დედაჩემი სკოლაში მუშაობდა, დეიდაჩემი — საჯარო ბიბლიოთეკაში. მე მოსწავლე ვიყავი და, ნათლიაჩემიც, დედაჩემივით — მასწავლებელი. ასეთი ბედი დამყვა ბავშვობიდან, საითაც არ უნდა გამეხედა, სადაც არ უნდა მივსულიყავი, ყველგან წიგნი მხვდებოდა.
წიგნის ყდამ რა ჰქმნა?
ჩემი ბავშვობის წიგნების გახსენება ქართული ხალხური ზღაპრებიდან უნდა დავიწყო. ერთიანი კრებული კი არ იყო, თითოეული ზღაპარი ცალ-ცალკე, თხელ წიგნებად იყო გამოცემული. ფერადი, ილუსტრირებული. ამ ქართული ზღაპრებიდან გამორჩეულად „გვრიტი“ დამამახსოვრდა, უფრო სწორად კი – მისი ყდა.
მოდი, ჯერ ზღაპრის შინაარსს გაგახსენებთ. დედა ფრინველები ხომ ყოველთვის დიდ გასაჭირში არიან ხოლმე ჩვენს ზღაპრებში. ჰოდა, ამ გვრიტსაც ბუდიდან ბარტყებს მოჰპარავს ერთი ოხერი გლეხი. დედა გვრიტი, ცხადია, ტირის და დარდობს. ბოლოს გადაწყვეტს „რკინის ქალამანი ჩაიცვას“ და შვილები იპოვოს. სხვა ზღაპრების მსგავსად, აქაც რამდენჯერმე მეორდება: „გზად შემოხვდა ეს“, „გზად შემოხვდა ის“… საბოლოოდ, მის დასახმარებლად, ფრიად მრავალფეროვანი საზოგადოება შეიკრიბება: მამალი, მახათი, ვირი და ფილთაქვა. ფილთაქვა ხომ იცით? ქვასანაყი. მე, პირადად, მაგ წიგნით გავიცანი ეგ სიტყვა.
რას ვამბობდი? ჰო: მამალი, მახათი, ვირი და ფილთაქვა. შეიძლება, დახმარების სურვილით ანთებული რომელიმე პერსონაჟი გამომრჩა კიდეც ჩამონათვალში და აქვე ვეტყვი: ბოდიში მომითხოვია, მეგობარო. პატარაც აღარ ვარ, დავიწყება მეპატიება…
ჰოდა, მოკლედ, ბოლოს ყველანი ერთად დაესხნენ თავს იმ გლეხს და მისი მოპარული ბარტყები გალიიდან გაათავისუფლეს.
ახლა მთავარი – ყდა. ყდაზე ეხატა ეს გლეხი, რომელიც საერთოდ არ შეესაბამებოდა გლეხის ჩემეულ წარმოდგენას. ბოროტი კაცი იყო, თავმოტვლეპილი და დიდცხვირა, გადმოკარკლული თვალებით, მაგრამ ეგ არაფერი. მთავარი ამ ამბავში ის იყო, რომ ამ ბოროტ კაცს ბარძაყში დიდი მახათი ჰქონდა ჩარჭობილი, სისხლი მოსჩქეფდა და კაცს ტკივილისგან სახე ჰქონდა დამანჭული. ისე შემეცოდა, ისე ძალიან შემეცოდა, რომ ყოველღამ, ძილის წინ წარმოვიდგენდი, როგორ ვაცლი ამ მახათს, როგორ უმშვიდდება აწითლებული სახე, შავი თმა-წვერი ამოსდის და ნამდვილ, კეთილ გლეხად გადაიქცევა.
პატარა ვიყავი, მაგრამ ამ ჩემმა აკვიატებულმა ფიქრმა ასეთ კითხვასთან მიმიყვანა: უნდა შევიცოდოთ თუ არა „ბოროტები“? მაშინ ვფიქრობდი, რომ – არა და ძალიან მრცხვენოდა, რომ „უკადრებელი ვიკადრე“ და ეს ოხერი ბოროტი კაცი შევიცოდე.
მერე და მერე მივხვდი, რომ თანაგრძნობა მას უფრო სჭირდება, ვინც, ერთი შეხედვით, ამას „არ იმსახურებს“. იმასაც მივხვდი, წიგნებმა შეიძლება პირდაპირ არ გითხრან სათქმელი, მაგრამ ფიქრი დაგიტოვონ და ამ ფიქრის გზაზე შენი, საკუთარი ბილიკის გაკვალვაში დაგეხმარონ.
აღსარება
ჩვენ ხომ გულწრფელი ადამიანები ვართ, არა? ჰოდა, გამოგიტყდებით, კარგა ხანს ასტრიდ ლინდგრენი, ჟღერადობის გამო, კაცი მეგონა. რა ვქნა, არც ინტერნეტი იყო მაშინ და არც ავტორის ფოტო ჰქონდა ჩემი ბავშვობის წიგნის ყდას.
მას შემდეგ რამდენი ახალი, ლამაზი გამოცემა გამოვიდა და მე მაინც დღემდე ის ძველი მიყვარს. თეთრ ფონზე ჟღალთმიანი, მხიარული გოგო ეხატა, ფერადი რგოლით ხელში. რგოლს გარეთ, აქეთ-იქიდან, ბიჭუნა და კარლსონი იღიმოდნენ მორიდებულად, რგოლის შიგნით კი ეწერა:
„ასტრიდ ლინდგრენი
სახურავის ბინადარი კარლსონი, პეპი გრძელიწინდა.“
პეპისაც და კარლსონსაც ყველანი კარგად იცნობთ, ისიც იცით, რომ მათი არშეყვარება შეუძლებელი ამბავია. ზოგადად, ასტრიდის პერსონაჟები ისეთები არიან, ბავშვობაში ვერ ჩატოვებ, დიდობაშიც ფრაზა-ფრაზა გახსოვს იმათი ამბები. მე, მაგალითად, არა მხოლოდ მახსოვს, ვიყენებ კიდეც ყოველდღიურობის გასაფერადებლად. მაგალითად, ერთხელ, შვილები მურაბაგადასმული ბლინებით ვასაუზმე და რაკი სკოლაში აგვიანდებოდათ, ისე გაცვივდნენ სახლიდან, არ მაკოცეს.
მე რა გავაკეთე? კარი გამოვაღე და დავიყვირე: „ბლითებს მიირთმევთ, ხუთკრონიანის გადახდა კი არ გინდათ!“ გამიმართლა, სადარბაზოში მეზობლები რომ არ იყვნენ.
თუმცა, მწერლებს ისედაც უხილავი იარლიყი გვაქვს აკრული: „თავისებური“. ჩვენგან ვის რა გაუკვირდება?
აი, დედამიწაზე ხომ უამრავი ადამიანია, ვისაც უამრავი ვინმესთვის უწყენინებია, მაგრამ ბოდიშის მოხდა უჭირს. მე კიდე, გავივლი-გამოვივლი, ხან პერსონაჟებს გავძახებ გულში, ხან – ავტორებს.
– ეჰეი, ასტრიდ! ხომ მაპატიებ, კაცი რომ მეგონე? ვიცი, იყურები ახლა საიდანღაციდან და მიღიმი, ხომ ასეა? აღიარე. ისე, თუ სულ ასე გვიყურებ ხოლმე, ამ ამბავსაც დაინახავდი:
ერთ წვიმიან ღამით, სოფელში ყოფნისას, შვილები მივაძინე თუ არა, ეზოში ჩავედი. ის ვარდები გახსოვს, ასტრიდ? თეთრი და წითელი, ძველი ჟანგიანი სარწყავით რომ მოვრწყე ბედნიერმა. თითქოს რა შუაშია, მაგრამ მაგ ამბის ხათრით მაინც უნდა მაპატიო. ხომ მაპატიებ, ასტრიდ?
საიდუმლო სხვენი
ბავშვობაში ზაფხულს ყოველთვის სოფელში ვატარებდი. სოფელი კიდე ძალიან ჯადოსნურ ალაგას მაქვს, ჰერეთში, კახში. იქ ყოფნა ძალიან ჰგავდა წიგნში შესვლას და ცხოვრებას. ქალაქში აუხდენელი ოცნებების ახდენა სოფელში იოლად გამომდიოდა. მაგალითად, ერთ ზაფხულს, ბებია-პაპას თანხმობით, ეზოში 12 უპატრონო ძაღლი მყავდა შემოკედლებული.
მოკლედ, სოფელში ყველაფერი მქონდა/მყავდა საინტერესო ცხოვრებისთვის: 12 ძაღლი, ბევრი ხე (აქედან ყველაზე განსაკუთრებული – თუთის დიდი ხე , ფუღურო-სამალავით), ორიოდე მეგობარი ბავშვი და პატარა საოჯახო ბიბლიოთეკა. მართალია, ბიბლიოთეკაც ჩემი სამეგობროსავით მწირი იყო, მაგრამ ყოველ ზაფხულს სიამოვნებით ვკითხულობდი ყველაფერს ხელმეორედ.
სიამოვნებითო კი ვამბობ და კაცმა რომ თქვას, არც ვტყუი, მაგრამ თან რაღაც უცნაური, ქრონიკული წყურვილის მსგავსი შეგრძნებაც დაყვებოდა ამ უსასრულო გადაკითხვას.
მოგვიანებით, ეს წყურვილი დოჩანაშვილის რომანით „სამოსელი პირველი“ მოვიკალი. ეს იყო სრულიად განსხვავებული ემოციის მომტანი, სხვა განზომილებაში გადამყვანი წიგნი. მისი წაკითხვის შემდეგ მჯეროდა, მეტი რომც აღარაფერი წამეკითხა, მაინც აღარასდროს „მომწყურდებოდა“.
საბედნიეროდ, შევცდი. წიგნიდან დიდი ემოციის მიღების წყურვილი ხორციელი წყურვილივითაა, სანამ ცოცხალი ხარ, არასდროს მთავრდება და მადლობა ღმერთს, რომ ასეა. როცა გწყურია, ერთ ადგილას ვერ ჩერდები, ხავსს არ იკიდებ. დგები და წყაროს საძებნად მიდიხარ. ის კი, ვინც ეძებს, აუცილებლად პოულობს. გინდ წყარო იყოს, გინდა – წყაროსავით წიგნი.
დოჩანაშვილით აღფრთოვანება მოგვიანებით მოვიდა, მანამდე კი აი, სოფელში ვარ და როგორც სათავგადასავლო რომანებშია, სულ შემთხვევით, სახლის სხვენზე ხის დიდ სკივრს მივაგენი. მართალია, ამ სკივრში განძის მისაგნები რუკა არ იდო, მაგრამ ძველისძველი წიგნები და ჟურნალები კი ელაგა. იმ დღიდან ეს სხვენი ჩემი საიდუმლო სამალავი გახდა.
ავყვებოდი ხის ჭრიალა კიბეს, ავანთებდი ფანარს, გადავშლიდი წიგნს და ნახევრად წაშლილ სიტყვებს საკუთარ ფანტაზიასაც ვახმარდი, რომ აზრი გამომეტანა. შესანიშნავი სავარჯიშო იყო გონებისათვის. თუმცა მაშინ ამაზე არ მიფიქრია.
ამწუთას ვერც ერთი იმ წიგნისა და ჟურნალის სახელს ვერ ვიხსენებ, მაგრამ ზედმიწევნით კარგად მახსოვს დანესტილი ფურცლების სუნი. საჩვენებელმა თითმა კი ის შეგრძნება დაიმახსოვრა, გადაფურცვლისას ხორკლს რომ აიკრავდა ხოლმე უნებურად.
ჩემი აზრით, მხოლოდ ის წიგნები კი არ უნდა გვახსოვდეს, მხოლოდ იმ წიგნებზე კი არ უნდა ვლაპარაკობდეთ, რომლებისგანაც ცოდნა, სიტყვები გამოგვყვა, არამედ მათზეც, რომლებმაც დიდობაში განსაკუთრებული შეგრძნებები გამოგვაყოლეს.
ბავშვობის ზაფხულებიდან ბევრი წლის შემდეგ ისევ დავბრუნდი ამ იდუმალ, მტვრიან სხვენზე, ოღონდ ამჯერად უკვე მარტო კი არა, იმდროინდელი ნათიას ტოლ გოგოსთან და ბიჭთან, ჩემი წიგნის „სხვა სკოლის“ პერსონაჟებთან ერთად. ჩვენ სამმა: ლულუმ, ლეომ და უჩინარმა მემ ერთად ვიპოვეთ მთავარი წიგნი, რომელმაც ჯაჭვივით გამოიბა მთელი თავგადასავალი.
„სხვა სკოლა“
რაკი „სხვა სკოლა“ ვახსენე, მოგიყვებით მასზეც, ოღონდ ამ წიგნის დაწერის შემდეგ იმდენი ამბავი მოხდა, წიგნმა იმდენი მოზარდი გამაცნო და დამამეგობრა, აღარც კი ვიცი, „სხვა სკოლაზე“ საუბრისას წიგნის დაწერის პროცესის ამბავს უნდა ვყვებოდე თუ დაწერის შემდგომს.
მე ისეთ პერიოდში მქონდა მოზარდობა, არაფერი საინტერესო რომ არ ხდებოდა. ყველა დღე იყო ერთნაირი და მუქი, მუქი, ფერებჩამორეცხილი.
დიდობაში გადავწყვიტე, რომ მე თვითონ გამომეგონებინა სკოლა, სადაც არაფერი არ იქნებოდა ჩვეულებრივი. სადაც ყოველდღე რაღაც ახალი და უჩვეულო მოხდებოდა.
„სხვა სკოლა“ მართლაც უჩვეულო სკოლა გამოვიდა. აქ უწიგნებო სწავლებაა და უცნაური გაკვეთილები უტარდებათ. მაგალითად – ადეკვატური რეაქციების გამოწრთობის გაკვეთილი.
რაზეა წიგნი? ურთიერთობებზე, თავგადასავალზე, სკოლაზე, მეგობრობაზე, სიყვარულსა და რწმენაზე. იმაზე, რომ შენ – ერთ უბრალო, ჩვეულებრივ ბავშვს – შეგიძლია უამრავი ადამიანის ცხოვრება, მომავალი შეცვალო. იმაზე, რომ შენ – ერთ რიგით მასწავლებელს – შეგიძლია უამრავი ადამიანის ცხოვრება შეცვალო.
„სხვა სკოლაზე“ მუშაობა, წინა წიგნებზე მუშაობისგან განსხვავებულ გარემოში მომიწია. „თბილისი – წიგნის მსოფლიო დედაქალაქის“ ფარგლებში ქართველი მწერლების სარეზიდენციო პროგრამა გამოცხადდა. სხვა მწერლებთან ერთად მეც მივიღე მონაწილეობა კონკურსში, გავგზავნე პატარა მონაკვეთი მომავალი რომანიდან და ჩემდა სასიხარულოდ, გაიმარჯვა. ორი კვირით გუდაურში გამიშვეს, რომ მშვიდად მეწერა.
ღმერთო, რა ბედნიერებაა, როცა არანაირი საოჯახო საქმე შენ არ გევალება. მთელი ეს ორკვირიანი, სიზმარივით ცხოვრება ეს იყო:
– როგორ გეძინა, ნათი, თავოჩემო? ადე, ატმის წვენი მოსვი და დაჯექი, წერე. აჰ, დაიღალე? გადი, გეთაყვა, მთაში გაისეირნე. მოხვედი? შემოდი, სოიის სოუსში დამარინადებული დინოზავრის კანჭის წვნიანი ჭამე და წერე. ნამდვილი სამოთხე იყო, გეფიცებით.
წიგნის წერა მოგვიანებით, თბილისში დავასრულე და გამომცემლობა „ინტელექტმა“ გამოსცა. უამრავმა მოსწავლემ, მშობელმა და მასწავლებელმა შეიყვარა. მადლობელი ვარ ამ სიყვარულისთვის.
მოიშინაურე!
არსებობს საბავშვო წიგნები და წიგნები დიდებისთვის. ისეთი წიგნებიც არსებობენ, დიდთან დიდები რომ არიან და პატარებთან – პატარები. აქედან შეხედავ – ზღაპარია, იქით გამოხედავ – ცხოვრების ფილოსოფია. ასეთი წიგნები განსაკუთრებით უნდა გიყვარდეს, ასეთი წიგნები გაზეთში გამოსაქვეყნებელი წერილის წერისას ბოლო, გემრიელ ლუკმად უნდა მოიტოვო.
ამ წიგნს პერიოდულად ვუბრუნდები. ამ წიგნის პერსონაჟებს მხოლოდ ფურცელზე და ოთახის მცენარეების ქოთნებზე კი არა, სახლის კედლებზეც ვხატავ, მართლა. ფოტო თუ ვიპოვე, აუცილებლად დავურთავ ამ წერილს. მანამდე ვინ იფიქრებდა, სინათლის ჩამრთველი ნამდვილი უფლისწული თუ აღმოჩნდებოდა?!
…და თუ ჩემს ახირებას ვინმე გაიკვირვებს, თუ გაოცებული ჩამეკითხება და მხრებს აიჩეჩავს, ვერაფერს გაიგებს, გამეფიქრება ხოლმე: „დიდები მართლა უცნაური ხალხია…“
თუ ისე მოხდა, რომ ეგზიუპერის, უფრო სრულად კი, ანტუან დე სენტ-ეგზიუპერის „პატარა უფლისწული“ აქამდე არ წაგიკითხავს, აუცილებლად მოიშინაურე. მოიშინაურე და მერე დახატე ხოლმე. გინდ ზურგით მსხდომი უფლისწული და მელია, გინდ პლანეტაზე ამოსული ბაობაბი, ან სულაც სპილო, რომელიც გველმა გადაყლაპა, სულ ერთია. მთავარია, ერთი წაკითხვის მერე არ მიატოვო, რადგან:
„შენ ვალდებული ხარ იზრუნო მასზე, ვინც მოიშინაურე“.
