ალბათ ხშირად გაგიგონიათ, როგორ წუწუნებენ მშობლები იმაზე, რომ ბავშვები, დღის განმავლობაში, აურაცხელ კითხვას სვამენ.
კითხვების დასმას ისინი 2-3 წლის ასაკში სწავლობენ. საწყის ეტაპზე, კითხვები, ხანდახან, ერთი სიტყვით შემოიფარგლება, მაგალითად, როცა ბავშვს სთხოვთ მოგაწოდოთ მაგიდიდან წიგნი, ის აიღებს რომელიმე წიგნს და გკითხავთ – „წიგნი“? ეს სიტყვა გულისხმობს – „ეს წიგნი გინდოდა?“ ან „რომელი წიგნი გინდა, ეს?“ მოგვიანებით კი ბავშვები სწავლობენ კითხვების დასმას – „რატომ“, „ვინ“, „სად“, „როდის“, „როგორ“ და სხვა კითხვის გამომხატველი კონცეფციების გამოყენებით.
სანამ კითხვების დასმის სწავლებას დავიწყებთ, მნიშვნელოვანია ბავშვებმა ჯერ თვითონ ისწავლონ ჩვენ მიერ დასმულ კითხვებზე პასუხი. ეს შეიძლება იყოს მარტივი ტიპის კითხვები, როგორიცაა – „სად არის დედიკო?“, „რომელი საკვები გინდა?“ და ა.შ გასათვალისწინებელია, რომ კითხვების დასმის და პასუხის გაცემის დროს, თუ ჟესტებსაც გამოვიყენებთ, უფრო მარტივად აღიქვამენ ბავშვები კითხვა-პასუხის მონაცვლეობას.
გთავაზობთ, რამდენიმე აქტივობას, თუ როგორ ვასწავლოთ ბავშვებს კითხვებზე პასუხის გაცემა:
- ყოველდღიური რუტინის განხორციელების დროს, როგორიცაა: კვება, ჩაცმა-გახდა, თამაში და ა.შ. მიეცით ბავშვს საშუალება, გამოხატოს თავისი დამოკიდებულება. შესთავაზეთ რამდენიმე ვარიანტი და დაუსვით კითხვა: „რომელი მოგწონს?“, „გინდა ეს კაბა ჩაიცვა, მოგწონს?“, „გწყურია?“ და დაელოდეთ, გამოხატოს რეაქცია დასმულ კითხვაზე, იქნება ეს ვერბალური თუ ჟესტების, მიმიკის საშუალებით.
- თამაშის დროს მოათავსეთ ბავშვისთვის სასურველი ნივთი მისი მხედველობის არეში, მაგრამ ცოტა მიუწვდომელ ადგილას. როცა შეამჩნევთ, რომ ბავშვი ცდილობს სათამაშო აიღოს, ჰკითხეთ: „რა გინდა?“, „რა მოგაწოდო?“
- შეგიძლიათ კითხვებზე პასუხი ისეთ სახალისო და მარტივ თამაშებში ჩართოთ, როგორიცაა „დამალობანა“. გადააფარეთ ბავშვს პატარა მოსასხამი და იკითხეთ: „სად წავიდა გიორგი?“ ბავშვი კი უცებ გადაიხდის ნაჭერს და თქვენ იტყვით: „უი, აქ ყოფილა“.
- ბანაობის დროსჰკითხეთ სხეულის ნაწილები,მაგ.: „სად არის შენი ფეხი?“ დაელოდეთ გამოგეხმაუროთ. ჩაცმა-გახდის დროს კი ჰკითხეთ: „ახლა რისი ჩაცმის დროა?“ დაელოდეთ ბავშვის რეაგირებას და შემდეგ დაუდასტურეთ, კი, ახლა შარვლის ჩაცმის დროა.
- ხატვის დროს თქვენც დახატეთ სხვადასხვა საგანი და ფიგურა, შემდეგ კი ჰკითხეთ გამოიცნოს რა არის გამოსახული ფურცელზე?
- ყოველდღიურად აღწერეთ საგნები სხვადასხვა ზედსართავი სახელებით (დიდი, პატარა, სველი, მშრალი, ჭუჭყიანი, სუფთა, მაღალი, გრძელი მოკლე და ა.შ), შემდეგ კი, კითხვების საშუალებით, დააზუსტეთ რამდენად კარგად აღიქვა ბავშვმა საგნის ან მოვლენის აღწერა.
ხშირად, ბავშვები უფრო ხალისით სწავლობენ კითხვა-პასუხის მონაცვლეობას, როცა ზღაპრის მოყოლის დროს, ვიყენებთ სხვადასხვა პერსონაჟისთვის განსხვავებული ხმის ტემბრს და ჟესტებს. მაგალითად, წითელქუდას წაკითხვისას, მგლის შეკითხვები შეგიძლიათ დასვათ ბოხი ხმით: „წითელქუდა, წითელქუდა სად მიდიხარ?“ წითელქუდა კი უფრო ნაზი და წვრილი ხმით გაახმოვანეთ: „ბებიასთან მივდივარ“… ასევე, მგლის შეკითხვებს შეგიძლიათ დაამატოთ ჟესტები – ხელის გაქნევა კითხვის გამომხატველი მზერით.
გთავაზობთ რამდენიმე აქტივობას, რომელიც დაეხმარება თქვენს პატარას ისწავლოს კითხვების დასმა:
- დამალეთ საგნები. ერთ-ერთმა უნდა დასვას კითხვები იმისათვის, რომ გამოიცნოს დამალული საგანი, მაგალითად: „რა ფერია“, „როგორი გემო აქვს?“ „როგორი სუნი აქვს?“. შეგიძლიათ ხელში დამალოთ საგანი და ჰკითხოთ — „სად არის?“, მან კი უნდა გამოიცნოს რომელ ხელში გაქვთ დამალული. შემდეგ კი ბავშვმა დამალოს საგანი და გკითხოთ – „სად არის?“
- ითამაშეთ ლოტო. ჯერ ერთმა ამოიღოს და იკითხოს: „ვისთან არის ლომი?“ იპოვეთ ლომი რომელ ბილეთშია და ზემოდან დაადეთ. შემდეგ ბავშვმა ამოიღოს ლოტო და იკითხოს: „ვისთან არის ხე?“
- წიგნის ან ბარათების დათვალიერებისას. დასვით კითხვები: რატომ ტირის ბიჭი? რატომ არის გოგო მოწყენილი? რატომ აქვს „წითელქუდას ბებიას“ დიდი ცხვირი, პირი, ყურები? (იმიტომ, რომ ის მგელია ბებიას საწოლში— სწორია), რატომ უჭირავს გოგოს ქოლგა? (იმიტომ რომ წვიმს — სწორია).
- დღის მანძილზე, შესაბამისი კონტექსტის გათვალისწინებით, დაუსვით ბავშვს შეკითხვები მიმდინარე მოვლენების თაობაზე. უპირატესობა მიანიჭეთ „ვინ/რა?“ და „სად?“ კითხვებს.
- დააკვირდით ბავშვის ხმის ინტონაციას. კითხვების დასმის დროს, ყურადღება გაამახვილეთ კითხვის ინტონაციაზე, მაგალითად, „ბიჭი მაღაზიაში შევიდა და ნაყინი იყიდა“. ეს წინადადება თქვით მონოტონურად. „როგორი ნაყინი იყიდა ბიჭმა?“ – ამ წინადადების დროს კი ინტონაცია შეცვალეთ.
- თითებით თამაში. დაიხატეთ თითებზე სახალისო სახეები და გაითამაშეთ დიალოგი – „გამარჯობა, როგორ ხარ?“ მეორე ხელი გიპასუხებთ: „კარგად, შენ როგორ ხარ?“
7. ტელეფონით საუბარი. ტელეფონით საუბარი ბავშვებს აძლევს შესაძლებლობას, რომ თამაშით დასვან კითხვები და მეტად გაეცნონ დიალოგით საუბრის პრინციპს „გამარჯობა, რომელი ხარ?“ „მე ნინიკო ვარ, შენ?“ „როდის მოხვალ?“ და ა.შ.
სოფიო მელაძე
ბავშვთა ადრეული განვითარების სპეციალისტი, განათლების ფსიქოლოგი
