თამარ კობერიძე
სსიპ ვლადიმირ კომაროვის თბილისის ფიზიკა-მათემატიკის №199 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის წამყვანი მასწავლებელი
ნოდარ დუმბაძის ამ პატარა, ერთი შეხედვით არც თუ დიდად მნიშვნელოვანი, მაგრამ უდიდესი პრობლემატიკით დატვირთული მოთხრობით იწყებენ ჩვენი ბავშვები მეშვიდე კლასში მათი ასაკისათვის დამახასიათებელი თვითდამკვიდრების პრობლემის სწავლასა და გაანალიზებას; ამავდროულად იგებენ თუ რაოდენ მრავალფეროვანი იყო აფხაზეთის მოსახლეობა ეთნიკური თვალსაზრისით; მოთხრობის გმირების უჩვეულო ურთიერთობის ფონზე ეცნობიან იმ საოცარ დამოკიდებულებას ერთმანეთისადმი, რომელიც მათ შორის არსებობდა და, რომელიც ისეთი დიდი სიყვარულით იყო განმსჭვალული, როგორითაც მხოლოდ ნამდვილი სამშობლო უყვართ ადამიანებს. დიახ, ავტორი მისთვის დამახასიათებელი უბრალოებით იწყებს თხრობას „სოხუმელი ბერძენის ხრისტო ალექსანდრიდისა“ და მისი შვილის „ნაფოტივით თხელი, ბეჭებგანიერი… თოთხმეტი წლის“ იანგულის შესახებ, რომელიც „კატასავით სწრაფი… კაჟივით მაგარი და ჯანმრთელი გახლდა…“ თავდაპირველად, იანგულის „ყაჩაღობისა და უსაქმურობის“ დახასიათების შემდეგ, მკითხველს თითქოსდა უარყოფითი შეხედულება უჩნდება მთავარი გმირის მიმართ, მაგრამ მოთხრობის სიუჟეტის განვითარებისთანავე მალევე ხვდება, რომ უჩვეულო პიროვნებასთან (მისი ასაკის მიუხედავად) აქვს საქმე.
დედით ობოლი იანგული მამასთან ერთად „ვენეციის გზატკეცილზე ცხოვრობდა“; მდინარე ჩალბაშის პირას მამა-შვილს „მიწის ნაკვეთი ჰქონდათ, ხელისგულისოდენა ბოსტნით“. ერთი მარჩენალი ძროხა ჰყავდათ და „ერთიც ნაცრისფერი ჩოკინა“. მაწონს, რძესა და მწვანილს ჰყიდდნენ და ასე გაჰქონდათ თავი ამ პატარა მეურნეობით. თითქოს ღარიბული, დუხჭირი ყოფა დახატა მწერალმა, მაგრამ მოთხრობის კითხვისას აშკარად იგრძნობა, რომ მამა-შვილი „მცირედითაც კმაყოფილია“. იანგული სკოლაში არ დადის, სამაგიეროდ, „რკინიგზის გადასასვლელთან… სკოლიდან დაბრუნებულ ბიჭებს ჯიბეებს უჩხრეკს“. ჩვენი მთხრობელი ამ „თოთხმეტი წლის დიქტატორს“ სწორედ უჩვეულო მდგომარეობაში გაიცნობს: „იანგული ქვაფენილზე იჯდა ფეხმორთხმული და კაკალს ამტვრევდა აგურის ნატეხით“. მუსიკის მასწავლებლიდან მომავალი დეიდა-დისშვილი ამ დროს ჩაუვლიან გვერდს. იანგული დეიდა ნინას თავაზიანად მიესალმება, მაგრამ იგივენაირ პასუხს უკან ვერ ღებულობს; ჯემალს დააინტერესებს მისი ვინაობა, დეიდა კარგს არაფერს ეტყვის: „არ დაგინახო მაგასთან გავლილი, ხულიგანია, დღე და ღამე ქუჩაში გდია“. ამ „არაჩვეულებრივი“ დახასიათებისა და გაფრთხილების შემდგომ, წესით, ჯემალს მისგან თავი შორს უნდა დაეჭირა, მორიდებოდა, მაგრამ სკოლაში სიარული რკინიგზის ლიანდაგის გავლის გარეშე შეუძლებელი იყო და ამდენად „იანგულის ყოველდღიური შეხვედრა გარდაუვალი შეიქმნა“. გარკვეული ხნის განმავლობაში „სკრიპკა“ ისე გაუვლიდა, უბნის ბიჭებში, „კოჭობანასა და პაჟარობანას“ თამაშით გართულ იანგულის, რომ ის ყურადღებას არ აქცევდა. ჯემალიც იმ ასაკში იყო, როცა მოზარდს თავის გამოჩენა სურს: „ერთი სული მქონდა ბიჭებში გავრეულიყავი და იანგულის მსგავსად მეც მეჩვენებინა ჩემი შნო და მარიფათი, …მაგრამ ჯერ უბანში უცხო, უამხანაგო, უმეგობრო და უდამქაშო ვიყავი“. მას მხოლოდ დეიდაშვილი — კოკა იცნობს და ისიც იანგულის „ქვეშევრდომია“. ამიტომ, მასთან და მის „მრევლთან“ მისვლას ვერ ბედავს, თუმცაღა გრძნობს, რომ მათი „ურთიერთობა“ „ერთ მშვენიერ დღეს იფეთქებს“. ძალიან მარტივად, ყველა ასაკისა და სოციალური ფენის მკითხველისათვის, გასაგებ ენაზე გადმოგვცემს მწერალი ურთულეს ასაკში მყოფ მოზარდებს შორის, რომლებიც ჯერ არც კი იცნობენ ერთმანეთს, არსებულ დაძაბულობას, რომელიც აუცილებლად შეტაკებით დასრულდება, მაგრამ როდის და რა იქნება ამის მაპროვოცირებელი ჯერ არავინ იცის. და ისევ დუმბაძისეული ჩუმი იუმორით, მსუბუქად და მარტივად გებულობს მკითხველი პროვოცირების მიზეზსაც და „ყოჩების“ დაჯახებასაც. როდესაც ჩვენი მთხრობელი, მუსიკის მასწავლებლის „მთელ სოხუმში სახელგანთქმული ელენე მიხაილოვნა ნანდროვსკაიას“ „ოქროს თევზებს“ მოწამლავს, უნებურად, და უცებ გახდება „ათპშმვძღ სთოტჩმკ მ ვთპვთპ“. უკან დაბრუნების იმედგადაწურული, „თავზარდაცემული, შერცხვენილი და ცოცხალ-მკვდარი“ მიაბიჯებს სახლისაკენ, სწორედ მაშინ „გაუწევს გული იანგულისა და მისი დამქაშებისაკენ“ — თითქოს შარს ეძებდა და გადაეყარა კიდეც. იანგული ჩვეულებისამებრ შეეცდება მის „დამორჩილებას“, მაგრამ, რა თქმა უნდა, წინააღმდეგობას გადააწყდება. და როდესაც ჯემალს საკუთარი ვიოლონო „ბრტყლად“ დაემხობა თავზე და „შუაზე გადაიხსნება“, იგი მისთვისაც მოულოდნელი რეაქციით პასუხობს მეტოქეს — „უცებ, რაც ძალი და ღონე მქონდა, დავკარი ამ ყბას გაციებული მუშტი“. დამეთანხმებით, „მამლაყინწების“ გასაოცარი ორთაბრძოლაა აღწერილი, მაგრამ კიდევ უფრო უჩვეულოდ გახლავთ გადმოცემული დეიდა ნინას რეაქცია, როცა „იანგულის მარჯვენა ხელი“ და მათი მეზობელი პეტია, დამტვრეულ ვიოლინოს, თავის ყუთიანად, შესასვლელ კართან დაუგდებთ: „დეიდაჩემმა ჯერ პეტია შეიცხადა, მერე ვიოლინო, მერე იანგული ალექსანდრიდი, მერე მე და სულ ბოლოს დედაჩემი“. ამ შემთხვევის შემდეგ ჯემალის „მუსიკალური ოდისეა“ სრულდება და იწყება „ბრძოლა არსებობისათვის“. რა თქმა უნდა, იანგული ვერ აიტანდა „უბანში შერცხვენას“, მას აუცილებლად იმავე „საზოგადოების“ წინაშე ისე უნდა „დაესვა“ მოწინააღმდეგე, როგორც თავად „დასვეს“, მაგრამ იმ ერთი დარტყმის შედეგად იანგული ხვდება, რომ ეს არც ისე იოლი შეიძლება იყოს და ჯერ ცალკე აპირებს ჩხუბს „პატიოსნად“. „პატიოსნად რას ჰქვია“ — უკვირს ჯემალს; იანგული უხსნის, რომ ჩხუბში სხვა არ უნდა ჩაერიოს, რომ „გინება არ იყოს, ქვა არ იყოს, წაქცეულის ცემა არ იყოს“. ქუჩაში გაზრდილი ბავშვის პირობაზე კი არა მხოლოდ, არამედ, ზოგადად უკვე ჩამოყალიბებული პიროვნებისათვისაც კი ეს არაჩვეულებრივი ცხოვრებისეული კრედოა, რომელიც ქართულ მწერლობაში არა ერთმა მწერალმა უკვე თქვა, მაგრამ დუმბაძე ამბობს თავისებურად, მარტივად, ყველასათვის გასაგებად. სხვის იმედად ბრძოლა ვაჟკაცობა არაა, მტრის შეურაცხყოფა ასევე, მოწინააღმდეგის სასიკვდილოდ გამეტება არათანაბარი იარაღისა და ძალის გამოყენებით და, რაც ყველაზე მთავარია, დამარცხებულის დაჩაგვრა. აქ აუცილებლად უნდა გავიხსენოთ აკაკის სიტყვები პოემიდან „თორნიკე ერისთავი“ — „ნურვინ გაბედავს დატყვევებულებს რომ მიაყენოს შეურაცხყოფა, ვაჟკაცს რომ ბედი სხვას დაამონებს დასატანჯავად ისიც ეყოფა!“ შეუძლებელია ასევე არ გაახსენდეს ადამიანს ნუგზარ წერეთლის მოგონება გურამ რჩეულიშვილთან დაკავშირებით, როდესაც მან მთაწმინდაზე, გარდაუვალი შეტაკების წინ, დანა, რომელსაც სულ სხვა საჭიროებების გამო თან ატარებდა, ჯიბიდან ამოიღო და ხევში გადააგდო, რომ უცაბედი რეაქციის შედეგად ვინმეს არ გამოეყენებინა. ეს პატარა „დიქტატორი“, თავის ღირსებითა და პატიოსნებით, დიდ გმირებსა და პიროვნებებს უტოლდება, იგი ვაჟას ალუდა ქეთელაურსაც წააგავს გარკვეული შტრიხებით, მაგრამ ამის შესახებ ცოტა მოგვიანებით ვისაუბროთ. ჯემალი ჯერ უარზეა, ეუბნება, რომ მას ყოჩობა არ აინტერესებს, და „თავი დაანებოს“, მაგრამ აქაც თავისი „წესი და კანონი“ ჰქონია ქუჩას: „შენ რომ ჩემზე დიდი იყო, დაგანებებდი, მაგრამ შენ ჩემზე ერთი წლით პატარა ხარ“; ამიტომ შეტაკება გარდაუვალია, „თუ მოგერიე, ხვალ იმავე უბნის ბიჭებთან გცემ, რომლებთანაც დამსვი, მერე მოგეშვები“.
დამეთანხმებით, იანგული თავგამოდებით იცავს საკუთარ თავმოყვარეობას, თან პატიოსნად, პირადად, ვინმეს დახმარებისა და ჩარევის გარეშე; არა ისე, დღეს არაერთი მკვლელობის მაგალითი რომ ვიცით უფროსებისა, „ძალოსნებისა“ (ამ სიტყვის პირდაპირი თუ გადატანითი მნიშვნელობით), ძმაკაცებისა, უბნელებისა თუ სხვათა და სხვათა ჩარევის შედეგად საშინელი სადიზმით რომ დამთავრებულა. სად გაქრა ამ გმირების პატიოსნება, თავმოყვარეობა, სიმამაცე, უშიშობა; გავიხსენოთ რამდენგზის დაძლევს ჯემალი იანგულისთან ურთიერთობის დროს შიშს და კოკასაც დააძლევინებს. ალბათ უმთავრესი მიზეზი მაინც არცოდნა და არასწორად აღზრდაა. სკოლაში ისე არ ან ვერ ხსნიან ამათუ იმ მხატვრულ სახეს, რომ ის გმირის ან ანტიგმირის სიმბოლოდ ჩამოყალიბდეს მოზარდის ცნობიერებაში, აქედან კი მომდინარეობს, შეიძლება ითქვას, ყველაფრის აღრევა და არევა — ფასეულობების, სიტყვათა მნიშვნელობების, სწორი და არასწორი ქცევის, თავისუფლების, უფლებების, მოვალეობების, გრძნობების… და საბოლოოდ ვღებულობთ თავდაყირა დაყენებულ მოზარდს, თუმცაღა ვერც დიდ აკაკის დავივიწყებთ და ვერ უარვყოფთ, რომ ხანდახან სწორი „წვრთაც“ ვერაფერს შველის „თუ ბუნებამც არ უშველა“. დავუბრუნდეთ ჩვენს გმირებს: ორთაბრძოლის წინ იანგულიმ „შავი სატინის ხალათი“, რომელსაც ზამთარ-ზაფხულ გაუხდელად ატარებდა, გაიხადა და მის „გაშლილ მკერდზე“ ჯემალმა „ლათინური ასოებით ამოსვირინგებული“ სიტყვა — HELLADOS — ამოიკითხა, რამაც, დაუფარავად გვეუბნება, რომ „უცებ შეაკრთო“, მაგრამ უკან აღარ იხევს ვაჟკაცურად. „იანგულიმ რაღაც უთხრა პეტიას ბერძნულად“, რის შემდეგაც — „პეტიამ ორი დიდი ქვა ამოიღო ჯიბეებიდან და უხალისოდ გადაყარა“; პეტია, სახელის მიხედვით, ალბათ რუსი უნდა იყოს, მაგრამ, როგორც ვხედავთ, მას მეგობრის ბერძნული კარგად ესმის. მოთხრობაში კვლავ ვნახავთ, რომ სოხუმში მცხოვრები სხვადასხვა ეთნოსის პატარები თუ მოზარდები ერთმანეთის ენებს სალაპარაკო დონეზე თავისუფლად ფლობენ. მათ ურთიერთობას, ამ თვალსაზრისით, წინ არაფერი ეღობება. მათი ჩხუბი ორ-სამ წუთს გრძელდება — „მე შეკრული მუშტით ვჩხუბობდი, …იანგული გაშლილი ხელით. ჩემი დარტყმული ყრუ ხმას გამოსცემდა, მისი კი ქვეყანას აზანზარებდა…“ „გულშემატკივრები“ ბერძნულ-ქართული შეძახილებით ამხნევებდნენ. მეტოქეებმა ღირსეულად იბრძოლეს და როცა ზუსტად ისე დაჯდა ჯემალი მიწაზე, „როგორც გუშინ იანგული“, იგი ტუჩშესიებული და წარბგახეთქილი დაემშვიდობა. შინ დაბრუნებული, „ბულკივით“ სახედასივებული ჯემალი, რატომღაც დეიდამ არ „შეიცხადა“, პირიქით, „ცივი კომპრესები“ დაადო სახეზე; მეორე დილით კი „იანგულის მამას, ხრისტოს, ზუსტად ისე დააფშვნა მაწვნის ქილა თავზე, როგორც იანგულიმ მე ვიოლინო და ციხეში ამოლპობას დაჰპირდა მის გათახსირებულ და ხულიგან შვილს, საბჭოთა პიონერის ასე უღმერთოდ ცემისათვის“.
მოთხრობის სიუჟეტის განვითარებისას ვხედავთ, რომ დეიდის დაპირება დაპირებად დარჩა და უფროსების ჩხუბი მხოლოდ მაწვნის ქილის თავზე დაფშვნით შემოიფარგლა, დღევანდელი მდგომარეობისგან განსხვავებით, მხედველობაში მაქვს დაუსრულებელი სასამართლო პროცესები, დაუსრულებელი მტრობა და სიძულვილი. ამ მოვლენების გადამკიდეს ხანდახან ეჭვიც მიპყრობს — მართლა „ვეფხისა და მოყმის“ ქვეყანა ვართ!? სად გაქრა ის ურთიერთთანაგრძნობა, მოკლული შვილის დედას რომ ათქმევინებს და აფიქრებინებს — „იქნება ვეფხის დედაი ჩემზედ მწარედა სტირისა!?“ მე მგონია, რომ თანამედროვე ადამიანის ტვინიდან საერთოდ გაქრა ფიქრი; აღარ გვცალია ფიქრისათვის. არადა ვაჟას მთებისთვისაც კი ის „კაცობის გვირგვინია“; შეგახსენებთ, რომ ქართული სიტყვა „კაცობაში“ ორივე სქესს გულისხმობს, წმინდა წერილისამებრ — „მამაკაცად შექმნა იგი და დედაკაცად შექმნა“ (შესაქმე). დიდი ილია შემთხვევით არ ამახვილებს ამ ტერმინზე ყურადღებას, როცა ოთარაანთ ქვრივს „ბარაქალა დედაკაცს“ უწოდებს, ან რუსულ „ბაბას“ და ქართულ „დედაკაცს“ ერთმანეთს დაუპირისპირებს. ეს „ლაწირაკები“ კი, როგორც ვხედავთ, უამრავ რამეზე ფიქრობენ და პრეტენზია აქვთ „კაცობაზე“. მოგვიანებით ვნახავთ, რომ სამართლიანი პრეტენზიაც ჰქონიათ. ჯემალმა თავისი პირობა — „ხვალ მაინც ვცემ“ — აასრულა და ერთდღიანი პაუზის შემდეგ, „რკინიგზის გადასასვლელთან“ გამოცხადდა. იანგული ეტყობა აღარ ელოდა დამარცხებულ მოწინააღმდეგეს და მის დანახვაზე გაკვირვებისაგან თვალები გაუფართოვდა. ბიჭებმა გასახელებელი ყიჟინა დასცეს: „თავისი ფეხით მოვიდა ბულკი, მიდი ერთი შეჭამე“. მივუახლოვდით იმ მონაკვეთს, როცა მწერალი რამდენიმე მნიშვნელოვან ტერმინსა და სიტყვას იყენებს. იანგულიმ ბრძოლის დაწყების ნაცვლად „ტრიბუნივით“ ხელი მაღლა ასწია „ბრბო დააწყნარა და ისტორიული სიტყვით მიმართა თავის ხალხს“. არა მგონია სიტყვას „ბრბოს“ მწერალი შემთხვევით იყენებდეს, არც ამ „თოთხმეტი წლის დიქტატორის“ მიერ წარმოთქმული მიმართვა შეუფასებია მწერალს შემთხვევით „ისტორიულ სიტყვად“. ამ სიტყვაში ჰელადელი სოხუმელის პირით აფხაზეთში არსებული განწყობა დანარჩენი საქართველოს („თბილისელი“ მთელ საქართველოდ რომ მოიაზრება მოთხრობაში ეს საკმაოდ ნათელია) მიმართ ისე ოსტატურად წარმოაჩინა და გააშიშვლა მწერალმა, რომ ვერავინ ვერაფერზე შეედავებოდა — „ვენეციის გზატკეცილის ტომის თავისუფალ შვილებს“ მიმართავს მათ „მიერ არჩეული ბელადი“ — ჩვეულებრივი ქუჩის ბიჭების ქურდულ გარჩევას ხატავს ვითომ: „მკრთალსახიან თბილისელ ჰარიფსა და მის დეიდაშვილს, ტომისა და სამშობლოს მოღალატე წკვინტლიან კოკას“ მიმართავს იანგული: „ამ მკრთალსახიან გადამთიელს იმის ნაცვლად, რომ ესარგებლა ჩვენი სტუმართმოყვარეობით, დიდსულოვნებითა და სულგრძელობით, სურს მიისაკუთროს ჩვენი კურთხეული მიწა, ზღვა, მდინარე, ოქრო, ვერცხლი, საძოვარი და გაზონები…“
იანგულის ეს სიტყვები იმდენად არ შეესაბამება ბიჭების ჩხუბის რეალურ მიზეზსა და მოთხრობის კონტექსტს, რომ მკითხველი აშკარად ხვდება, ძალიან მნიშვნელოვან, მტკივნეულ, სენსიტიურ თემას ეხება მწერალი და ოსტატურად ამბობს სათქმელს ცამეტი-თოთხმეტი წლის მოზარდების პირით, თითქოსდა „ლაზღანდარობით“. სწორედ „ბრბოდ“ ქცეული აფსუები დაარწმუნეს ექსტრემისტებმა, რომ ვითომცდა „ისტორიულ სამართლიანობას“ აღადგენდნენ ქართველებთან ომით; დაარწმუნეს, რომ თბილისი, და მასთან ერთად დანარჩენი საქართველო, მათთვის „გადამთიელი“ იყო და ვინც ამ გადამთიელს მიემხრობოდა, ის „ტომის გამყიდველი და სამშობლოს მოღალატე“ იყო, რომ ჩვენ, ქართველები, „სტუმრები“ ვიყავით აფხაზეთში და ამ „კურთხეული მიწისა და ზღვის მესაკუთრეობას“ ვცდილობდით. ასე ხუმრობით, „ლაწირაკების ჟარგონებით“ და არა აფსუას, არამედ ბერძნის პირით (აქვე უნდა გავიხსენოთ დიდი ილია, რომელიც თავის „აჩრდილში“ არ ახსენებს რუსეთს, მაგრამ რაც მის შესახებ სურს რომ გვითხრას, ალექსანდრე მაკედონელს „აბრალებს“), ეჭვი რომ არავინ არაფერზე მიიტანოს, სინამდვილეში რისი თქმაც სურს, გვამცნობს მწერალი (გურული დიპლომატიურობით), რომ ახლოსაა იმ დენთის აფეთქება, რომელსაც რუსეთი დღიდან კავკასიაში შემოსვლისა, ტენიდა ჩვენსა და აფსუებს შორის, აფხაზეთსა და დანარჩენ საქართველოს, ამ შემთხვევაში თბილისს, შორის და რომელსაც აუცილებლად ააფეთქებდა, როგორც კი დასჭირდებოდა, მაგრამ ილიას თქმისა არ იყოს, ორი საუკუნის განმავლობაში, ჩვენ, ქართველები, სად ვიყავით, რას ვაკეთებდით, „რას ვშვრებოდით?“ რას ვშვრებოდით და „ვთათქარიძეობდით“, „ვხევიზბრობდით“, „ვშადიმანობდით“, ყველაზე დიდ უბედურებასაც არ ვთაკილობდით — „ვიუდობდით“. ამის დასტური იყო ილიასადმი ნასროლი ტყვია წიწამურის ველზე — „ვინ იფიქრებდა რომ წიწამური შეიქმნებოდა მისი გოლგოთა“, ამის დასტური გახლდათ უწმინდესი პატრიარქის — კირიონ მეორის — მკვლელობა მარტყოფის ღვთაების მონასტერში; რომ ვერ გამოვსწორდით, ამის დასტურია საქართველოს პირველი პრეზიდენტის მკვლელობა მის მშობლიურ მხარეში — სამეგრელოში, გურამ შარაძის მკვლელობა თბილისის ცენტრში. რომელ სახელმწიფოშიც არ უნდა დაგეგმილიყო ეს ამაზრზენი და თავისი მასშტაბითა და მნიშვნელობით ეპოქალური მკვლელობები — „წიწამურთან რომ მოკლეს ილია, მაშინ ეპოქა დასრულდა დიდი“ (გალაკტიონო) — ფაქტი ერთია — ისინი ქართველთა ხელით აღასრულეს „ქართვლის მტრებმა“.
იანგული გადაწყვეტს, ცალი ხელით შეებრძოლოს „მტერს“, მაგრამ არათანაბარ მდგომარეობაში მყოფ მოწინააღმდეგეს, მიუხედავად იმისა, რომ იგი „გამეტებით“ ურტყამდა, ჯემალი ხელს არ უბრუნებს, იანგული ჩერდება და როცა წრიდან გასულ ჯემალს პეტია კვლავ „სკრიპკას“ დაუძახებს: „უცებ გავიგონე გაშლილი ხელის ლაწანი (ამბობს ჯემალი), ეს უკვე პეტიას ყბაზე გაღებული იანგულის ხელის ხმა იყო… დღევანდელი ჩხუბი იანგულიმ წააგო“. მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ჯემალს ასეთი გამარჯვება არ აკმაყოფილებს; ამიტომ „მეორე დღეს, სისხამ დილით, ალექსანდრიდების ეზოს ჭიშკარს“ მიადგება. ბაზარში მიმავალი მამა-შვილი ვირს კაზმავდა. ჯემალის დანახვით გაკვირვებული ხრისტოსი „შერიგდითო“ ჰკითხავს და თანხმობის მიღების შემდეგ — „ეგრე არა ჯობია? ორივე კარგი ბიჭები ხართ“ — უპასუხებს გახარებული. მაწვნის ქილების თავზე დაფშვნის მიუხედავად, ჩვენ ვხედავთ, როგორ გულწრფელად უხარია ხრისტოსს ბიჭების შერიგება და შვილის გამო მიღებული შეურაცხყოფა დიდსულოვნად აქვს მიტევებული. ამ ბერძნის გულის სითბოსა და სიდიადეში, არ ვიცი რატომ, მაგრამ ასე მგონია, მწერლის საოცარი გული ჩანს, ისეთი გული, რომელიც სამყაროს იტევს, უწმინდესის თქმით. მეტოქეები საღამოს, რკინიგზის ხიდის ქვეშ, შეხვედრაზე შეთანხმდებიან. იანგული ვირთან ერთად მივა; „დღეს ჩვენი ჩხუბის მოწმე მხოლოდ ვირი იყო“ — ამბობს ჯემალი. „ჩხუბი ამჯერად უფრო დიდ ხანს გაგრძელდა“. მათი ეს „შერკინება“ ძალიან წააგავს ალუდასა და მუცალის ორთაბრძოლას, არა თავისი სიდიადის თვალსაზრისით, არამედ მეტოქეების ერთმანეთისადმი დამოკიდებულებით. ორივე, მართალია, გამეტებით ურტყამენ ერთმანეთს, მაგრამ ამ ბრძოლაში ისინი ისევე ამოიცნობენ ერთურთის ვაჟკაცობასა და სიმართლეს, როგორც ალუდა და მუცალი. მომაკვდავი მუცალი თავისი ნებით აბარებს იარაღს მეტოქეს: „ეხლა შენ იყოს რჯულძაღლო, ხელს არ ჩავარდეს სხვისასა“; ხოლო ალუდა, უყურებს რა მუცალის გმირულ აღსასრულს, ეს გამარჯვება არაფრად უღირს: „ალუდას თოფი არ უნდა, ატირდა, როგორც ქალიო, არ აჰყრის იარაღებსა არ ეხარბება თვალიო“.
ვნახოთ რა განცდა ეუფლება გამარჯვებულ ჯემალს და როგორ ღირსეულად ღებულობს იანგული მარცხს. „საოცარი ის იყო ჩხუბის აღარც ხალისი მქონდა აღარც სურვილი“. „— არ გინდა, ბიჭებს მე ვეტყვი, რომ მაგარი ხარ“. რა თქმა უნდა, ალუდასა და მუცალის დარ სიმაღლემდე პატარა გმირები ვერ ადიან, და ეს შეუძლებელიცაა, მაგრამ მორალისა და დაუწერელი კანონების თავისებურ სიმაღლესა და სივრცეს, დამეთანხმებით, აშკარად იპყრობენ და ქმნიან. ამ აზრს კიდევ უფრო ამყარებს მოთხრობის ფინალი, მაგრამ იქამდე კიდევ ერთ დეტალს უნდა შევეხოთ მათი ურთიერთობისა; ეს გახლავთ დედების გინება. ერთი ქართულად და მეორე ბერძნულად, „მთელი ნახევარი წლის“ განმავლობაში ამ ფორმით ესალმებოდნენ ერთმანეთს, ვიდრე ერთ მშვენიერ დღეს „იანგული მონუსხულივით არ შედგა“, თვალებში შეხედა ჯემალს და პასუხის დაბრუნების ნაცვლად, „თავი დახარა, შეტრიალდა და ასე თავდახრილი მონუსხულივით წავიდა“. რამ მონუსხა ეს ურჩი თავზეხელაღებული, მკერდგანიერი და ამაყი ელადელი?! რამ და, მოწინააღმდეგის გარდაცვლილი დედის პატივისცემამ. ძალიან სათუთი და მრავლისმთქმელი შტრიხია, რომელიც იანგულის მხატვრულ სახეს კიდევ უფრო შთამბეჭდავად ავსებს: „იმ დღიდან იგი ერთი ათად გაიზარდა ჩემს თვალში. ჩვენს შორის სამუდამოდ დამთავრდა ომი და ქიშპობა“. როგორც ვხედავთ, ეს „მამლაყინწები“ ღირსეულად აგებენ და იგებენ ერთმანეთში ომს, უფროსებისა თუ ძმაკაცების დაპირისპირების გარეშე. სწორედ ღირსებიდან და სიყვარულიდან მომდინარეობს იანგულის თავგანწირვა სამშობლოსადმი, დიახ სამშობლოსადმი, რადგან მისივე სიტყვებით, რომ ვთქვათ: „ჩემი ელადა, ჩემი სამშობლო სოხუმია, ვენეციის გზატკეცილი, ჩალბაში, კოკა, პეტია, კურლიკა, ფემა… შავი ზღვა, ჩემი ვირი, რკინიგზის ხიდი… მიდა… მიდა და შენც“. მან კარგად იცის, რომ მისი გენეტიკური სამშობლო, „მშობლიური მიწა, დიდებული ელადაა…“, მოვალეცაა, რომ წავიდეს, მკერდზეც ამიტომაც ამოუსვირინგებია — HELLADOS — მაგრამ „სამშობლო უფრო ღრმადაა, უფრო შიგნით…“ „უფრო შიგნით“ კი გულია ის უმაღლესი რელიგიური ორგანო, რომელსაც, როგორც წმინდა მამები გვასწავლიან, თავისი სმენა აქვს, საკუთარი ხედვა და დაუვიწყარი მეხსიერება; მხოლოდ იოანე საბანისძის „მომიპყარით ყურნი გულისა თქვენისანი“ რად ღირს!? ხოდა მისი წყალობით ვერ შეძლებს იანგული გულისხმის დახშობას (თავგანწირვას შეძლებს) და გემის ქიმზე მდგარი იანგულის უკანასკნელ სიტყვებს: „ჯემალო მე მიყვარს დედაშენი“, რომელსაც იგი სიმღერასავით იძახდა ბერძნულად, და მზერას, ჯემალი ვეღარ უძლებს და ატირებული ბრუნდება უკან. ვერც იანგული გაუძლებს სამშობლოს მოწყვეტას და მიუხედავად იმისა, რომ გემის ქიმზე მდგარი ბიჭი „მამამისს ხელით ეჭირა“, მაინც გადმოხტება და მეორე სამშობლოსაკენ გამოსცურავს უკანასკნელად: „მესამე დღეს მდინარე კელასურის შესართავთან ზღვამ ახალგაზრდა ბიჭის სხეული გამორიყა; უფრო სწორად იგი სტაროვერმა მებადურებმა გამოიტანეს… ბიჭს სახე წაშლილი ჰქონდა,.. მხოლოდ მე ვიცანი, როდესაც თავზარდაცემულმა მის გაშლილ მკერდზე ლურჯად ამოსვირინგებული — HELLADOS, წავიკითხე“. მართალია, უსულოდ, მაგრამ მაინც დაუბრუნდა მისი სხეული სამშობლოს: „იანგული დაბრუნდა“. ამ თავგანწირვის მაგალითით ნოდარ დუმბაძე ისეთ მნიშვნელოვან პრობლემასა და რეალობაზე აფიქრებს მკითხველს, რომლის გაგებისა და გათვალისწინების გარეშე ჩვენ ვერ შევძლებთ აფსუებთან ჩატეხილი ხიდის აღდგენას. კერძოდ, ეს გახლავთ ორი სამშობლოს პრობლემატიკა. იანგულის გენეტიკური სამშობლო აქვს, „მშვენიერი ელადა“, მაგრამ მისთვის რეალური სამშობლო სოხუმია. ვენეციის გზატკეცილზე მცხოვრები ბავშვების ურთიერთობას თუ დავაკვირდებით, იმავე განცდასა და დამოკიდებულებას დავინახავთ ყველა ეთნოსის ბავშვის მხრიდან, ყველასათვის ის ადგილია სამშობლო, სადაც დაიბადნენ. იანგულისთვის სხვა სამშობლო არ არსებობს; არ არსებობს სხვა სამშობლო აფხაზეთში მცხოვრები აფსუებისთვისაც, სომხებისთვის, რუსებისთვის და ჩვენთვის მით უმეტეს — აფხაზეთი ის სივრცე და არეალია, სადაც ოდითგანვე იქ მოხვედრილი, მით უფრო დაბადებული ადამიანისათვის სამშობლო რომ ხდება; ისეთი სამშობლო, რომელსაც სიცოცხლის ფასადაც რომ დაუჯდეს, მაინც არ დაკარგავს, შესაძლოა მკვდარი, მაგრამ მაინც დაბრუნდება.
ახლა ორიოდ სიტყვით მინდა შევეხო მთავარი გმირის სახელს. შესაძლოა ავტორს არც უფიქრია ასე, რასაც ახლა გეტყვით, მაგრამ გამორიცხულიც არაფერია; ასეა თუ ისე, ის ნამდვილად ფაქტია, რომ სახელში — იანგული — გული ფიგურირებს. არ ვიცი ბერძნულ ენაში სუფიქსი — იან — რამეს თუ ნიშნავს, მაგრამ ქართულში რაღაცის მფლობელს ნამდვილად ნიშნავს — ქუდიანი, ჩოხიანი, გულიანი; ამ საკითხზე დაფიქრებამ ბავშვობის ერთი თამაში გამახსენა — სიტყვის შემადგენელი ბგერები ერთს უკუღმა უნდა დაგველაგებინა და მეორეს უნდა გამოეცნო ეს სიტყვა (სახელიც ერქვა ამ თამაშს, მაგრამ აღარ მახსოვს). თუ ასე მოვიქცევით, გამოდის, რომ გმირის სახელი მწერალმა სიტყვიდან — გულიანი — მიიღო, მცირეოდენი კომბინაციის შედეგად. სერგო კლდიაშვილი მამის, დავით კლდიაშვილის, შესახებ წერს: „მან სიცოცხლის ბოლომდე შეინარჩუნა რაღაც ბავშვური“. დუმბაძის შემოქმედებიდან გამომდინარე, ჩვენ თავისუფლად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ იგი მართლაც დიდი ბავშვი იყო: ხალასი, სუფთა, მარტივი, მაგრამ ამავდროულად ბავშვივით გაუგებარიც. სწორედ ამიტომ მიმაჩნია დასაშვებად ჩემი მოსაზრება იანგულის სახელთან დაკავშირებით.
გამოყენებული ლიტერატურა:
⇒ ვახტანგ როდონაია, ქართული ენა და ლიტერატურა, VII კლასის სახელმძღვანელო, გამომცემლობა „სწავლანი“, 2020წ;
⇒ ინტერნეტრესურსები.
