„სას­წავ­ლო გა­ჩე­რე­ბე­ბის“ მე­თო­დის გა­მო­ყე­ნე­ბა ქი­მი­ის გაკ­ვე­თილ­ზე

მაგული ჯინჭარაძე

სსიპ ქობულეთის მუნიციპალიტეტის სოფ. ქობულეთისა და სოფ. აჭყვისთავის საჯარო სკოლების ქიმიის მასწავლებელი

მოს­წავ­ლე­თა და­ინ­ტე­რე­სე­ბი­სა და მა­თი მო­ტი­ვა­ცი­ის გაზ­რ­დი­სათ­ვის ძალ­ზე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი, სტან­დარ­ტუ­ლი გაკ­ვე­თი­ლე­ბი­სა­გან გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი გაკ­ვე­თი­ლის ჩა­ტა­რე­ბა, ანუ სას­წავ­ლო პრო­ცეს­ში ისე­თი მე­თო­დე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა, რომ­ლი­თაც მოს­წავ­ლე­ე­ბი და­ინ­ტე­რეს­დე­ბი­ან და უფ­რო ეფექ­ტუ­რად ჩა­ერ­თ­ვე­ბი­ან სწავ­ლის პრო­ცეს­ში. ერთ-ერ­თი ასე­თი მე­თო­დია „გა­ჩე­რე­ბე­ბით სწავ­ლა“.

„გა­ჩე­რე­ბე­ბით სწავ­ლა“ გუ­ლის­ხ­მობს მოს­წავ­ლე­თა და­მო­უ­კი­დე­ბელ (ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლურ, წყვი­ლურ ან ჯგუ­ფურ) მუ­შა­ო­ბას. სა­მუ­შაო მა­სა­ლა ორი­ენ­ტი­რე­ბუ­ლია ქმე­დე­ბა­ზე, ით­ვა­ლის­წი­ნებს მოს­წავ­ლე­თა ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლურ შე­საძ­ლებ­ლო­ბებს, წი­ნა­რე ცოდ­ნა­სა და უნა­რებს. გარ­და ამი­სა, ეს მე­თო­დი ხელს უწყობს ში­და დი­ფე­რენ­ცი­ა­ცი­ას, რად­გან შე­საძ­ლე­ბელს ხდის ცალ­კე­ულ გა­ჩე­რე­ბებ­ზე სხვა­დას­ხ­ვა სირ­თუ­ლის და­ვა­ლე­ბე­ბის შე­თა­ვა­ზე­ბას. გა­ჩე­რე­ბე­ბით სწავ­ლა ით­ვა­ლის­წი­ნებს არა მარ­ტო გო­ნებ­რივ შრო­მას (მოს­მე­ნა, კითხ­ვა, წე­რა, ზე­პირ­მეტყ­ვე­ლე­ბა), არა­მედ თა­მა­შის ელე­მენ­ტებ­საც, რაც ასე­ვე აღ­ძ­რავს მო­ტი­ვა­ცი­ას.

„გა­ჩე­რე­ბე­ბით სწავ­ლი­სას“ მოს­წავ­ლე­ე­ბი პა­სი­უ­რი რო­ლი­დან გა­მო­დი­ან და, გარ­კ­ვე­ულ­წი­ლად, თა­ვად მარ­თა­ვენ პრო­ცესს, სა­ხა­ვენ მიზ­ნებს, ან­გა­რიშს უწე­ვენ თა­ნაკ­ლა­სე­ლე­ბის მი­ერ შე­თა­ვა­ზე­ბულ სტრა­ტე­გი­ებს.

აქ­ვე მინ­და ისიც აღ­ვ­ნიშ­ნო, რომ ამ აქ­ტი­ვო­ბას სჭირ­დე­ბა მომ­ზა­დე­ბა: პირ­ველ რიგ­ში – აუდი­ტო­რია (თუმ­ცა არ არის აუცი­ლე­ბე­ლი დი­დი აუდი­ტო­რია, პა­ტა­რა სივ­რ­ცე­შიც შე­იძ­ლე­ბა ჩა­ტა­რე­ბა), შემ­დეგ – გა­ჩე­რე­ბე­ბის მო­ნიშ­ვ­ნა, და­ვა­ლე­ბე­ბის შერ­ჩე­ვა სირ­თუ­ლის მი­ხედ­ვით, კომ­პი­უ­ტე­რუ­ლი ტექ­ნო­ლო­გია, სა­ჭი­რო ლი­ტე­რა­ტუ­რა; შე­იძ­ლე­ბა ერ­თი „და­სას­ვე­ნე­ბე­ლი გა­ჩე­რე­ბის“ შე­თა­ვა­ზე­ბაც, სა­დაც უფ­რო იოლი ან თა­მა­შის ელე­მენ­ტე­ბით გა­ჯე­რე­ბუ­ლი და­ვა­ლე­ბე­ბი იქ­ნე­ბა თავ­მოყ­რი­ლი, აქ მოს­წავ­ლე­ე­ბი და­ის­ვე­ნე­ბენ, ანუ „სულს მო­ით­ქ­ვა­მენ“.

აქ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია დრო­ის ლი­მი­ტის დაც­ვა: დრო ისე უნ­და მივ­ცეთ მოს­წავ­ლე­ებს, რომ არც მორ­ჩეთ და არც, სიმ­ცი­რის გა­მო, ნაჩ­ქა­რე­ვად აკე­თონ და­ვა­ლე­ბა. შე­იძ­ლე­ბა ერ­თი ალ­ტერ­ნა­ტი­უ­ლი გა­ჩე­რე­ბაც მო­ვამ­ზა­დოთ, ყო­ვე­ლი შემ­თხ­ვე­ვის­თ­ვის, თუ რო­მე­ლი­მე ჯგუფ­მა და­ვა­ლე­ბა სწრა­ფად შე­ას­რუ­ლა, სხვას რომ ხე­ლი არ შე­უ­შა­ლოს, ამ გა­ჩე­რე­ბა­ზეც გა­ა­კე­თებს და­ვა­ლე­ბას.

გა­ჩე­რე­ბე­ბის ფურ­ც­ლე­ბი, და­ვა­ლე­ბე­ბით, იკ­ვ­რე­ბა ოთახ­ში, კედ­ლებ­ზე, სხვა­დას­ხ­ვა მხა­რეს ან შე­იძ­ლე­ბა მა­გი­დებ­ზეც გა­ვა­ნა­წი­ლოთ. თი­თო­ე­უ­ლი ჯგუ­ფი დგე­ბა თი­თო გა­ჩე­რე­ბას­თან და, დრო­ის ათ­ვ­ლის შემ­დეგ, იწყე­ბენ და­ვა­ლე­ბის შეს­რუ­ლე­ბას. მზა და­ვა­ლე­ბას ტო­ვე­ბენ გა­ჩე­რე­ბა­ზე. შემ­დეგ გა­და­ი­ნაც­ვ­ლე­ბენ მომ­დევ­ნო გა­ჩე­რე­ბა­ზე, მოძ­რა­ო­ბა სა­ა­თის ის­რის მი­მარ­თუ­ლე­ბით ხდე­ბა. ასე რომ, თი­თო­ე­უ­ლი ჯგუ­ფი გა­ივ­ლის ყვე­ლა გა­ჩე­რე­ბას, შე­სა­ბა­მი­სად, თი­თო­ე­ულ გა­ჩე­რე­ბა­ზე ყვე­ლა ჯგუ­ფის პა­სუ­ხე­ბი აღ­მოჩ­ნ­დე­ბა.

დრო­ის ამო­წურ­ვის შემ­დეგ, რო­მე­ლი ჯგუ­ფი რო­მელ გა­ჩე­რე­ბა­ზეც მოხ­ვ­დე­ბა, იქი­დან იწყებს პრე­ზენ­ტა­ცი­ას არა მარ­ტო სა­კუ­თა­რი, არა­მედ სხვა ჯგუ­ფე­ბის მი­ერ შეს­რუ­ლე­ბუ­ლი და­ვა­ლე­ბე­ბი­საც. მას­წავ­ლე­ბე­ლი ის­მენს თი­თო­ე­უ­ლი ჯგუ­ფის პრე­ზენ­ტა­ცი­ას და აძ­ლევს სა­თა­ნა­დო უკუ­კავ­შირს.

„გა­ჩე­რე­ბე­ბით სწავ­ლას“ მხო­ლოდ მა­შინ აქვს აზ­რი, თუ ის ნას­წავლ მა­სა­ლას ეფუძ­ნე­ბა, ამას­თა­ნა­ვე, კონ­ტ­როლ­მა და წარ­მა­ტე­ბის შეგ­რ­ძ­ნე­ბამ, თი­თო­ე­ულ გა­ჩე­რე­ბა­ზე, ხე­ლი უნ­და შე­უწყოს მოს­წავ­ლე­თა მო­ტი­ვა­ცი­ის ამაღ­ლე­ბას. თუ ისი­ნი, ამ ტი­პის სწავ­ლას­თან და­კავ­ში­რე­ბით, მხო­ლოდ პო­ზი­ტი­ურ გა­მოც­დი­ლე­ბას და­აგ­რო­ვე­ბენ, დრო­თა გან­მავ­ლო­ბა­ში, თვი­თონ­ვე შეძ­ლე­ბენ გა­ჩე­რე­ბე­ბის­თ­ვის და­ვა­ლე­ბე­ბის შექ­მ­ნას და ამით სა­გაკ­ვე­თი­ლო პრო­ცეს­ში მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი წვლი­ლის შე­ტა­ნას

არ უნ­და და­ვი­ვიწყოთ, რომ ახალ მე­თოდს მოს­წავ­ლე­ე­ბი ინ­ტე­რე­სით კი ხვდე­ბი­ან, მაგ­რამ ეჭ­ვის თვა­ლი­თაც უყუ­რე­ბენ, ამი­ტომ გა­ჩე­რე­ბე­ბის მომ­ზა­დე­ბას დი­დი ყუ­რადღე­ბით უნ­და მო­ვე­კი­დოთ. მომ­ზა­დე­ბას­თან ერ­თად, მას­წავ­ლებ­ლის მო­ვა­ლე­ო­ბაა მოს­წავ­ლე­თა შე­გუ­ლი­ა­ნე­ბა, მა­თი პო­ზი­ტი­უ­რი ქცე­ვის წა­ქე­ზე­ბა და და­დე­ბი­თი კლი­მა­ტის შექ­მ­ნა. თუმ­ცა, ინო­ვა­ცი­ით გა­მოწ­ვე­ულ სი­ხა­რულ­თან ერ­თად, ყუ­რადღე­ბის მიღ­მა არ უნ­და დაგ­ვ­რ­ჩეს და­სა­ხუ­ლი მიზ­ნე­ბი და ინ­დი­კა­ტო­რე­ბი.

ეს მე­თო­დი, ად­რე, steam-ის ტრე­ნინ­გე­ბის გავ­ლის შემ­დეგ დავ­ნერ­გე საკ­ლა­სო ოთხ­ში. ახ­ლა კი, მინ­და ჩე­მი გა­მოც­დი­ლე­ბა გა­გი­ზი­ა­როთ, თუ რო­გორ გა­მო­ვი­ყე­ნე მე-10 კლას­ში, თე­მის შე­ჯა­მე­ბის დროს.

თე­მა: სას­წავ­ლო გა­ჩე­რე­ბე­ბის მე­თო­დით

თე­მის „ატო­მის აღ­ნა­გო­ბა. ქი­მი­უ­რი ბმე­ბი“ შე­ჯა­მე­ბა

თე­მის შე­სა­ბა­მი­სო­ბა ესგ-ის სტან­დარ­თან:

♦  ნივ­თი­ე­რე­ბა (ქიმ.საშ. 1, 2, 3, 4)

♦  ქი­მი­უ­რი ბმა (ქიმ.საშ. 1, 2, 3, 4)

გაკ­ვე­თი­ლის მი­ზა­ნი:

1. მოს­წავ­ლე­ე­ბი შე­ა­ჯა­მე­ბენ, რო­გო­რი აღ­ნა­გო­ბა აქვს ატომს, რა არის ქი­მი­უ­რი ბმე­ბი და შე­ად­გე­ნენ ქი­მი­უ­რი ბმე­ბის ამ­სახ­ველ სქე­მებს;
2. იპო­ვი­ან ელე­მენ­ტის ატო­მის ელექ­ტ­რონს პე­რი­ო­დულ სის­ტე­მა­ში, მი­სი კვან­ტუ­რი რიცხ­ვე­ბის მი­ხედ­ვით;
3. შე­ას­რუ­ლე­ბენ სა­ხა­ლი­სო აქ­ტი­ვო­ბებს;
4. გა­ი­აზ­რე­ბენ ვი­დე­ო­ში მო­ცე­მულ ინ­ფორ­მა­ცი­ას ქი­მი­უ­რი ბმე­ბის შე­სა­ხებ.

კლას­ში 14 მოს­წავ­ლეა, ძი­რი­თა­დად, სა­შუ­ა­ლო აკა­დე­მი­უ­რი დო­ნით. არი­ან ძლი­ე­რი მოს­წავ­ლე­ე­ბიც. სსსმ მოს­წავ­ლე არ არის. მო­ვამ­ზა­დე 4 სას­წავ­ლო გა­ჩე­რე­ბა, რო­მე­ლიც ცოდ­ნის სა­მი­ვე კა­ტე­გო­რი­ა­ზე იყო ორი­ენ­ტი­რე­ბუ­ლი. ეს გა­ჩე­რე­ბე­ბი, თა­ვი­სი და­ვა­ლე­ბე­ბით, გა­ვა­ნა­წი­ლე მა­გი­დებ­ზე. შევ­ქ­მე­ნი ოთხი ჯგუ­ფი, თი­თო ჯგუფ­ში – 3-3 მოს­წავ­ლე. ორ მოს­წავ­ლეს სხვა და­ვა­ლე­ბა მი­ვე­ცი: ერთს ასის­ტენ­ტო­ბა შევ­თა­ვა­ზე, ხო­ლო მე­ო­რეს – დრო­ის კონ­ტ­რო­ლი. ჯგუ­ფე­ბი და­ვა­კომ­პ­ლექ­ტე შემ­თხ­ვე­ვი­თი შერ­ჩე­ვის პრინ­ცი­პით, ანუ ნომ­რე­ბის ამო­ღე­ბით და ვი­საც პირ­ვე­ლი ნომ­რე­ბი შეხ­ვ­და, ჯგუ­ფი 1-ში გა­ერ­თი­ან­და, მე-2 ნომ­რე­ბის­გან ჯგუ­ფი 2 და­კომ­პ­ლექ­ტ­და და ა.შ., თან­მიმ­დევ­რუ­ლად. ეს ჯგუ­ფე­ბი გა­ჩე­რე­ბებ­ზე გა­ვა­ნა­წი­ლე – ჯგუ­ფი 1 დავ­ს­ვი პირ­ველ გა­ჩე­რე­ბა­ზე და ა.შ.

გა­ჩე­რე­ბა1. სა­ხა­ლი­სო აქ­ტი­ვო­ბა – აღ­მო­ა­ჩი­ნე ელექ­ტ­რო­ნი (1 ქუ­ლა)

აღ­მო­ა­ჩი­ნე ელექ­ტ­რო­ნი ელე­მენ­ტის ატომ­ში, პე­რი­ო­დულ სის­ტე­მა­ში მდე­ბა­რე­ო­ბის მი­ხედ­ვით, რომ­ლის მო­ნა­ცე­მე­ბია:

n = 3     l = 1     m = +1     s = +1/2

გა­ჩე­რე­ბა 2. სა­მი და­ვა­ლე­ბა. და­ვა­ლე­ბე­ბი ქუ­ლე­ბის მი­ხედ­ვით (6 ქუ­ლა)

1) (1 ქუ­ლა) რო­მე­ლი არ მი­ე­კუთ­ვ­ნე­ბა ქი­მი­უ­რი ბმის ტი­პებს?

ა) კო­ვა­ლენ­ტურ პო­ლა­რუ­ლი

ბ) იონუ­რი

გ) მო­ლე­კუ­ლუ­რი

დ) კო­ვა­ლენ­ტურ არა­პო­ლა­რუ­ლი

ე) წყალ­ბა­დუ­რი

2) (2 ქუ­ლა) რა სა­ხის ქი­მი­უ­რი ბმე­ბია მო­ცე­მულ ნივ­თი­ე­რე­ბებ­ში?

1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 
                  2. CaO

3) (3 ქუ­ლა) შე­ად­გი­ნეთ ქი­მი­უ­რი ბმის წარ­მოქ­მ­ნის სქე­მა

1) იონუ­რი ბმა ნატ­რი­უმ­სა და ქლორს შო­რის

2) კო­ვა­ლენ­ტურ არა­პო­ლა­რუ­ლი ბმა ქლო­რის ატო­მებს შო­რის

3) კო­ვა­ლენ­ტურ პო­ლა­რუ­ლი ბმა ქლორ­წყალ­ბა­დის მო­ლე­კუ­ლა­ში

გა­ჩე­რე­ბა 3. სიტყ­ვა-კო­დის ამოც­ნო­ბა (1 ქუ­ლა)

1) შე­კითხ­ვებ­ზე პა­სუ­ხე­ბის მი­ხედ­ვით ამო­ი­ცა­ნით სიტყ­ვა, რო­მე­ლიც წარ­მო­ად­გენს ნუკ­ლიდს, რო­მელ­საც პრო­ტო­ნე­ბის ერ­თ­ნა­ი­რი და ნე­იტ­რო­ნე­ბის გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი რა­ო­დე­ნო­ბა აქვს.

გა­ჩე­რე­ბა 4. ვი­დე­ოს ანა­ლი­ზი (2 ქუ­ლა)

მო­ცე­მუ­ლი გაქვთ ორი ვი­დეო ქი­მი­უ­რი ბმე­ბის შე­სა­ხებ. უყუ­რეთ ვი­დე­ოს და გა­ა­კე­თეთ თი­თო­ე­უ­ლი ვი­დე­ოს ანა­ლი­ზი (ანა­ლი­ზის გა­კე­თე­ბა­ში და­გეხ­მა­რე­ბათ კითხ­ვებ­ზე პა­სუ­ხი):

♦ რო­მე­ლი ელე­მენ­ტის ატო­მებს შო­რის მიმ­დი­ნა­რე­ობს მო­ცე­მუ­ლი ქი­მი­უ­რი ბმა?

♦ რო­გო­რია ამ ელე­მენ­ტე­ბის ატო­მე­ბის აღ­ნა­გო­ბა?

♦  რო­გორ ხდე­ბა ბმის წარ­მოქ­მ­ნა?

♦ რა ეწო­დე­ბა მო­ცე­მულ ქი­მი­ურ ბმას?

ამ­რი­გად, სას­წავ­ლო გა­ჩე­რე­ბე­ბის მე­თო­დი ერთ-ერ­თი სა­უ­კე­თე­სოა მო­ცე­მუ­ლი თე­მის შე­ჯა­მე­ბის დროს. ამა­ვე დროს, დი­დია მოს­წავ­ლე­თა ინ­ტე­რე­სიც, რაც გავ­ლე­ნას ახ­დენს მო­ტი­ვა­ცი­ის ზრდა­ზე. გარ­და ამი­სა, ეს მე­თო­დი მოს­წავ­ლე­ებს უვი­თა­რე­ბს ისეთ უნა­რებს, რო­გო­რი­ცაა: თვით­შე­ფა­სე­ბი­სა და ურ­თი­ერ­თ­შე­ფა­სე­ბის, ანა­ლი­ზის, პრე­ზენ­ტა­ცი­ის და ა.შ.

გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რა:

1. http://mastsavlebeli.ge/?p=21228.

2. http://mastsavlebeli.ge/?p=10414;

3. სატ­რე­ნინ­გო მა­სა­ლა „აქ­ტი­უ­რი სწავ­ლე­ბა ქი­მი­ა­ში“ – ნა­თია არა­ბუ­ლი, თი­ნა­თინ ბუთხუ­ზი, 2017წ;

4. ქი­მი­ის სა­ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლო (X კლა­სი, ბუთხუ­ზი, ფა­ცა­ცია, გა­მომ­ცემ­ლო­ბა „სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მაც­ნე“).