ირმა გრიგალაშვილი
ფილოლოგი, თბილისის №214 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მენტორი მასწავლებელი, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მოწვეული ლექტორი
თანამედროვე სწავლა-სწავლების მოდელის მიხედვით, მოსწავლე არა ცოდნის პასიური მიმღები, არამედ შემეცნების პროცესის აქტიური მონაწილეა. პედაგოგის მიერ შექმნილი სასწავლო გარემო, შემუშავებული აქტივობები თუ სასწავლო რესურსები მოსწავლეს უნდა დაეხმაროს წინარე ცოდნასა და გამოცდილებაზე დაყრდნობით „ააგოს ახალი ცოდნა“. დეკლარაციული (ფაქტობრივი) ცოდნის დაგროვებასთან ერთად მოსწავლემ უნდა შეძლოს მისი გაანალიზება, დაკავშირება ცხოვრებისეულ რეალობასთან და პრაქტიკული გამოყენება, განუვითარდეს პრობლემის ანალიზისა და გადაჭრისათვის საჭირო უნარები. კონსტრუქტივისტული სწავლების პროცესში დღესდღეობით უმნიშვნელოვანესი როლი აკისრია ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიებს.
ზოგადი განათლების ეროვნულ მიზანთა განახლებულ დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ თანამედროვე ტექნოლოგიურ სამყაროში მნიშვნელოვანია „ციფრული მოქალაქეობის უნარის მქონე მოქალაქის ჩამოყალიბება, რომელიც ყოველდღიურად შეძლებს ტექნოლოგიური და ციფრული მიღწევების ეფექტიან გამოყენებას საკუთარ ინტელექტუალურ, ეკონომიკურ და შემოქმედებით საქმიანობაში“ (ზგემი, 2024). აღნიშნული მიზნის განსახორციელებლად ეროვნულ სასწავლო გეგმაში, ტექნოლოგიების საგნობრივ ჯგუფში, გამოყოფილია სავალდებულო საგანი „ინფორმაციული და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები“ (ისტ). მოსწავლეებმა კი უნდა მოახერხონ ამ კონკრეტული საგნის ცალკე სწავლებით შეძენილი ცოდნის გამოყენება სხვა საგნების ათვისების პროცესში, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მასწავლებლებმა ხელი უნდა შეუწყონ ისტ-ის სხვა საგნებთან ინტეგრირებით სწავლებას.
გასულ წლებში პანდემიით გამოწვეულმა სირთულეებმა კიდევ უფრო ნათლად გვიჩვენა როგორც საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების როლი და მნიშვნელობა სწავლა-სწავლების სფეროში, ისე მათ გამოყენებასთან დაკავშირებული სირთულეები. აღმოჩნდა, რომ მოსწავლეთა ნაწილი არ ფლობდა ისეთ ელემენტარულ უნარებს, როგორებიცაა microsoft word-ში მუშაობა, ელექტრონული ფოსტის მოხმარება თუ სხვა. მიუხედავად მასწავლებელთა მონდომებისა და ძალისხმევისა, მსგავს პრობლემებს მათთანაც ვაწყდებოდით. ამ ფონზე კი საკმაოდ რთულია ვისაუბროთ ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების საფუძვლიან და ხარისხიან გამოყენებაზე, მედიაწიგნიერებისა თუ ციფრული მოქალაქეობის კომპეტენციის ამაღლებაზე.
აღნიშნულ პრობლემურ საკითხებთან დაკავშირებით MediaSmarts-მა ჩაატარა გამოკითხვა. კვლევის ფარგლებში გამოვლინდა ძირითადი ფაქტორები, რომლებიც ზღუდავს პედაგოგებს მოსწავლეებში ჩამოაყალიბონ ციფრული წიგნიერების უნარები. პრობლემის გადასაჭრელად კი გამოითქვა შემდეგი საინტერესო მოსაზრებები. საჭიროა, რომ:
„1) მიაწოდონ მოსწავლეებს საგანმანათლებლო რესურსები, რომლებიც გამრავალფეროვნებულია ტექნოლოგიური ინსტრუმენტებით;
2) მასწავლებელთა გადამზადებისას ფოკუსირება მოხდეს იმაზე, თუ როგორ გამოიყენონ მათ ტექნოლოგიები სწავლის გასაუმჯობესებლად და სასწავლო გეგმის შედეგების მისაღწევად;
3) შეიქმნას ისეთი განათლების პოლიტიკა, რომელიც მისცემს მასწავლებლებს შესაძლებლობას, მოსწავლეებს დაეხმარონ კრიტიკული აზროვნების უნარების ჩამოყალიბებაში“ (ციფრული მოქალაქეობა 2022, mediatsigniereba.ge).
როგორც ვხედავთ, საკითხი საკმაოდ აქტუალურია, მისი მოგვარება კი მასშტაბურსა და კომპლექსურ მიდგომას საჭიროებს. თუმცა, ამის პარალელურად, თითოეულ მასწავლებელს შეუძლია დამოუკიდებლადაც შეიტანოს თავისი წვლილი პრობლემის აღმოფხვრაში, თუკი არ შეწყვეტს სწავლას და პროფესიულ განვითარებას, მოტივირებული იქნება შეითვისოს სიახლე (ტექნოლოგიური თუ სხვა) და შემდეგ გაუზიაროს მოსწავლეებს, როგორც სწავლის ინსტრუმენტი. წერილის მიზანია სწავლა-სწავლების პირად გამოცდილებაზე დაყრდნობით კოლეგებს გავუზიარო გზები და მეთოდები, რომელთა საშუალებითაც შეძლებენ აიმაღლონ ციფრული მოქალაქეობის კომპეტენციები და სწავლების პროცესში აქტიურად ჩართონ ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები.
პირველ რიგში, მინდა მკითხველს შევახსენო მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის ვებსაიტზე არსებული ციფრული პორტალის შესახებ (http://www.ict.tpdc.ge/search?category=7), რომელიც თავს უყრის საგანმანათლებლო სფეროებში წარმატებით გამოცდილ ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიებს, გვთავაზობს ვიდეოგზამკვლევებს, მათი მოხმარების წესებისა და სასწავლო პროცესში ინტეგრირების შესახებ. განკუთვნილია როგორც დამწყები, ასევე გამოცდილი მომხმარებლებისთვის. რესურსების პორტალი მუდმივად განახლებადია და მასწავლებლებს საშუალება აქვთ თავად მოითხოვონ, რა ტიპის საგანმანათლებლო ტექნოლოგიაზე ისურვებდნენ დამატებითი გზამკვლევების შედგენას.
ისტ-ის სხვა საგნებთან ინტეგრირების ამჟამინდელი გამოცდილება ხშირად მარტივი საოფისე პროგრამებით, microsoft word-ითა და power point-ით, მუშაობას მოიაზრებს, მათი საშუალებით მოსწავლეები ქმნიან კომპლექსური დავალების ან მათ მიერ განხორციელებული პროექტის საბოლოო პროდუქტს. უფრო ხშირად კი ამ უკანასკნელს ხელით შექმნილი პოსტერები, საინფორმაციო ბუკლეტები თუ ე.წ. კედლის გაზეთები წარმოადგენს მაშინ, როდესაც ციფრული პლატფორმები და აპლიკაციები საშუალებას გვაძლევს უფრო სწრაფად, მარტივად შევქმნათ მეტად მრავალფეროვანი, ამომწურავი და შთამბეჭდავი ნამუშევრები. ციფრული რესურსების მოხმარება ზოგავს ჩვენს დროს, საწერ საშუალებებს და რაც მთავარია, მათი გაზიარება ინტერნეტით გაცილებით უფრო მოსახერხებელია.
ვფიქრობ, არაფორმალური განათლება კარგი საშუალებაა ციფრული წიგნიერების გასავითარებლად, თუკი მასწავლებელი ისე დაგეგმავს შესაბამის აქტივობას, რომ მასში ხაზგასმით ჩანდეს კონკრეტული ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიის როლი და მნიშვნელობა. კლასგარეშე აქტივობის განხორციელებისას მასწავლებელი არაა შეზღუდული დროში (ფორმალური სწავლებისას დატვირთული სასწავლო პროგრამა და დრო შემაფერხებელი ფაქტორია). მას შეუძლია პროცესის განხორციელების ერთ-ერთ ნაბიჯად დასახული მიზნის შესაბამისი რომელიმე საინტერესო ტექნოლოგიის შესწავლა-დაუფლება მოიაზროს. მაგალითისთვის გავიხსენებ საკუთარ სამუშაო პრაქტიკას, როდესაც ერთ-ერთი სასკოლო პროექტის დაგეგმვისას, მოსწავლეებთან ერთად, აქტივობის საბოლოო პროდუქტად შევარჩიეთ ბლოგი. თავდაპირველად, dictated.ge-ს მეშვეობით, მოსწავლეებისაგან დამოუკიდებლად გავეცანი ბლოგის შექმნისა და მოხმარების გზამკვლევს და შევქმენი ბლოგის საცდელი („შავად სამუშაო“) ვერსია, ხოლო შემდეგ იგივე გავაკეთე მოსწავლეებთან ერთად. დეტალურად გავარჩიე თითოეული ვიდეოგზამკვლევი, ვაკვირდებოდი მათ მიერ ბლოგის შექმნისა და მასზე მასალის განთავსების პროცესს. პროექტის საბოლოო ეტაპზე მოსწავლეებმა დამოუკიდებლად შეძლეს მათ მიერ მომზადებული ფოტო-ვიდეო და ტექსტური ნაშრომების ატვირთვა და წარდგენა ბლოგის მეშვეობით. აღსანიშნავია, რომ Blogger.com ნებისმიერ მსურველს აძლევს შესაძლებლობას მისთვის საინტერესო საკითხზე შექმნას საიტი.
სწავლება განსაკუთრებით ეფექტურია მაშინ, როდესაც პრაქტიკულ გამოცდილებას ეფუძნება. თანამედროვე მოზარდებს კი დღეს დიდი გამოცდილება აქვთ მოკლემეტრაჟიანი ვიდეოფილმებისა თუ კოლაჟების მომზადებისა. მასწავლებელს შეუძლია, ეს მომენტი ხელშემწყობ ფაქტორად აქციოს სიღრმისეული სწავლისათვის. აღნიშნულის ნათელსაყოფად კვლავ მოვიხმობ ჩემს სასკოლო პრაქტიკაში გამოცდილ მაგალითს. ოკუპაციის კვირეულის ფარგლებში, მოსწავლეებთან ერთად, მოვინახულე რეპრესირებულ მწერალთა მუზეუმი. მოსწავლეებმა დაათვალიერეს ექსპონატები, ყურადღებით მოუსმინეს გიდს, გააკეთეს შესაბამისი ჩანაწერები, მობილური ტელეფონის კამერით გადაიღეს სამუზეუმო სივრცეები და მასში წარმოდგენილი მრავალფეროვანი მასალა, შემდეგ კი CapCut-ის გამოყენებით მოამზადეს მოკლემეტრაჟიანი ვიდეოფილმი მუზეუმის შესახებ. CapCut წარმოადგენს ადვილად ხელმისაწვდომ შემოქმედებით პლატფორმას, რომელიც გვაძლევს ვიდეოფაილების რედაქტირებისა და მონტაჟის შესაძლებლობას (როგორც Windows-ის პროგრამაში, ისე Mac-ში, Android-სა და iOS-ზე).
ბოლო დროს ბიზნესის, მარკეტინგის, სოციალური მედიისა და განათლების სფეროში საკმაოდ პოპულარული ინსტრუმენტია Canva, რომელიც გამოირჩევა თემატური შაბლონების, დიზაინის ელემენტებისა და თვალისმომჭრელი ილუსტრაციების მრავალფეროვნებით. აღნიშნული ციფრული პლატფორმა საშუალებას აძლევს მასწავლებლებს, ერთი მხრივ, თავად შექმნან მიმზიდველი და საინტერესო სასწავლო რესურსები, ხოლო, მეორე მხრივ, თავიანთ მოსწავლეებს შესთავაზონ, როგორც სასწავლო ინსტრუმენტი. Canva-ს მეშვეობით შესაძლებელია საინფორმაციო ბროშურებისა და ბუკლეტების, ამა თუ იმ საკითხთან დაკავშირებული, ცნობიერების ასამაღლებელი პოსტერების შექმნა, ელექტრონული ჟურნალის მომზადება. პლატფორმაზე არსებული მზა შაბლონები, გრაფიკული გამოსახულებები, ილუსტრაციები და ფოტომასალები შინაარსობრივ საკმაოდ მრავალფეროვანია, ამდენად საიტის მომხმარებელს შესაძლებლობა აქვს თავისი მიზნის შესაბამისად აირჩიოს და გამოიყენოს ისინი საკმაოდ მარტივი ძიებით. პლატფორმის დაუფლება მოსწავლეებისთვის არაა მხოლოდ სასკოლო-საგანმანათლებლო გამოწვევა, არამედ ეს არის მომავალ პროფესიაში წარმატების მიღწევის გზა.
ციფრული ტექნოლოგიების განვითარებამ ტრადიციული სასკოლო-საგანმანათლებლო მეთოდოლოგია შეცვალა, შემოგვთავაზა რა მრავალფეროვანი შესაძლებლობები, ამასთანავე, მუდმივი თვითგანვითარების, სიახლეებისათვის თვალ-ყურის დევნებისა და მათი ათვისების საჭიროებაც ნათლად გამოკვეთა.
ლიტერატურა
ზგემი 2024, ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები, განახლებული დოკუმენტი https://mes.gov.ge/uploads/zgemi.pdf
ციფრული მოქალაქეობა 2022, მედიაწიგნიერების ვებგვერდი https://mediatsigniereba.ge/teachers/tsipruli-mokalakeobis-stsavleba
სასარგებლო ბმულები
Blogger.com – https://www.blogger.com/about/?bpli=1
capcut – https://www.capcut.com/my-edit
Canva – https://www.canva.com/
მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის ციფრული პორტალი http://www.ict.tpdc.ge/