მძი­მე მე­ტა­ლე­ბი და გა­რე­მოს და­ბინ­ძუ­რე­ბა – ინო­ვა­ცი­უ­რი მიდ­გო­მა სწავ­ლე­ბა­სა და ცნო­ბი­ე­რე­ბის ამაღ­ლე­ბა­ში

თა­ნა­მედ­რო­ვე სამ­ყა­რო­ში გა­რე­მოს და­ბინ­ძუ­რე­ბა ერთ-ერ­თი ყვე­ლა­ზე მწვა­ვე გა­მოწ­ვე­ვაა, რომ­ლის გა­ნუ­ყო­ფელ ნა­წილს მძი­მე მე­ტა­ლე­ბით გა­მოწ­ვე­უ­ლი საფ­რ­თხე­ე­ბი წარ­მო­ად­გენს. ამ თე­მა­ზე ცნო­ბი­ე­რე­ბის ამაღ­ლე­ბა და მი­სი სიღ­რ­მი­სე­უ­ლი შეს­წავ­ლა სა­სი­ცოცხ­ლოდ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია მო­მა­ვა­ლი თა­ო­ბე­ბის ჯან­მ­რ­თე­ლო­ბი­სა და პლა­ნე­ტის მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის­თ­ვის. ქა­ლაქ თბი­ლი­სის №108 სა­ჯა­რო სკო­ლის XIდ კლას­ში, მას­წავ­ლე­ბელ­თა პრო­ფე­სი­უ­ლი გან­ვი­თა­რე­ბის ეროვ­ნუ­ლი ცენ­ტ­რი­სა და ევ­რო­კავ­ში­რის მხარ­და­ჭე­რით, ჩემ მი­ერ ჩა­ტა­რე­ბულ­მა სა­კონ­კურ­სო გაკ­ვე­თილ­მა აჩ­ვე­ნა, თუ რო­გორ შე­იძ­ლე­ბა, ქი­მი­ის, ბი­ო­ლო­გი­ის, მე­დი­ი­სა და ეკო­ლო­გი­ის ინ­ტეგ­რი­რე­ბით, მოს­წავ­ლე­ებ­ში ამ უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნე­სი პრობ­ლე­მი­სად­მი ინ­ტე­რე­სის გაღ­ვი­ვე­ბა და კრი­ტი­კუ­ლი აზ­როვ­ნე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა.

ლუსანა ლომაია

ქი­მი­ის დოქ­ტო­რი, თბი­ლი­სის №108 სა­ჯა­რო სკო­ლის ქი­მი­ი­სა და ბი­ო­ლო­გი­ის მენ­ტო­რი მას­წავ­ლე­ბე­ლი

მძი­მე მე­ტა­ლე­ბის საფ­რ­თხე­ე­ბი და მა­თი გავ­რ­ცე­ლე­ბა

მძი­მე მე­ტა­ლე­ბი, რო­გო­რი­ცაა კად­მი­უ­მი (Cd), ვერ­ცხ­ლის­წყა­ლი (Hg), ტყვია (Pb) და და­რიშ­ხა­ნი (As), უკი­დუ­რე­სად ტოქ­სი­კუ­რია ცოცხა­ლი ორ­გა­ნიზ­მე­ბის­თ­ვის, მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ზო­გი­ერ­თი მე­ტა­ლი (მა­გა­ლი­თად, სპი­ლენ­ძი Cu, რკი­ნა Fe, თუ­თია Zn) მცი­რე დო­ზით აუცი­ლე­ბე­ლია ორ­გა­ნიზ­მის­თ­ვის. ისი­ნი ხვდე­ბი­ან გა­რე­მო­ში რო­გორც ბუ­ნებ­რი­ვი, ისე ან­თ­რო­პო­გე­ნუ­რი (ადა­მი­ა­ნის საქ­მი­ა­ნო­ბით გა­მოწ­ვე­უ­ლი) წყა­რო­ე­ბი­დან და აბინ­ძუ­რე­ბენ ნი­ა­დაგს, წყალ­სა და ჰა­ერს.

მძი­მე მე­ტა­ლე­ბის დაგ­რო­ვე­ბის ორი ძი­რი­თა­დი მე­ქა­ნიზ­მი არ­სე­ბობს:

♦  ბი­ო­ა­კუ­მუ­ლა­ცია – ორ­გა­ნიზ­მ­ში ტოქ­სი­კუ­რი ნივ­თი­ე­რე­ბის კონ­ცენ­ტ­რა­ცი­ის ზრდა, გა­რე­მო­დან მი­სი ნე­ლი გა­მო­ყო­ფის გა­მო.

♦  ბი­ო­მაგ­ნი­ფი­კა­ცია – ტოქ­სი­კუ­რი ნივ­თი­ე­რე­ბის კონ­ცენ­ტ­რა­ცი­ის ზრდა კვე­ბით ჯაჭ­ვ­ში ყო­ველ მომ­დევ­ნო სა­ფე­ხურ­ზე.

მძი­მე მე­ტა­ლე­ბით მწვა­ვე ინ­ტოქ­სი­კა­ცია იწ­ვევს მრა­ვალ სიმ­პ­ტომს, მათ შო­რის ცნო­ბი­ე­რე­ბის დათ­რ­გუნ­ვას, გუ­ლის­რე­ვას, ღე­ბი­ნე­ბას, მუც­ლის ტკი­ვილს, ანე­მი­ას, თირ­კ­მ­ლი­სა და ღვიძ­ლის და­ზი­ა­ნე­ბას, ასე­ვე ფილ­ტ­ვი­სა და ნერ­ვუ­ლი სის­ტე­მის და­ზი­ა­ნე­ბას. ის­ტო­რი­უ­ლი მა­გა­ლი­თია მი­ნა­მა­ტას და­ა­ვა­დე­ბა, რო­მე­ლიც ვერ­ცხ­ლის­წყ­ლით და­ბინ­ძუ­რე­ბამ გა­მო­იწ­ვია და წარ­მო­ა­ჩი­ნა კომ­პა­ნი­ე­ბის პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბი­სა და ინ­ფორ­მა­ცი­ის სან­დო­ო­ბის კრი­ტი­კუ­ლი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა.

გაკ­ვე­თი­ლის გეგ­მა და აქ­ტი­ვო­ბე­ბი

(https://drive.google.com/file/d/1wpXI2AIJOJvSxnNRUYi_lXaGNDK5K0eU/view?usp=sharing)

40-წუ­თი­ა­ნი გაკ­ვე­თი­ლი ჩა­ტარ­და „შებ­რუ­ნე­ბუ­ლი გაკ­ვე­თი­ლის“ მე­თო­დით. მოს­წავ­ლე­ებს წი­ნას­წარ მი­ე­წო­დათ ელექ­ტ­რო­ნუ­ლი მი­სა­მარ­თე­ბი ვი­დე­ო­მა­სა­ლე­ბი­სა და სტა­ტი­ე­ბის გა­საც­ნო­ბად, მათ შო­რის, მი­ნა­მა­ტას და­ა­ვა­დე­ბის შე­სა­ხებ. ინ­გ­ლი­სუ­რე­ნო­ვა­ნი წყა­რო­ე­ბი მოს­წავ­ლე­ებ­მა ქარ­თუ­ლად თარ­გ­მ­ნეს.

1. https://youtu.be/mdTwWzKFlHE?si=XZEFfZJlqMoLqBwS (ინგლისურენოვანი)
2. https://youtu.be/QiDnyPKJ6Hg?si=lwhSaCrdeQnjT3Rf-მინამატას დაავადება.
3. https://synevo.ge/product/cadmium
4. საეჭვო ნივთიერებები ტუჩსაცხში – ავერსი
5. The best heavy metal detox supplements, plus advice from experts (ინგლისურენოვანი)
6. სტატია -დეტოქსის ღრმა ანალიზი..docx

გაკ­ვე­თი­ლის ძი­რი­თა­დი აქ­ტი­ვო­ბე­ბი:

https://drive.google.com/file/d/1Tbxmw0J0xr0YCIsifN4_1EVKFSKq_9k1/view?usp=sharing

1. მი­ნი-ლექ­ცია „მე­ტა­ლის გზა თეფ­შამ­დე“ – მოს­წავ­ლე­ებ­მა გა­ი­გეს მძი­მე მე­ტა­ლე­ბის თვი­სე­ბე­ბი, ბი­ო­ა­კუ­მუ­ლა­ცია და ბი­ო­მაგ­ნი­ფი­კა­ცია.
2. წყა­რო­ე­ბის ანა­ლი­ზი და დის­კუ­სია – გან­ხი­ლულ იქ­ნა მეც­ნი­ე­რე­ბი­სა და მე­დი­ის კონ­ტ­რას­ტუ­ლი რო­ლე­ბი, მი­ნა­მა­ტას და­ა­ვა­დე­ბის მა­გა­ლით­ზე. მოს­წავ­ლე­ებ­მა იმ­ს­ჯე­ლეს ინ­ფორ­მა­ცი­ის სან­დო­ო­ბა­ზე, მო­ნა­ცემ­თა გა­ყალ­ბე­ბა­სა და კომ­პა­ნი­ე­ბის პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბა­ზე. ასე­ვე, გა­ნი­ხი­ლეს ქი­მი­უ­რი საფ­რ­თხე­ე­ბი კოს­მე­ტი­კა­სა და ჰი­გი­ე­ნურ პრო­დუქ­ტებ­ში.
3. ექ­ს­პე­რი­მენ­ტე­ბი:

◊ ექ­ს­პე­რი­მენ­ტი 1 — ელე­მენ­ტის/ბა­ტა­რე­ის ზე­მოქ­მე­დე­ბა წყლის სი­სუფ­თა­ვის ხა­რის­ხ­ზე. TDS აპა­რა­ტით დად­გინ­და, რომ ონ­კა­ნის წყლის სი­სუფ­თა­ვე 150 ერ­თე­უ­ლი იყო, ხო­ლო ელე­მენ­ტით და­ბინ­ძუ­რე­ბუ­ლი ხსნა­რის – 977. ამან მოს­წავ­ლე­ებს და­ა­ნა­ხა, თუ რო­გორ აბინ­ძუ­რებს ელე­მენ­ტე­ბის შიგ­თავ­სი წყალს, რაც ხაზს უს­ვამს გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი ელე­მენ­ტე­ბის სწო­რი უტი­ლი­ზა­ცი­ის აუცი­ლებ­ლო­ბას.

◊  ექ­ს­პე­რი­მენ­ტი 2 – კვერ­ცხის ცი­ლა და მძი­მე მე­ტა­ლი. მოს­წავ­ლე­ებ­მა, დე­ტექ­ტი­ვის ბა­რა­თე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბით, ამო­იც­ნეს სპი­ლენ­ძის იონის თვი­სე­ბი­თი რე­აქ­ცია ალ­ბუ­მინ­ზე, რაც ცი­ლის დე­ნა­ტუ­რა­ცი­ით გა­მო­ი­ხა­ტა. ამან და­ა­დას­ტუ­რა მძი­მე მე­ტა­ლე­ბის საფ­რ­თხე ორ­გა­ნიზ­მის­თ­ვის და გა­ა­ჩი­ნა ინ­ტე­რე­სი უფ­რო ღრმა კვლე­ვე­ბის მი­მართ.

4. კროს­ვორ­დი და ციფ­რუ­ლი ინ­ს­ტ­რუ­მენ­ტე­ბი – აქ­ტი­ვო­ბა, რო­მე­ლიც მიზ­ნად ისა­ხავ­და ახა­ლი მა­სა­ლის გან­მ­ტ­კი­ცე­ბას და მოს­წავ­ლე­ე­ბის მო­ტი­ვი­რე­ბას.
5. მას­მე­დი­ა­ში გავ­რ­ცე­ლე­ბუ­ლი მა­სა­ლის ანა­ლი­ზი: მოს­წავ­ლე­ებ­მა იმ­ს­ჯე­ლეს ინ­ფორ­მა­ცი­ის სან­დო­ო­ბა­ზე, ვი­ზუ­ა­ლურ მა­ნი­პუ­ლა­ცი­ა­ზე და მარ­კე­ტინ­გულ ხრი­კებ­ზე, რა­მაც მა­თი კრი­ტი­კუ­ლი აზ­როვ­ნე­ბა გა­ა­აქ­ტი­უ­რა.

შე­დე­გე­ბი და რეფ­ლექ­სია

(https://docs.google.com/document/d/12Mc-EhS5ccxRuMsTOw9l93p0bFOcO4pX/edit?usp=sharing&ouid=115246475246794692591&rtpof=true&sd=true)

გაკ­ვე­თილ­მა წარ­მა­ტე­ბით ჩა­ი­ა­რა და ხე­ლი შე­უწყო რო­გორც საგ­ნობ­რი­ვი ცოდ­ნის გაღ­რ­მა­ვე­ბას, ისე კვლე­ვა­ზე და­ფუძ­ნე­ბუ­ლი სწავ­ლე­ბი­სა და ინ­ტეგ­რი­რე­ბუ­ლი მიდ­გო­მე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბას. მოს­წავ­ლე­ებ­მა შე­ი­მუ­შა­ვეს მძი­მე მე­ტა­ლე­ბის­გან თავ­დაც­ვის წე­სე­ბი და გა­მო­კითხ­ვე­ბიც ჩა­ა­ტა­რეს ოჯა­ხებ­ში ცნო­ბი­ე­რე­ბის და­სად­გე­ნად. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ მოს­წავ­ლე­ებ­მა, მე­ო­რე გაკ­ვე­თი­ლის­თ­ვის, ქუ­ჩი­დან, 80 ცა­ლი ელე­მენ­ტი მო­ი­ტა­ნეს, რი­თაც 3200 კვად­რა­ტუ­ლი მეტ­რი ნი­ა­და­გი და­იც­ვეს და­ბინ­ძუ­რე­ბის­გან.

მას­წავ­ლებ­ლის მი­ზა­ნი – არა მხო­ლოდ ცოდ­ნის მი­წო­დე­ბა, არა­მედ ეკო­ლო­გი­უ­რი მგრძნო­ბე­ლო­ბის გაღ­ვი­ვე­ბა – სრუ­ლად შეს­რულ­და. გაკ­ვე­თი­ლი პო­ზი­ტი­უ­რად შე­ა­ფა­სა სკოლის დი­რექ­ტორ­მა, რო­მელ­მაც აღ­ნიშ­ნა გაკ­ვე­თი­ლის მრა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბა, დი­ნა­მი­უ­რო­ბა და მოს­წავ­ლე­თა მა­ღა­ლი ჩარ­თუ­ლო­ბა. გა­ფორ­მ­და მე­მო­რან­დუ­მი, სპე­ცი­ფი­კუ­რი ნარ­ჩე­ნე­ბის მარ­თ­ვის კომ­პა­ნია Wasteless-სა და სკო­ლას შო­რის, რომ­ლის თა­ნახ­მად, გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი ბა­ტა­რე­ე­ბი­სა და ელექ­ტ­რო­ნარ­ჩე­ნე­ბის­თ­ვის, სკო­ლა­ში სპე­ცი­ა­ლუ­რი ყუ­თე­ბი გა­ნა­თავ­სეს. ეს კი­დევ ერ­თი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ნა­ბი­ჯი იქ­ნე­ბა მოს­წავ­ლე­ებ­ში გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი გა­ნათ­ლე­ბი­სა და მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის მი­მარ­თუ­ლე­ბით.

ეს გაკ­ვე­თი­ლი შე­სა­ნიშ­ნა­ვი მა­გა­ლი­თია იმი­სა, თუ რო­გორ შე­იძ­ლე­ბა გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მა­ში მეც­ნი­ე­რე­ბის, ეკო­ლო­გი­უ­რი ეთი­კის, კვლე­ვი­სა და ციფ­რუ­ლი ანა­ლი­ზის ინ­ტეგ­რი­რე­ბით ჩა­მო­ყა­ლიბ­დეს ცნო­ბი­ე­რი და პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბით აღ­სავ­სე მო­ქა­ლა­ქე, რო­მე­ლიც მზად არის, აქ­ტი­უ­რად ჩა­ერ­თოს გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი პრობ­ლე­მე­ბის გა­დაჭ­რა­ში.