ბიბლიოთეკის ისტორიიდან
აკაკი წერეთლის სახელობის ქალაქ ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკა 1902 წლის 13 ოქტომბერს გაიხსნა, როგორც იმდროინდელი პრესა წერდა, ბათუმის ინტელიგენციის, ინტელიგენციასთან თანამდგომი ქალაქის დაბალი ფენებისა და ქალაქის მესვეურების ძალისხმევით. ბიბლიოთეკის გამგეობის წარმომადგენლები იყვნენ: ქალაქის თავი ივანე ანდრონიკაშვილი, გრიგოლ ვოლსკი, ვ. ლორტინი, ე. ტურკინი და კ. ჩხეიძე. მაშინდელმა ქალაქის მმართველობამ, ბიბლიოთეკის საჭიროებისათვის 1500 მანეთი გამოყო. ახლად დაფუძნებული ბიბლიოთეკის წიგნადი ფონდი, ძირითადად, შეწირული წიგნებით იზრდებოდა და 1904 წელს უკვე 3691 ერთეულს შეადგენდა, 324 აბონენტი ჰყავდათ და სამკითხველოთი 4814 მოქალაქე სარგებლობდა.
1905 წლიდან, რევოლუციურ პერიოდში, მკვეთრად შემცირდა ფონდის შევსება და მკითხველთა რაოდენობაც, მაგრამ 1908 წელს კვლავ გაფართოვდა ბიბლიოთეკის საქმიანობა. 1911 წლის ბოლოსათვის ბიბლიოთეკის წიგნადი ფონდი 9 ათასს აღემატებოდა, 41 სახელწოდების ჟურნალ-გაზეთი ჰქონდათ, რომელთაგან 6 ქართული გამოცემა იყო.
1902-1910 წლებში ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის გამგეები იყვნენ: ე. ვ. ტურკინი, პ. ი. კაზანოვსკი, პ. დ. გამყრელიძე, მოადგილე — ო. კუზიატინა (ამ თანამდებობას ბიბლიოთეკის დაარსებიდან იკავებდა). მასალის სიმცირის გამო, ჯერჯერობით, სრულყოფილად არაა გამოკვლეული, თუ როგორ მუშაობდა 10-20-იან წლებში ბიბლიოთეკა. 1937 წელს, რეორგანიზაციის შემდეგ, შეიქმნა ე.წ. „სახელმწიფო საჯარო ბიბლიოთეკა“, რომელსაც აკაკი წერეთლის სახელი მიენიჭა და დიდხანს იყო განთავსებული პატარა შენობაში, კომინტერნის (ამჟამად მემედ აბაშიძის) ქუჩაზე. 50-60-იან წლებში ბიბლიოთეკას რეკონსტრუქცია ჩაუტარდა, შენობას ახალი ორსართულიანი ნაგებობა მიაშენეს და მას შემდეგ, ბიბლიოთეკამ ორი ქუჩის (ამჟამად ვაჟა-ფშაველასა და მემედ აბაშიძის) კვეთაზე დაიდო ბინა. ამ პერიოდში ბიბლიოთეკას, პოეტი ნანა გვარიშვილი ხელმძღვანელობდა. ტექნიკური პირობების გაუმჯობესებასთან ერთად, ტექნოლოგიური და მეთოდოლოგიური პროცესებიც შეიცვალა. ამ პერიოდს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს ბიბლიოთეკის ისტორიაში.
2007 წლის მიწურულს აკაკი წერეთლის სახელობის აჭარის რესპუბლიკურ ბიბლიოთეკას სტატუსი შეეცვალა და აკაკი წერეთლის სახელობის ქალაქ ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკად გარდაიქმნა.
სხვადასხვა დროს, ბიბლიოთეკას საზოგადოებრივ და საგანმანათლებლო საქმიანობაში მუშაობის გამოცდილების მქონე პირები ედგნენ სათავეში: მარია გუსევა, ნანა გვარიშვილი, ჯემალ ჯაყელი, მამია ბერძენიშვილი, ეთერ ცივაძე, სოსო ჯორბენაძე, გენადი მახარაძე. 2018 წლის 27 სექტემბრიდან დღემდე ბიბლიოთეკას ინგა გოგიბერიძე ხელმძღვანელობს.
წიგნადი ფონდი
საჯარო ბიბლიოთეკაში არსებული რვა განყოფილებიდან ერთ-ერთი ფონდების განყოფილებაა. აქ მრავლადაა გამოჩენილი მწერლების, საზოგადო მოღვაწეების, მეცნიერ-მკლევრების, პედაგოგების, სხვადასხვა დარგის სპეციალისტ-პროფესიონალების ნაშრომთა და ნაწარმოებთა გამოცემები, თავმოყრილია როგორც ძველი, ისე ახალი წიგნებისა და პერიოდიკის ფონდები, კარტოგრაფიული და გრაფიკული გამოცემები, დისკები და მრავალგვარი აუდიოვიზუალური მასალა. ფონდში დაცული დოკუმენტები წარმოდგენილია ქართულ, რუსულ, აფხაზურ, ინგლისურ, გერმანულ, ფრანგულ, იტალიურ, ესპანურ, თურქულ, არაბულ, უკრაინულ, ბერძნულ, პოლონურ, ჩეხურ, აზერბაიჯანულ, სომხურ, ტაჯიკურ, ბასკურ, ქურთულ, ებრაულ, სპარსულ, შვედურ, იაპონურ, ბულგარულ, ყაბარდოულ ენებზე. 2017 წლისთვის, ბიბლიოთეკის ფონდი 556 118 ერთეულს შეადგენდა. საკმაოდ მაღალია ფონდის ბრუნვა და მკითხველთა რაოდენობა. საშუალოდ, წლის განმავლობაში, 210 ათასი ერთეული გაიცემა, მუდმივ მკითხველთა რაოდენობა 3500-ს შეადგენს, დამსწრეთა რაოდენობა კი 90 ათასს აღემატება.
ხანდაზმული და უნიკალური გამოცემები
ბიბლიოთეკის ფონდში ყველაზე ხანდაზმული წიგნი 1791 წელს ლათინურ ენაზე გამოცემული უნივერსალური „ქიმიკო-ფარმაცევტიკული ლექსიკონია“. უძველეს გამოცემას მიეკუთვნება, 1797 წელს, ქართულ ენაზე, რომში გამოცემული „საქრისტიანო მოძღვრება“. უნიკალური გამოცემებიდან კი, ბიბლიოთეკაში მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს: 1888 წელს, გიორგი ქართველიშვილის მიერ, გამოცემულ „ვეფხისტყაოსანს“; თედო ჟორდანიას მიერ შეკრებილ „ქრონიკებსა და სხვა მასალას საქართველოს ისტორიისა“; ივანე მაჩაბლის თარგმანებს — 1887 წელი; 1859 წელს შტუდგარტში, გერმანულ ენაზე გამოცემულ საიუბილეო გამოცემას „შმოოეპ“და სხვ. აღსანიშნავია, რომ ბიბლიოთეკის ოქროს ფონდში დაცულია არა მარტო ქართულ, არამედ ფრანგულ, ინგლისურ და გერმანულ ენებზე გამოცემული უძველესი ლიტერატურა.
დღეისათვის, ბიბლიოთეკის ფონდი 564 485 ერთეულს შეადგენს, მათ შორისა: 371 695 წიგნი, 972 აუდიო-ვიდეო და 174 ფოტო მასალა, ასევე, ფონდებში ინახება: რუკები, კალენდრები, პლაკატები, ნოტები, სასწავლო თამაშობანი , ჟურნალ-გაზეთები და სხვ.
ბიბლიოთეკა და თანამედროვეობა
მომხმარებელთან მუშაობის თვალსაზრისით, ბიბლიოთეკა ერთ-ერთი საუკეთესოა საქართველოში. მას მჭიდრო ურთიერთობა აქვს ქალაქის მოსახლეობასთან, რაც, უმეტესად, ჩატარებულ ღონისძიებებში აისახება — შემეცნებითი დისკუსიები, ლექციები, კონფერენციები, წიგნების განხილვა-გარჩევები, ლიტერატურული საღამოები, დოკუმენტური და ანიმაციური ფილმების ჩვენებები, სლაიდ-შოუები, ბათუმში მოღვაწე შემოქმედ, ღვაწლმოსილ და ცნობილ პიროვნებებთან შეხვედრები. განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა მოსწავლე და სტუდენტ ახალგაზრდებთან მუშაობას. მუდმივი ურთიერთობაა სკოლებთან და უმაღლეს სასწავლებლებთან, მოსწავლეები და სტუდენტები აქტიურად მონაწილეობენ ღონისძიებებსა და დარგობრივ კლუბებში. ბიბლიოთეკაში იმართება როგორც საბიბლიოთეკო დოკუმენტების გამოფენები, ისე ექსპოზიციები ახალი წიგნების პოპულარიზებისთვის. მოქმედებს 10 კლუბი, ინტერესთა მიხედვით. წლის განმავლობაში, საშუალოდ, 60 ღონისძიება, 80 გამოფენა და 75-მდე საკლუბო შეხვედრა იმართება.
მეთოდოლოგიური თვალსაზრისით, ბიბლიოთეკა გამართულად და თანამედროვე სტანდარტებით მუშაობს.
რთული პერიოდი, პრობლემები და საჭიროებები
ბიბლიოთეკის არსებობის მანძილზე კარგი დღეებიც ყოფილა და ცუდიც. ყველაზე რთული პერიოდი 2005-2006 წლები იყო, როცა ზემდგომი დაწესებულების (ბიბლიოთეკა აჭარის კულტურის სამინისტროს დაქვემდებარებაში იყო) წინაშე ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის დამოუკიდებლად ფუნქციონირების ყოფნა-არყოფნის საკითხი დადგა. მიშვნელოვანია, რომ ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკა უნიკალურია იმ მხრივ, რომ მას, 118 წლის განმავლობაში, არც პროფილი შეუცვლია და არც მდებარეობა. „განიხილებოდა შენობის დაცლა და საბიბლიოთეკო ფონდის უნივერსიტეტის ბიბლიოთეკისათვის გადაცემა. რომ არა ბათუმის საზოგადოების აქტიურობა, ბიბლიოთეკის იმჟამინდელი დირექტორის თავდადება, ბიბლიოთეკარების მიერ ხელმოწერების შეგროვება, არაერთი ვიზიტი სამინისტროს შესაბამის სტრუქტურებთან, წიგნიერი საზოგადოების გვერდით დგომა, ბიბლიოთეკა გაუქმებას ვერ გადაურჩებოდა. ამ ძალისხმევის შედეგად, ვერ შესრულდა აჭარის განათლებისა და კულტურის მაშინდელი მინისტრის, ალექსანდრე ჩიკვაიძის ქვეყნისათვის საზიანო გადაწყვეტილება.“ — გვიამბობს ქალბატონი ინგა და იმასაც აღნიშნავს რომ, წარსულისგან განსხვავებით, დღეს ბიბლიოთეკის განვითარების სულ სხვა რეალობაა. „რაც შეეხება პრობლემებს და საჭიროებებს, პასუხი, რომელიც ახლა უნდა გაგცეთ, შეიძლება უცნაურად მოგეჩვენოთ იმიტომ, რომ საქართველოში ბიბლიოთეკების 60 პროცენტი ამორტიზებულია, ვერ ყიდულობენ ახალ წიგნებს და, შესაბამისად, რთულ ვითარებაში მუშაობენ და ეს ყველაფერი ჩვენგან განსხვავებით. ჩვენ, ბათუმის მუნიციპალიტეტის მერიის დაფინანსებით, წელიწადში, 50 000 ლარის ღირებულების წიგნებს ვყიდულობთ, გამოწერილი გვაქვს 10 000 ლარის ღირებულების ჟურნალ-გაზეთები, ყველა საჭირო მოთხოვნა გვიფინანსდება და მართლაც უმადურები უნდა ვიყოთ, რომ ვერ დავინახოთ, რასაც ქალაქის მერია რეგიონის საბიბლიოთეკო ქსელის და განათლების დონის ასამაღლებლად აკეთებს“.
ელექტრონული რესურსები
2010 წლიდან ბიბლიოთეკაში ელექტრონულ მონაცემთა ბაზა შეიქმნა. დღეისათვის ბაზაში განთავსებულია აჭარაში გამოცემული გაზეთების 112 416 სტატიის ანალიტიკური აღწერილობის ელექტრონული ვერსია; საქართველოს ჟურნალების 4 887 სტატიის ბიბლიოგრაფია. 2020 წლიდან ბიბლიოთეკის ელექტრონულ ბაზას დაემატა: მხარეთმცოდნეობის წიგნების ანალიტიკური ბიბლიოგრაფიის მონაცემთა ბაზა; იქმნება ქართული და უცხოური წიგნების ელექტრონული კატალოგები; შექმნილია ქართულენოვანი CD-დისკების 130 ელექტრონული კატალოგი, უცხოენოვანი კომპაქტ-დისკების 393 ელექტრონული კატალოგი; DISA შშმპ 112 ელექტრონული კატალოგი; პლაკატი, ესტამპი და ფურცლოვანი გამოცემები — 141; ბიბლიოთეკაში დაცული ქართული და რუსული გაზეთების ელექტრონული კატალოგი. 2015 წლიდან მომზადდა და მონაცემთა ელექტრონულ ბაზაში განთავსებულია „აჭარის ციფრული ფოტომატიანე“ — 2 576 ფოტო და 215 წიგნის ელექტრონული ვერსია. დღეისათვის, ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის ელექტრონულ მონაცემთა ბაზაში 446 496 ჩანაწერია განთავსებული.
პროფესია ბიბლიოთეკარი
მარიკა 26 წლისაა. ბათუმის ბიბლიოთეკის ყველაზე ახალგაზრდა ბიბლიოთეკარია. ბავშვობიდან დადიოდა ბიბლიოთეკაში და ერთგული მკითხველი იყო. სწორედ წიგნების სიყვარულმა განაპირობა, ბიბლიოთეკარი გამხდარიყო. „უკვე რამდენიმე თვეა, რაც კოლექტივის ყველაზე ახალგაზრდა წევრი ვარ. მიხარია, რომ ძალიან ბევრი თინეიჯერი სტუმრობს ბიბლიოთეკას, რომელიც ყოველთვის ახალ აქტივობებს სთავაზობს ჩვენს მკითხველებს.“ — მარიკა ძნელაძე.
მთავარი ბიბლიოთეკარის, ქალბატონი ნანას სამუშაო დღე, უკვე მრავალი წელია, დილის 10 საათიდან იწყება. სამსახურში დიდი სიხარულით მიდის. „წიგნთან და ბავშვებთან სიახლოვე, მათთან ურთიერთობა ის სულიერი საზრდოა, რომელიც ჩემთვის ყოველი ახალი დღის გათენებას მოაქვს. თავიდან რომ ვიწყებდე ცხოვრებას, ალბათ ისევ ბიბლიოთეკას ვესტუმრები და იქ დავიდებ თბილ ბუდეს.“ — ნანა კვაჭაძე.
ამერიკული კუთხე
ბათუმის ამერიკული კუთხე საზოგადეობრივი ცენტრია, რომელიც 2006 წლიდან ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის შენობაშია განთავსებული. ცენტრი საქართველოში ამერიკის საელჩოს კოორდინაციის ქვეშ იმყოფება და ფინანსდება ამერიკის სახელწიფო დეპარტამენტის მიერ. აღსანიშნავია, რომ 2015 წელს ამერიკის სახელმწიფო დეპარტამენტმა ბათუმის ამერიკული კუთხე პრიორიტეტულ სივრცედ აირჩია, რის შედეგადაც განხორციელდა ინვესტიცია, რომელიც მის გარეგნულ სახესა და მატერიალურ-ტექნიკურ ბაზაზე აისახა. კუთხე გარემონტდა, განახლდა, გათანამედროვდა და აღიჭურვა თანამედროვე ტექნოლოგიებით. ევროპის მასშტაბით, ჯამში, 10 ამერიკული კუთხე იქნა შერჩეული პრიოიტეტულ სივრცედ და ამ ათეულშო მოხვდა ბათუმის ამერიკული კუთხეც.
ცენტრის მიზანია ამერიკული კულტურისა და ღირებულებების პოპულარიზება და საზოგადოებაში გავრცელება. ნებისმიერ დაინტერესებულ პირს ამერიკულ კუთხეში შეუძლია: მიიღოს ინფორმაცია ამერიკის შეერთებული შტატების შესახებ, სხვადასხვა ინგლისურენოვან კლუბებსა და საჯარო ლექციებში მონაწილეობით და რაც მთავარია, ისარგებლოს თანამედროვე ტექნოლოგიებით — 3-განზომილებიანი პრინტერი, 3-განზომილებიანი კალამი, Electronic Snap Circuits, Little Bits, Makey Makey, Lego Mind storm Osmo; ისარგებლოს უფასო, მაღალსიჩქარიანი ინტერნეტით, უახლესი ლეპტოპებითა და აიპადებით; ითამაშოს 30-ზე მეტი სათამაშოთი, რომელიც გათვლილია სხვადასხვა ასაკის მომხმარებელზე; გამოიყენოს 6 000-ზე მეტი სხვადასხვა თემატიკისა და ჟანრის წიგნი და 500-ზე მეტი აუდიო-ვიდეომასალა; დაესწროს საინტერესო საჯარო ლექციებს ინგლისურ და ქართულ ენებზე; ამერიკული კუთხის სივრცე გამოიყენოს საკუთარი იდეებისა და პროექტების განხორციელებისათვის; შეხვდეს საინტერესო ხალხს, შეიძინოს მეგობრები და გაიფართოვოს სანაცნობო წრე.
მიმართვა მკითხველს
„ახალგაზრდებს ყოველთვის ცნობილ ფრაზას ვახსენებ — იმეგობრეთ წიგნებთან. მათ იციან, რომ ბიბლიოთეკის კარი მათთვის მუდმივად ღიაა. ყოველთვის მზად ვარ, დავეხმარო ახალგაზრდებს, ახალი და საინტერესო პროექტების განხორციელებაში. ჩემი აზრით, სამშობლოს სიყვარული იმ საქმის სიყვარულით კეთებაა, რომელსაც ემსახურები. მიყვარს ჩემი საქმე და ბიბლიოთეკა, სადაც ცხოვრების ნახევარს ვატარებ. მიყვარს ადამიანები, რომლებიც აქ ფუსფუსებენ, უვლიან, ეფერებიან და ეფოფინებიან წიგნებს. ყველა კუთხე-კუნჭული მიყვარს და ამიტომ, უანგაროდ ვიხარჯები ამ კეთილშობილური საქმისათვის. ჩვენს ბიბლიოთეკაში ბევრი ისეთი ადგილია, სადაც შეგიძლია მშვიდად ისაუბრო მკითხველთან, ახალგაზრდებთან… ყველაზე მეტად, ბიბლიოთეკის ერთი განსაკუთრებული ადგილი — წიგნების ბორბალი მიყვარს, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ეს კუთხე პატარებით ივსება, მათ ზღაპარს ვუკითხავ ან ვესაუბრები!
ვულოცავ ყველა ბათუმელს, ყველაზე დიდი საგანმანათლებლო კერის 118 წლის იუბილეს!“ — ინგა გოგიბერიძე, ბათუმის ბიბლოთეკის დირექტორი.
ჩემი ბიბლიოთეკა იუბილარია
„ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკა, დაარსებიდან დღემდე, კულტურულ-საგანმანათლებლო, სამეცნიერო-აღმზრდელობით და საინფორმაციო-სოციალურ ინსტიტუტად ჩამოყალიბდა. მის დარბაზებს არაერთი იუბილე, შეხვედრა, დიალოგი თუ კონფერენცია ახსოვს. დღეს კი პანდემიამ თავისი პირობები შემოგვთავაზა, მაგრამ ბიბლიოთეკა მაინც ეძებს გზებს და საშუალებებს, უწიგნოდ არ დატოვოს მკითხველი. ამისთვის ონლაინ რეჟიმსა და ღია სივრცეს ვიყენებთ.
ბიბლიოთეკაში სტუდენტობის წლებში მივედი და დავრჩი, აღარ მინდა აქედან წასვლა. მეც ამ ოჯახის წევრი ვარ, ოჯახისა, რომელსაც განათლებული, ენერგიული, ნიჭიერი, შრომისმოყვარე, გულისხმიერი ადამიანი ხელმძღვანელობს. ქალბატონ ინგას გვერდში უდგას ბიბლიოთეკართა გუნდი. ვულოცავთ მათ ბიბლიოთეკის იუბილეს, ვუსურვებ ჯანმრთელობას და მკითხველით სავსე დარბაზებს…“ — მედეა კალანდრიშვილი, ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის მთავარი ბიბლიოგრაფი.
მომავლის გეგმები
ბათუმის ბიბლიოთეკის მესვეურები არაერთ საინტერესო გეგმასა თუ იდეაზე საუბრობენ. როგორც ქალბატონმა ინგამ გვითხრა, ბიბლიოთეკის ეზოში არსებულ სარდაფში, ღვინის ბიბლიოთეკის გახსნა იგეგმება: „ვფიქრობ, 2021 წელს ამ იდეას აუცილებლად განვახორციელებთ. ღვინის ბიბლიოთეკა-მუზეუმი კიდევ უფრო მიმზიდველს და საინტერესოს გახდის ჩვენს ბიბლიოთეკას. ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკას აქვს არა მარტო დიდი წარსული და ღირსეული აწმყო, არამედ სამომავლო პერსპექტივებიც“.
