სოფო მელაძე
ბავშვთა ადრეული განათლების სპეციალისტი, განათლების ფსიქოლოგი
„არაფერი აერთიანებს ადამიანებს ისე, როგორც კარგი საკვები.“
ხშირად ბავშვებს, ადრეული განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე, გარკვეული კვებითი სირთულეები ახასიათებთ. ეს შეიძლება იყოს 3 წლის ასაკში „ნეოფობია“, რომელიც ახალი საკვების შიშს გულისხმობს ან, შესაძლებელია, „უჭმელობა“ კავშირში იყოს ქცევის დარღვევებთან (იგულისხმება კვებასთან დაკავშირებული მანერები, უნარ-ჩვევები, ქცევითი პატერნები), ასევე, სენსორულ ან ორალ-მოტორული განვითარების გამოწვევებთან.
ხშირად მშობლები კვებით დარღვევებს ბავშვის ფიზიკური განვითარებას, ორგანულ დაზიანებებს ან მის სიჯიუტეს უკავშირებენ. რეალურად კი, კვებითი სირთულეები იმდენად კომპლექსური საკითხია, რომ რთულია მისი რაიმე სახის დიქოტომიაში მოთავსება.
ბავშვთა პედიატრის, დოქტორ ქეი. ა. ტუმის აზრით, ბავშვთა უჭმელობა შეგვიძლია „აისბერგის წვერად“ მივიჩნიოთ, ხოლო უჭმელობის მიზეზები კი იმ ძირად, რომელიც წყალშია დაფარული. დოქტორ ტუმიმ შეიმუშავა კვების თანმიმდევრული ორალ-სენსორული მიდგომა – FEEDING SOS.
ეს მიდგომა ეფუძნება მოსაზრებას, რომ კვების, როგორც ბავშვებისთვის ბუნებრივი, სასიამოვნო და სასარგებლო პროცესის ხელშესაწყობად, მნიშვნელოვანია ოჯახზე ცენტრირებული მიდგომა, სადაც კვება სახალისო პროცესია, ხოლო ბავშვები კვებითი აქტივობების ინიციატორები არიან.
ზემოთ აღნიშნული მიდგომა იმითაც მნიშვნელოვანია, რომ ყურადღებას ამახვილებს ბავშვის კომფორტის დონის ამაღლებაზე კვების პროცესში და არასტრესული გარემოს შექმნაზე. დოქტორ ტუმი სვამდა კითხვას, თუ ადრეულ ასაკში ბავშვებთან, სწავლებისას, თამაშის ფორმას ვიყენებთ, რატომ არ შეიძლება კვების დროსაც გამოვიყენოთ თამაშის სტრატეგია. რატომღაც მშობლები თვლიან, რომ ყველგან შეიძლება ვითამაშოთ, მაგრამ როცა ბავშვები მაგიდას მიუსხდებიან, კვების დროს, ყველაფერი სერიოზულ ელფერს იძენს. „კვების დროს თამაში ვის გაუგია?!“, „ნუ თამაშობ, ჭამე“ – ხშირად მოისმენთ ასეთ ფრაზებს.
კვების პროცესი ბავშვებისთვის მდიდარი სენსორული გამოცდილების მომტანია, სადაც მათ შეხება აქვთ სხვადასხვა ტექსტურებთან, ფერებთან, სუნებთან, გემოებთან და ა.შ ხშირად „უჭმელობა“, ახალი საკვების გასინჯვის შიში ან გარკვეული საკვების ამოჩემება სწორედ არასაკმარისად გავლილი სენსორული გამოცდილების შედეგია. დოქტორ ტუმიმ გამოყო სენსორული საფეხურები, რომელიც მნიშვნელოვანია, ბავშვებმა გაიარონ, სანამ მათ ახალი საკვების გასინჯვას შევთავაზებთ, ესენია:
- საკვების ვიზუალური მიმღებლობა (ვიზუალური საფეხური);
- საკვებთან შეხება (ტაქტილური);
- საკვების სუნის მიმღებლობა (ყნოსვა);
- დაბოლოს, მისი დაგემოვნების მცდელობა ეტაპობრივად (გემო).
მარტივად რომ ვთქვათ, სხვადასხვა შეგრძნებების ჩართვის და გადამუშავების საშუალებით, იზრდება ჩვენი მიმღებლობა სხვადასხვა საკვების გასინჯვის მიმართ.
„საკვებით თამაში“ სწორედ ამ საფეხურების ერთობლივად გავლის შესაძლებლობას გვაწვდის. მაგალითად, თუ გინდათ, რომ თქვენმა შვილმა დაიწყოს ბოსტნეულის ჭამა, რომელიც მას არასოდეს გაუსინჯავს, შეგიძლიათ ბოსტნეულით დახატოთ, შექმნათ ადამიანები და მოამზადოთ საკვები თქვენი ბავშვის საყვარელი თოჯინისთვის.
რა დროს შეგიძლიათ გამოიყენოთ საკვებით თამაში?
- როცა გსურთ, თქვენი ბავშვის საკვები მენიუ გაამრავალფეროვნოთ;
- ახალი საკვების გასინჯვის შიშის დასაძლევად;
- როცა ბავშვი საკვების სელექციურობას მიმართავს, ვიზუალური თავისებურებების, ტექსტურის თუ ფორმის მიხედვით;
- კვებასთან დაკავშირებული სოციალური უნარების დასასწავლად;
- სენსორული ზემგრძნობელობის დესენსიტიზაციისთვის.
მოდი, ჩამოვთვალოთ სხვადასხვა სტრატეგიები საკვებით თამაშის დროს:
- თითების ან ფუნჯების გამოყენებით, სხვადასხვა კრემებით და სოუსებით ხატვა.
ხილისგან და ბოსტნეულისგან სხვადასხვა შეფერილობის ფაფისებური მასა მოამზადეთ და შემდეგ, თეთრ მუყაოს ქაღალდზე, სხვადასხვა ფიგურები ან წარმოსახვითი საგნები დახატეთ.
- გამჭვირვალე პოლიეთილენის პარკში სხვადასხვა საკვების მოთავსება და ხელებით შეხება/ჭყლეტა.
შეგიძლიათ მოათავსოთ მარცვლეული, დაჭყლეტილი ბოსტნეული, დაჭრილი ხილი ან შეფერილი მაკარონი.
- საკვების დაჯგუფება ფერის, ფორმის და ტექსტურის მიხედვით.
აიღეთ პატარა ყუთები და ფერების მიხედვით გადაანაწილეთ ხილი და ბოსტნეული. შეგიძლიათ დაახარისხოთ ხილის და ბოსტნეულის კატეგორიის მიხედვით, ან გემოს – სიტკბო/სიმჟავის, ტექსტურის ან ფორმის მიხედვით და ბოლოს, ზომის მიხედვით – დიდები/პატარები.
- შექმენით სასაცილო სახეები და ემოციები საკვებით.
გარდა იმისა, რომ ბავშვები, საკვებით თამაშისას, ერთობიან და იღებენ სენსორულ გამოცდილებას, იყენებენ წარმოსახვით უნარებს, ეს თამაში მათ სხვადასხვა ემოციის გააზრებასა და გამოყენებაში დაეხმარებათ.
- ააშენეთ კოშკები და მთები ნამცხვრებისგან, კრეკერებისგან და შემდეგ დაანგრიეთ.
გაახმოვანეთ, სხვადასხვა შეძახილებით, დანგრევის პროცესი, გამოხატეთ ემოციები, იმხიარულეთ. შეგიძლიათ თამაშის წესები თქვენითაც დაამატოთ, რომელი ნამცხვარიც ჩამოვარდება, ის უნდა შეჭამოთ.
- შექმენით სამკაულები საკვებისგან.
შეგიძლიათ, ძაფზე ან ძუაზე, ამოაცვათ სხვადასხვა ორცხობილა, ფერადი მაკარონი, ხილი, ბოსტნეული ან ყველის ნაჭრები. გააჩნია რა ტიპის საკვებთან გსურთ, რომ თქვენმა შვილმა მიიღოს მეტი სენსორული გამოცდილება.
-
დამალეთ ხელსახოცებში საკვები და შემდეგ ხელის შეხებით გარედან გამოიცანით, რა არის შიგნით მოთავსებული.
შეგიძლიათ სხვანაირი ფორმაც მისცეთ თამაშს. აიხვიეთ თვალები, ვინმემ მოგაწოდოთ საკვები, გასინჯეთ და გამოიცანით, თუ რომელი საკვებია. ჩამოთვალეთ გასინჯული საკვების გემო, სუნი, მისი ფორმა ხელის შეხებით და ა.შ.
-
შექმენით ულვაშები/წარბები/ცხვირი/სათვალეები საკვებით.
შეგიძლიათ ულვაშების იმიტაციისთვის გათლილი კიტრის კანი, მწვანილი, მაკარონი ან ჭარხლის სქლად დაჭრილი ნაჭრები გამოიყენოთ.
- ამღერეთ საკვები.
შეგიძლიათ მოიფიქროთ სიმღერები საკვების შესახებ. ეს პროცესს ძალიან სახალისოს და დასამახსოვრებელს გახდის. შეგიძლიათ, სიმღერის დროს, საკვები პროდუქტი აღწეროთ, გამოიყენოთ სხვადასხვა წამოძახილები – „ხრამ, ხრამ“, „ხრაშ, ხრაშ“; გამოიყენეთ მოქმედების აღმნიშვნელი სიტყვები — „მოდი, მოდი, შეგჭამო“.
- დაადეთ საკვები მატარებლებს და მათ საყვარელ ავტომობილებს, თამაშის დროს.
დაადეთ სათამაშო მანქანებსა და მატარებლებს სხვადასხვა „ტვირთი“ საკვების სახით. ეს შეიძლება იყოს მარცვლეული, კეკნრა, მწვანილი, ბოსტნეული და ა.შ.
საკვებით თამაშის დროს, გაითვალისწინეთ შემდეგი რეკომენდაციები:
- არ აარჩიოთ ზედმეტად ცხარე ან ცხელი საკვები სათამაშოდ;
- გაითვალისწინეთ ბავშვის ალერგიის საკითხები;
- სჯობს, საკვებით თამაში და კვება 2 სხვადასხვა მაგიდასთან განახორციელოთ. ამით ბავშვი განასხვავებს სათამაშო სივრცეს და საკვები სივრცისგან;
- შეარჩიეთ სახალისო და უსაფრთხო გარემო;
- თამაშის დროს, დაიხმარეთ თქვენი შვილის თანატოლები და ოჯახის წევრები, რომ პროცესი უფრო სახალისო გახდეს;
- შეარჩიეთ ასაკის შესაბამისი აქტივობები;
- თავიდანვე განსაზღვრეთ რა საკვებით გსურთ ითამაშოთ ბავშვთან ერთად;
- თავიდან თამაში ისეთი საკვებით დაიწყეთ, რომელსაც დამამშვიდებელი ეფექტი და ბავშვისთვის სასიამოვნო სუნი აქვს;
- თუ ბავშვი თავს კომფორტულად არ გრძნობს, არ დააძალოთ საკვებთან შეხება.
„საკვებით თამაშის“ პროცესში აქცენტი საკვების გასინჯვაზე არ გააკეთოთ, როცა ბავშვი თავად იქნება მზად, გასინჯავს მას. მნიშვნელოვანია შეუქმნათ სახალისო და პოზიტიური გარემო, შეისწავლოს საკვები სხვადასხვა ნიშნით და ითამაშოს. პროცესისგან მაქსიმალური სიამოვნება მიიღეთ და არ გაამახვილოთ ყურადღება საკვების პირში ჩადებაზე.
