მარინა ბერიანიძე
წალკის №1 საჯარო სკოლის დირექტორი
სკოლის შესახებ
სსიპ ქალაქ წალკის №1 საჯარო სკოლა 1997 წლის სექტემბერში დაარსდა წალკის იმჟამინდელი გამგებლის — გიორგი კვალიაშვილისა და მისი მეუღლის — ნინო ბერიანიძის ინიციატივით და დიდი ძალისხმევით. პროექტის აქტიური მხარდამჭერი და განმახორციელებელი იყო ქვემო ქართლის სამხარეო ადმინისტრაცია (ბატონები: გოჩა ლორია, ლევან მამალაძე, დავით გეგელაშვილი და სხვ.). სკოლა გაიხსნა წალკაში, კასპიდან საცხოვრებლად ჩამოყვანილი პედაგოგების ოჯახების ხარჯზე, რასაც ადგილზე დაემატა რამდენიმე პედაგოგი. პირველი 26 მოსწავლიდანაც 13 ჩამოსული პედაგოგების შვილები იყვნენ. სკოლის პირვანდელი სახელწოდება იყო წალკის ქართული სკოლა. იმ პერიოდში ქართული სკოლა ფუნქციონირებდა მხოლოდ სოფელ რეხაში, რომელიც მუნიციპალიტეტში ერთადერთი ქართული სოფელი იყო. პირველ დირექტორად დაინიშნა ბატონი თამაზ შეშაბერიძე, რომელიც მანამდე ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა ქ. კასპში. ის იყო გამორჩეული ინტელექტისა და პროფესიონალიზმის მქონე პიროვნება, რომელმაც ზუსტად იცოდა ჩვენი სკოლის მნიშვნელობა და შეკრიბა პროფესიონალების გუნდი. სკოლის გახსნა გახდა ჩვენი ოჯახის ოზურგეთიდან წალკაში საცხოვრებლად გადმოსვლის მიზეზი. ინიციატორი აქაც ნინო ბერიანიძე იყო. მისი დაჟინებული თხოვნით ჩამოვედით წალკაში, როგორც 3 მოქმედი და 2 პოტენციური მოსწავლის მშობლები. ჩემი სკოლაში მისვლის მიზეზი კი გახდა ქიმია-ბიოლოგიის პედაგოგის დეფიციტი და სკოლის დირექტორის, ჩემი ყოფილი პედაგოგის — თამაზ შეშაბერიძის თხოვნა, დამეკავებინა ეს პოზიცია. ასე გავცვალე პედიატრობა პედაგოგობაზე, თუმცა ბავშვებისთვის არ მიღალატია.
არსებობის მცირე ხნის მიუხედავად, გადაუჭარბებლად შეიძლება ითქვას, რომ სკოლამ უდიდესი წვლილი შეიტანა მუნიციპალიტეტის სოციალურ-კულტურულ განვითარებაში, მოქალაქეობრივი ცნობიერების ჩამოყალიბებაში, სახელმწიფოებრიობის განმტკიცებაში. პირველ წლებში იყო გარკვეული სიძნელეები, როგორც ყოფითი, ისე სკოლის ფუნქციონირების მიმართულებით, თუმცა ყველა სიძნელე ნელ-ნელა გადაილახა. ამაში დიდად შეგვიწყო ხელი გამგეობის, სამხარეო ადმინისტრაციისა და რესურსცენტრის მაშინდელი უფროსის, ბატონი თეოდორე ემინოვის მხარდაჭერამ. გვერდში გვედგნენ წალკაში ჩვენამდე ჩამოსული ქართველებიც.
წალკა მულტიეთნიკური მუნიციპალიტეტია. მისი მოსახლეობის დიდ ნაწილს ეთნიკური ბერძნები შეადგენდნენ, რომელთა უმრავლესობამაც 90-იან წლებში დატოვა მუნიციპალიტეტი და ისტორიულ სამშობლოში დაბრუნდა. მოსახლეობის რაოდენობა მკვეთრად შემცირდა და საჭირო გახდა მისი შევსება. წლების მანძილზე წალკის მოსახლეობის ზრდა მოხდა სვანეთიდან და აჭარიდან ჩამოსახლებული ეკომიგრანტებითა და სხვადასხვა მუნიციპალიტეტიდან საცხოვრებლად ჩამოსული ქართველებით. მოსახლეობის რაოდენობის ზრდასთან ერთად, ქართული სკოლები სოფლებშიც გაიხსნა. ჩვენი სკოლის მოსწავლეთა რაოდენობაც თანდათან გაიზარდა და ამჟამად 286-ს შეადგენს. სკოლას ემსახურება 26 პედაგოგი, მათგან 6 — წამყვანი, 18 — უფროსი. გვაქვს მოსწავლეთა მაღალი აკადემიური მაჩვენებლები, ფლექსის პროგრამის ფარგლებში, უკვე მეორე მოსწავლე ემზადება აშშ-ს სკოლაში განათლების გასაგრძელებლად, ჩვენი მოსწავლეები ორჯერ გახდნენ „წალკის ეტალონი მოსწავლის“ ტიტულის მფლობელები, მოპოვებული გვაქვს უამრავი სხვა გამარჯვება სხვადასხვა საგანმანათლებლო და სპორტულ კონკურსებში. სკოლას აქვს წარჩინებული კურსდამთავრებულების და უმაღლეს სასწავლებლებში ჩარიცხულების ძალიან მაღალი მაჩვენებელი, გვყავს ბევრი ოქროსა და ვერცხლის მედალოსანი და პროგრამა „ჩემი პირველი კომპიუტერის“ ბენეფიციარი. რაც ყველაზე მეტად გვახარებს, ჩვენი მედალოსნები მაღალი შედეგებით აბარებენ პრესტიჟულ უნივერსიტეტებში, საიდანაც სკოლას ყოველწლიურად ეგზავნება მადლობის სიგელები „საუკეთესო აბიტურიენტის აღზრდისათვის“, რაც შიდა და გარე შეფასებების თანხვედრას და სკოლის შეფასების ობიექტურობას ნიშნავს. ბევრი ჩვენი კურსდამთავრებული კარგი პროფესიონალი და წარმატებული ადამიანია.
სახელმწიფოს ინტერესი და საზოგადოების დაკვეთა
სკოლის დირექტორის პროფესიული ღირებულებები და ფუნქცია-მოვალეობები საჯარო სკოლის დირექტორის სტანდარტითაა განსაზღვრული და სახელმწიფო და საზოგადოებაც ამასვე ითხოვს დირექტორისგან. სახელმწიფოს ინტერესია, სკოლის დირექტორი ხელს უწყობდეს ზოგადი განათლების სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკის მიზნების მიღწევას და ამ მიმართულებით განხორციელებული ცვლილებებისა და სიახლეების დანერგვას სკოლაში. სახელმწიფო ითხოვს და აკონტროლებს, რომ სკოლაში სასწავლო-სააღმზრდელო პროცესი შესაბამის გარემოში, შეუფერხებლად და ეფექტურად მიდიოდეს. საზოგადოებასაც, ძირითადად, იგივე მოთხოვნები აქვს, თუმცა, ზოგჯერ მეჩვენება, რომ დამატებით სურს, სკოლამ მთლიანად თავის თავზე აიღოს მოსწავლის აღზრდაც და განათლებაც. ეს, რა თქმა უნდა, შეუძლებელია, რადგან მშობლის მონაწილეობის გარეშე (თუ მშობლებსა და სკოლას შორის კომუნიკაცია დარღვეულია), სასურველი შედეგი ვერ დადგება. ასევე, ძალიან მნიშვნელოვანია თემისა და სახელმწიფოს მხრიდან მხარდაჭერა. სკოლა სოციუმის ნაწილია და მასზეც აისახება საზოგადოების პრობლემები და წარმატებები.
სკოლის ლიდერის პასუხისმგებლობებიდან ყველაზე მნიშვნელოვანი
სკოლის დირექტორს თანაბრად ევალება როგორც სკოლის ზოგადი მენეჯმენტი — ფინანსური მართვა, პროცესების სწორი ადმინისტრირება, ისე საგანმანათლებლო ლიდერობა, რაც გულისხმობს შესაბამისი საკანონმდებლო ბაზის ცოდნას და გამოყენებას, სისტემაში მიმდინარე პროცესების ცოდნას და გაზიარებას, საკუთარი და კოლეგების პროფესიულ განვითარებაზე ზრუნვას. სკოლის დირექტორი პასუხისმგებელია თემთან, ინსტიტუტებთან, დაინტერესებულ მხარეებთან თანამშრომლობაზე. მისი პასუხისმგებლობაა უსაფრთხო, ეფექტური, ინკლუზიური, თანამშრომლობითი გარემოს შექმნა სკოლაში. რომელიმე მათგანის გამოკლება ხელს შეუშლის სასწავლო-სააღმზრდელო პროცესის ეფექტურ განხორციელებას და ამიტომ ყველა მათგანი მნიშვნელოვანია. გამოდის, ყველაზე მნიშვნელოვანია, სკოლის დირექტორმა კარგად იცოდეს თავისი პასუხისმგებლობები და აღასრულოს სკოლის მართვის პროცესში, იკვლევდეს და იცოდეს, კონკრეტული მომენტისთვის, რა გადაუდებელი საჭიროება აქვს სკოლას და სწორად დაალაგოს პრიორიტეტები.
სკოლის მართვის პრაქტიკის გაზიარება
როდესაც სკოლის დირექტორი გავხდი, ერთ-ერთი პირველი, რაც გავაკეთე, იყო დირექტორის კაბინეტის გაუქმება და მის ადგილას „ყავის შესვენებისთვის“ ოთახის მოწყობა. ამით მინდოდა მეთქვა, რომ ისევ ერთი იმათგანი ვარ, ცოტა მეტი მოტივაციით და პასუხისმგებლობებით. დირექტორობამდე მშობელიც ვიყავი (ჩემმა ხუთივე შვილმა წარმატებით დაამთავრა ჩვენი სკოლა), პედაგოგიც, სკოლის ექიმიც, სამეურვეო საბჭოს თავმჯდომარეც და ყველა პრიზმაში მქონდა დანახული სკოლა. მართვის ფორმებზეც მიფიქრია მეტ-ნაკლებად. ყველა სკოლა სპეციფიკური ორგანიზმია, რომლისთვისაც ერთი კონკრეტული მართვის მოდელი რთულად შესარჩევი და დასანერგია. არსებობს სტერეოტიპებიც, რომელსაც შეიძლება შეჩვეული იყოს ორგანიზაცია და ახლის შეთავაზება ადვილი არ აღმოჩნდეს. ზოგადად, დემოკრატიული მართვის სტილი უალტერნატივოა და კარგ შედეგსაც იძლევა.
მართვის ფორმად მონაწილეობითი ლიდერობის მომხრე ვარ. ამ დროს კოლეგების მიმართ ნდობაც ჩანს და მათი პასუხისმგებლობაც იზრდება. დირექტორი უნდა ენდობოდეს თანამშრომლებს, თამამად ახდენდეს ფუნქციების დელეგირებას, რაც თანამშრომლობითი გარემოს მნიშვნელოვანი შემადგენელია. მართვის ასეთ ფორმას შეიძლება წინააღმდეგობაც ახლდეს — მიმღებლობის არქონა თანამშრომლების მხრიდან. შეიძლება ცოტა ძნელი აღსაქმელი იყოს თანამშრომლისთვის, როდესაც დირექტორისგან კონკრეტული დირექტივები არ ისმის და გადაწყვეტილების პროცესიც ერთპიროვნული არ არის. უთქვამთ ჩემთვის, რომ ცოტა მკაცრი უნდა ვიყო, რომ სხვა სკოლებში პედაგოგები, დირექტორთან ურთიერთობაში, ცოტა შეზღუდულები არიან და სხვ. მე კი მგონია, რომ შეზღუდული, დათრგუნული პედაგოგი თავისუფალ მოქალაქეს ვერ გაზრდის. ამიტომ მირჩევნია, მცირე სიძნელეების მიუხედავდ, არჩეული გზით გავაგრძელო სვლა. როდესაც ყველა ბოლომდე გაიაზრებს ურთიერთობის ასეთი ფორმის უპირატესობას, საქმეც გაიოლდება და უკეთესი შედეგიც გვექნება — გაიზრდება სკოლისადმი კუთვნილების გრძნობა, ამაღლდება თანამშრომლობითი კულტურა. ამისათვის კიდევ ერთი აუცილებელი პირობაა: თანამშრომელთა კომპეტენცია. ამ მხრივ, მე გამიმართლა, სკოლაში ბევრი მაღალკვალიფიციური კადრია და წარმატებით შეუძლიათ გამოწვევებთან გამკლავება.
სკოლის დირექტორისა და სამეურვეო საბჭოს თანამშრომლობა
ყოველი წლის დასაწყისში, საბაზო და საშუალო საფეხურის მოსწავლეებთან, ვატარებ საუბრებს სკოლის მართვის საკითხებზე და ვუხსნი, რომ სკოლის დირექტორს ირჩევს სამეურვეო საბჭო, რომელთან შეთანხმებითაც ახორციელებს იგი სკოლის მართვას. მინდა იცოდნენ, რომ სკოლის მართვაში აქტიურად უნდა იყვნენ ჩართული როგორც პედაგოგები, ისე მშობლები და მოსწავლეები, თავისი წარმომადგენლების მეშვეობით. მახსოვს, როდესაც ეს სიახლე დაინერგა, დიდი აქტიურობა მოჰყვა სამეურვეო საბჭოების არჩევნებს, თუმცა, უმეტესად, ინტერესის ძირითადი მიზეზი დირექტორის არჩევის ფუნქცია იყო. სინამდვილეში, სამეურვეო საბჭო აქტიურად მონაწილეობს სკოლის მართვაში და წლის ბოლოს სკოლის მიერ განხორციელებული აქტივობების ანგარიშსაც იბარებს დირექტორისგან. არის ფუნქციები, რომელსაც დირექტორი სამეურვეო საბჭოს თანხმობის გარეშე ვერ განახორციელებს, ამიტომ ორივე მხარე უნდა იყოს სათანამშრომლოდ მზად. მე, როგორც დირექტორს, პრაგმატულადაც მირჩევნია, რომ პასუხისმგებლობების ნაწილი სამეურვეო საბჭოს გავუზიარო. როდესაც სამეურვეო საბჭო აქტიურია, უსმენს პედაგოგების, მშობლების, მოსწავლეების მოსაზრებებს, მათი წარმომადგენლების საშუალებით, ასრულებს კანონით მასზე დაკისრებულ ფუნქციებს — საქმეში ჩართულია სასკოლო თემი, სკოლაც უფრო ძლიერი და წარმატებულია. მეც ვიყავი პირველი არჩეული სამეურვეო საბჭოს წევრი და მახსოვს, როგორი ენთუზიაზმით ვმუშაობდით, სკოლისათვის ბევრი სასიკეთო გადაწყვეტილებაც მივიღეთ, დირექციასთან ერთად.
სამწუხაროდ, ბოლო პერიოდში, სამეურვეო საბჭოების მონაწილეობა სასკოლო ცხოვრებაში ნაკლებად აქტიურია, მშობლები სკოლის მართვაში მონაწილეობის სურვილს ნაკლებად გამოხატავენ, რაც ძალიან ცუდია და სკოლის დემოკრატიული მართვისა და დეცენტრალიზაციის პროცესსაც აფერხებს.
ზრდის თუ არა დღევანდელი სკოლა აქტიურ მოქალაქეებს
სკოლა რომ მხოლოდ საგანმანათლებლო დაწესებულება არ არის, ყველასთვის ცნობილია. საჭირო უნარებით აღჭურვილი აქტიური მოქალაქის აღზრდა მისი ერთ-ერთი ძირითადი ვალდებულებაა. რამდენად სწორად და ეფექტურად განახორციელებს ამას, დიდწილად სკოლაზეა დამოკიდებული.
სააღმზრდელო და საგანმანათლებლო პროცესში არ უნდა დაგვავიწყდეს არაფორმალური განათლების როლი, რომელიც განუზომლად დიდია. სხვადასხვა ორგანიზაციებთან თანამშრობლობით, შემოთავაზებულ პროექტებში ჩართულობით, სასკოლო პროექტებით, საკლუბო და საწრეო მუშაობით თუ სხვა აქტივობებით, შესაძლებელია, მოსწავლემ გაცილებით მეტი და საჭირო ინფორმაცია მიიღოს, რაშიც დიდ როლს თამაშობს არაფორმალური გარემო. ჩვენი სკოლა ყოველთვის ღიაა სიახლეებისთვის. ჯერ კიდევ 2004 წლიდან, ორგანიზაცია ქეა-ს დახმარებით, ჩვენს მოსწავლეებსა და პედაგოგებს უამრავი ტრენინგი ჩაუტარდათ (კომპიუტერული ტექნოლოგიების, კონფლიქტების მართვის, მედიაციის, ტოლერანტობის, განათლების აქტუალური საკითხების და სხვა თემებზე); მოეწყო ბანაკები, განხორციელდა პროექტები, 2005 წლიდან დაარსდა ეკოკლუბი.
საკლუბო და საწრეო მუშაობის მნიშვნელობა ცალკე აღსანიშნავია. ეკოკლუბის გარდა, სკოლაში ფუნქციონირებს: სამოქალაქო განათლების კლუბი, კინოკლუბი, ნორჩ ფიზიკოსთა კლუბი, „ჩხირკედელა“ — საბუნებისმეტყველო კლუბი, კალიგრაფიის, ქიმიის, უცხო ენის, ხელოვნების წრეები. ჩვენი მოსწავლეები უკვე დამოუკიდებლად ახერხებენ პარტნიორების მოძიებას, მონაწილეობენ მცირე საგრანტო კონკურსებში, თავად ატარებენ ტრენინგებს მუნიციპალიტეტის სკოლების მოსწავლეებთან და საკონკურსო პროექტების შეფასებაშიც მონაწილეობენ, ევროკავშირის ენპარდის პროექტის „ეს წალკაა“ ფარგლებში, ჩართული არიან სოციალურ საღამოებში, „მწვანე ბანაკებში“, მუნიციპალიტეტის საჭიროებების კვლევაში და ლობირება-ადვოკატირების კამპანიებში. არაფორმალური განათლება საუკეთესო საშუალებაა მდგრადი განვითარების მიზნებისა და დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების პოპულარიზებისა და დანერგვისთვის სკოლასა და თემში, რაც ჩვენი ქვეყნის დასავლური მისწრაფებების რეალიზებაში გვეხმარება.
რა ხელშეწყობა სჭირდება სკოლის დირექტორს, რომ გაზარდოს კომპეტენციები
მასწავლებლობა რეგულირებადი პროფესიაა, მუდმივ განვითარებას და, პერიოდულად, კომპეტენციების დადასტურებას გულისხმობს. შესაბამისად, პედაგოგი მუდმივად უნდა ვითარდებოდეს. რეგულაციის ფორმები დადგენილია, თუმცა პერიოდულ ცვლილებასაც გულისხმობს, რაც მისაღწევი შედეგისა და არსებული რეალობის გათვალისწინებით არის ხოლმე გამოწვეული. რადგან დირექტორი საგანმანათლებლო ლიდერიცაა, მოეთხოვება, რომ გაეცნოს ყველა სიახლეს, თვალი ადევნოს ცვლილებებს და შეძლოს სწორი ინფორმაციის მიტანა კოლეგებამდე. თუ დირექტორი პედაგოგიურ საქმიანობასაც ეწევა, თავად უნდა იყოს მაგალითის მიმცემი კოლეგებისთვის და პირველი უნდა ჩაებას გამოწვევების დაძლევაში.
დირექტორთა და ლიდერი პედაგოგების მომზადების მიზნით, 2016-19 წლებში, ათასწლეულის გამოწვევის ფონდის მიერ, დაიგეგმა და განხორციელდა სკოლის დირექტორთა გადამზადების პროგრამა „ლიდერობის აკადემია“, რომელმაც, 3 ეტაპად განხორციელებული გრძელვადიანი კურსის ფარგლებში, 11 ტრენინგ-მოდული დაფარა, მათ შორის: სკოლის მართვა, სასკოლო თემის განვითარება, გაზიარებული ლიდერობა, ზრდასრულთა განათლება, თანასწორობა და სხვ. ამ ტრენინგებში 1800-ზე მეტმა დირექტორმა აიმაღლა კვალიფიკაცია. ბოლო წლებში ინტენსიური ტრენინგები არ ჩატარებულა, თუმცა სიახლეების გასაცნობად, სამინისტროს მხრიდან, პერიოდულად, ონლაინ შეხვედრები იმართება. ერთ-ერთ ბოლო შეხვედრაზე სკოლების ავტორიზაციისა და აკრედიტაციის პროცესის სიახლეებს გავეცანით. სასურველი იქნება, თუ შეხვედრები გაგრძელდება და საკითხის სიღრმისეული და დეტალური განხილვა უფრო მცირე ჯგუფებში და მეტი ინტერაქციის პირობებში მოხდება, სხვა სიახლეებთან მიმართებაშიც. თუმცა, საკუთარი კომპეტენციის ზრდაზე თავად სკოლის დირექტორმაც მუდმივად უნდა იზრუნოს, თვითგანვითარების რეჟიმში.
საგანმანათლებლო რესურსცენტრის როლი ზოგად განათლებაში
რესურსცენტრი სამინისტროს წარმომადგენელია მუნიციპალიტეტში, შესაბამისად, სამინისტროს უნდა ეხმარებოდეს საგანმანათლებლო პოლიტიკის გატარებაში ადგილებზე. რესურსცენტრი ინფორმაციის გამტარია სკოლასა და სამინისტროს შორის, ასევე, მონიტორინგის ფუნქციაც აქვს და სკოლების მხარდაჭერისა და კონსულტირების ვალდებულებაც.
რესურსცენტრთან თანამშრომლობით, სკოლას გარკვეული პრობლემების დროული მოგვარება შეუძლია, ასევე, საჭირო ინფორმაციის მიღება, მათი რესურსის გამოყენება საგანმანათლებლო საჭიროებებისთვის, რისი პრაქტიკაც გვაქვს. რესურსცენტრები თანაბრად უნდა ზრუნავდნენ ყველა სკოლის განვითარებაზე, რაც სკოლებს შორის ჯანსაღ კონკურენციას და მეტ განვითარებას შეუწყობს ხელს. დღეისათვის, სხვა ტიპის მხარდაჭერის საჭიროებას ვერ ვხედავ. სკოლების დეცენტრალიზების პარალელურად, შესაძლებელია, რაღაც ეტაპზე, რესურსცენტრების როლი შეიცვალოს.
