დღეს მინდა ვისაუბრო ღეჭვის უნარის განვითარებაზე ბავშვებში, ადრეული ინტერვენციის პროგრამის ჭრილში. ხშირად მშობლებს ამ საკითხის ირგვლივ არ აქვთ საჭირო ინფორმაცია და, რაც მთავარია, არ აქვთ რაიმე სტრატეგია, თუ როგორ შეუძლიათ, ყოველდღიური კვების რუტინისა და თამაშის გამოყენებით, იმუშაონ ღეჭვის უნარის განვითარებაზე.
ღეჭვის სირთულეების დროს, ბავშვები თავს არიდებენ კვების პროცესს, არ იღებენ მრავალფეროვან საკვებს, რაც ასე მნიშვნელოვანია ადრეულ ასაკში, ეს ყველაფერი კი განაპირობებს კუჭ-ნაწლავის პრობლემებს მომავალში.
ღეჭვა – მნიშვნელოვანი და საჭირო ორალ-მოტორული უნარია როგორც ბავშვებისთვის, ისე მოზრდილებისთვის. ღეჭვის საშუალებით, ჩვენ ვაქუცმაცებთ საკვებს, რაც ხელს უწყობს საჭმლის მონელების დაწყების პროცესს პირის ღრუშივე.
ღეჭვის საშუალებით, ჩვენ ვიღებთ მრავალფეროვან სენსორულ ინფორმაციას სხვადასხვა ტექსტურის და გემოს მქონე საკვების შესახებ. როცა ბავშვს ღეჭვის სირთულე აქვს, თავისთავად, ვერ ახერხებს გასინჯოს სხვადასხვა სტრუქტურის მქონე საკვები.
ხშირად, ღეჭვის სირთულეების დროს, ენისა და მეტყველების სირთულეებიც იჩენს თავს, რადგან ღეჭვის პროცესში მონაწილეობს ჩვენი ყბის კუნთები, ტუჩები, ენა და კბილები, რომლებიც ასევე მნიშვნელოვანია სიტყვის წარმოთქმისა და სხვადასხვა მიმიკის მიღების დროს.
ღეჭვის სირთულის დროს, ბავშვის ორალ-მოტორული უნარების შესაფასებლად და მუშაობის დასაგეგმად, უნდა მიმართოთ ენის, მეტყველების და კომუნიკაციის თერაპევტს.
ერთ-ერთი პიონერი, ვინც ამ საკითხით დაინტერესდა, მეტყველების სპეციალისტი, დოქტორ სიუზან ევან მორისი იყო, რომელიც დისფაგიას სწავლობდა და სადოქტორო ნაშრომი ჩვილების კვების განვითარებას მიუძღვნა. სწორედ მან დაიწყო, ერთ-ერთმა პირველმა, ტერმინის „ორალ მოტორული უნარები“ გამოყენება პრაქტიკაში.
მიუხედავად იმისა, რომ ეს არ იქნება სრული სია, დავასახელოთ ის ძირითადი მიზეზები, რამაც შეიძლება განაპირობოს ღეჭვის უნარის განვითარების სირთულე:
◊ ზოგადი განვითარების შეფერხება, ნევროლოგიური და გენეტიკური დაავადებები;
◊ პირის აპარატის ორგანული დაზიანება;
◊ კუნთების შედარებით მაღალი ან დაბალი ტონუსი;
◊ სხვადასხვა ტექსტურისა და სტრუქტურის საკვების ნაკლები გამოცდილება;
◊ გახანგრძლივებული ძუძუთი კვება.
მოდი, განვიხილოთ როგორ ვითარდება ღეჭვის უნარი ბავშვის ასაკის შესაბამისად. ისევე, როგორც სხვა უნარები, ღეჭვის უნარიც გარკვეულ განვითარების გზას გადის. მოგეხსენებათ, 6 თვის ბავშვის და 4 წლის ბავშვის ღეჭვის უნარი განსხვავდება, შესაბამისად, იმისათვის, რომ თვალყური ვადევნოთ ბავშვის ასაკის შესაბამის ორალ-მოტორულ უნარებს, საჭიროა, ვიცოდეთ განვითარების სტანდარტი:
- 6 თვიდან, ბავშვს შეუძლია უკვე თხელი პიურეს შეწოვა;
- 7-8 თვის ასაკში, ბავშვს უკვე აქვს ვერტიკალური ღეჭვის უნარი თხელი ფაფების დასაღეჭად;
- 9 თვის ასაკში, შეგვიძლია გამოვიყენოთ კარგად მოხარშული ბოსტნეული, რბილი ხილი და რბილი ყველი, ვერტიკალური ღეჭვის უნარის განსავითარებლად;
- 1 წლის ასაკში, ბავშვი იწყებს მბრუნავი ღეჭვის გამოყენებას;
- 2-3 წლის ასაკში, კვების დროს, საკვები შეკავებულია პირის ღრუში ტუჩის გვერდებზეც;
- დაახლოებით, 4 წლის ასაკისთვის, სრულიად ჩამოყალიბებულია ღეჭვის უნარი.
ღეჭვის უნარზე მუშაობისას, მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, რომელ სტადიაზეა ეს უნარი განვითარებული, რომ შესაბამისი სტრუქტურის საკვები შევთავაზოთ:
- თუ ბავშვს შეუძლია წოვა და ყლაპვა, კოვზიდან საჭმლის ტუჩებით აღება, შეგვიძლია შევთავაზოთ სქელი პიურე;
- ყბის ვერტიკალური მოძრაობები ზევით-ქვევით – ჩაჭყლეტილი საკვები;
- თუ ბავშვი იწყებს როტარული (ბრუნვითი) პატერნით ღეჭვას – დაქუცმაცებული;
- ენის გვერდზე მოძრაობები და ყბის ვერტიკალური და დიაგონალური პატერნით ღეჭვისას – დაჭრილი საკვები.
რეკომენდაციები:
- ღეჭვის უნარის სტიმულირებისას, გამოიყენეთ ყოველდღიური კვების რუტინა და საკვებით თამაშის სტრატეგია. არ დააძალოთ ბავშვებს მისთვის რთულად დაღეჭვადი სტრუქტურის საკვები.
- ორალ-მოტორული კუნთების სტიმულირებისთვის გამოიყენეთ ყოველდღიური რუტინული სიტუაციები ხელ-პირის დაბანის, კბილების გამოხეხვის, ხელების დაბანის დროს. როცა ბავშვი ონკანთან, სარკის წინ მოთავსდება, ეცადეთ, სხვადასხვა მოძრაობები გააკეთოთ ენით: მიადოთ ცხვირს, ნიკაპს, ლოყას და ა.შ.;
- კვების დროს, ბავშვს წინ დაუდეთ სარკე და ერთად სცადეთ საკვების ღეჭვის პატერნის იმიტაცია;
- კბილების გამოხეხვის დროს, ღეჭვის უნარის სტიმულაციისთვის, გამოიყენეთ კბილის ჯაგრისი. ეხუმრეთ ბავშვს, ვითომ არ გაძლევთ საშუალებას პირის ღრუდან ჯაგრისი გამოუღოთ და ხელი შეუწყვეთ, რომ კბილები დააჭიროს ჯაგრისს;
- გამოიყენეთ პურის დამრგვალებული გული, პურის ქერქი — მოათავსეთ ისინი პირის გვერდებში და, თქვენს მაგალითზე, აჩვენეთ ბავშვს, როგორ შეუძლია დაღეჭოს;
- გამოიყენეთ კრეკერები, რომელიც მალე დნება პირის ღრუში. ჩაუდეთ ბავშვს კრეკერი პირის გვერდებში და აჩვენეთ, თქვენს მაგალითზე, როგორ დაღეჭოს;
- დაბლენდერებულ საკვებში პატარა, წვრილ გუნდებად ჩადეთ მოხარშული ბოსტნეული, პურის გული. გაითვალისწინეთ ბავშვის უსაფრთხოება და მდგომარეობა, რომ არ გადასცდეს საკვები. გუნდები ბავშვისთვის უსაფრთხო ზომის უნდა იყოს;
- დაბლენდერებული საკვებიდან, ნელ-ნელა, ფხვიერ, ჩაჭყლეტილ და წვრილად დაჭრილ საკვებზე გადადით.
გარდა ამისა, დღესდღეობით, არსებობს სხვადასხვა ორალ-მოტორული ხელსაწყო, რომელიც ეხმარება ბავშვს ღეჭვის უნარის სტიმულირებაში. მნიშვნელოვანია, მშობლებმა და ბავშვთან დაკავშირებულმა პირებმა მსგავსი ინსტრუმენტები ბავშვის ენის, მეტყველებისა და კომუნიკაციის თერაპევტის რეკომენდაციით გამოიყენონ და არა თვითნებურად.
