არაქართულენოვანი სკოლების პედაგოგებისა და მოსწავლეებისთვის ბათუმში, „ევროსკოლა 2000“-ში, ჩატარებული კონფერენცია „საქართველო კულტურათა გზაჯვარედინზე“ მრავალმხრივ საინტერესო აღმოჩნდა ორივე მხარისთვის – კოლეგებმა საკუთარი პროფესიული გამოცდილება გაუზიარეს ერთმანეთს, მოსწავლეები კი, ქართველ თანატოლებს თავიანთი ნაციონალური კულტურისა და ტრადიციების შესახებ ესაუბრნენ.
ამჯერად, მარნეულის №8 საჯარო სკოლის კონსულტანტ-მასწავლებლის, ლეილა ნამაზოვას მოსწავლეების მიერ კონფერენციაზე წარდგენილ თემებს შემოგთავაზებთ.
„დღესა მას ნავროზობასა“
ფერიდ პირიევი
ნოვრუზ ბაირამი – მთვარის კალენდრით 1395 წლის ფარვარის თვის პირველი დღეა, ანუ ახალი წელია. ნოვრუზ ბაირამის ისტორიული ფესვები უძველეს პერიოდს — ღვთის მოციქულის, ზარატუსტრას დროს განეკუთვნება. ეს კი, დაახლოებით, ჩვენს ერამდე 3700-5000 წელს ნიშნავს. უძველეს ბაბილონში ეს დღესასწაული იწყებოდა 21 აპრილს (მარტი, აპრილი) და 12 დღე გრძელდებოდა.
თითოეული დღე, რიტუალებით და სადღესასწაულო აქტივობებით იყო დატვირთული. უძველესი კულტურის კერები მეტყველებენ, რომ ნოვრუზ ბაირამი ჩვენს ერამდე 505 წელს იქნა დაარსებული.
გაზაფხულის დადგომას საქართველოს აზერბაიჯანელები განსაკუთრებულად ხვდებიან. ნოვრუზ ბაირამი ახალი წლისა და იმედების გაჩენის დღესასწაულია.
ნოვრუზი – სპარსული სიტყვაა. „ნოვ“ ახალს ნიშნავს, ხოლო „როზ“ – დღეს. 21 მარტს დღისა და ღამის გათანასწორების, ჰაერის გათბობის, თოვლის დნობის დაწყების, ხეებზე ყლორტის გამოსვლისა და დედამიწის გამოცოცხლების, ანუ სიცოცხლის დაწყების დღედ მიიჩნევენ. შესაბამისად, ნოვრუზ ბაირამიც გაზაფხულის შემოსვლის, ზოგიერთ ქვეყანაში კი – ახალი წლის დღესასწაულია.
ოფიციალურად, ნოვრუზ ბაირამის თარიღი გაზაფხულის ბუნიობის დღეა — 21 მარტი. თუმცა, იქამდე, საქართველოს აზერბაიჯანელები ოთხ ჩარშანბასს, ანუ ოთხ სამშაბათს აღნიშნავენ. ესაა ოთხი სტიქიის: ცეცხლის, წყლის, ქარისა და მიწის გამოღვიძების სიმბოლური დღეები.
წყლის სამშაბათი
პირველი სამშაბათი წყლის სამშაბათია. ამბობენ, რომ ამ დღეს იწყება ყინვების დნობა.
ცეცხლის სამშაბათი
მეორე სამშაბათი ცეცხლის სამშაბათია. ამ დღეს ყველა ოჯახი საღამოობით ანთებს კოცონს – „ტონგალებს“ თავის ეზოში და მხოლოდ კარგ სურვილებს უთქვამენ. ახალგაზრდები ხტებიან დანთებულ ცეცხლზე.
ქარის სამშაბათი
მესამე სამშაბათი ქარის სამშაბათია.
მეოთხე სამშაბათს დედამიწა იღვიძებს, რაც გაზაფხულის დადგომას ნიშნავს. ბოლო, სამშაბათს, ასევე, „ილახირ ჩარშანბასსაც“ უწოდებენ (წლის ბოლო სამშაბათი). სახლებში, სუფრაზე, ბუნების აღორძინების სიმბოლოდ, დგამენ ჯეჯილს.
ოჯახები, ამ დღეს, სასაფლაოებზე გადიან და ლოცვებს კითხულობენ.
21 მარტი ნოვრუზ ბაირამის დღესასწაულის პიკია და მასშტაბურად აღინიშნება. ამ დღეს ოჯახები სტუმრებს ღებულობენ, ტარდება ღონისძიებები, ოჯახებში იშლება სუფრები და მზადდება ტრადიციული საკვები. ნოვრუზის სადღესასწაულო სუფრას ამშვენებს სპეციალურად ამ დღისთვის მომზადებული სამი სახის ნამცხვარი: „შაქარბურა“, „გოღალი“ და „ფახლავა“, ასევე, წითლად შეღებილი კვერცხები ეწყობა ჯეჯილში.
ნოვრუზის სიმბოლოებად მიიჩნევა ქეჩალი(მელოტი) და ქოსა (კეთილი). ესენი განასახიერებენ დაბალ მელოტ და ძალიან მაღალ გამხდარ კაცებს, რომლებიც სტუმრების განწყობის ამაღლებაზე ზრუნავენ.
გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ, 2010 წელს, ნოვრუზი საერთაშორისო დღედ აღიარა. 2009 წლის 28 სექტემბრის იუნესკოს სამიტზე ნოვრუზი ოფიციალურად იქნა შეტანილი კაცობრიობის არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის სიაში. 2010 წელს, საქართველოში, ნოვრუზ ბაირამი საერთო სახალხო დღესასწაულად გამოცხადდა.
საინტერესოა, რომ ამ დღის აღნიშვნის უძველესი წესის აღწერას შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსანშიც“ ვხვდებით:
„ამა ქალაქსა წესია: დღესა მას ნავროზობასა –
არცა ვინ ვაჭრობს ვაჭარი, არცა ვინ წავა გზობასა;
ყოველნი სწორად დავიწყებთ კაზმასა, ლამაზობასა,
დიდსა შეიქმენ მეფენი პურობა-დარბაზობასა.
ჩვენ დიდ-ვაჭართა ზედა გვაქ დარბაზს მიღება ძღვენისა,
მათ საბოძვრისა ბოძება ჰმართებს მგავსისა ჩვენისა;
ათ დღემდის მის ყოველგნითა ხმა წინწილისა, ებნისა,
მოედანს მღერა, ბურთობა, დგრიალი ცხენთა დგენისა“.
მუსლიმთა სულიერი განწმენდა – რამაზანის მარხვა
აისელ აბუზაროვა
ისლამი – ისტორიულად ისლამი VII საუკუნეში წარმოიშვა არაბეთის ნახევარკუნძულზე, ჰიჯაზის მხარეში (610 წელს). ისლამის მიმდევარს ეწოდება მუსლიმი (ასევე მაჰმადიანი, მუსლიმანი, ანუ მუსულმანი). ისლამი, არაბულიდან თარგმანში, ნიშნავს ხსნას. ისლამის წმინდა წიგნი არის ყურანი, თაყვანისმცემლების ადგილი – მეჩეთი.
ყურანი – ისლამის წმიდა წიგნი მუჰამედის მიერ წინასწარმეტყველური ზეშთაგონების დროს (მექასა და მედინაში, 610-632) წარმოთქმული ქადაგებები. დაწერილია არაბულ ენაზე. შედგება 114 სურისაგან, რომლებიც, თავის მხრივ, შედგება აიებისაგან. ყველაზე დიდი სურაა ალ-ბაყარაჰ, მე-2 სურა, რომელიც 286 აიისგან შედგება, ყველაზე მცირეა ალ-ქავსარი, 108-ე სურა, რომელიც 3 აიისგან შედგება.
მეჩეთი, იგივე მიზგითი (არაბ. მასჯიდ – ლოცვის, მუხლის მოყრის ადგილი; საჯადა – ლოცვა), მუსლიმანთა საკულტო სახლი, სალოცავი და საქადაგებელი. სასოფლო, საუბნო, ტაძრული, გუმბათიანი ან თაღებიანი, სვეტებზე ნაგები. გარედან, კუთხეში, კოშკებია – მინარეთები (ან ზედ სახურავზე, საიდანაც მუეძინი უქადაგებს მორწმუნეებს და მოუწოდებს მათ).
ისლამური სალოცავები
მექა – ქალაქი ისლამის უწმინდეს ადგილად ითვლება და ჰაჯის მიხედვით, ყველა ფიზიკურად ჯანმრთელ და შეძლებულ მუსლიმანს მოეთხოვება ამ ადგილის მონახულება, სიცოცხლეში ერთხელ მაინც; მედინა – ამ ქალაქშია წინასწარმეტყველ მუჰამედის საფლავი, მდებარეობს მექადან ჩრდილოეთით 300 კმ-ში. ითვლება მუსლიმანურ სამყაროში ერთ-ერთ უწმინდეს ქალაქად, მექასთან ერთად.
ისლამის პირობები:
ისლამს აქვს 5 პირობა
1) ერთადერთ ღმერთად ალაჰის აღიარება – შაჰადა („მოწმობა“). ესაა რიტუალური და ყველაზე ტევადი ფორმულა, რომელიც ისლამის მთავარ თეზისს გამოხატავს.
2) ყოველდღიური ხუთგზის ლოცვა (ნამაზი). ყოველი ასეთი ლოცვა სრულდება ნოხზე დადგომით და დაჩოქებით, პირით მექისაკენ (კიბლა). ლოცვის ყოველდღიური ციკლი.
ნამაზი
ყოველდღიური ხუთგზისი ლოცვა (ნამაზი). ყოველი ასეთი წესისმიერი ლოცვა სრულდება ნოხზე დადგომით და დაჩოქებით, პირით მექისაკენ (კიბლა).
ლოცვის ყოველდღიური ციკლი:
ფაჯრი – სრულდება განთიადზე;
ზუჰრი – შუადღისას;
ასრი – მზის ჩასვლამდე;
მაღრიბ – მზის ჩასვლის შემდეგ;
იშა – ღამით, ძილის წინ.
ზაქათი
მოწყალება – ზაქათი – ყურანის თანახმად, მორწმუნე ვალდებულია, მოწყალება გაიღოს და გაჭირვებულებს დაეხმაროს. ზაქათის სინონიმია – სადაკა.
ზაქათი – ისლამში ზაქათი არის საშუალება, რომ ადამიანმა, რომელსაც ღმერთმა მიანიჭა ნივთიერი დოვლათი, განიწმინდოს და განიმტკიცოს მისი მფლობელობა. აღსანიშნავია, რომ აკრძალული გზით ნაშოვნი ქონებით ზაქათი არ მიიღება. ზაქათის გაღება ამშვიდებს გამცემის სულს, ამცირებს სიხარბესა და მომხვეჭელობას, აძლიერებს თანაგრძნობასა და მოწყალებას ადამიანებს შორის. გარდა სულიერი მოგებისა, ზაქათი ხელს უწყობს საზოგადოებაში დოვლათის თანაბარ განაწილებას, ამცირებს საზოგადოების კლასობრივ ფენებად დაყოფას და ანტაგონიზმს, ეხმარება ნივთიერად შეჭირვებულ ფენებს. ზაქათის ნორმად წლიური დანაზოგის (და არა შემოსავლის) 2,5% ითვლება.
რამადანი – მარხვა
რამადანი, რამაზანი – ისლამური კალენდრის მეცხრე თვის სახელწოდებაა. ამ თვეში, განთიადიდან მზის ჩასვლამდე, ყველა მუსლიმი მარხულობს. ისლამში მარხვა სერიოზულ მნიშვნელობას ატარებს და ერთ-ერთია ისლამის ხუთი ბურჯიდან. მომარხულე მუსლიმმა თავი უნდა შეიკავოს დღის განმავლობაში, გარიჟრაჟიდან (ფაჯრი) მზის ჩასვლამდე (მაღრიბი), საკვებისა და სასმელის მიღებაზე, ასევე, ხორციელი სიამოვნების, ავი ფიქრების, ბილწსიტყვაობისა და მოწევისგან.
მოხუცებს, ავადმყოფებს, მოგზაურობაში მყოფ ადამიანებს და ორსულ ქალებს ნებადართული აქვთ ამ დროს მარხვა არ შეინახონ, თუმცა, წელიწადის სხვა დროს, მუსლიმებმა ეს მარხვა უნდა დაიცვან, ხოლო ავადმყოფებს, რომლებისთვისაც საერთოდ არ შეიძლება მარხვის შენახვა (შიმშილობა) შეუძლიათ, სხვა მარხვის მქონეს გაუმასპინძლდნენ და ამით გამოისყიდონ, ეს მარხვის შენახვის ტოლფასია ისლამში.
ბავშვები მარხვასა და ნამაზის ლოცვას, ძირითადად, გარდატეხის ასაკში იწყებენ. თუმცა მარხვას ბევრი ადრეულ ასაკშიც იწყებს. რელიგიის მიხედვით, ლოცვის დაწყება სასურველია 7 წლის შემდეგ და ეს სულ უნდა გაგრძელდეს, დღეში ხუთჯერ ლოცვით.
მარხვა გულისხმობს: მოთმინებას, თავმდაბლობას და სულიერ სიმშვიდეს. ეს დრო არის მიძღვნილი ღვთის საამებლად. ამ დროს ჩვეულებრივზე მეტად იკითხება ლოცვები. მარხვის დროს აუცილებელია, მუსლიმმა ითხოვოს მოწყალება (მოინანიოს) ღვთისგან, ილოცოს სწორი გზის საპოვნელად და ყოველგვარი საცდურისაგან თავის ასარიდებლად.
ყურანის მოვლენა პირველად რამადანის თვეში იქნა დაწყებული, ამიტომ ამ თვეს ყურანის თვედ მიიჩნევენ
მარხვის თვეში მუსლიმებისთვის მნიშვნელოვანია ღვთისმსახურება, ქველმოქმედება, გაჭირვებულების დახმარება. ქველმოქმედების ერთ-ერთი მაგალითია, მარხვის თვეში, მორწმუნე ადამიანების ვახშამზე, ანუ იფთარზე მიპატიჟება.
„ჭამეთ და სვით, ვიდრე განთიადისას
თეთრი ძაფი განირჩევოდეს შავი ძაფისგან.
მერე სრულჰქმენით მარხვა ღამემდე“.
სურა ბაყარა 2/187.
მუსლიმები მარხვისას მარხვას ფინიკითა და წყლით არღვევენ.
ფითირა – ლექსიკონში სიტყვა „ფითრ“ მარხვის შეწყვეტას ნიშნავს. „ფითრე“კი – გაჩენას. როგორც რელიგიური ტერმინი, ეს არის ქონების გაცემით შესრულებული ღვთისმსახურება, რომელსაც რამაზანის ბაირამს მიღწეული მორწმუნე მუსლიმი გასცემს თავისთვის და მისი მეურვეობის ქვეშ მყოფთათვის.
♦ ფითრის მოწყალება ჰიჯრით მეორე წელს დადგინდა. ეს ერთგვარი დახმარებაა, რომელიც ადამიანის მარხვის სრულყოფილებისათვის ერთ-ერთი მიზეზი გახდება და სიკვდილისას ადამიანს წამებისგან დაიცავს. ფითრის მოწყალება ჰადისის მტკიცებულებას ეყრდნობა. აღნიშნული ჰადისები მისი შესრულების ფორმებსაც შეიცავს. ჰადისებიდან გამომდინარე ფითრის მოწყალების რაოდენობა შემდეგნაირად შეიძლება განვსაზღვროთ:
- ფითრის მოწყალების რაოდენობა ქერის, გამხმარი ხურმის და გამხმარი ყურძნის შემთხვევაში 3.33 კგ.
- ხორბლის და, შესაბამისად, ხორბლის ფქვილის შემთხვევაში, ფითრის მოწყალების რაოდენობა 1.66 კგ.
♦ ამ ორი კატეგორიის საკვები პროდუქტებიდან საზომად ნებისმიერის არჩევა შეიძლება. ფულის გაცემაც შეიძლება.
♦ თუ ღარიბს აღნიშნული პროდუქტები გამოადგება, უმჯობესია მათი გაცემა.
ფითრის გაღებისთვის საჭირო პირობები:
- პიროვნება უნდა იყოს მუსლიმი. პიროვნებას ფითრის მოწყალების გადახდა რომ დაეკისროს, საჭიროა მუსლიმი იყოს.
- ქონება.
ჰანეფის მიხედვით, პიროვნებისთვის ფითრის მოწყალების გაცემა სავალდებულო რომ გახდეს, საჭიროა, რამაზანის ბაირამის პირველ დღეს, ძირითადი საჭიროებების გარდა, ზღვრული რაოდენობის ქონებას ფლობდეს. ზექათისგან განსხვავებით, ფითრის მოწყალებისთვის აუცილებელი პირობა არ არის, ქონება მატებადი იყოს, ან ერთი წელი გავიდეს.
პიროვნება, სხვისი მოწყალება რომ გასცეს, მისი მეურვე უნდა იყოს, ანუ მის მოვლა-პატრონობაზე პასუხისმგებელი უნდა იყოს.
მზის ამოსვლის შემდეგ იხსნება მარხვა – იფტარი.
ჰაჯი – მუსლიმთა პილიგრიმობა მექაში.
ამჟამად უდიდესი ყოველწლიური პილიგრიმობა მსოფლიოში, რომელიც ისლამის მეხუთე პილასტრად ითვლება – მორალური ვალდებულებაა ყოველი ფსიქოლოგიურად და ფინანსურად მომზადებული მუსლიმანისთვის, ერთხელ მაინც მოინახულოს ეს ადგილი სიცოცხლის განმავლობაში. მექაში, ყოველწლიურად, 2 მილიონი ადამიანი ჩადის მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხიდან. ჰაჯი მაჰმადიან ხალხთა სოლიდარობის დემონსტრაცია და მათ მიერ ალაჰისადმი (ღმერთისადმი) მორჩილების გამოხატვაა. პილიგრიმებს განსაკუთრებული ტანსაცმელი აცვიათ, ეს ტანისამოსი ერთნაირია — სხვადასხვა სოციალური ფენისა და კულტურის წარმომადგენელი ღვთის წინაშე თანაბარია.
ჰაჯის აღნიშვნა
ჰაჯი ისლამური კალენდრის მეთორმეტე თვეს იწყება, რომელიც მთვარის წელიწადია და არა მზის, ამიტომ რამადანი და ჰაჯი ხან ზაფხულშია, ხანაც ზამთარში.
ჰაჯის რიტუალი:
♦ მორწმუნემ ქააბას შვიდჯერ უნდა შემოუაროს, ასევე შვიდჯერ შემოიაროს საფასა და მერვას მთებს შორის, როგორც ეს ჰაჯერმა გააკეთა წყლის ძიებაში. შემდეგ კი მლოცველები, არაფას წინ ფართო მინდორზე, ერთად დგებიან და ღმერთს შეწყალებას სთხოვენ. ამ ლოცვების დროს საუბარი, ძირითადად, განკითხვის დღეზეა. იჰრამი სპეციალური სახელია, რომელსაც პილგრიმობის მონაწილე მაჰმადიანებს არქმევენ.
