სალომე ბენიძის პიესა „მარო“ გამომცემლობა „ინტელექტმა“ გასულ წელს გამოსცა. ავტორს ვესაუბრეთ თავის წიგნზე, რომელიც მიუძღვნა ქართველ და უკრაინელ ქალებს, და მათ ბრძოლას თავისუფლებისთვის.
ინტერვიუმდე, სიმბოლურად, გთავაზობთ პირველი რესპუბლიკის მკვლევრის, ირაკლი ხვადაგიანის წინასიტყვაობის ტექსტს, რომელიც პიესას აქვს წამძღვარებული.
„19 წლის… წითელი ჯვრის მოწყალების და… ტაბახმელასთან ფრონტზე დაღუპული… სამფეროვანი დროშით დაკრძალული, სამშობლოს დამცველ გმირთა საძმო სამარეში…
1918 წლის 26 მაისს დაფუძნებულ საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკას, ევროპული რესპუბლიკური ტრადიციით და ქართული კულტურული კოდის ჰარმონიული შეჯერებით – იარაღასხმულ ქალის სახით ხატავდნენ; ქართულ მარკებზე, ფულის ნიშნებზე, პლაკატებზე… იგივე პერსონაჟი მიუძღოდა დამოუკიდებლობის დღის საზეიმო დემონსტრაციებს. 1921 წელს, დედაქალაქის საბჭოთა რუსული საოკუპაციო ჯარებისაგან დაცვისას, რუსული არტილერიის ჭურვის ნამსხვრევებით დაღუპული, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტი, საქართველოს წითელი ჯვრის მოხალისეთა რაზმის მოწყალების და – მარო მაყაშვილი თაობათა მეხსიერებაში, რუსეთის მიერ დამოუკიდებელი საქართველოს დაპყრობის და განადგურების ტრაგედიის სიმბოლოდ იქცა. დემონური, ბნელი და ცივი ჩრდილოეთისაგან დაზამთრებული მაისის ამ სიმბოლომ ოკუპაციის, ტოტალიტარული სოციალური ინჟინერიისა და კოლექტიური მეხსიერების დაუნდობელი გამოშიგვნის ათწლეულებს გაუძლო.
საოკუპაციო რეჟიმს ვარდით მოფენილი სამარეც აშინებდა და სამშობლოსათვის დაღუპულების სასაფლაოს კვალი მალევე მოსპო. „წმინდა რუსეთის“ იმპერიული იდეის ტყავის „დიდი რუსი ხალხის ინტერნაციონალური მისიით“ ჩანაცვლების კვალდაკვალ, იმპერიის გამარჯვების სიმბოლოს – სობოროს ადგილი, სტალინური გაუთლელი პომპეზურობით და ფსევდოტრადიციული მოტივებით აგებულმა მონსტრმა დაიკავა. მარო მაყაშვილის, სამხედრო სკოლის კურსანტების, ოფიცრების, გვარდიელების, მოხალისეების და უცნობი ჯარისკაცების საძმო სამარხის ხსოვნა კი ნამდვილი პატრიოტების გულებში დარჩა, რომლებიც ასაკში შესულებიც კი იქ ჩავლისას ქუდს მოიხდიდნენ ხოლმე და ამ უცნაური რიტუალით აკვირვებდნენ საბჭოური დავიწყების ბურუსში დაბადებულ ახალგაზრდებს.
ნათქვამია, ხელნაწერები არ იწვიანო და მაროს სათუთად აკინძულმა, მესაიდუმლე დღიურმაც გაუძლო ტოტალური შიშისა და უნდობლობის საუკუნეს. ხელახლა დასაბადებელ საქართველოზე მოფიქრალი უფრო და უფრო მეტი ახალგაზრდა მითიური ამორძალის სახის უნახავად, ჩურჩულით თუ ნამალავად ამოწერილი და გადამრავლებული ამონარიდებით აღმოაჩენდა, რომ წლების წინ, მათი ტოლი, სიფრიფანა გოგონაც მათსავით დაქარაშოტობდა, ჩარჩოებს ამსხვრევდა, მორცხვობდა, ეჭვობდა, წუხდა და სასოწარკვეთას ეძლეოდა,მაგრამ გამუდმებით ოცნებობდა მომავლის – ძლიერ, კულტურულ, პროგრესულ, ევროპულ საქართველოზე, რომელიც ერთი ხელის გაწვდენაზე ჩანდა.
ერთი საუკუნის თავზე, მაროს საქართველო გზაჯვარედინზე დგას – გადადგამს ნაბიჯს, საბოლოოდ დაეხსნება ცივ ჩრდილოეთს და კუთვნილ ადგილს დაიმკვიდრებს დასავლურ ცივილიზაციაში, თუ კიდევ ერთხელ და იქნებ სამუდამოდ ჩაძირავენ არყოფნის ჭაობში……
სიტყვებს უკვდავი ძალა აქვთ. სამშობლოსათვის გმირულად დაღუპული მარო მაყაშვილის უკანასკნელი წერილის ჯადოსნური სიტყვები, ყველაზე მძიმე, ქანცის გამცლელი და გაუვალი წყვდიადის წინ მდგომებს ყოველთვის წამოგვეწევა და ბედისწერის ჩარხს შემოგვაბრუნებინებს.“
ინტერვიუ სალომე ბენიძესთან
√ სალომე, წიგნის ანოტაციაში თამთა მელაშვილი წერს: „საქართველოს ისტორია უკვე წარმოუდგენელია მაროს – ამ მარადიული გოგოს გარეშე“. როდესაც პიესას ვკითხულობთ, იგრძნობა თქვენი განსაკუთრებული დამოკიდებულება სამშობლოსთვის გულანთებული სტუდენტი გოგოს მიმართ. თქვენთვის რისი სიმბოლოა მარო? როცა მაროზე გვიყვებით, რისი დავიწყების საშუალებას არ გვაძლევთ, რა იდეას აცოცხლებთ მისით?
• მარო ჩემთვის არის ჩვენი პირველი რესპუბლიკა – იმედიანი და თანასწორი, ჩვენი დამოუკიდებლობის იდეა და ჩვენი დაუსრულებელი სწრაფვა თავისუფლებისკენ. მისი სახელი აერთიანებს ყველაფერს, რაც ჩვენი ქვეყნისთვის, დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ, ახალი სახელმწიფოს შექმნის საფუძვლად იქცა და რაზეც დღემდე ვდგავართ, როგორც საზოგადოება. ხშირად ვამბობ, რომ ჩემი ტექსტი მაროს საქართველოს ძიებაში დაიწერა, რომელიც ალბათ თითოეულ ჩვენგანში ცხოვრობს, მიუხედავად იმისა, რომ საბჭოთა რეჟიმმა ყველაფერი გააკეთა, რათა დაგვვიწყებოდა, თუ ვინ ვართ და რა არის ჩვენი ღირებულებები სინამდვილეში.
√ როგორც წიგნის დასაწყისში წერთ, „მაროს“ თავდაპირველი ვერსია შეიქმნა ლიბრეტოდ მონოდრამისთვის, დელფტის კამერული მუსიკის ფესტივალთან თანამშრომლობით. ადგილებიც, სადაც წერდით, მრავალფეროვანია: თბილისი-სტამბოლი-ბერლინი-ლისაბონი-ქუთაისი-ვარშავა. როგორც ჩანს, ეს გოგო ყველგან წაიყვანეთ. „მაროს“ დაწერის ისტორია რომ მოგვიყვეთ.
• ყველაფერი დაიწყო იმით, რომ ერთ საღამოს თამთა მელაშვილმა მომწერა, ხომ ვერ შევძლებდი ლიბრეტოს დაწერას მარო მაყაშვილზე, დელფტის კამერული მუსიკის ფესტივალისთვის. იდეამ ისე მომხიბლა და ისე გამახარა ევროპისთვის მაროს გაცნობის შესაძლებლობამ, ბევრი არ მიფიქრია, სასწრაფოდ დავთანხმდი. მხოლოდ მოგვიანებით გავაცნობიერე პასუხისმგებლობა, რომელსაც შევეჭიდე. მიუხედავად იმისა, რომ ტექსტი დიდი არ არის, ბევრი ფიქრი და საკუთარ თავთან მუშაობა დამჭირდა, სანამ მაროს ჩემეულ ვერსიას მივაგნებდი და მოგვიანებით – სანამ ლიბრეტოს წიგნად გამოსაცემად მოვამზადებდი. ამიტომ „მარომ“, ისევე, როგორც მაროზე ფიქრმა, ბევრი იარა ჩემთან ერთად და ალბათ სიმბოლურია, რომ წიგნის ვერსიაზე მუშაობა ვარშავაში დავასრულე, სადაც მაროსავით მამაცი და განსაკუთრებული კიდევ ერთი გოგოს – ირენა სხირტლაძის ამბავმა ჩამიყვანა.
კიდევ ერთხელ ვუხდი უდიდეს მადლობას ქალბატონ ეკა ერისთავს – მაროს დის შვილიშვილს, ჩემს მეგობარ ირინა მანიას – მაროს ბიძაშვილის შვილთაშვილს, დელფტის კამერული მუსიკის ფესტივალის სამხატვრო ხელმძღვანელს, პიანისტ ნინო გვეტაძეს, წიგნის ილუსტრატორ თათია ნადარეიშვილს და ყველა იმ ადამიანს, ვისთან ერთადაც მონოდრამაზე და წიგნზე ვიმუშავე.
√ ჩვენ გმირებს ხშირად ვაშორებთ ადამიანურ ემოციებსა და შეგრძნებებს, თითქოს მათ არ ჰქონდათ ოცნებები, არ უყვარდათ, არ სტკიოდათ. პიესა „მარო“, ვფიქრობ, გმირის ახლებურ გააზრებასაც გვთავაზობს. ისეთი გოგოა, ახლაც რომ შეგხვდებათ თბილისის ქუჩებშიო, ვკითხულობთ წიგნში. როგორი იყო მარო?
• ჩემი მარო თინეიჯერია, რომელიც გმირობაზე სულაც არ ოცნებობს. შესანიშნავი გოგოა, თავისი ეპოქის გამორჩეული სახელი. „შევარდენის“ წევრია, სამხრეთ კავკასიის პირველი უნივერსიტეტის სტუდენტი, გულითადი მეგობარი და მოსიყვარულე შვილი. ევროპაში უნდა სწავლა და მოგზაურობა, ნამდვილ სიყვარულს ელოდება, წერს და ვენახის გაშენება აქვს გეგმაში. სამშობლოს თავისუფლება მისთვის უმნიშვნელოვანესია. იქამდეც კი, სანამ წითელი არმია თბილისს მოადგება, მარომ იცის, რომ მისი ბედი საქართველოს ბედსაა გადაჯაჭვული. ყველაფერი ნაცნობია, არა? მარო ყველა იმ გოგოს სახეა, ვისაც ერთხელ მაინც სჭერია დროშა საქართველოს სახელით. თუმცა მე მჯერა, რომ თანამედროვე „მაროები“ ერთხელ და სამუდამოდ გაარღვევენ ჩაკეტილ წრეს და მათი ბრძოლა გამარჯვებით დასრულდება.
√ მინდა ვისაუბროთ მაროს დღიურზეც, რომელმაც გაუძლო ტოტალური შიშისა და უნდობლობის საუკუნეს. პიესაში ვკითხულობთ, დღიურში მას ისეთი წვრილმანები აქვს აღწერილი, მთელი ეპოქა თვალწინ დაგვიდგებაო…
• მარო მაყაშვილის ოჯახი და გარემოცვა ქმნიდა მაშინდელ საქართველოს, ამიტომ ბუნებრივია, რომ მაროს დღიურში არაერთ უმნიშვნელოვანეს ადამიანს და მოვლენას ვხვდებით. პირადად ჩემთვის, ყველაზე საინტერესოა ხოლმე ისტორიული ამბების ადამიანური პერსპექტივით დანახვა. მაროს დღიური სწორედ ამაში გვეხმარება. ის, ფაქტობრივად, საქართველოს პირველი რესპუბლიკის ცხოვრების გზამკვლევია ჩვენთვის.
√ წიგნს უძღვნით ქართველ და უკრაინელ ქალებს, და მათ ბრძოლას თავისუფლებისათვის. მაროს გარდა, ვინ არიან თქვენთვის გამოკვეთილად შთამბეჭდავი, მებრძოლი ქალები საქართველოს ისტორიიდან?
• საქართველო, ჩემი აზრით, გასაოცარი ქალების ქვეყანაა. ჩემი განსაკუთრებული შთაგონება მინადორა ტოროშელიძეა. მინადორა, ქრისტინე შარაშიძე, კატო მიქელაძე და არაერთი სხვა ქალი, რომელიც საქართველოში ქალთა უფლებებისთვის და გენდერული თანასწორობისთვის ბრძოლის მედროშედ ითვლება, ქუთაისის ქალთა გიმნაზიაში, ახლანდელ მე-3 სკოლაში სწავლობდნენ, სადაც ერთი საუკუნის შემდეგ ვსწავლობდი მეც, და მყოფნის სითამამე, ჩემი თავი მათ შთამომავლად მიმაჩნდეს, როგორც ფემინისტს, როგორც ქალს, რომელსაც ამქვეყნად ყველაზე მეტად თანასწორობის და ქალების და გოგოების შესაძლებლობების უსაზღვრობის სჯერა.
√ პიესაში ახსენებთ ფოტოს, რომელიც პირველი რესპუბლიკის დროინდელია – გოგოები დამოუკიდებლობის ერთი წლის აღსანიშნავ აღლუმზე მოაბიჯებენ. ვინ არიან ეს გოგოები, რა ბედი ეწიათ მათ?
• ფოტოზე საზოგადოება „შევარდენის“ წევრი გოგოები არიან აღბეჭდილი. ეს ალბათ ჩემი ყველა დროის ყველაზე საყვარელი ფოტოა. შეიძლება, მაროც მოაბიჯებს მათ შორის. ყოველ შემთხვევაში, მე ასე მგონია, რომ ისიცაა ფოტოზე.
ფოტო გაფერადებულია civil.ge-ს მიერ. ფოტო დაცულია ეროვნულ არქივში.
ამ გოგოების ღიმილი და სილაღე ყველაფერს იტევს, რაც მიყვარს და რაც ჩემთვის ყველაზე ძვირფასია, რაც ჩემთვის თანასწორ საზოგადოებას და თავისუფალ ქვეყანას განსაზღვრავს. კონკრეტული სახელები და გვარები არ ვიცი, და მეც ძალიან მაინტერესებს, რა ბედი ეწიათ. იმედი მაქვს, გადაურჩნენ საბჭოთა ტერორს და ცხოვრების ბოლომდე, ჩუმად, მაგრამ სიამაყით იხსენებდნენ „შევარდენის“ დღეებს.
√ მაროს ოცნება პარიზსა და იტალიაში სწავლა იყო.
„ვხედავ ევროპის მხრებგაშლილ ხედებს,
მზე მეფერება მწველი,
მე სხვა მაქვს ბედი, მე მინდა, ვწერდე,
მე ხომ პარიზი მელის.“
ეს „სხვა ბედი“ მას რუსეთმა წაართვა. რას ეტყოდით ქართველ გოგონებს, რომლებსაც ახლა აქვთ შანსი, მაროს ოცნება აიხდინონ და ევროპულ განათლებას ეზიარონ, როგორ შეაგულიანებდით მათ?
• პირველ ყოვლისა, ვიტყვი, რომ მეც ერთ-ერთი მათგანი ვარ, მეც ვარ ის გოგო, რომელმაც ევროპული სტიპენდიებით ორჯერ ისწავლა საზღვარგარეთ. ბავშვობაში, რომელიც უმძიმეს 90-იანებს დაემთხვა, ამაზე ალბათ ვერც ვიოცნებებდი, მაგრამ ევროკავშირის მხარდაჭერამ მომცა ის განათლება და შესაძლებლობები, რომელმაც შემდეგ მთელი ჩემი ცხოვრება განსაზღვრა. ყველა გოგოს და ბიჭს ვეტყოდი, რომ ეს ჩვენი უდიდესი მონაპოვარია, რომელიც უამრავი ადამიანის შრომის და ბრძოლის შედეგად მოგვეცა, და ეს მონაპოვარი, რომელიც თითოეულ მათგანს ეკუთვნის, არ უნდა დავთმოთ.
√ როგორ ფიქრობთ, რა იქნებოდა ის მთავარი გზავნილი, რომელსაც მარო აქ და ახლა, თანამედროვე, გზაჯვარედინზე მდგარ საქართველოში გაიმეორებდა?
• „თავისუფალი ქალი თავისუფალ საქართველოში“ – ალბათ ამას(აც) იტყოდა, გარდა მისი უფრო ცნობილი სიტყვებისა „გავიმარჯვებთ სახელოვნად“, რომელმაც ახალი სიცოცხლე შეიძინა თანამედროვე საქართველოში.
ესაუბრა მელანო კობახიძე
