მეტად რომელი პერსონაჟი მოგეწონა? რატომ? (ახსენი შენი მოსაზრება)
• როგორ შეაფასებ მთხრობლის საქციელს? რატომ შეცვალა კაცმა თავისი გადაწყვეტილება, მას ხომ კუს თან წაყვანა უნდოდა?
• როგორ შეაფასებ ორი კუს საქციელს?
• შენი აზრით, მწყერჩიტას პერსონაჟით რისი გამოხატვა სურს ავტორს?
• როგორ ფიქრობ, რატომ მიაქცია მწერალმა ყურადღება ნათელ დღესა და მწყერჩიტას გალობას?
აქტივობა №8. ტექსტის ეპიზოდებად დაყოფა და ეპიზოდების დასათაურება
• როგორ დავყო ტექსტი ეპიზოდებად?
• რამდენ ეპიზოდად დაყოფდით ამ მოთხრობას?
• რამდენი ამბისგან, მოვლენისგან შედგება იგი?
• როგორ დაასათაურებდით მათ?
აქტივობა №9. პერსონაჟების ხედვის კუთხეზე მუშაობა
რესურსი: კომიქსისა და ილუსტრაციის ნიმუშები
აქტივობა №10. კომიქსის არსებითი მახასიათებლების გახსენება
• რით ჰგავს და განსხვავდება ეს ორი ნიმუში ერთმანეთისაგან?
• რა მიზანს ისახავდნენ ავტორები მათი შექმნისას?
• რით განსხვავდება კომიქსები ილუსტრირებული ნახატებისაგან?
აქტივობა №11. მეტაკოგნიტური პაუზა (დაფიქრება სტრატეგიებზე, გადასადგმელ ნაბიჯებზე)
• როგორ გარდავქმნა მოთხრობის ეს ეპიზოდი კომიქსად?
• რა მინიშნებებს უნდა დავეყრდნო ხედვის კუთხის ამოცნობისთვის?
• როგორ ავსახო კომიქსში პერსონაჟების შინაგანი სამყარო?
აქტივობა №12. კომიქსზე დამოუკიდებლად მუშაობა
აქტივობა №13. დავალების წარდგენა ინდივიდუალურად ან კლასის წინაშე
შესაძლო რესურსი:
მსმენელის დღიური:
დავალების წარდგენის დროს და შემდეგ დასასმელი მეტაკოგნიტური ხასიათის შეკითხვების ბანკი (შეირჩევა საჭიროებისამებრ):
⇒ რატომ ფიქრობ, რომ შენ მიერ შექმნილი პროდუქტი ნამდვილად კომიქსია?
⇒ რა დაბრკოლებებს წააწყდი დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
⇒ მსგავსი დავალება თუ ოდესმე შეგისრულებია?
⇒ დავალებაზე მუშაობის რომელ ეტაპს გამოარჩევდი?
⇒ შენი თანაკლასელების ნაშრომებიდან რომელი მოგეწონა, რა რჩევას მისცემდი?
დამატებითი აქტივობა: დიორამაზე მუშაობა
დიორამა არის ტექსტის მიხედვით შექმნილი სამგანზომილებიანი სცენა. მეთოდის გამოყენება ხელს უწყობს ტექსტის გაგება-გააზრებას, დეტალების დამახსოვრებას, ტექსტის გაცოცხლებით კი მოსწავლეები დიდ სიამოვნებას იღებენ, ვიზუალურად აღიქვამენ წაკითხულს, სწავლობენ უცხო სიტყვებს. ჩვენ ხშირად ვიყენებთ ამ სასწავლო მეთოდს და ბავშვებსაც ძალიან უყვართ მასზე მუშაობა, სწორედ ამიტომ, მოსწავლეების დიდი სურვილიდან გამომდინარე, გადავწყვიტეთ კომიქსის შემდეგ დიორამაც შეგვექმნა და ნამუშევრების პრეზენტაცია გაგვემართა. ყველამ ინდივიდუალურად გადაწყვიტა დიორამის შექმნა. წინასწარ შევიმუშავეთ შეფასების კრიტერიუმები, ასევე, სამუშაო მასალა. საბოლოო ჯამში, მრავალფეროვანი ნამუშევრები დაგვიგროვდა, პრეზენტაციაც საინტერესო და სახალისო აღმოჩნდა. მოსწავლეებმა მიიღეს დადებითი უკუკავშირი და რეკომენდაციები.
IV კლასში განხორციელებული კომპლექსური დავალების ანალიზი და შეფასება
კომპლექსური დავალების მიზანი:
• მოთხრობის საფუძველზე კომიქსის შექმნა;
• პერსონაჟების ხედვის კუთხის წარმოჩენა;
• წინადადებათა შინაარსის გათვალისწინებით, სასვენი ნიშნების სწორად შერჩევა;
• კონკრეტული პერსონაჟების მიმართ აღძრული ემოციების გამოხატვა.
რეფლექსია
კომპლექსური დავალება ითვალისწინებდა, რ. ინანიშვილის მოთხრობის – „განთავისუფლება“ – ბოლო ეპიზოდის საფუძველზე, მოსწავლეებს შეედგინათ კომიქსი, რომელშიც გადმოსცემდნენ პერსონაჟების ხედვის კუთხეს, წიდადადებათა შორის გაითვალისწინებდნენ აზრობრივ კავშირსა და თანმიმდევრობას, სწორად შეარჩევდნენ სასვენ ნიშნებს, გარდა ამისა, კონკრეტული პერსონაჟების მიმართ გამოხატავდნენ აღძრულ ემოციებს.
ბავშვებმა კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა დიდი მონდომებით დაიწყეს. პროცესი მათთვის საინტერესო აღმოჩნდა. დავალება ორიენტირებული იყო ცოდნის გამოყენებაზე საბოლოო პროდუქტის შესაქმნელად.
პირველ ეტაპზე, წინასწარი ვარაუდები გამოთქვეს სათაურსა და ილუსტრაციაზე დაყრდნობით და შეავსეს შესაბამისი სქემა (ვარაუდების ღრუბლები). წაიკითხეს მოთხრობის I და II აბზაცი, რომელიც სრულდებოდა სიტყვებით: „ჩამოვივლიდი და წავიყვანდი“ და ტექსტის ბოლო ნაწილი სიტყვებიდან: „ისე მომეწონენ…“ მოსწავლეებმა ივარაუდეს და ზეპირად გადმოსცეს, რა მოხდებოდა ამბის შუა ნაწილში. შემდეგ ეტაპზე დაიწყეს ერთობლივი კითხვა ქოროში/გუნდურად, გაგრძელებებით და ტექსტის დამუშავება 5+1 მეთოდით. ტექსტი ეპიზოდებად დაყვეს და თითოეული მათგანი დაასათაურეს.
მეორე ეტაპზე, გაიხსენეს კომიქსის არსებითი მახასიათებლები, სტრუქტურა, შეადგინეს კომიქსის გეგმა, შემდეგ პირველადი ვერსიები და გაუზიარეს ერთმანეთს შთაბეჭდილებები. დაათვალიერეს ძველი ილუსტრაციები და ახალიც. https://www.gocomics.com/cathy/2024/06/30
შუალედში გამოვიყენე მეტაკოგნიტური პაუზა, ასე ვთქვათ, „კადრების უკან დატრიალება“, რადგან ამ დროს მოსწავლეები აკვირდებიან, როგორ იქცეოდნენ ისინი სამუშაოს შესრულების დროს — ვინ რა ხერხი, რა მიდგომა თუ სტრატეგია გამოიყენა, რა სირთულეებს წააწყდნენ, რამ შეუწყო ხელი სირთულის გადალახვას, რამ შეაფერხა წინსვლა, რა ვერ დაიძლია, რა შეცდომები იქნა დაშვებული და რატომ, რისი გაკეთება შეიძლებოდა, რა ეგონათ და რა აღმოჩნდა. ამ დროს, მოსწავლეები აცნობიერებენ საკუთარ სამუშაო მეთოდებს, აფასებენ მათ ეფექტიანობას, პოულობენ წარმატებისა თუ წარუმატებლობის მიზეზებს.
მეტაკოგნიტური პაუზების ჩართვა მუშაობის პროცესში ხელს უწყობს თითოეულ მოსწავლეს, მოძებნოს საკუთარ თავში სიძნელეთა დაძლევის ახალი რესურსები, გახდეს უფრო ქმედითი წამოჭრილი პრობლემების დასაძლევად. ასეთ კონტექსტში მკვეთრად იზრდება სწავლის მოტივაცია.
მესამე ეტაპზე, თვითშეფასებისა და ურთიერთშეფასების საშუალებით, პირველადი ნამუშევრები გააუმჯობესეს და საბოლოო ვარიანტები წარმოადგინეს.
დასკვნითი ნაწილი გულისხმობდა კომპლექსური დავალების პრეზენტაციას. მოსწავლეებმა გაასიტყვეს შესრულებული სამუშაოს ეტაპები, ისაუბრეს როგორ გაართვეს თავი დავალებებს, რითი იყო ეს მათთვის საინტერესო, რა ახალი ცოდნა და გამოცდილება შეიძინეს რომელი აქტივობები და ეტაპები მოეწონათ ყველაზე მეტად, რა მინიშნებები გამოიყენეს კომიქსის შესაქმნელად, რა გაახსენდათ, რაზე დააფიქრათ ნაწარმოებმა, დაეხმარათ თუ არა კომიქსის შექმნა მოთხრობის უკეთ გაგება-გააზრებაში. სამუშაოს პრეზენტაციისას, სისტემატურად ვაძლევდი განმავითარებელ შეფასებას, კონკრეტულ რჩევას ამა თუ იმ საკითხის შესახებ.
საბოლოო ჯამში, ამ დავალებამ ხელი შეუწყო მოსწავლეთა შინაგანი ძალების გააქტიურებას, ცოდნის ეტაპობრივ კონსტრუირებას წინარე ცოდნაზე დაფუძნებით, ცოდნის სამივე კატეგორიაზე მუშაობას, მიღებული ცოდნით სიტუაციური პრობლემების გადაჭრას, ამან მოსწავლეებს მისცა საშუალება, გაეაზრებინათ დავალებებისა და პრეზენტაციის /საბოლოო პროდუქტის/ ტიპები და ფორმები, რაც მათ შემოქმედებითობასა და კრეატიულობაზე მეტყველებს.
უნდა აღინიშნოს, რომ ზოგ მოსწავლეს სრულად არ ჰქონდა დაცული კომიქსის სტრუქტურული მახასიათებლები, არ ჩანდა პერონაჟების მიმართ აღძრული ემოციები და შიგადაშიგ გამორჩენილი იყო სასვენი ნიშნებიც, თუმცა ილუსტრაციაზე ასახული იყო მოქმედების თანმიმდევრობა, რომელიც სრულად შეესაბამებოდა შინაარსობრივ მხარეს. სამომავლოდ, ვაპირებ სწორედ ამ მიმართულებებზე გავამახვილო ყურადღება და ეტაპობრივად გამოვასწორო გამოვლენილი ხარვეზები.
კომპლექსური დავალების შემაჯამებელი განმავითარებელი რუბრიკა
განმავითარებელი შეფასება იძლევა იმის საშუალებას, რომ მასწავლებელი და მოსწავლე სწავლის პროცესზე, მუდმივ წინსვლასა და განვითარების პროცესზე იყვნენ მიმართული – ცოდნის პროცესზე ორიენტირება ცოდნის კონსტრუქტივისტული აგების არსებითი მახასიათებელი და ეროვნული სასწავლო გეგმის ერთ-ერთი მთავარი მოთხოვნაა.
შემაჯამებელი განმავითარებელი რუბრიკა გამოიყენება კომპლექსური დავალების განხორციელების შემდეგ, იმის შესაფასებლად, თუ რამდენად სიღრმისეულად დაეუფლა მოსწავლე სამიზნე ცნებასთან დაკავშირებულ შესასწავლ საკითხს.
მოსწავლეთა ძლიერი და სუსტი მხარეების გამოსავლენად, განმავითარებელი რუბრიკა, საკითხსა და ქვესაკითხებზე დაყრდნობით, დეტალურად, კონკრეტულად აღწერს, რას შეიძლება ველოდოთ მოსწავლისგან მიმართებით დონეზე.
რუბრიკა აფასებს ცოდნის სიღრმეს სამიზნე ცნებებსა და მკვიდრ წარმოდგენებთან მიმართებით.
ინსტრუმენტი 1. შემაჯამებელი განმავითარებელი შეფასების რუბრიკა (კომპლექსურ დავალებაზე დაფუძნებული)
კომენტარი – რა რჩევა მივეცი მოსწავლეს
შენ კარგად გაიგე კომპლექსური დავალების პირობა. კომიქსის დასაწერად სწორად გამოიყენე მოთხრობაში მოცემული მინიშნებები; გაითვალისწინე მისი სტრუქტურული მახასიათებლები, საინტერესოდ გადმოეცი პერსონაჟის ხედვის კუთხე, მისი განცდები,ფიქრები. საინტერესოდ გადმოეცი მათ მიმართ აღძრული ემოციები. გაითვალისწინე ტექსტში მოცემული მინიშნებები და დაიცავი კომიქსის აზრობრივი კავშირი მოთხრობასთან, მომწონს შენი წარმოსახვის უნარი და ილუსტრაციები. გირჩევ, ნამუშევარი მეტად გაამდიდრო ახალი ლექსიკური ერთეულებით.
შეფასება სოლო ტაქსონიმიით
⇒ სოლო ტაქსონომია ანუ სად ვარ მე? – mastsavlebeli.ge
⇒ სოლო ტაქსონომია, როგორც მოსწავლის სწავლის გზა – „ახალი განათლება“.
გამოყენებული რესურსები:
- მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა, ანბანის შემდგომი პერიოდის ქართული ენისა და ლიტერატურის გზამკვლევი. ქართული-1-4.pdf
- მე-4 კლასის ქართული ენის სახელმძღვანელო (ავტორები: ნინო გორდელაძე, თინათინ კუხიანიძე).
