საჩხერის მუნიციპალიტეტის, სოფელ ჩიხის საჯარო სკოლის ისტორია, რომელიც დოკუმენტურ მასალებზე დაყრდნობით დაიწერა, დღეს უკვე ყველა დაინტერესებული პირისთვისაა ხელმისაწვდომი. იგი ჯერ კიდევ 2023 წლის 5 აპრილს გამოქვეყნდა გაზეთ „მოდინახე“-ში, ხოლო 2024 წელს სრულყოფილი სახით მთლიანად შევიდა 650-გვერდიან ფუნდამენტურ ნაშრომში „განათლების კერები საჩხერის მუნიციპალიტეტში“.
ასე რომ, სკოლის დაარსების ისტორიაზე ამ სტატიაში აღარ შევჩერდები, მხოლოდ ორიოდე სიტყვით შევახსენებ მკითხველს, რომ როგორც კავკასიის სასწავლო ოლქის მზრუნველთა ყოველწლიურ ანგარიშებშია მოცემული, ჩიხის ერთკლასიანი სასწავლებელი გაიხსნა 1874 წელს, დაბა საჩხერეში (ჩიხის საზოგადოების მიერ), ხოლო მოგვიანებით ჩიხელებმა სკოლა თავიანთ სოფელში გადაიტანეს, სადაც დღემდე წარმატებით ფუნქციონირებს. ამიტომ იგი, სხვადასხვა წყაროებში, ხან ჩიხის სკოლად მოიხსენიებოდა, ხან საჩხერის სკოლად, რის შესახებაც ზუსტადაა მითითებული ზემოაღნიშნულ ნაშრომებში. ცნობილია ისიც, რომ საჩხერე, ჯერ კიდევ მე-9 საუკუნეში იწოდებოდა ჩიხის საერისთავოდ.
ქუთაისის გუბერნიის სახალხო სკოლების ინსპექტორი 1872 წლიდან, ხოლო შემდეგ დირექტორი 1876-78 წლებში – ვიქტორ ნიკოლოზის ძე ტროიე, თავის ჩანაწერებში აღნიშნავს, რომ 1876 წლის 1 იანვრისათვის ჩიხის (საჩხერის) სკოლაში 46 ბავშვი ირიცხებოდა, 1877 წლის 1 იანვრისათვის – 47, ხოლო 1878 წლის 1 იანვრისათვის – 15. სხვათა შორის, ეს ის ვიქტორ ტროიეა მეგობრებო, ჩვენს დიდებულ მგოსანს – აკაკი წერეთელს რომ ასწავლიდა ქუთაისის გიმნაზიაში და რომელსაც აკაკი დიდი სიყვარულითა და ქებით იხსენიებდა. ხოლო ამავე სკოლის მასწავლებელი ყარამან ჩხეიძე იგონებს, რომ სკოლა თავისი ეზოთი ჩიხის საზოგადოებას ეკუთვნოდა, საჩხერის საზოგადოებას კი თავისი სკოლა არ ჰქონდა (ჟურნალი „განათლება“ 10; 1915 წ.).
მოკლედ, ყველაფერი გასაგებია. წიაღსვლებისათვის აღნიშნული ინფორმაცია, ვფიქრობ, საკმარისია. ახლა კი ვნახოთ როგორ აღნიშნა დაარსებიდან 150 წლის იუბილე ჩიხის ერთ-ერთმა უძველესმა და უაღრესად ავტორიტეტულმა საჯარო სკოლამ, რომელსაც ეს მრგვალი თარიღი 2024 წელს შეუსრულდა, ფაქტობრივად კი ცოტა მოგვიანებით – 2025 წლის 1 მაისს აღინიშნა.
მე, როგორც ჩიხის საჯარო სკოლის დოკუმენტური ისტორიის ავტორს, მის მოკვლევაზე მრავალ ღამენათევს, მქონდა პატივი, მიწვეული ვყოფილიყავი სკოლის დაარსებიდან 150 წლისთავის აღსანიშნავ საზეიმო ღონისძიებაზე.
შევდგი თუ არა ფეხი სკოლის ეზოში, აშკარად ვიგრძენი, რომ ისტორიის ქარს, შორეთიდან, მის პირველ პედაგოგთა და მოსწავლეთა სუნთქვა მოჰქონდა. წარმოიდგინეთ, როცა მასწავლებელი ყარამან ჩხეიძე სულსა და გულს აძლევდა ბავშვებს, მათ აღზრდა-განათლებას, ან როცა ვიქტორ ტროიე ქუთაისიდან საკუთარი ცხენით დადიოდა საჩხერეში ჩიხის სკოლის შემოწმებისა და სათანადო რეკომენდაციებისათვის, როგორ შეეძლოთ წარმოედგინათ მაშინ, რომ გაივლიდა საუკუნე-ნახევარი და ამავე მხარის ერთ-ერთი მკვიდრი, სრულიად უანგაროდ, წლობით დაჯდებოდა ეროვნულ არქივსა და ეროვნულ ბიბლიოთეკაში, რათა მილიონობით წიგნებსა და საქმეებში როგორმე ეპოვა იმ ადამიანების გვარ-სახელები, რომლებიც ჩიხის სკოლის ისტორიას ქმნიდნენ და მზის სინათლეზე გამოეტანა, რათა ფართო საზოგადოებისათვის ცნობილი გამხდარიყო. ეჰ, რა არის კაცის ცხოვრება, „იყო და არა იყო რა“ – გავიფიქრე ნაღვლიანად და გზა განვაგრძე.
სკოლის შენობა, დერეფნები, საკლასო ოთახები, ეზო-გარემო მთლიანად საზეიმო ფერებით ელვარებდა, ყველაფერი კაშკაშებდა, ბრწყინავდა. მასპინძლები სიხარულით ეგებებოდნენ სტუმრებს და მართებდაც კიდეც ზეიმი და სიხარული – განათლების ერთ-ერთი უძველესი კერა მნიშვნელოვან საიუბილეო თარიღს აღნიშნავდა.
ღონისძიება, რომელსაც მრავალი საპატიო სტუმარი ესწრებოდა, არაჩვეულებრივად წარიმართა. ეს იყო ნამდვილი დღესასწაული და მასთან ერთად ინტელექტის ზეიმი. მოწვეულმა სტუმრებმა უაღრესად თბილი და საგულისხმო სიტყვები წარმოთქვეს, მათ შორის, მუნიციპალიტეტის მერმა, ბატონმა ლევან ივანაშვილმა და საკრებულოს თავმჯდომარემ, ბატონმა გაგა დარბაიძემ, რომელთა გამოსვლა სკოლის ახალგაზრდებისა და პედაგოგებისათვის სტიმულის მიმცემი გახდა და ისტორიული დატვირთვა შეიძინა.
მოხიბლული დავრჩი მოსწავლე-ახალგაზრდების მიერ, სკოლის განვლილი პერიოდის მხატვრულად გადმოცემით, მათი განათლებით, კულტურით, ქორეოგრაფიული თუ მუსიკალური მონაცემებით, ნიჭით, უნარით, ღვთით მომადლებული ქართული გენით, ფიზიკური და სულიერი ჰარმონიულობით. მადლობა, დიდი მადლობა ამ უმაგრეს თაობას. როგორც ჩანს, სწორედ ამ დროს ამბობენ ხოლმე საოცარ სიტყვებს: „გიხაროდენ საქართველო!“
გაივლის დღეები, წლები, ბევრი რამ შეიცვლება კიდეც ალბათ, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, ამ ახალგაზრდების გულსა და გონებას წარუშლელ შთაბეჭდილებად გაჰყვება იმ ზეიმის სიტკბო და სიხარული, რომელიც მათ იგემეს 2025 წლის 1 მაისის საიუბილეო ღონისძიებაზე.
რაღაც მომენტში, სკოლის ყოფილმა დირექტორმა, უაღრესად პატივცემულმა და დაფასებულმა ქალბატონმა, ნინო გოშაძემ მითხრა: „ბატონო რეზო, აი იმ დაფაზე ყველა სტუმარი ტოვებს ავტოგრაფს, და თუ თქვენც დატოვებთ, 150 წლის შემდეგ კვლავ რომ მობრძანდებით ჩვენს სკოლაში, აუცილებლად დაგახვედრებთო“. ეს სიტყვები ისეთი გულწრფელობით, სიყვარულითა და სილაღით წარმოთქვა, რომ ანაზდად მივედი დაფასთან და ჩემი გვარი დავწერე. მას შემდეგ სულ ემოციებში ვარ: მგონია, რომ მართლა მივალ 150 წლის შემდეგ ჩიხის საჯარო სკოლაში და ისევ ის დაფა დამხვდება ჩემი ხელმოწერით. უფალმა გისმინოთ ქ-ნო ნინო, ღმერთმა აგიხდინოთ ყველა ნანატრი ოცნება. ვერ წარმოიდგენთ როგორი იმედი ჩამისახეთ, სიცოცხლე მნიშვნელოვნად გამიხანგრძლივეთ და ცხოვრების ინტერესი კიდევ უფრო გამიღრმავეთ. თითქოს ახალი ენერგიით შევივსე. გადავედი ვირტუალურ სამყაროში. ძალიან მაგარი მიგნება იყო! მე 70 წელს გადავშორდი და ემოციებისათვის ისედაც აღარ მჭირდება ბევრი… უღრმესი მადლობა კიდევ ერთხელ.
უაღრესად ემოციური იყო ასევე ღონისძიების ფინალი: მიკროფონში გაისმის დიდებული ქართველი პოეტის, მორის ფოცხიშვილის სიტყვები: „…ქუდი მოიხადეთ ბატონო ჩემო, მასწავლებელი მოდის!“ და ამ დროს, ფრიად სასიამოვნო მუსიკის ფონზე, დარბაზში შემოდიან ამაგდარი პედაგოგები, რომელთაც გვერდით უდგანან მოსწავლეები, ნორჩი თაობა ჩვენი ერისა – 2-2 ადამიანი მოაბიჯებს წყვილად, ამაყად. ყველა პედაგოგს წითელი ვარდი უჭირავს ხელში. გაივსო სცენა პედაგოგებით, ვარდებითა და ახალგაზრდებით. დარბაზში იმდენი სინათლე, სითბო და სიყვარული დაიღვარა, რომ თითქოს მისმა კედლებმა შორს გადაიწიეს, ჭერი ერთი-ორად ამაღლდა, სივრცე გაფართოვდა. ანაზდად მაყურებელს გადავხედე და ნუ იტყვით, ბევრს უციმციმებდა ცრემლი თვალებზე, უბრწყინავდათ თვალის უპეები. ამდენი გაშლილი თეთრი ცხვირსაწმენდები მაგნოლიის ყვავილებს მოგაგონებდათ.
ნამდვილად არ მახსოვს, რამდენ ხანს ვიდექი ფეხზე და აღტაცებით ვუკრავდი ტაშს ამ განუმეორებელ სანახაობას, რომელმაც სულსა და გულში გაიარა და დარწმუნებული ვარ, მთელი სიცოცხლე დაუვიწყარ, ულამაზეს მოგონებად დარჩება ზეიმის ყველა მონაწილის მეხსიერებაში. რომ შემძლებოდა, იმ საოცარ წუთებს შევაგროვებდი და სამუდამოდ თან წამოვიღებდი.
მოკლედ, ღირდა, ნამდვილად ღირდა 1 მაისს ჩიხის საჯარო სკოლის სტუმრობა, რომელმაც ისტორიული დატვირთვა შეიძინა. არ ვიცი ვინ იყვნენ ამ დიდებული სპექტაკლის რეჟისორები, მაგრამ ბარაქალა მათ ნიჭს, უნარს და მათ გამჭრიახ გონებას. თუმცა მოგეხსენებათ, კარგ რეჟისორებს კარგი მსახიობებიც სჭირდებათ, სხვანაირად ასეთი ბრწყინვალე სპექტაკლი ვერ შედგება. დარწმუნებული ვარ, გავა დრო და ისტორია დანარჩენს თავისით მოყვება.
ვინ თქვა საქართველო პატარააო, ჩვენ ყველაზე დიდი, ყველაზე ლამაზი და ნიჭიერი ერი ვართ. კაცმა არ იცის, როდის და სად გაარღვევს პერიოდულად ეს ნიჭი კალაპოტს, ჩარჩოებს, საზღვრებს, სად გადმოხეთქავს და სად მოევლინება ქვეყანას ლიტერატურად, ხელოვნებად, კულტურად, მეცნიერებად, მშვენიერებად, სილამაზედ… კიდევ ერთხელ დავრწმუნდი, რომ თუ რამ გადაგვარჩენს, ეს ურთიერთპატივისცემა და სიყვარულია.
მინდა დიდი მადლობა გადავუხადო სკოლის ხელმძღვანელებს, უპირველეს ყოვლისა კი დირექტორს, ქ-ნ ლია ნადირაძეს, საუკეთესო მიღებისა და დიდებული იმერული მასპინძლობისათვის, ამდენი სითბოსა და სიყვარულისათვის. წარმატებებს ვუსურვებ თითოეულ პედაგოგს და თითოეულ მოსწავლეს. კვლავაც ისეთივე სახელოვნად გაეგრძელებინოთ ის დიდი გზა, რომელიც დღემდე ასე ღირსეულად მოიტანეს.
მაშ დროებით, ჩიხის უბერებელო, ჩიხის დაუვიწყარო საჯარო სკოლავ. როგორც მოვილაპარაკეთ, ჩვენ კვლავ შევხვდებით 150 წლის შემდეგ…
რევაზ მაჭარაშვილი
ტექნიკურ მეცნიერებათა დოქტორი,
ორგზის ღირსების ორდენის კავალერი,
საჩხერის საპატიო მოქალაქე,
საქართველოს მწერალთა შემოქმედებითი კავშირის წევრი
