ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებისთვის სახელმწიფო ენის უფასოდ სწავლის შესაძლებლობის მოთხოვნით, პლატფორმა „სალამის“ ინიციატივით, ფეისბუქკამპანია დაიწყო. ჰეშთექით #მასწავლექართულიუფასოდ არადომინანტური ეთნიკური ჯგუფების წარმომადგენლები და არა მარტო ისინი, 1+4 პოგრამის ფარგლებში, სახელმწიფო ენის უფასოდ შესწავლას ითხოვენ. „როცა ქვეყნის მოქალაქე, საკუთარი სახელმწიფო ენის სწავლის სურვილს გამოხატავს, მისთვის ეს ფასიანი არ უნდა იყოს, რადგან ყველა მსურველს ქართული ენის შესწავლის ფინანსური შესაძლებლობა არ აქვს. სახელმწიფო ენის შესწავლა თანხის სანაცვლოდ – უსამართლობაა!“ – ამბობს ქამრან მამადლი.
⇒ ქამრან, რამდენადაა სახელმწიფო პოლიტიკა მიმართული ეთნიკური უმცირესობების საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროში ჩასართავად, განსაკუთრებით, როგორია განათლების პოლიტიკა უმცირესობებისთვის, არადომინანტური ეთნიკური ჯგუფებისთვის ქართული ენის სწავლება არის ქვეყნის პრიორიტეტი?
∇ ჩვენი სახელმწიფოს პოლიტიკა და პოზიცია, დეკლარაციულ დონეზე, მდგომარეობს შემდეგში: ინტეგრაციის პოლიტიკის თანახმად, სახელმწიფო უწყებების ნაბიჯები მიმართული უნდა იყოს იქითკენ, რომ მაქსიმალურად უზრუნველყოფილი იყოს ეთნიკური უმცირესობის ჩართულობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. განათლების პოლიტიკა ისე უნდა იყოს მიმართული, რომ მათ შეძლონ, ბილინგვური განათლების გზით, მშობლიურ და ქართულ ენებზე კარგი, ხარისხიანი განათლების მიღება. ეს ყველაფერი ჩაწერილია სხვადასხვა დოკუმენტში, შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის აპარატის 10-წლიან სტრატეგიასა და სამოქმედო გეგმაში – „სამოქალაქო თანასწორობისა და ინტეგრაციის 2021-2030 წლების სახელმწიფო სტრატეგია და სამოქმედო გეგმა“. სინამდვილეში, როცა ამ დოკუმენტებს, სტრატეგიებს, დეკლარირებულ პოზიციებს გვერდზე გადავდებთ და არსებულ რეალობას გავაანალიზებთ, დავინახავთ, რომ, სამწუხაროდ, წლების განმავლობაში, არა მხოლოდ უმცირესობების საჯარო და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ჩასართავად, არამედ ქართული ენის სწავლებისთვისაც მნიშვნელოვანი ნაბიჯები არ გადადგმულა. ვუყურებთ რეალობას და ვხედავთ, რომ არადომინანტური ეთნიკური ჯგუფებისთვის ქართული ენის სწავლა, მიუხედავად დეკლარირებული პოზიციისა, ქვეყნის პრიორიტეტიც კი არ არის, ამის ნათელი მაგალითია 1+4 პროგრამა, რომლის ფარგლებშიც სახელმწიფო ენის სწავლა, არადომინანტური ეთნიკური ჯგუფებისთვის, ფასიანია.
⇒ არსებული რეალობიდან გამომდინარე, მრავალწლიანი მცდელობის მიუხედავად, სკოლამდელ და სასკოლო საფეხურზე, ქართული ენის სრულყოფილად სწავლება ეთნიკურ უმცირესობებში ვერ ხერხდება. რა არის ის ძირითადი მიზეზები, რის გამოც ეთნიკურად არაქართულენოვანი მოსახლეობა ვერ ფლობს ქართულ ენას და რა განსაზღვრავს ამავე სკოლებში სახელმწიფო ენის სწავლების ხარისხს?
∇ სახელმწიფოს მიერ მომზადებული სტატისტიკების მიხედვით, სკოლამდელი განათლება უმცირესობებისთვის 3-ჯერ უფრო ნაკლებად ხელმისაწვდომია, ვიდრე მთელ საქართველოში. საქართველოს მასშტაბით, სკოლამდელ განათლებაზე ხელმისაწვდომობა 70%-ია, ხოლო არადომინანტური ეთნიკური ჯგუფებისთვის – 25,5%. ეს მონაცემები თავად მეტყველებს იმ ფაქტზე, რომ არა მხოლოდ ქართული ენის სრულყოფილად სწავლაა მათთვის სკოლამდელი განათლების საფეხურზე შეუძლებელი, არამედ ისინი, სისტემის მხრიდან, არათანაბარ პირობებში არიან ჩაყენებული. არსებობს სტრუქტურული პრობლემები. მაგალითად, დმანისის მუნიციპალიტეტში მოქმედი 8 საბავშვო ბაღიდან, არც ერთი არ არის ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ სოფლებში. მსგავსი ვითარებაა ბოლნისის მუნიციპალიტეტშიც. თუ ამ რეალობის გათვალისწინებით ვიმსჯელებთ და ქვემო ქართლის და კახეთის რეგიონებს შევადარებთ, ვნახავთ, რომ კახეთის რეგიონში უფრო მეტი სკოლამდელი განათლების დაწესებულებაა, ვიდრე სკოლა. ეს დისბალანსი იმაზე მეტყველებს, რომ სკოლამდელი განათლება არა მხოლოდ ქართული ენის სრულყოფილად სწავლის ნაწილში არ არის ხელმისაწვდომი, არამედ განათლების მიღების თვალსაზრისითაც.
რაც შეეხება სასკოლო განათლებას, სხვადასხვა კვლევების მიხედვით, მათ შორის, 2018 წლის PISA-ს ტესტების მიხედვით, არადომინანტური ეთნიკური ჯგუფების შედეგები 100%-ით ჩამოუვარდება დანარჩენ საქართველოს. ეს მონაცემები მართლა განგაშის ზარი უნდა იყოს განათლების საკითხზე მომუშავე ყველა ადამიანისთვის. ჩვენ გვაქვს რეალობა, როცა სახელმწიფოს სასკოლო სახელმძღვანელოების დაბეჭდვაც კი არ შეუძლია და არადომინანტური ეთნიკური ჯგუფებისთვის მეზობელი ქვეყნებიდან შემოგვაქვს სასკოლო სახელმძღვანელოები (სომხებისთვის – სომხეთიდან, აზერბაიჯანული თემისთვის – აზერბაიჯანიდან). ასეთ რეალობაში ძალიან რთულია სკოლამდელ და სასკოლო საფეხურზე ქართული ენის სრულყოფილად სწავლებასა და მთლიანად ხარისხიანი განათლების მიწოდებაზე საუბარი.
2010 წელს და შემდეგ წლებშიც სახელმწიფომ აღიარა, რომ ეთნიკური ჯგუფებისთვის არ შეუძლია სრულყოფილი და ხარისხიანი განათლების მიწოდება, რადგან სკოლებში, ქართული ენის სწავლების კუთხით, პროფესიული კვალიფიციური კადრების დეფიციტია, გაუმართავია ინფრასტრუქტურა და სხვა მრავალი. ამ ყველაფერთან შესაბამისობაში, სახელმწიფომ შემოიღო 1+4 პროგრამა, 2010 წელს, რომელსაც 2018 წლის შემდეგ ყოველ ხუთ წელიწადში აახლებს.
⇒ ქამრან, გაგვიზიარე საკუთარი უცხოური გამოცდილება თუ როგორ ზრუნავს სახელმწიფო ეთნიკურ უმცირესობებზე საზღვარგარეთ, თუნდაც სახელმწიფო ენის შესწავლის კუთხით?
∇ ევროპულ სახელმწიფოებში, სახელმწიფო ენის სწავლებისთვის, არც ერთ მოქალაქეს სახელმწიფო თანხას არ ახდევინებს, მაგალითად, გერმანია, საფრანგეთი, შვედეთი, ფინეთი – ეს ქვეყნები არა მხოლოდ საკუთარ მოქალაქეებს ასწავლიან უფასოდ სახელმწიფო ენას, არამედ ამ ქვეყანაში იმიგრირებულ ადამიანებსაც. ხაზგასმით მინდა აღვნიშნო, რომ ხშირად ჩვენს მოქალაქეებს, ეთნიკურად ქართველებს, აქვთ პოზიცია – „გერმანიაში და საფრანგეთში, რომ ჩადიხართ, ხომ სწავლობთ მათ ენას? აქ რატომ არ სწავლობთ ქართულს?“ ამ შემთხვევაში, განსხვავებულ რეალობასთან გვაქვს საქმე. კი ბატონო, გერმანიაში რომ ჩადის მიგრანტი, სწავლობს მათ ენას და ამას სახელმწიფო უფასოდ აკეთებს. ჩვენ, ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლები, საქართველოს მოქალაქეები ვართ და არა მიგრანტები, ჩვენ ვართ ამ ქვეყნის განუყოფელი ნაწილი. როგორც წესი, სახელმწიფოს მხრიდან, მოქალაქის წინაშე პასუხისმგებლობა არსებითად უფრო მაღალია, ვიდრე მიგრანტისთვის. სახელმწიფოს პირდაპირი ვალდებულებაა, რომ მისი ქვეყნის მოქალაქეებისთვის, ამ შემთხვევაში ეთნიკური ჯგუფებისთვის, სახელმწიფო ენის სწავლება იყოს უფასო.
⇒ პროგრამის 1+4 მიზანია, ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებმა უმაღლესი განათლება გამარტივებული წესით მიიღონ საქართველოში. სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენელი ახალგაზრდების უმრავლესობა ქართულ უნივერსიტეტში სწორედ ამ პროგრამით ხვდება. რა მიგაჩნიათ პროგრამის ეფექტურ მხარედ და რას მიიჩნევთ არაეფექტურად?
∇ ეთნიკური უმცირესობებისთვის სახელმწიფო ენის ვერსწავლებიდან გამომდინარე, სახელმწიფოს მხრიდან ამის აღიარების გათვალისწინებით, შემოღებულ იქნა 1+4 პროგრამა, რომელიც ძალიან ეფექტურია. უფრო მეტიც, მინდა გითხრათ, რომ ბოლო წლების განმავლობაში, განათლების სფეროში ეს ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული პროექტია. თუ პირველ წელს, მხოლოდ და მხოლოდ, 200-მდე სტუდენტმა ჩააბარა მისაღები გამოცდები და შესაბამისად, უნივერსიტეტში ჩაირიცხა, წელს, ეს რიცხვი 1300 სტუდენტამდე გაიზარდა. პროგრამამ ეთნიკური უმცირესობის ახალგაზრდებს უმაღლესი განათლების მიღების შესაძლებლობა მისცა. დღეს ბევრი წარმატებული, ხარისხიანი განათლების მქონე ახალგაზრდა გვყავს, ქართულ ენასაც ძალიან კარგად ფლობენ, თუმცა უნდა ითქვას ისიც, რომ პროგრამას აქვს ჩავარდნები. ერთ-ერთი და მთავარი ის არის, რომ პროგრამის პირველი წელი ფასიანია და ქართული ენის შესწავლისთვის ახალგაზრდები 2250 ლარს იხდიან.
ერთწლიანი პროგრამის მოსამზადებელი კურსი ყველა უნივერსიტეტში განსხვავებულია. ქართული ენის შესწავლა ერთ წელიწადში ძალიან რთულია და ბევრი უნივერსიტეტი ხარისხიანად ვერც ახერხებს. თუმცა გამოვყოფ ილიას უნივერსიტეტს, სადაც ძალიან კარგად ასწავლიან ქართულ ენას, ხარისხიც, სტუდენტების დიფერენციაციაც, განსხვავებული ჯგუფების შექმნა და სტუდენტების პროგრესი თვალში საცემია, რასაც სხვა უნივერსიტეტებზე ვერ ვიტყვი. აუცილებელია და მნიშვნელოვანი მოსამზადებელი პროგრამის ხარისხის გაუმჯობესებაზე ფიქრი. გარდა იმისა, რომ პირველი წელი გახდეს უფასო, 1+4 პროგრამა რეფორმასაც საჭიროებს.
როცა ეს პროგრამა იქმნებოდა, იყო მოსაზრება, რომ ეთნიკური ჯგუფებიდან – სომხები და აზერბაიჯანელები – თანაბარი რაოდენობის სტუდენტები შევიდოდნენ ქართულ საუნივერსიტეტო სივრცეებში, თუმცა დღეს სხვა რეალობაა. 1300 სტუდენტიდან, დაახლოებით, 1000-ამდეა ეთნიკურად აზერბაიჯანელი, ხოლო 300-მდე – ეთნიკურად სომეხი სტუდენტი. ამ კუთხითაც მნიშვნელოვანი ნაბიჯებია გადასადგმელი, რომ ეს ბალანსი აღდგეს და ეთნიკურ სომხებშიც გაძლიერდეს ქართულ საუნივერსიტეტო სივრცეში შემოსვლის სურვილი. თავდაპირველად, როცა პროგრამა იქმნებოდა, ეთნიკური სომხებისთვის და აზერბაიჯანელებისთვის, შესაბამისად, 100-100 ადგილი/კვოტა იყო გათვალისწინებული. თუმცა, დღევანდელი რეალობა განსხვავებულია, ზემოთ მოტანილ ციფრებზე დაყრდნობით და შეცვლას საჭიროებს, მათ შორის, დაფინანსების სისტემისაც.
მთავარი გამოწვევა, რაც 1+4 პროგრამას აქვს, ის არის, რომ, მოგეხსენებათ, 2015 წლიდან, დეკლარირებული გვაქვს სახელმწიფო პოზიცია, რომ გარკვეული სპეციალობები ჩვენი ქვეყნისთვის პრიორიტეტია და უნდა იყოს უფასო, მაგალითად, მასწავლებლის პროფესია, ფიზიკა, ქიმია, ინჟინერია, არქეოლოგია და ა.შ. სამწუხაროდ, სტუდენტებს, რომლებიც უნივერსიტეტში 1+4 პროგრამით ირიცხებიან, არ აქვთ უფასო პროგრამებით სარგებლობის შესაძლებლობა, რაც პირდაპირი სეგრეგაციის და დისკრიმინაციის ნიშნებს შეიცავს.
კიდევ ერთხელ და ხაზგასმით მინდა აღვნიშნო, რომ 1+4 პროგრამა საკმაოდ წარმატებული და ეფექტურია, თუმცა არსებულ პრობლემებს დროულად მოგვარება და რეფორმირება სჭირდება.
⇒ სახელმწიფო ენის შესწავლაში 2250 ლარის გადახდას არასამართლიანად მიიჩნევთ, რის გამოც, ენის უფასოდ სწავლის შესაძლებლობის მოთხოვნით, პლატფორმა „სალამის“ ინიციატივით, დაიწყეთ ფეისბუქკამპანია #მასწავლექართულიუფასოდ. კიდევ რა აქტივობებს გეგმავთ ამ მიმართულებით?
∇ ჩვენი კამპანიის უმთავრესი მიზანია ეთნიკური უმცირესობებისთვის სახელმწიფო ენის უფასო სწავლება. საკუთარ მოქალაქეებს ქართული ენის სწავლაში, სახელმწიფო, თანხას არ უნდა ახდევინებდეს. თუკი სახელმწიფო აღიარებს, რომ: ვერ შეძლო საბავშვო ბაღებში ქართული ენის სწავლება; 3-ჯერ უფრო ნაკლები საბავშვო ბაღია ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ ჯგუფებში; საკუთარ მოქალაქეებს, სკოლის დონეზე, ჯეროვნად ვერ ასწავლის ქართულ ენას, მაშინ მისი კეთილი ნება უნდა იყოს, რომ ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებს სახელმწიფო ენა უფასოდ ასწავლოს.
კამპანიისთვის #მასწავლექართულიუფასოდ პლატფორმა „სალამში“ მყოფი ადამიანები გავერთიანდით. სხვადასხვა აქტივობები გვაქვს დაგეგმილი; ჩავატარეთ 1+4 პროგრამის 500-მდე ბენეფიციარის გამოკითხვა. კვლევის შედეგების პრეზენტაციას უახლოეს დღეებში ვგეგმავთ, თუმცა, პირველადი მონაცემებით, მხოლოდ და მხოლოდ 13% ფიქრობს (430-ამდე ადამიანიდან), რომ ქართული ენის სწავლებაში თანხის გადახდა სამართლიანია. რესპონდენტთა 70%-მდე ფიქრობს, რომ უსამართლოა, ხოლო 20% პოზიციას არ გამოხატავს. გამოკითხულთა აბსოლუტური უმრავლესობა მიიჩნევს, რომ 1+4 პროგრამის ხარისხი გასაუმჯობესებელია. დაახლოებით, 42% ამბობს, რომ სწავლისთვის თავის დანებების ძირითადი მიზეზი ფინანსური პრობლემებია და 40%-ზე მეტი აცხადებს, რომ სწავლის საფასურს თავად ან მისი ოჯახის წევრები იხდიან. მოსაზრებები, რომლებიც არსებობდა ამ ადამიანების მიმართ, რომ ისინი „ვერ სწავლობენ ქართულ ენას“ ან „არ უნდათ ქართული ენის შესწავლა“ და უმაღლესში სწავლას ამიტომ ანებებენ თავს, სიმართლეს არ შეესაბამება.
⇒ რა გამოხმაურებაა განათლების სამინისტროს და კერძოდ, პროგრამა 1+4-ის ხელმძღვანელების მხრიდან და რამდენად რეალურია, რომ თქვენი სურვილი დაკმაყოფილდეს?
∇ მოსახლეობის უმრავლესობა ამ ინფორმაციას სიღრმისეულად არ ფლობს და ამიტომაც, კამპანიის ფარგლებში, გვინდა, ყველას კარგად ავუხსნათ და მივაწოდოთ ინფორმაცია. გვინდა, ეს საკითხი ჩვენი ქვეყანის დღის წესრიგში დავაყენოთ. კამპანიის ფარგლებში, ვაპირებთ „ფლეშმობების“ გაკეთებას, ერთი ასეთი აქტივობა, თბილისის ქუჩებში, მეტროპოლიტენში, სტიკერების #მასწავლექართულიუფასოდ და სხვადასხვა სლოგანების სახით უკვე არის.
სხვადასხვა უწყებებთან კომუნიკაციის მცდელობა გვქონდა. ბოლო სამი თვის განმავლობაში, შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის აპარატის თანამშრომლებთან ვცდილობთ დაკავშირებას, თუმცა, სამწუხაროდ, ისინი არ გვპასუხობენ. შევხვდით საქართველოს პარლამენტის განათლების და მეცნიერების კომიტეტის თავმჯდომარეს და მის მოადგილეს, გავუზიარეთ და ავუხსენით ის რეალობა, რაც სინამდვილეს ასახავს — რომ ეთნიკურ უმცირესობებს ქართული ენის სწავლა „არ უნდათ“ კი არა, სახელმწიფო ვერ ასწავლის მათ. ეს სინამდვილეა.
⇒ ქამრან, როგორ ფიქრობ, „ვისი იქნება პატივი“ თუ თქვენი მოთხოვნა #მასწავლექართულიუფასოდ რეალობად იქცევა?
∇ თუ მივხვდებით და გავიაზრებთ, რომ ეთნიკური უმცირესობებისთვის სახელმწიფო ენის სწავლება არა მხოლოდ დეკლარაციულად გვჭირდება, არამედ არსებითად, გააზრებულად, შეგნებულად და შედეგიანად, მაშინ ამ ადამიანებს ვასწავლით სახელმწიფო ენას უფასოდ. იმიტომ, რომ ეს ხალხი, ჩვენი საზოგადოების, საჯარო პოლიტიკური სივრცის ნაწილია და სახელმწიფო ვალდებულია, რომ ეთნიკურ უმცირესობებს ქართული/სახელმწიფო ენა უფასოდ ასწავლოს.
როგორც უილიამ ედვარდ ბარგჰარდტ დუ ბოისმა (პირველი ამერიკელი ფერადკანიანი, რომელმაც ჰარვარდის უნივერსიტეტში დოქტორის ხარისხი მიიღო) ჰარვარდის უნივერსიტეტში დაჯილდოების ცერემონიალზე განაცხადა, „პატივი, გარწმუნებთ, რომ ჰარვარდისაა“. დიახ, მეც ასევე ვფიქრობ, თუ ჩვენ შევძლებთ და ჩვენს მოქალაქეებს, არადომინანტური ეთნიკური ჯგუფების ახალგაზრდებს, სახელმწიფო ენას უფასოდ ვასწავლით, ეს იქნება ჩვენი საზოგადოების უმრავლესობის, სამინისტროების, უწყებების, უნივერსიტეტების, პოლიტიკოსების… პატივი.
