ლეილა ხონელიძე
სსიპ ქ. ფოთის ილ. ჭავჭავაძის სახელობის №5 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი
ახალს არაფერს ვიტყვი, თუ გავიხსენებ, როგორ გვეხმარება მშობლებსა და მასწავლებლებს ზღაპრები, რომ ბავშვებს ზოგადი წარმოდგენა შევუქმნათ რეალობაზე, განვუვითაროთ წარმოსახვის, ფანტაზიის, ლოგიკური აზროვნების უნარი, გავუმდიდროთ ლექსიკური მარაგი, მოვამზადოთ მომავალი ცხოვრებისათვის, გარკვეულ ღირებულებათა სისტემის ჩამოყალიბებაში შევუწყოთ ხელი…
აღარ გავაგრძელებ ზღაპრის სიკეთეზე საუბარს, მხოლოდ ერთ ზღაპარს გავიხსენებ, კეთილი მეზღაპრის — გურამ პეტრიაშვილის „პატარა დინოზავრს“. მასწავლებლები დამეთანხმებიან, რამდენად ბევრ რამეზე შეგვიძლია დავაფიქროთ ბავშვები ამ ზღაპრის წყალობით, მაგრამ ამჯერად მის მხოლოდ ერთ ასპექტს შევეხები — ზღაპარი, როგორც საშუალება საზოგადოების ცხოვრების წესზე დასაფიქრებლად.
„პატარა დინოზავრი“ დინოზავრების ყოფის აღწერით იწყება:
„მინდორზე დინოზავრები ძოვდნენ ბალახს…
სიზარმაცით გათანგულებს განძრევაც ეზარებოდათ. იდგნენ და მხოლოდ გრძელ კისრებს იწვდიდნენ აქეთ-იქით. მაშინღა გადადგამდნენ რამდენიმე ნაბიჯს, როცა თავის ირგვლივ მთლად მოატიტვლებდნენ ბალახისაგან მიწას.
ძოვდნენ წყნარად.
ყბების ქნევით ტკბებოდნენ.
არ ჩქარობდნენ. ან კი სად ეჩქარებოდათ, ბალახი თავზესაყრელად ჰქონდათ.
გადიოდა დრო.“
დიახ, ასე გადის დროც ადამიანთა საზოგადოებაში, ჭამა და ძილი რომ უქცევიათ მთავარ საქმეებად — ერთფეროვნად, უსახურად, მომაბეზრებლად.
იქ, დინოზავრთა „საზოგადოებაში“, „იბადებოდნენ დინოზავრები, სწავლობდნენ ბალახის ძოვას, იქცეოდნენ დიდ დინოზავრებად და ძოვდნენ მშვიდად, აუჩქარებლად“.
აქ, ადამიანთა საზოგადოებაშიც, ასეა — იბადებიან ადამიანებიც, სწავლობენ ჭამას, იზრდებიან და ამ ჭამა-ძილში გადის მათი ცხოვრებაც, დინჯად და აუჩქარებლად. მაგრამ პროგრესს ხომ ერთფეროვნებასთან შეუგუებლობა, სიახლეების წყურვილი, ცნობისმოყვარეობა იწვევს.
დინოზავრების „საზოგადოებაში“ ეს ყველაფერი პატარა დინოზავრმა დაიწყო:
„მოულოდნენლად ძოვა შეწყვიტა და თავი მაღლა ასწია.
ასწია თავი, ნელა ამართა კისერი.
„უჰ, რა კარგი ყოფილა, თავს რომ აიწვდი და მაღლა აიხედავ!“
ადამიანთა საზოგადოებაშიც ასეა — ყოფითი პრობლემებით გულგამოხრულებს, საკუთარ სოროებში მოფუსფუსეებს, საკუთარ „გეჯასა და სალაფავს“ ჩაჩერებულებს, გვავიწყდება ხოლმე ცისკენ ახედვა, „მიწას ჩავჩერებივართ“, რადგანაც „ზეცა წაგვართვეს ძალით“, ან იქნებ, ჩვენვე წავართვით ჩვენივე თავებს…
კიდევ ერთი მსგავსება ადამიანთა ყოფასთან — კითხვა გაუჩნდა პატარა დინოზავრს, რა იყო დიდ ლურჯ თაღზე მგორავი წითელი ბურთი. დედამ არ უპასუხა (არც გაუგია შვილის შეკითხვა, სად ეცალა? — გამალებით ძოვდა ბალახს), არც სხვა დინოზავრებმა გასცეს პასუხი (ან ისინი როგორღა გაიგებდნენ — ბალახებში თავჩარგულთ, თავაწეული „პატარა მოძმის“ ხმა სად ჩასწვდებოდათ?).
არავინ უპასუხა ცნობისმოყვარე პატარა დინოზავრს, როგორც აქ, ადამიანთა საზოგადოებაში, ყველას რომ თავისი საზრუნავ-სადარდებელი აქვს და სიახლით რომ დაინტერესდები, ან რამის შეცვლა მოგინდება უსახური ერთფეროვნებისაგან თავის დასაღწევად, „რად არ გასვენებს გამჩენიო,“ — ხშირად მოგაძახებენ ხოლმე.
არც ზღაპრის სამყაროსათვისაა უცხო განსხვავებულის აბუება (ჩვენ რომ ბულინგად მოვიხსენიებთ ხოლმე და ეს კარგი ქართული სიტყვა აღარც გვახსენდება!), დაცინვა, არაფრად ჩაგდება:
„დილით დინოზავრებმა სიცილი დააყარეს პატარას, ეგ რა სულელური ხალი გაქვსო შუბლზე.
ხარხარებდნენ დინოზავრები.
თან იმაზეც ეცინებოდათ, ამ სულელს მაღლა რომ აუწევია თავი, განა მაღლა ბალახი არისო?
იცინოდნენ დინოზავრები.
მერე უცებ ბალახი მოაგონდათ. ეჰ, მოვცდითო, თქვეს და გამალებული შეუდგნენ ძოვას.“
საკუთარი დედაც ვერ გუობს განსხვავებულ შვილს: „დედა დინოზავრი გაბრაზდა, რაღა ჩემი შვილი გამოდგა ასეთი სულელიო.“ აბა, რამდენი უფროსისაგან გვსმენია განსხვავებულად მოფიქრალ, სხვებისაგან გამორჩეულ ბავშვზე ნათქვამი — საჭმელი არ აკლია და სასმელი, ჩასაცმელი და დასახური, აბა, ეს რა აიკვიატაო (ვინ იცის, ადამიანთა სამყაროში რას ჩაგითვლიან განსხვავებულობად და როგორ იარლიყებსაც მოგაწებებ ხოლმე).
„პატარა დინოზავრი“ კიდევ ერთი პარალელისათვისაც საინტერესოა ბავშვებთან მუშაობისას — ბევრ ბავშვს, დიდი ენთუზიაზმით რომ იწყებს ხოლმე ახალ საქმეს, გვინახავს, მალევე რომ განელებია ეს ენთუზიაზმი, პირველივე დაბრკოლებაზე „ჩამქრალა“, ხელები ჩამოუყრია, არაფერი გამომივაო, — ესეც კი უფიქრია. პატარა დინოზავრმა კი არც დაცინვა ჩააგდო რამედ, არც დედის აკრძალვასა და წინააღმდეგობას შეუშინდა, არც დადევნებულ დინოზავრებს, არც მარტოდმარტო ხეტიალისას განცდილ შიმშილ-წყურვილს, მიზანსაც ამიტომ მიაღწია — წითელ ბურთს რომ მზე ერქვა, ესეც გაიგო, ოქროსფერლაქებიან, კისერწაწვდილ ჟირაფადაც იქცა, ყველას სიყვარულიც მოიპოვა და ცხოვრებაც ისე განაგრძო, რომ სხვისთვისაც იმედად იქცა:
„ყველას უყვარს იგი.
ყველაზე მეტად კი ჩიტებს უყვართ, რადგან, როცა ღრუბლები დაფარავენ ცას, დაღონებული ჩიტები უყურებენ ჟირაფის მზისფერ ლაქებს და იმედიანად გალობენ.“
ეს ზღაპარიც იმედის გაჩენაში გვეხმარება, კიდევ ერთხელ შეახსენებს ბავშვებს მარტივად, საინტერესოდ და ლამაზად, რომ მაღლა ახედვა არ უნდა დაგვავიწყდეს, ერთფეროვნებას არ უნდა შევეგუოთ, ჩვენ თვითონ უნდა ვეცადოთ, გავაფერადოთ ნაცრისფერი ყოფა და ამ გზაზე თუ ბევრი დაბრკოლება შეგვხვდება, ბევრი დაგვცინებს, ბევრი კვანტის დადებასაც ეცდება, ამან არ უნდა შეგვაშინოს, რადგან „ცხოვრებას კი უყვარს გათანაბრება“, „მაღლა ამოხედვა კი უმძიმთ და აწუხებთ“, საკუთარ სიმაღლესაც არ გაპატიებენ ხოლმე, მაგრამ ამიტომ ფრთები არ უნდა დაიჭრა და ოცნება არ უნდა დათმო! (ზურაბ კაკაბაძე).
დამოწმებული ლიტერატურა:
1) ქეთევან ოსიაშვილი, რატომ უნდა წავუკითხოთ ბავშვებს ზღაპრები, 26.03.2019, ინტერნეტჟურნალი „მასწავლებელი“.
2) გურამ პეტრიაშვილი, „პატარა დინოზავრი“, წიგნში: ქართული ლიტერატურა, V კლასი (ავტორ-შემდგენლები: ვ. როდონაია, ნ. ნაკუდაშვილი, ა. არაბული, მ. ხუციშვილი).
