იზა ლომაია
სსიპ წალენჯიხის მუნიციპალიტეტის საჩინოს №1 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის წამყვანი მასწავლებელი
ქართული ჰაგიოგრაფია უძველესი მწერლობაა.მიუხედავად მისი უნიკალურობისა, ხშირად გაისმის ხოლმე კითხვები: საჭიროა კი მისი სწავლება სკოლაში? რთული ტექსტებია და მოსწავლეებისთვის ძნელად აღსაქმელი, ამოვიღოთ ან არ ამოვიღოთ სასწავლო პროგრამიდან. ვვარაუდობ, რომ ამ კითხვების უკან დგას არასწორად წაკითხული, გაგებული და გააზრებული წიგნის მკითხველი.
ქართული ჰაგიოგრაფია კი „შუშანიკის წამებით“ იწყება, რომელიც ამავე დროს, პირველი ქართული წიგნია, დიდი მხატვრული მნიშვნელობითა და საოცარი თემებით. ტექსტში ძველი დროა, წარსული ჟამი, საუკუნეთა მატიანეა უკან გადასაფურცლი და მოსწავლეებს ისეთი წარმოდგენა ექმნებათ, რომ თითქოსდა, სიძველეში და „ბნელ“ დროში იკარგებიან. არასწორი შეხედულებები და მოსაზრებებიც ხელს უწყობთ, რომ ეჭვის თვალით შეხედონ „შუშანიკის წამების“ უნიკალურობას. არადა ინტერესი და ცნობისმოყვარეობა მაშინვე დაიბადა,როცა ტექსტის პირველივე ფრაზები წავიკითხეთ: „და აწ დამტკიცებულად გითხრა თქვენ აღსასრული წმიდისა და სანატრელისა შუშანიკისი…“ ამ სიტყვებმა კამათი და აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია, თითქოსდა პირველი ნაბიჯები გადაიდგა, ტექსტი მაინტრიგებელი აღმოჩნდა. მოლოდინი უფრო გაიზარდა, ადვილად დაიძლია არქაული მეტყველებაც.
ჩემი, როგორც მასწავლებლის, მიზანი იყო გამეცნო მოსწავლეებისთვის ადამიანის განსხვავებული ფენომენი, დაკვირვებოდნენ რელიგიის როლსა და მნიშვნელობას მაშინდელ დროში, სასულიერო ფენის ადგილსა და მის დამოკიდებულებას საერო პირებთან და, რა თქმა უნდა, შეეცნოთ ეპოქის სურნელი, თავისი პრობლემებითა და წინააღმდეგობებით. ვკითხულობდით ტექსტს და ჩვენ თვალწინ იშლებოდა ფართო პანორამა ღალატისა, სიცრუისა, თავხედობისა, პრინციპულობისა, თანადგომისა, ძალადობისა… თითოეული ეპიზოდი მოსწავლეებისთვის ხდებოდა მნიშვნელოვანი, საკამათო და გასარჩევი. აღმოჩნდა, რომ ტექსტში მრავალმხრივია თემები და, რა თქმა უნდა, თანამედროვეცაა და ცხოვრებისეულიც. მოსწავლეები დღითიდღე რწმუნდებოდნენ იმაში ,რომ ყველა დროში ადამიანი შეიძლება იყოს თავხედიც და ზრდილობიანიც, სამშობლოს მოყვარული და სამშობლოს მოღალატე, მოძალადე და დამცველი,ურწმუნო და რწმენით აღსავსე. განსაკუთრებულად და დიდი ინტერესით მაინც რამდენიმე თემა გამოვკვეთეთ: ძალადობა, პრინციპულობა,ადამიანის თავისუფალი ნება და ღვთის სასწაული. ძალადობის უმძაფრესმა ეპიზოდებმა მოსწავლეების აღშფოთება გამოიწვია. შეუძლებელია კითხულობდე ამ ფრაზებს: „მაშინ იწყო უჯეროსა გინებად ვარსქენი და ფერჴითა თჳსითა დასთრგუნვიდა, დასთრგუნვიდა მას და აღიღო ასტამი და უხეთქა მას თავსა და ჩაჰფლა და თუვალი ერთი დაუბუშტა და მჯიღითა სცემდა პირსა მისსა უწყლოდ და თმითა მიმოითრევდა“ და არ განიცდიდე. თითოეული ჩემი მოსწავლე მტკივნეულად აღიქვამდა ძალადობის ამ და სხვა ეპიზოდს. ვხედავდი, როგორ ინერგებოდა ამ ბავშვების შეგნებაში ზიზღი ძალადობის მიმართ. აუცილებელად ჩავთვალე დამატებითი რესურსის ჩართვა. ამ მიზნით შევთავაზე პროექტი, რომელიც ძალადობის თემას დღევანდელობის კუთხითაც განიხილავდა. პროექტმა „როცა სიცოცხლე საფრთხეშია“, გვაჩვენა უამრავი მაგალითი და მოვლენა სიცოცხლის ხელყოფისა. თანამედროვე ცხოვრებაშიც, ისევე როგორც ძველ დროში, მძლავრობენ და აბულინგებენ ქალებს, ბავშვებს, მოხუცებს. კონკრეტულ ფაქტებსა და მოვლენებს მოჰყვა საერთო მსჯელობა და განხილვა, გაიმართა დისკუსია, თუ როგორ შეიძლება აღმოიფხვრას იგი. ყველაზე ძლიერი არგუმენტი მაინც მუსულმანი გოგონას, მალალა იუსაფზაის მაგალითი აღმოჩნდა – „ორი შესაძლებლობა მქონდა, ჩუმად ვყოფილიყავი და დავლოდებოდი, როდის მომკლავდნენ, ან მეთქვა სათქმელი და ისე მოვმკვდარიყავი.
მე მეორე ვარიანტი ამოვირჩიე – გადავწყვიტე, მელაპარაკა,“ – ამბობდა იგი. ბრძოლას ყოველთვის აზრი აქვს და რაოდენ მნიშვნელოვანი იყო მოსწავლეებისთვის იმის გაგება, რომ ეს პატარა გოგონა, 2014 წელს, მშვიდობის დარგში, ნობელის პრემიის ყველაზე ახალგაზრდა ლაურეატი გახდა.
გზადაგზა „შუშანიკის წამებამ ბევრი საჭირბოროტო საკითხი ამოატივტივა. ვკითხულობდით ტექსტს და ვაკვირდებოდით ადამიანის ხასიათს, სულს… განსაკუთრებული ინტერესი გამოიწვია შუშანიკის სახე-პერსონამ. ეს იყო ადამიანი, რომელიც ეძიებდა სულის თავისუფლებას და მიუხედავად ყველა სიმძიმისა, ერთგული დარჩა თავისი შეხედულებებისა და პრინციპებისა. ნოდარ დუმბაძის სიტყვებიც გავიხსენეთ: „ადამიანის სული გაცილებით მძიმეა, ვიდრე სხეული“. სწორედ ასე იყო… შუშანიკის სხეული ჭკნებოდა. „უჟამოდ ნაყოფნი ჩემნი მოისთულნა და სანთელი ჩემი დაიშრიტა და ყუვავილი ჩემი დააჭნო,“ ხოლო სული კი დღითიდღე იწრთობოდა. მოსწავლეებს კიდევ ერთხელ შევახსენე, რომ თავისუფლება ყველაზე ღირებული მონაპოვარია, რაც ადამიანებს გაგვაჩნია. და, რა თქმა უნდა, დღეს, როდესაც გვინდა დამოუკიდებელი და გამთლიანებული სახელმწიფო, გვინდა დავიცვათ ჩვენი ქვეყნის მოქალაქეები და კულტურა, იყოს მშვიდობა, კეთილდღეობა, სამართლიანობა და ერთიანობა – ჩვენ უპირველესად, გვინდა თავისუფლება. შუშანიკის მაგალითმა კიდევ ერთხელ გვაჩვენა, რომ ადამიანი მაშინაა ყველაზე ძლიერი, როდესაც თავისუფალია.
ჰაგიოგრაფია ღვთის მადიდებელი ჟანრია. სასწაული კი,რომელიც თითქმის ყველა ჰაგიოგრაფიულ ტექსტში გვხვდება, გვეუბნება, რომ ადამიანები გაძლიერდნენ რწმენაში და რომ ღმერთი ყოვლისშემძლეა. შუშანიკის სასწაულებრივმა ნიჭმა მხოლოდ სიკეთეში ჰპოვა რეალიზება. როგორი ბედნიერები ვიყავით გაკვეთილზე, როცა თანამედროვე ცხოვრებაში მამა გაბრიელის სასწაულებზე ვისაუბრეთ, გადავწყვიტეთ მის საფლავსაც ვწვეოდით. საინტერესო ექსკურსიაც გამოგვივიდა. სიყვარული ზეობდა ჩვენში. სიკეთისა და რწმენის იმედით დავბრუნდით. დავრწმუნდით, რომ ღვთის ძალას და სასწაულს არა აქვს დრო და ჟამი, ის ყოველთვის იყო, არის და იქნება.
ასეთია „შუშანიკის წამება“ – კიდევ უფრო ბევრის მთქმელი და გამზიარებელი. წიგნი, სადაც, სტრიქონებს მიღმაც შეიძლება ამოიკითხო სიმწარე, სევდა, უნუგეშობა, სიყვარული, მარტოობა, მავანთა საიდუმლო მფარველობა,ზიზღი, სიმხეცე და ა.შ. წიგნია, სადაც ყოველ აბზაცში, ყოველი მონაკვეთის უკან დგ
ას უძველესი ეპოქა თავისი ისტორიული კატაკლიზმებითა და ადამიანური ვნებებით.
ერთი რამ ცხადი გახდა – ადამიანი მაინც ყველა დროში ადამიანია. „იგი უფასოა, იგი ერთია, მუდამ ერთი, არც მეტი და არც ნაკლები“ (ნ.ლორთქიფანიძე).
