✔️🔷 ინა ბიწაძე – საჩხერის მუნიციპალიტეტის სოფელ ნიგვზარის საჯარო სკოლის დირექტორი
⏩ დირექტორი ქმნის სასკოლო კულტურას
სკოლის დირექტორი საგანმანათლებლო ლიდერია, რომელსაც უდიდესი პასუხისმგებლობა აკისრია მომავალი თაობის, სახელწიფოსა და საზოგადოების წინაშე. ლიდერს კი მოდუნების უფლება არ აქვს, მისი განვითარება არ უნდა ჩამორჩებოდეს სინათლის სიჩქარეს, რადგან XXI საუკუნის მთავარი გამოწვევა ელვისებური განვითარების ფეხდაფეხ სვლაა, რაც მუდმივი სიახლეებისადმი მზაობას მოითხოვს. საგანმანათლებლო ლიდერი თავად უნდა იყოს „მეისრე“ და „მესაჭეც“ ამ ურთულეს გზაზე. სკოლის დირექტორი არის ადამიანი, რომელიც ქმნის სასკოლო კულტურას, ხშირად იგი მაგალითია თემისთვის.
⏩რას მოითხოვს მისგან სახელმწიფო, საზოგადოება…
დირექტორისგან სახელმწიფო იმდენ რამეს მოითხოვს, იმხელა პასუხისმგებლობას აკისრებს, ხანდახან, ვფიქრობ, რომ ეს ადამიანურ ძალებს აღემატება და თუ ყველაფერი საუკეთესოდ შეძელი, გმირი ხარ. თუ ლიდერი ხარ, გმირიც უნდა იყო, უკან დახევა არაა ლიდერის თვისება, მით უმეტეს გმირის.
რაც შეეხება საზოგადოებას, სკოლა სწორედ იმ თემის ნაწილად მოიაზრება, სადაც მდებარეობს. ხშირად მათ შორის დისტანციაა, ერთი მეორის მიმართ კრიტიკულია. საუკეთესო შემთხვევაში კი, საზოგადოება სკოლისაგან პროგრესულად მოაზროვნე, თავისუფლებასა და განვითარებაზე ორიენტირებულ ახალ თაობას ელოდება. სკოლის ერთ-ერთ უმთავრეს მისიად საზოგადოებასთან არსებული დისტანციის მოშლა, მისი კეთილგანწყობის მოპოვება და მიზნების გაერთიანება მიმაჩნია. სკოლა უნდა ქმნიდეს მაღალ ღირებულებებს, იყოს ბევრად უფრო პროგრესული, შეძლოს ჯანსაღი კომუნიკაცია ყველა ინსტიტუციასა და საზოგადოების რიგით წევრებთან.
განათლება, ღირებულებები, კრიტიკული, თავისუფალი აზროვნება ქმნის პიროვნებას, რომელსაც შეუძლია, საზოგადოებაში პოზიტიური ცვლილებები შეიტანოს, დაამკვიდროს ახალი ღირებულებები. ასეთი პიროვნებების აღზრდა კი სკოლის ვალდებულებაა. ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები მხოლოდ ფურცელზე არ უნდა დარჩეს, სასკოლო საზოგადოების ყველა რგოლმა უნდა გაითავისოს. ასეთ შემთხვევაში სკოლის ლიდერის, სახელმწიფოსა და საზოგადოების ინტერესები გაერთიანდება.
⏩ როგორია ქართული სკოლის სისტემა
საჯარო სკოლაში 27-წლიანმა პედაგოგიურმა გამოცდილებამ სასკოლო განათლების სისტემის განვითარებაზე დაკვირვების შესაძლებლობა მომცა. ამ ხნის მანძილზე არაერთხელ შეიცვალა მიდგომები, დამოკიდებულებები, გატარდა რეფორმები, ბევრი მათგანი მნიშვნელოვანი და ზოგიც ნაკლებად ეფექტური გამოდგა.
მაგალითად: საატესტატო გამოცდებმა, რომელიც ზედაპირულ ცოდნაზე იყო ორიენტირებული, არასახარბიელო შედეგები გვიჩვენა, ასეთი ცოდნა მოსწავლეს ნამდვილად ვერ მოამზადებს მომავალი ცხოვრებისათვის. გამოცდილებაზე დაფუძნებული კონსტრუქტივისტული სწავლება კი, რასაც მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა ითვალისწინებს, ბევრად ეფექტურია. სწავლების ეს მოდელი მორგებულია მოსწავლის ინდივიდუალურ შესაძლებლობებს, მის გამოცდილებაზეა დაფუძნებული, რაც ყველას აძლევს განვითარების შესაძლებლობას. კომპლექსური დავალება უზრუნველყოფს ცვლილებების დაწყებას პირდაპირ საკლასო სივრცეში, სადაც მოსწავლეა მთავარი. იგი თვითონ არის ჩართული შემოქმედებით პროცესებში, რაც აუცილებელი წინაპირობაა იმისა, რომ ცოდნა მიიღოს და განივითაროს 21-ე საუკუნის უნარ-ჩვევები. ყველაფერი კი მოსწავლის წინარე ცოდნასა და გამოცდილებაზეა დაფუძნებული. კომპლექსური დავალება მოსწავლისგან, ხშირ შემთხვევაში, არსებული ცოდნის სხვა სიტუაციაში გამოყენების, ტრანსფერის უნარს მოითხოვს. თეორიული მასალის ცხოვრებისეულ კონტექსტთან დაკავშირებით მიღებული ცოდნის სამივე კატეგორია: დეკლარატიული, პროცედურული და პირობისეული ბევრად საფუძვლიანი, მდგრადი და გააზრებულია. აქცენტი კეთდება ტექნოლოგიებსა და პროექტულ სწავლებაზე, რაც მოსწავლეებში უმნიშვნელოვანესი უნარების განვითარებას ემსახურება. ახლა ყველაფერი იმაზეა დამოკიდებული, რამდენად წარმატებით დაინერგება იგი სკოლაში.
იმისათვის, რომ ქართული სკოლის სისტემა გაიმართოს, ზოგადი განათლების სამივე საფეხურზე დიდი ყურადღება უნდა მიექცეს სწავლა-სწავლების ხარისხს, რაც მუდმივად უნდა იყოს დაკვირვებისა და გაზომვის ობიექტი. როგორ მიდის თითოეული მოსწავლე ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებულ გარკვეულ შედეგამდე.
ზოგადი განათლების მიმდინარე რეფორმის ფარგლებში, ესგ-ს წარმატებით დასანერგად, სკოლას კომპეტენტური პედაგოგები ესაჭიროება, მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენს სისტემაში დღეს ბევრი საუკეთესო მასწავლებელია, ქართული სკოლის ერთ-ერთ გამოწვევად რჩება მაღალკვალიფიციური კადრები. ყველა მოსწავლეს აქვს უფლება, სწავლობდეს სკოლაში, რომელიც სწავლა-სწავლების მაღალ ხარისხს უზრუნველყოფს.
⏩ სკოლის ლიდერის პასუხისმგებლობებიდან, რომელია ყველაზე მნიშვნელოვანი?
სკოლის ლიდერი მუდმივად უნდა ენთოს და კოლეგებსაც უძლიერებდეს შინაგან მოტივაციას, ჰქონდეს საუკეთესო ხედვა და სკოლის სტრატეგიული განვითარების უნარი; შეეძლოს საუკეთესო იდეების გენერირება, რადგან იგი სასკოლო საზოგადოების განვითარებაზეა პასუხისმგებელი.
დირექტორის უმნიშვნელოვანესი მოვალეობა, თითოეული მოსწავლის ღირსეულ, განათლებულ, კონკურენტულ მოქალაქედ ჩამოყალიბებაზე ზრუნვაა, ეს აერთიანებს პასუხისმგებლობათა მთელ ჯაჭვს საუკეთესო სასწავლო გარემოს უზრუნველყოფიდან დაწყებული, ყველა იმ პირობის შექმნით დამთავრებული, რაც მოზარდს სასკოლო სივრცეში თავს ბედნიერად აგრძნობინებს და თვითრეალიზების შესაძლებლობას მისცემს. ამიტომაც შეუძლებელია ლიდერის პასუხისმგებლობებიდან რომელიმეს გამოყოფა. ვფიქრობ, ყველა თანაბრად მნიშვნელოვანია.
⏩რა ძირითადი ელემენტებისგან შედგება სკოლის ხარისხი – როგორ უნდა განხორციელდეს ხარისხის მართვა
ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებაში უმთავრესი ამოცანაა ხარისხის უზრუნველყოფა, რომელსაც უამრავი ფაქტორი განაპირობებს. ხარისხი ნიშნავს მაღალკვალიფიციურ პერსონალს, გამართულ ინფრასტრუქტურას, XXI საუკუნისთვის შესაფერ მატერიალურ-ტექნიკურ ბაზას, შესაბამისი ადამიანური, ფინანსური და მატერიალური რესურსების არსებობას სკოლაში. ხარისხის უზრუნველყოფა, პირველ რიგში, სწორ მენეჯმენტზეა დამოკიდებული და იმაზე, თუ როგორ, რა სტანდარტებითა და კრიტერიუმებით მოწმდება იგი. ხარისხის კონტროლის თვალსაზრისით, უმნიშვნელოვანესია, ყურადღება მიექცეს სკოლის ფილოსოფიას (მისია, ხედვა, ღირებულებები, დაგეგმვა, განვითარება), რამდენად მიზნობრივად, კონკრეტული სკოლის საჭიროებიდან გამომდინარეა შემუშავებული სტრატეგიული განვითარების გეგმა, რა ფორმით არსებობს სამოქმედო გეგმების მონიტორინგისა და შეფასების სისტემა; როგორ ხდება კურიკულუმის შემუშავება, განხორციელება, მონიტორინგი, შეფასება, გადასინჯვა; როგორ ხორციელდება სასწავლო პროცესის ადმინისტრაციული და ინფრასტრუქტურული მხარდაჭერა; სსსმ პირთა სწავლება; პერსონალის მართვა-განვითარება; მოსწავლეთა მხარდაჭერა; უსაფრთხოების დაცვა და ა.შ.
სკოლა, რომელსაც ვხელმძღვანელობ, მაღალმთიან სოფელში მდებარეობს, რაიონული ცენტრიდან 22 კილომეტრის მოშორებით, შესაბამისად, სტრატეგიული განვითარებისა თუ სასკოლო სასწავლო გეგმის შემუშავებისას, აუცილებლად ვითვალისწინებ სკოლის თითოეული რგოლის საჭიროებებს.
როცა დირექტორი გავხდი, მიზნად დავისახე, რომ სკოლაში შემექმნა ყველა ის პირობა, რაც დაეხმარებოდა ჩვენს მოსწავლეებს როგორც აკადემიური წარმატების მიღწევაში, ასევე პასუხისმგებლიან მოქალაქეებად ჩამოყალიბებაში. აქ სკოლა, ფაქტობრივად, ერთადერთი ადგილია, სადაც ნიგვზარელ მოსწავლეს შეუძლია სრულფასოვანი განათლების მიღება. არაფორმალური განათლების საჭიროება მშობლებთან და მოსწავლეებთან ჩატარებული კვლევით გამოიკვეთა. ასე შეიქმნა ლიტერატურული კლუბი „მკითხველი“, ტექნოლოგიების კლუბი „მომავლის ციფრული თაობა“, სამოქალაქო განათლების კლუბი „მზის შვილები“, თექის დამუშავების სკოლა, ეკოკლუბი „ბუნების სამსახურში“, ნორჩ ფიზიკოსთა კლუბი „ჩხირკედელა“.
ჩემი მართვის სტილი დემოკრატიულია, თუმცა ამ კულტურის კომპეტენციების დანერგვა ურთულესი, შრომატევადი და ხანგრძლივი პროცესია. ვცდილობ, სასკოლო საზოგადოებამ გაითავისოს მდგრადი განვითარების მიზნები, პროექტებსაც აქტიურად ვახორციელებთ ამ მიმართულებით. პირველივე ეტაპზე ჩავერთეთ მიმდინარე ზოგადი განათლების რეფორმაში. ამ ფონზე, საკმაოდ რთული გზის გავლა გვიწევს, რასაც დისტანციურ სწავლებასთან დაკავშირებული გამოწვევებიც დაემატა. სკოლის გუნდი გამორჩეულია სიახლეების მიმღებლობით, პოზიტიური თანამშრომლობით, საქმისადმი ერთგულებითა და შრომისმოყვარეობით. პასუხისმგებლობების დელეგირება კათედრებსა და დამრიგებლებზე, მოსწავლეთა თვითმმართველობის გააქტიურება სამუშაო პროცესს აუმჯობესებს და ურთიერთანგარიშვალდებულებებს ზრდის, ამიტომაც ვართმევთ თავს სირთულეებს, სიმრავლის მიუხედავად.
⏩ საგანმანათლებლო რესურსცენტრების როლი ზოგად განათლებაში
საგანმანათლებლო რესურსცენტრი დიდ როლს თამაშობს მისადმი დაქვემდებარებული სკოლების განვითარებაში. ალბათ, ყველა რესურსცენტრს თავისი ხედვა და მიდგომა აქვს საკუთარი როლის განსაზღვრისას. გარდა სამინისტროს მიერ დაკისრებული ვალდებულებისა, იგი სკოლების საუკეთესო მხარდამჭერია.
საჩხერის საგანმანათლებლო რესურსცენტრის მაგალითზე თუ ვიმსჯელებთ, იგი წლების განმავლობაში უწყობდა ხელს სკოლებს შორის თანამშრომლობითი კულტურის განვითარებას; ჩამოყალიბდა სასკოლო ქსელები, რომლებიც ერთობლივად გეგმავდნენ და ახორციელებდნენ მრავალფეროვან შემოქმედებით აქტივობებს; საგაკვეთილო პროცესზე სხვადასხვა სკოლის წარმომადგენელთა დასწრება, გამოცდილების გაზიარების მიზნით, უკვე დანერგილი პრაქტიკაა; პედაგოგთა წახალისება, ყოველწლიურად ყველა საგნის საუკეთესო მასწავლებლის გამოვლენა-დაჯილდოება კარგი სტიმულია და მასწავლებლის პროფესიის პოპულარიზაციასაც უწყობს ხელს; რესურსცენტრის ბაზაზე, მნიშვნელოვანია, საუკეთესო პრაქტიკის გაზიარების მიზნით, ერთი საგნის მასწავლებელთა სასწავლო ჯგუფების შეხვედრები, რამაც არაერთი დამწყები მასწავლებლის განვითარებას შეუწყო ხელი როგორც მეთოდური, ისე საგნობრივი მიმართულებით; ყოველწლიურად ეწყობოდა მასწავლებელთა და მოსწავლეთა სასწავლო-შემოქმედებითი კონფერენციები. სამწუხაროდ, პანდემიიდან გამომდინარე, პირისპირ შეხვედრები ამჟამად იშვიათად ხერხდება.
დღევანდელი გამოწვევებიდან გამომდინარე, კარგი იქნება თუ რესურსცენტრებში შეიქმნება დაუსაქმებელ მასწავლებელთა ბაზა, რადგან სკოლებს ხშირად სჭირდებათ მასწავლებლის დროებით ჩანაცვლება მოწვეული მასწავლებლით, ეს რესურსი განსაკუთრებით სოფლის სკოლებს არ გააჩნიათ.
⏩ როდის და რატომ არის განათლება არაეფექტური
ამ კითხვაზე ჯონ. უ. გარდნერი გონივრულ პასუხს სცემს: „ჩვენ ჩვენს ახალგაზრდებს უმეტესწილად მოკრეფილ ყვავილებს ვურიგებთ, მაშინ, როცა ყვავილების გაზრდას უნდა ვასწავლიდეთ.“ დიახ, ჩვენ უნდა შევძლოთ გამოვუმუშაოთ მოსწავლეებს მეტაკოგნიტური უნარები, რათა ისწავლონ „ყვავილების გაზრდა“.
თანამედროვე სასკოლო სისტემის განვითარება სწორ გზაზე დგას, ორიენტირებულია თითოეული მოსწავლის წარმატებაზე. დემოკრატიული კულტურის დანერგვა, პროექტებით სწავლება, ინკლუზიური განათლება, ტექნოლოგიების განვითარება. ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმა, წარმატებით დანერგვის შემთხვევაში, ბევრ რამეს შეცვლის.
უნდა აღინიშნოს, რომ სკოლებს განსხვავებული საჭიროებები აქვთ. ცხოვრების გამოწვევებს ვუპასუხებთ მაშინ, როცა ყველა სკოლას ექნება გამართული ინფრასტრუქტურა, მატერიალურ-ტექნიკური ბაზა, საჭირო ადამიანური თუ ფინანსური რესურსები ამბიციური სტრატეგიული მიზნების მისაღწევად. დღევანდელი გამოწვევების შესაბამისად, ყველა მოსწავლე უზრუნველყოფილი იქნება ინტერნეტითა და ტექნიკური საშუალებებით. დროა ვიფიქროთ სკოლის მოსწავლეთა თუნდაც ერთჯერად უფასო კვებაზე. ჯერ კიდევ უამრავი ბავშვი გვყავს სოციალურად დაუცველი ოჯახებიდან. თანამედროვე სკოლამ უნდა შექმნას ყველა პირობა იმისა, რომ მოსწავლემ მაქსიმალურად შეძლოს საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზება, ფორმალური თუ არაფორმალური განათლების წყალობით, შეიძინოს ის უნარები და ღირებულებები, რომელიც მთელი ცხოვრება გამოადგება. დიახ, სკოლის მთავარი მისია მაღალი პასუხისმგებლობის მქონე, ღირსეული მოქალაქეების აღზრდაა.
⏩ ამზადებს თუ არა სკოლა მოზარდებს მომავალი ცხოვრებისთვის
საუკეთესო სკოლის მთავარ დანიშნულებად სწორედ ეს მიმაჩნია და ძალიან მინდა ასეც იყოს. ყველა სკოლა განსხვავებულია თავისი მდებარეობით, თემით, კულტურით, საჭიროებებით. მიუხედავად იმისა, რომ ერთ კანონმდებლობას ემორჩილება, ერთი ეროვნული სასწავლო გეგმით ხელმძღვანელობს და ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნებიც საერთოა ყველასათვის, აქტიური კონკურენტუნარიანი, მომავალი ცხოვრებისათვის მზად მყოფი მოქალაქეების აღზრდა ყველა სკოლაში ერთნაირად შეუძლებელია. იქ, სადაც ღირებულებებია მთავარი, სადაც სამოქალაქო განათლების სწავლება მაღალ დონეზეა, სადაც დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციებს სათანადო ყურადღებას აქცევენ, მდგრადი განვითარების მიზნებს ითვალისწინებენ და სწავლა-სწავლებას ცხოვრებისეულ გამოცდილებას უკავშირებენ, თანამედროვე ტექნოლოგიებთან მეგობრობენ, მჯერა, ნამდვილად ზრდიან მოქალაქეებს, რომლებიც არა მხოლოდ თავის დამკვიდრებას შეძლებენ, საკუთარი ქვეყნისა და მსოფლიოს განვითარებაშიც შეიტანენ თავიანთ წვლილს.
⏩ წარმატებული სკოლისთვის რა ფაქტორებია აუცილებელი
განათლების მთელი არსი ის გახლავთ, რომ სარკეები ფანჯრებად ვაქციოთ (სიდნი ჯ. ჰარისი). დიახ, წარმატებული სკოლა სარკეებს ფანჯრებად აქცევს, რათა მოსწავლეს არა მხოლოდ საკუთარი თავი დაანახოს, არამედ შორს გაახედოს. წარმატებული სკოლა წარმატებული მოსწავლეებისაა, რასაც მხოლოდ გამართული ინფრასტრუქტურა, მატერიალურ-ტექნიკური და ფინანსური რესურსი ვერ შველის. ამასთან ერთად, სკოლის წარმატებას მაღალკვალიფიციური ადამიანური რესურსი განაპირობებს. კარგი მასწავლებელი სკოლაში ის ძალაა, რომელსაც ბევრი რამის შეცვლა შეუძლია. იგი იწვევს სანდოობას, ზრუნავს მოზარდის ფორმალურ თუ არაფორმალურ განათლებაზე, ეხმარება ღირებულებების ჩამოყალიბებაში, მისთვის მოსწავლეა პრიორიტეტი და ამიტომაც დიდ გავლენას ახდენს პიროვნების ინტელექტუალურ განვითარებაზე, ასევე მის ემოციურ, ფიზიკურ და სოციალურ უნარებზე.
წარმატებულ სკოლაში წარმატებული ლიდერია, სწორი ხედვით, მენეჯმენტით, მართვის დემოკრატიული პრინციპებით, ლიდერი, რომელსაც თავის გუნდთან ერთად შეუძლია მთელი სასკოლო თემი აიყოლიოს.
⏩ ყველაზე მეტად მისაბაძი სკოლის მართვის მოდელი
ხშირად დამისვამს ეს კითხვა განათლების საკითხებით დაინტერესებული ადამიანებისთვის და პასუხიც მიმიღია. უფრო ხშირად ევროპულ სასკოლო განათლებას ანიჭებენ პრიორიტეტს. ამ აზრს მეც ვიზიარებ. რატომ? ევროპული განათლების არსია, მოსწავლეებს პრაქტიკული ცოდნა მისცეს და ასწავლოს კრიტიკული აზროვნება და დამოუკიდებლობა, ანალიზი, რომ მზად იყვნენ რეალური ცხოვრებისა და პროფესიის ცნობიერად არჩევისათვის. ევროპაში მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის ურთიერთობა პარტნიორულია.
ევროპული სკოლების უპირატესობა ის არის, რომ მათი კურსდამთავრებულები იოლად განაგრძობენ სწავლას მსოფლიოს წამყვან უნივერსიტეტებში. ევროპის სკოლებში სკოლის დემოკრატიული მართვის სტილი ახალი არაა, იგი მიზნად ისახავს ლიდერების აღზრდას. აქ სკოლას ისეთი ლიდერი ჰყავს, როგორიც ლაო ძის წარმოუდგენია: „საუკეთესო ლიდერების არსებობას ადამიანები იშვიათად ამჩნევენ. საუკეთესო ლიდერი არ არის ის, ვისაც აქებენ. საუკეთესო ლიდერი არ არის ის, ვისიც ეშინიათ. საუკეთესო ლიდერი არ არის ის, ვინც სძულთ. როდესაც ლიდერის საქმე გაკეთებულია, ადამიანები ფიქრობენ „ეს ჩვენ გავაკეთეთ“.
