ბილინგვური განათლება ეროვნულ უმცირესობათა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში სრულფასოვანი ინტეგრაციის აუცილებელი საფუძველია. სწავლების პირველივე საფეხურზე ორენოვანი განათლების დანერგვამ უნდა უზრუნველყოს ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენელთა იმ ცოდნითა და უნარებით აღჭურვა, რაც მათ ამ მიზნის მიღწევაში დაეხმარებათ. ქვეპროგრამაც „ეროვნული სასწავლო გეგმის განვითარება და სახელმწიფო სტანდარტების დანერგვა ეროვნული უმცირესობების სკოლამდელ და სასკოლო დაწესებულებებში“, ამ მიზნით ხორციელდება 2021 წლიდან. პროგრამის შესახებ ვესაუბრეთ მის მენეჯერს თამთა გრიგოლიას.
„საქართველოში 300-მდე არაქართულენოვანი სკოლა/სექტორი ფუნქციონირებს უმცირესობებით (აზერბაიჯანელები, სომხები) კომპაქტურად დასახლებულ რეგიონებში. ამ სკოლებში ყველა საგანი მშობლიურ ენაზე ისწავლება. ერთადერთი სივრცე, სადაც მოსწავლეებს სახელმწიფო ენასთან აქვთ შეხება, არის ქართული ენის გაკვეთილები. მაგრამ მხოლოდ ქართული ენის გაკვეთილები ვერ უზრუნველყოფს სახელმწიფო ენაზე წიგნიერი ენის დაუფლებას, რომელიც სჭირდებათ მოქალაქეებს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში სრულფასოვანი ინტეგრირებისათვის. ბილინგვური განათლების პროგრამის ერთ-ერთი მთავარი მიზანია ამ ხარვეზის გამოსწორება. იგი ითვალისწინებს ბილინგვური განათლების დანერგვას როგორც სკოლამდელ, ისე სასკოლო საფეხურებზე. ორივე საფეხურისთვის შერჩეულია ბილინგვური განათლების ისეთი ფორმა, რომელიც ითვალისწინებს ორენოვანი წიგნიერების დაუფლებას და მიმართულია უმცირესობათა ინტეგრაციისაკენ (და არა მათი ასიმილაციისაკენ).
სკოლამდელ საფეხურზე გამოიყენება ე.წ. „გამიჯნული მეთოდი“ (separate approach): კვირაში სამი დღე საგანმანათლებლო/სააღმზრდელო პროცესი მიმდინარეობს მშობლიურ ენაზე (რათა არ შეფერხდეს ბავშვების ენობრივ-კოგნიტური განვითარების პროცესი), ხოლო ორი დღე კი – მთლიანად სახელმწიფო ენაზე.
სასკოლო დაწესებულებებში ბილინგვური განათლება ჯერჯერობით დაწყებით საფეხურზე ინერგება ხუთ საგანში: II კლასიდან – მათემატიკასა და სახვით ხელოვნებაში; III კლასიდან ამ ორ საგანს ემატება ბუნებისმეტყველება და მე და საზოგადოება, ხოლო V კლასიდან – ჩვენი საქართველო. ენისა და საგნის ინტეგრირებული სწავლების მეთოდოლოგია გულისხმობს ამ საგნების მჭიდრო ინტერაქციას საგანთან – ქართული ენა (არაქართულენოვანი სკოლებისთვის/სექტორებისთვის), რომელიც საბაზისო საყრდენს წარმოადგენს დარგობრივი თემების ქართულ ენაზე გასაშლელად – სხვადასხა საგნობრივ კონტექსტში გამოყენებული მსგავსი თემატური ლექსიკა უზრუნველყოფს ენობრივი ცოდნის გამდიდრებასა და განმტკიცებას.
სკოლამდელი მოდელისგან განსხვავებით, სკოლაში ჩვენ ვიყენებთ შერეულ მიდგომას (mixing approach), რომელიც გულისხმობს საგნობრივი თემების ფარგლებში ენათა მონაცვლეობას აქტივობების მიხედვით (მეზომონაცვლეობა), რომელიც გამარტივებულად სქემატურად ასე შეიძლება წარმოვადგინოთ: აქტივობები, რომლებიც მოითხოვს ახალი საკითხის გაგება-გააზრებას, მსჯელობას, უფრო მეტად მშობლიურ ენაზე ხორციელდება, ხოლო აქტივობები, რომლებიც ითვალისწინებს მიღებული ცოდნის პრაქტიკულ გამოყენებას, ასევე ამ ცოდნის განმტკიცებას, სახელმწიფო ენაზე მიმდინარეობს.
2023-2024 სასწავლო წლიდან გაიზარდა ბილინგვური განათლების პროგრამაში ჩართული სკოლამდელი დაწესებულებებისა და სკოლების რაოდენობა. თუკი აღნიშნულ პერიოდამდე მოვიცავდით 14 სკოლამდელ დაწესებულებას, 2023-2024 სასწავლო წლისათვის ეს რიცხვი გაიზარდა 34-მდე, შესაბამისად, გაიზარდა ბაღის ბილინგვური მასწავლებლების რიცხვიც 30-დან 72-მდე. პროგრამაში ახლად ჩართული სკოლამდელი დაწესებულებებისათვის დაიბეჭდა სხვადასხვა სახის რესურსი: წიგნები, ბარათები, გასაფერადებელი ფურცლები და პოსტერები; აღნიშნული პერიოდისათვის ასევე გაიზარდა ბილინგვური სკოლების რაოდენობა 31-დან 169-მდე, შესაბამისად, გავზარდეთ ბილინგვური განათლების სპეციალისტების რაოდენობაც 55-დან 348-მდე. როგორც სკოლამდელ დაწესებულებებში, ასევე სკოლებში კადრები შეირჩა კონკურსის საფუძველზე, რის შემდეგაც მათ გაიარეს შესაბამისი გადამზადება და ახლაც უტარდებათ ყოველკვირეული ტრენინგები იმ საგანმანათლებლო რესურსების საფუძველზე, რომელიც სპეციალურად მომზადდა ბილინგვური განათლებისთვის.
სკოლის ბილინგვური განათლების სპეციალისტებისთვის განკუთვნილ ტრენინგებზე ხდება, ერთი მხრივ, შექმნილი საგანმანათლებლო რესურსების გაანალიზება და განხილვა და, მეორე მხრივ, სასწავლო პროცესში წარმოქმნილი გამოწვევებისა და საჭიროებების იდენტიფიცირება და პრობლემის გადაჭრის გზების ძიება. რაც შეეხება სასკოლო რესურსებს, 2021 წლიდან მიმდინარეობს მომზადებული მასალების პილოტირება და უკუკავშირის შედეგად გაუმჯობესება. ამ ეტაპისათვის შემუშავებულია კარგად გამოცდილი ბილინგვური საგანმანათლებლო რესურსები და აქედან გამომდინარე, 2024-2025 სასწავლო წლისათვის იგეგმება, მინიმუმ, სამ საგანში ბილინგვური სახელმძღვანელოების შექმნა, რადგან პრაქტიკამ აჩვენა, რომ სახელმძღვანელოების არქონა ერთ-ერთი ყველაზე დიდი გამოწვევაა როგორც ადგილობრივი მასწავლებლისთვის, ისე ბილინგვური განათლების სპეციალისტებისათვის.
აღსანიშნავია ისიც, რომ მიმდინარე წელს ბილინგვური პედაგოგიკური პრაქტიკის შესასწავლად შემუშავდა სპეციალური ინსტრუმენტები, რომლის პილოტირებაც მოხდა რამდენიმე ბილინგვურ საგანში. პედაგოგიკური პრაქტიკის შესწავლამ მკაფიოდ შეუწყო ხელი სწავლა-სწავლების პროცესის გაუმჯობესებას, რისი გათვალისწინებითაც მომავალი სასწავლო წლიდან იგეგმება მისი დანერგვა ყველა ბილინგვურ საგანში.
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ქართული ენის პოპულარიზაციისა და გაძლიერების მიზნით, არაფორმალური განათლების ფარგლებში, შექმნილია სასკოლო პროექტების ბანკი. ჩატარდა ტრენინგები ბილინგვური განათლების სპეციალისტებისათვის. მათ გაიარეს სატრენინგო მოდულები არაფორმალური განათლების არსის გასათვითცნობიერებლად და საპროექტო წინადადებების შედგენის გამოცდილების მისაღებად. საპროექტო წინადადებების ბანკიდან სკოლები, თავიანთი საჭიროებებიდან გამომდინარე, არჩევენ და ნერგავენ პროექტებს. მოცემული პროექტები სხვადასხვა საგნის შინაარსობრივ კონტექსტში ხელს უწყობს ქართული ენის სწავლა-სწავლებას როგორც მოსწავლეებში, ასევე მასწავლებლებში.
სკოლის ბილინგვურ სპეცილისტებთან მიმდინარეობს ყოველკვირეული შეხვედრები, რომლის ფარგლებშიც ხდება სკოლების მიერ განხორციელებული პროექტების პრეზენტაცია-განხილვა, კონსულტაციების გაცემა პროექტების დანერგვის პროცესის გაუმჯობესებისა და სპეციალისტების პროფესიული განვითარების მიზნით.“
ბილინგვურ სწავლებაში ჩართული პედაგოგების მოსაზრებებითაც დავინტერესდით. ერთ-ერთი მათგანია ფირუზა აფანდიევა, რომელიც 2015 წლიდან მარნეულის მუნიციპალიტეტის სოფელ სადახლოს №2 საჯარო სკოლაში დამხმარე მასწავლებლად მუშაობს, პროგრამით „ასწავლე საქართველოსთვის“. ქართულად გამართულად საუბრობს – ბილინგვური სწავლებისას ორივე ენის ცოდნა უპირობო მოთხოვნაა და ის ამ პირობას ზედმიწევნით აკმაყოფილებს. „მე და საზოგადოება“ მინდოდა მესწავლებინა, მაგრამ არჩევანის საშუალება არ მქონდა და „ხელოვნებას“ ვასწავლი II-III კლასებსო, გვითხრა. „ჩვენი სკოლა აზერბაიჯანულია, ასევე გარემოც. ამიტომ, ამ ასაკის ბავშვებს ქართული ენა საერთოდ არ ესმით, II-კლასელები მხოლოდ სიტყვების დონეზე თუ იგებენ, იმახსოვრებენ, რაც ყოველდღიურად ესმით, მაგალითად: მომისმინე, მიპასუხე, სიჩუმე… საგნის მასწავლებელი აზერბაიჯანულად ხსნის გაკვეთილს, მაგალითად, ჭურჭელი – რა ჭურჭელია, რისგან მზადდება, რაში გამოიყენება და ა.შ. ყველაფერ ამას, თვალსაჩინოების თანხლებით, აზერბაიჯანულად აწვდის მოსწავლეებს, მერე მეც ვერთვები, ქართულად ვამეორებინებ თემასთან დაკავშირებულ სიტყვებს, რაც შეაქვთ ორენოვან ლექსიკონში. სხვათა შორის, საგანთან ერთად, უკვე ბევრი ტერმინიც ისწავლეს, მაგალითად, ქართულად შეუძლიათ ჩამოთვალონ თბილი და ცივი ფერები, რის შესახებ, რა თქმა უნდა, არაფერი იცოდნენ. ასე რომ ნელა, მაგრამ წინ მივდივართ, ენის სწავლება არ არის იოლი. ბავშვებს მოსწონთ, როცა სხვადასხვა სახის აქტივობით მიმდინარეობს გაკვეთილი, სიხარულითაც ერთვებიან და იოლადაც იმახსოვრებენ. ხანდახან ერთი აქტივობა შეიძლება რამდენიმე გაკვეთილი გაგრძელდეს და სულმოუთქმელად ელოდებიან ხოლმე ყოველ მომდევნო გაკვეთილს. ერთი მოსწავლე მყავდა ძალიან პასიური, ბოლო ორი კვირაა საგრძნობლად გააქტიურდა, ენის მიმართ ინტერესიც გაუჩნდა. ასე რომ, შედეგზე ლაპარაკი ნაადრევია, მაგრამ, ვფიქრობ, საშუალო დონეზე მაინც გავალთ,“ – ამბობს ფირუზა აფანდიევა.
ისეთი ენთუზიაზმით საუბრობს, ეჭვი არაა, ასეც იქნება, თუმცა ისიცაა, რომ დახმარება მას და მის კოლეგებსაც აუცილებლად დასჭირდებათ, ადგილზეც, საკლასო ოთახის ტექნიკური უზრუნველყოფის მხრივაც და სახელმძღვანელოებითაც, თუმცა ტრენერები ყოველმხრივ ცდილობენ მზა რესურსებით მათ უზრუნველყოფას. „კომპლექსური დავალებები, აქტივობები… ყველაფერი გავიარეთ, ჩვენ თვითონაც ვქმნით რესურსებს, როგორც შეგვიძლია და კედელზე ვაკრავთ. კარგი იქნებოდა, ნოუთბუქი რომ მოეცათ, გვითხრეს თავად შეიძინეთო, ყველას კი ამის საშუალება არ აქვს“.
სახელმძღვანელოების მხრივ უკეთესი მდგომარეობაა „ბუნებისმეტყველებაში“ – დაბეჭდილია და სკოლებში უკვე სარგებლობენ წიგნის პირველი ნაწილით; IV კლასში მხოლოდ სამუშაო რვეული აქვთ სახელმძღვანელოდ და კომპლექსური დავალებები. ასტღიკ გალოიანი, ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის სოფელ საღამოს საჯარო სკოლის ბუნებისმეტყველების ბილინგვური მასწავლებელია. კარგი შედეგის იმედი მასაც აქვს, რადგან საჭირო რესურსებით – გეგმებით, აქტივობებით ქართულ და სომხურ ენებზე, სახელმძღვანელოთი უზრუნველყოფილია. ის იმ გამონაკლისთა შორისაა, ვისაც მულტილინგვური განათლება აქვს მიღებული, ქართული ენის გამოცდა – ჩაბარებული და უფროსი მასწავლებელია. ამბობს, როცა საგნის გამოცდას ჩააბარებს, მერე მარტოსაც შეეძლება გაკვეთილის ჩატარება. სომხური მისი მშობლიური ენაა, ხოლო ქართულის ცოდნას, პირველ რიგში, მაკა ანთაძეს უმადლის, მის ქართულის მასწავლებელს განძის №1 სკოლაში, შემდეგ – ქართული ენის შესწავლის ერთწლიან პროგრამას თსუ-ში. „ჩვენ გვაქვს ხოლმე შეხვედრები პროექტის ხელმძღვანელობასთან, ვუზიარებთ ჩვენს გამოცდილებას, სწავლების პროცესში აღმოჩენილ გამოწვევებსა და მიღწევებზეც ვსაუბრობთ. მიმაჩნია, რომ საჭიროა სახელმძღვანელოების გამარტივება – ტექსტების შემცირება. სახელმძღვანელოში პირველივე ტექსტი ერთ გვერდზე მეტი მოცულობისაა, მის წასაკითხად, თითქმის, ორი გაკვეთილი დამჭირდა. ეს კი ბავშვებისთვის მომაბეზრებელია და ახალ გამოცემაში, ვფიქრობ, უნდა გაითვალისწინონ. აქვე უნდა ვთქვა, რომ აქტივობები ძალიან კარგადაა შერჩეული და ბავშვებიც ხალისითა და მონდომებით აკეთებენ,“ – ამბობს ასტღიკ გალოიანი.
ამავე სკოლის ბილინგვური მასწავლებელი ჰაიკუი ჰახვერდიანი სახვით ხელოვნებაში ორენოვანი რესურსებისა თუ სახელმძღვანელოების დროულად მიწოდების აუცილებლობაზე საუბრობს. მისი აზრით, სხვა მიდგომაა საჭირო, ბილინგვური სწავლების კუთხით, მცირეკონტინგენტიან სკოლებში. „როცა კლასში 3-4 მოსწავლეა, ორი მასწავლებელი არაბუნებრივად აღიქმება, მათგან ერთის როლი, ხანდახან, სიმბოლურია. მართალია, ორივეს ჩვენ-ჩვენი ვალდებულება გვაქვს და ვასრულებთ კიდეც, მაგრამ რაკი ორივე ენა ვიცი, მარტომაც შემიძლია გავართვა თავი, ოღონდ ჩემს სპეციალობაში – ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტი მაქვს დამთავრებული, არმენოლოგი ვარ და ორივე ენას კარგად ვფლობ“.
2023-24 სასწავლო წელს ბილინგვური განათლება, დაწყებით საფეხურზე, ხუთ საგანში მიმდინარეობს. შარშან დაიბეჭდა და სკოლებს დაურიგდა მე და საზოგადოებასა და მათემატიკაში შექმნილი მოსწავლის სამუშაო რესურსები. 170 სკოლას აქვს ბუნებისმეტყველებაში ბილინგვური სახელმძღვანელოს პირველი ნაწილი. პროგრამის წარმატებისთვის კი აუცილებელია ხუთივე საგნის უზრუნველყოფა ორენოვანი სახელმძღვანელოებითა და სასწავლო რესურსებით, რომელთა შექმნისას გათვალისწინებულ უნდა იქნეს იმ პედაგოგთა მოსაზრებები და შენიშვნები, რომელთაც მცირე, მაგრამ პრაქტიკული გამოცდილება უკვე აქვთ ბილინგვური სწავლების მიმართულებით.
ანა ფირცხალაიშვილი
