ინტერვიუ დათო გორგილაძესთან
🔘 დათო, დედათქვენი მასწავლებელი იყო, ამიტომ პირველ შეკითხვაში, ერთდროულად, ორი თემა მინდა გავაერთიანო: რა გასწავლათ დედამ, როგორც მშობელმა და მეორე მხრივ, როგორც მასწავლებელმა, რაც დღემდე მოგყვებათ?
➖ დედამ განგებ თქვა უარი, ჩემი კლასის მასწავლებელი ყოფილიყო. უფრო სწორად კი, კლასის იმ განაყოფის, რომელშიც მე ვირიცხებოდი. მაშინაც კი, როცა ცხოვრებაში პირველ ნაბიჯებს ვდგამდი, მისი გადაწყვეტილება აბსოლუტურად გასაგები იყო ჩემთვის. მას სინდისი არ გაუშვებდა, მაღალი ნიშანი დაეწერა საკუთარი შვილისთვის და ვერც დაბალი ნიშნებისთვის გამიმეტებდა. ამიტომაც გვერდით გადგა და ჩემი სწავლის ამბავი საკუთარ კოლეგას მიანდო.
თუმცა მანანა ის ადამიანი არ იყო, რომლის ფიქრიც მხოლოდ მაღალ-დაბალ ნიშნებზე ხურდავდებოდა. შეფასება ხომ მოსწავლესთან ურთიერთობის მხოლოდ ზედაპირია. თუკი მასწავლებლის ერთადერთი იარაღი მხოლოდ ნიშანია და მას მოსწავლის დასასჯელად და დასაჯილდოებლად იღერებს, დიდი ვერაფერი მასწავლებელი ყოფილა. ცხადია, რომ არსებობდა უფრო მნიშვნელოვანი მიზეზი (ამას უკვე გვიან მივხვდი) — დედაჩემი არც შინ ცდილობდა ჩემთვის რაიმე ესწავლებინა. ის არ მაწვდიდა აქსიომებს, რომ რაღაც სწორია ან არასწორი. ახლა რომ ვიხსენებ, ჩემთვის ნათქვამი მისი წინადადებები, მეტწილად, კითხვითი იყო. ის ყოველთვის ტოვებდა სივრცეებს სხვა, ახალი შეკითხვებისა და ინტერპრეტაციებისთვის. ამით ჩვენი ურთიერთობა საინტერესო დიალოგს უფრო ემსგავსებოდა, ვიდრე სწავლებასა და შეგონებას. დეტალებზე დაკვირვება, მათი სხვადასხვა პრიზმიდან დანახვა და შეკითხვების დასმა — ალბათ ეს დამრჩა მისგან. შეგვიძლია ამას სიცოცხლის შუქისა და მისი ჩრდილების თანაბრად დაფასება დავარქვათ.
🔘 ერთგან დედას პედაგოგიურ საქმიანობას იხსენებთ და წერთ: „მანანასთვის არ არსებობდა ცუდი ბავშვი. ყველა კარგი იყო, რაღაცნაირად“. როგორ ფიქრობთ, რამდენად მნიშვნელოვანია მასწავლებლის უპირობო ნდობა მოსწავლისადმი?
➖ ხშირად ვეხუმრებოდი კიდეც, დაგიჭერენ, ხუთიანებს ასე რომ არიგებ-მეთქი. ამაზე ბრაზობდა. უფრო სწორად, გაკვირვებისგან ბრაზობდა. მისთვის გაუგებარი იყო ცუდი ბავშვის ცნება. დედაჩემი არ ცხოვრობდა და არ ფიქრობდა სკოლის ზარის დარეკვიდან მეორე ზარამდე. ის არ მიჯნავდა მასწავლებლობასა და ადამიანობას. მისთვის მთავარი სხვაში, განსაკუთრებით კი მოსწავლეში, ნათელი მხარეების ძიება იყო. ვერ სწავლობდა ლექსს? – სამაგიეროდ, კარგად თამაშობდა რაგბის; კარგად ვერ წერდა კარნახს? – სამაგიეროდ, თავაზიანი ახალგაზრდა იყო. კლასიკური გაგებით, ალბათ, მანანა ჯაფარიძე არ იყო კარგი მასწავლებელი, რადგანაც მისგან ყველა მოსწავლეს ვერ მიჰქონდა რუსული ენისა და ლიტერატურის ღრმა ცოდნა, მაგრამ, მეორე მხრივ, განა მხოლოდ ისაა სკოლის დანიშნულება, რომ ახალგაზრდა ადამიანს სხვა ენაზე დაწერილი საზეპიროებით გამოუჭედოს ტვინი?! იქნებ უფრო მაღალი მიზნებიც არსებობს?!
არ ვიცი, მე განათლების სპეციალისტი არ ვარ.
🔘 მასწავლებლის როლსა და გავლენაზე რომ ვისაუბროთ, რომელიც ზოგჯერ მთელ ცხოვრებას გვისაზღვრავს. როგორია თქვენს წარმოდგენაში კარგი მასწავლებელი?
➖ ცხოვრებასა და სკოლაშიც ადამიანები თავად ირგებენ როლებს, მაგრამ ყველა ვერ იქცევა ხოლმე საინტერესო პერსონაჟად, რომელიც სხვებში ინტერესს აღძრავს. მგონია, რომ მოსწავლე უსმენს (თუნდაც ცალი ყურით) მხოლოდ ისეთ მასწავლებელს, რომელიც თავადაა რაღაცით საინტერესო. ასეთ ადამიანებს შანსი ეძლევათ, რომ მოსწავლეების ყურადღება მიიქციონ, შეინარჩუნონ და ახალი საფიქრალი გაუჩინონ.
სწორედ მოსწავლისთვის საფიქრალის გაჩენა მგონია მასწავლებლის საქმე. ფიქრი იმაზე, რომ მთავარია ქმნიდე და მნიშვნელობა არ აქვს, ეს ქმნილება ჭანჭიკი იქნება, მიღება-ჩაბარების დოკუმენტი, ლამაზი გოლი, დასამახსოვრებელი როლი თუ მშვენიერი ლექსი. თუ შექმნის პროცესი ბედნიერებას განიჭებს და სხვისთვისაც სიკეთე მოაქვს, მაშინ გამარჯვებული ხარ.
🔘 ირგვლივ ძალიან ხშირად საუბრობენ წარმატებაზე, როგორც ცხოვრების მთავარ მიღწევაზე. ნებისმიერ მისალოც ტექსტშიც ეს სიტყვა აუცილებლად გაიჟღერებს ხოლმე. რა განაპირობებს მუდმივად ამ ცნებაზე ფიქრს ან რა არის ნამდვილი წარმატება?
➖ არ მომწონს, როცა მასწავლებლები მხოლოდ უმაღლეს მწვერვალებს მოუნიშნავენ ხოლმე მოსწავლეებს და მათზე უსწორებენ სამიზნეს. ეუბნებიან, რომ მხოლოდ იქამდე მიღწევა ჩაითვლება წარმატებად, სხვა არაფერი. გაწვალებს მერე ეს აზრი, მოსვენებას არ გაძლევს, ღამით არ გაძინებს. გამონახავ ძალას, შეუდგები გზას, დაგიცდება სადმე ფეხი ან სხვაგან წაგიყვანს ბილიკი, ვერ მიაღწევ და შეიძლება თავზე ჩამოგეშალოს წარმოსახვაში აშენებული; მიაღწევ და შეიძლება აღმოაჩინო, რომ ცხოვრება ამაში გალიე და სულაც არ გეძახდა ეგ მწვერვალი, სხვა ბორცვები გესიზმრებოდა.
ვერ გავრისკავ, წარმატების დეფინიციის ჩამოყალიბება ვცადო, მაგრამ დაახლოებით ასეთი რამ წარმომიდგენია: როცა მუდმივად პროცესში ხარ, ეს პროცესი სიამოვნებას განიჭებს შენ და სხვებისთვის, როგორც მინიმუმ, ზიანის მომტანი არ არის; როცა დიადი მიზნებიც გაქვს, მაგრამ პატარა-პატარა მიზნების მიღწევაც დაუძალებელ ღიმილს გიფენს სახეზე; როცა სავსე ცხოვრებით ცხოვრობ, გაქვს შინაგანი სიმშვიდე და, როგორც ალფრედ ჰიჩკოკი ამბობდა, წინ სუფთა ჰორიზონტია.
🔘 მინდა ქართულ საგანმანათლებლო სისტემასაც შევეხოთ. თქვენთვის, როგორც მშობლისთვის და ამავე დროს, ქვეყნის აქტიური მოქალაქისთვის, რა არის ის მთავარი პრობლემები, რომლებსაც ამ სისტემაში ამჩნევთ და რომელთა გამოსწორებასაც ისურვებდით?
➖ საგანმანათლებლო სისტემის პრობლემების ცოდნას ვერ დავიჩემებ და, შესაბამისად, ვერც მათი გადაჭრის გზები მეცოდინება. ჩემი მოსწავლეობიდან ბევრი წელი გავიდა და ამ მხრივაც მომიძველდა ცოდნა. ერთადერთი შანსი მაქვს, ორი-სამი სიტყვა ახალგამოჩეკილ სტუდენტებზე ზედაპირული დაკვირვების შედეგად ვთქვა, მათ ხომ ჯერ კიდევ მოჰყვებიან სკოლის აჩრდილები – ცოდნა, რომელსაც მტკიცებით ფორმაში აწვდიან და სადისკუსიო სივრცეებს არ უტოვებენ. როგორც ვხვდები, მასწავლებლები ჯერ კიდევ აცალკევებენ გენდერულად სტერეოტიპულ პროფესიებს, ეუბნებიან, რომ ესა თუ ის პროფესია ქალის ან კაცის საქმეა და ამით აბრკოლებენ საკუთარ მოსწავლეებს (მხოლოდ იქამდე, სანამ ისინი მიხვდებიან, რომ პროფესიების ქალისად ან კაცისად დაყოფა სისულელე და მავნებლურია); ვგრძნობ, რომ მასწავლებლების ნაწილი ცდილობს კონვეიერული პრინციპით იმუშაოს და სკოლიდან სტანდარტული პროდუქტი გაუშვას – მანქანა, რომელსაც ცოდნისა და საზეპიროების მონაცემთა ბაზა აქვს. ბევრი არ ცდილობს, მოსწავლისგან მოაზროვნე მოქალაქე შექმნას. რა თქმა უნდა, ეს ყველა სკოლასა და მასწავლებელს არ მიემართება. ალბათ სხვა ბევრი პრობლემაცაა, არ ვიცი.
🔘 ჩვენი ქვეყნის განვითარებისთვის დასავლეთთან ინტეგრაცია უმნიშვნელოვანესია, მათ შორის, ხარისხიანი განათლების ხელმისაწვდომობისთვის. თქვენგან, როგორც აქტიური მოქალაქისგან, საინტერესო იქნება ამ თემის გაშლა, რათა ახალ თაობას დავანახოთ, რა მასშტაბის მხარდაჭერასთან გვაქვს საქმე.
➖ ჩვენ „ვეფხისტყაოსნის“, მრავალხმიანობისა და ვაჟა-ფშაველას იდეების ქვეყანა ვართ, ბუნებითა და შინაარსით გახლავართ ევროპული ღირებულებებისა და ფასეულობების მატარებლები. რა თქმა უნდა, დასავლეთთან სრული ინტეგრაცია ამ ქვეყნის უმთავრეს მისიათაგანია. ევროპა ხომ მხოლოდ გეოგრაფია არ არის, ევროპა არის იდეა, რომელშიც ადამიანი გრძნობს თავისუფლებას და იაზრებს პასუხისმგებლობას. ყველა სიკეთესთან ერთად, ევროპა ხარისხიანი განათლების ხელმისაწვდომობაა. ცოტა რამ დაეხმარება საქართველოს ისე, როგორც ის ადამიანი, რომელიც ხარისხიან განათლებას მიიღებს და შემდეგ ამ ცოდნას საკუთარ ქვეყანას მოახმარს.
🔘 წლიდან წლამდე, იზრდება ევროპული და ამერიკული უნივერსიტეტებისგან დაფინანსებული ქართველი სტუდენტების რიცხვი. ამასთანავე, ბევრი ახალგაზრდა სარგებლობს საერთაშორისო პროგრამებით. როგორ შეაფასებდით ამ შესაძლებლობას?
➖ დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, როცა ამ ქვეყნის მოქალაქეებმა ისტორიული მტრისგან, რუსეთისგან გამოგვიხსნეს, დასავლურმა ქვეყნებმა მკაფიოდ დაგვანახეს მოყვრის მნიშვნელობა. სხვა რომ არაფერი იყოს (არადა, ძალიან ბევრია), მარტო საგანმანათლებლო პროგრამების, სწავლის დაფინანსებისა და საუკეთესო უნივერსიტეტებში მოხვედრის შესაძლებლობები რად ღირს. ეგ არის ქვეყნის განვითარების საძირკველი, განათლებული თაობაა ქვეყნის მთავარი მამოძრავებელი, დაუძლეველი ენერგია.
🔘 ორი საკითხი რომ გავაერთიანოთ: პროფესიული არჩევანის გაკეთებისას, რა იყო ის მთავარი ბიძგი, რომელმაც ჟურნალისტის პროფესიამდე მიგიყვანათ? და რას ურჩევდით ახალ თაობას, რა ნიშნით აირჩიონ საქმე, რომლის კეთებაც მთელი ცხოვრება ენდომებათ?
➖ მე ამბების მოყოლა მომწონდა. განსაკუთრებით კი ის მომენტები, როცა სინამდვილე და გამოგონილი ხვდებოდა ერთმანეთს, როცა ჩემი მეხსიერება და წარმოსახვა ერთდებოდა. ღრმა ბავშვობაშივე ჩავიფიქრე, რომ მწერალი გავხდებოდი. მაშინ მომეჩვენა, რომ სამწერლო საქმესთან ყველაზე ახლოს ჟურნალისტიკა იდგა. თან ისე დაემთხვა, რომ ავტორებს, რომელთა წიგნებიც მომწონდა, ჟურნალისტის განათლება ჰქონდათ ან ჟურნალისტობდნენ.
აღმოჩნდა, რომ თან შევცდი და თან – არა. ჟურნალისტიკა და ლიტერატურა სხვადასხვა რამ აღმოჩნდა. პირველში ფაქტია მთავარი, მეორეში — ფაქტებზე ამაღლება. თუმცა, საერთოც ბევრი აქვთ და, მათ შორის, მთავარი ამბავია. ამბავი, რომელსაც ვყვებით და იმის ცოდნა, თუ როგორ მოუძებნო ამ ამბავს თხრობისათვის საუკეთესო ფორმა ისე, რომ ბევრმა წაიკითხოს.
შეკითხვის მეორე ნაწილს რაც შეეხება… დრომ მიჩვენა, რომ მსგავსი რჩევები უმადური საქმეა. არ მინდა ვინმე დაიზაფროს და გადაწყვიტოს, რომ თუკი რაიმე პროფესიას აირჩევს, სიცოცხლის ბოლომდე უნდა მისდიოს მას. საბედნიეროდ, ეგ ის ასაკია, როცა ადამიანს შეცდომის დაშვების უფლება აქვს. არ მოეწონება ფაკულტეტი? – გამოიცვლის. მიხვდება, რომ სამაგისო არ არის? – სხვაზე გადავა.
მთავარი ალბათ ისაა, რომ გულის კარნახს დაუჯეროს. თუ რაიმე ძალიან აინტერესებს, თუ რაღაც შორიდან აღაფრთოვანებს და ახლოდან უნდა დაეუფლოს, ალბათ იმ საქმის სწავლას უნდა მოკიდოს ხელი. თუ არ გაამართლა და, როგორც მაღლა ვთქვი, ამით ქვეყანა არ დაიქცევა. თანამედროვე სამყაროში იოლად შეგიძლია პროფესიის შეცვლა.
🔘 დათო, „გორგილაძის აუტანელ სიმსუბუქეში“ ერთ-ერთი შესანიშნავი ინტერვიუ საქართველოს ეროვნული ნაკრების ნახევარმცველთან, გიორგი ქოჩორაშვილთან გქონდათ, რომელიც ახალი თაობისთვის მისაბაძი ფეხბურთელია. მის რომელ თვისებას გამოარჩევდით, რომელმაც გაცნობის შემდეგ განსაკუთრებით მოგხიბლათ?
➖ გიორგი ქოჩორაშვილთან ჩაწერილი ინტერვიუ ჩემთვისაც გამორჩეული იყო და გამიხარდა, რომ მაყურებლისთვისაც საინტერესო აღმოჩნდა. ყველაზე საინტერესო, რაც ამ ადამიანში დავინახე, ახალი ცოდნის შიმშილია. ცნობისმოყვარეობა, რომელსაც კი არ თრგუნავს, ახალისებს. ის მოედანსა თუ ცხოვრებაში დაშვებულ შეცდომებს ტრაგედიად კი არ აღიქვამს, არამედ შესაძლებლობად, რომ უკეთესი გახდეს.
🔘 თქვენს ტექსტებში ძალიან ხშირად ეხებით ქვეყანაში მიმდინარე სოციალურ თემებს. როგორც მწერალი, რას ცდილობთ ამ პრობლემების წინ წამოწევით?
➖ მე მგონია, რომ ტექსტი ასახავს იმას, რაც ჩვენ გარშემო ხდება – კარგსაც და ცუდსაც. ბუნებრივია, პერსონაჟების ცხოვრებისა და მოქმედების ფონზე, სოციალური თემებიც ამოტივტივდება ხოლმე. ისინი ხომ სტერილურ გარემოში არ ცხოვრობენ, ჩვენი ოჯახის წევრების, მეგობრების, ნათესავების, თანამოქალაქეების ანარეკლები ან აჩრდილები არიან.
🔘 ახალ თაობაზე რას იტყოდით?
➖ არ ვიცი, სინამდვილეში არსებობს თუ არა თეთრი შური. შესაძლოა, შურიანი ადამიანების მოგონილი ტერმინია, საკუთარი თავების გასამართლებლად. მოკლედ, თუ თეთრი შური არსებობს, გამოდის, რომ ასე მშურს მათი თავისუფლების განცდისა და სილაღის; იმის, რომ არ ეთაკილებათ თქმა – „არ ვიცი“; სვამენ კითხვებს და თუ პასუხი ვერ გაიგეს, არც ამის თქმის მოერიდებათ. თავისუფალი ადამიანები არიან… და თუ თეთრი შური არ არსებობს, ესე იგი შავი შურით მშურს.
🔘 მისაბაძი ქართველი…
➖ სხვათა შორის, ახალ თაობაში ისიც მომწონს, რომ ისინი ავტორიტეტებს არ აღიარებენ. აფასებენ ადამიანთა ნათელ მხარეებს და თუ ბნელი დაუნახეს, ამასაც მოურიდებლად ამბობენ. ამის ფონზე, მისაბაძ ადამიანებზე საუბარი განწირულია სადღეგრძელოობისთვის.
მოდი, უფრო იმ ქართველებზე ვიტყვი, ვისზეც ვისურვებდი, რომ მოსწავლეებმა უფრო მეტი გაიგონ – ნიკო ნიკოლაძესა და დიმიტრი ყიფიანზე.
🔘 მწერლები, რომლებმაც თქვენზე წარუშლელი შთაბეჭდილება დატოვეს…
➖ ეგეთი ბევრი იყო. ყველაფერი ჟიულ ვერნით დაიწყო. აღმაფრთოვანებდა მის მიერ აღწერილი ტექნოლოგიური პროგრესი და პერსონაჟების ერთობლივი გარჯა საერთო საქმისთვის. მერე იყო დიუმა – ვერავინ დამაჯერებდა, რომ ერთ-ერთი მუშკეტერი არ ვიყავი. მართალია, დაშნა ხისა მქონდა… მარკ ტვენი – დღემდე ვმეგობრობ ტომ სოიერთან.
მერე ამათ სხვა საკითხავი და საფიქრალი დაემატა: მარკესი, ფუენტესი, ლიოსა, კენ კიზი, კორტასარი, კლდიაშვილი, ვაჟა-ფშაველა, ჯავახიშვილი, დინო ბუცატი, ისმაილ კადარე… ნუ ჩამომათვლევინებთ.
🔘 ერთი ლექსი, ერთი მოთხრობა, ერთი ფილმი…
➖ ყმაწვილკაცობაში ზვიად რატიანის ლექსმა მომხიბლა – „ნეგატივი 20 წლის შემდეგ“. სამწუხაროდ, დღესაც ცოცხალია მაგ ლექსის შინაარსი.
მოთხრობას რაც შეეხება, „პოლკოვნიკს არავინ სწერს“ იყოს. საოცარი სიზუსტე, უმაღლესი სამწერლო ოსტატობაა.
ფილმი? – იყოს „ვიღაცამ გუგულის ბუდეს გადაუფრინა“. ამ სურათით გავიცანი მილოშ ფორმანი და აღმოვაჩინე, რომ უკეთესი ნამუშევრებიც აქვს.
ესაუბრა მელანო კობახიძე
