„ვეფხისტყაოსანი“ მრავალმხრივ საინტერესო ნაწარმოებია, თუნდაც იმიტომ, რომ ერთსა და იმავე საკითხზე მოსწავლეებს განსხვავებული ინტერპრეტაციები უჩნდებათ, ამჯერად მათ დავარ-ქაჯზე იმსჯელეს, ბუნებრივია, გავაცანი ყველა წერილი, რომლებიც ინტერნეტსივრცეში ამ დროისათვის იყო ხელმისწვდომი აღნიშნულ თემაზე. გთავაზობთ ორი მათგანის საპირისპირო მოსაზრებას.
მაია გვიჩია
ფოთის ილია ჭავჭავაძის სახელობის №5 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი
◊ ◊ ◊
შოთა რუსთაველის უკვდავი პოემა „ვეფხისტყაოსანი“ ქართული ლიტერატურის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ძეგლია, რომელიც შუა საუკუნეების იდეალებს, რაინდულ ღირსებასა და სიყვარულის ძლევამოსილებას ასახავს. ეს ნაწარმოები მრავალფეროვანი პერსონაჟებით გამოირჩევა. თითოეულ მათგანს კი საკუთარი სიმბოლური დატვირთვა გააჩნია.
ჯერჯერობით ჩემთვის ნაკლებად მოსაწონი პერსონაჟიც კი, თავის მხრივ, საკმაოდ უნიკალური და უცნაურია. ერთი შეხედვით, ის მზრუნველი მამიდაა, ნესტანის აღზრდის პასუხისმგებლობა სწორედ მას ერგო. ზოგმა შეიძლება ჩათვალოს კიდეც, რომ მან თავი შესწირა ძმიშვილს, მაგრამ, ვფიქრობ, მაშინ კარგად არ იცნობთ პერსონაჟის ქვეტექსტს. მცირე გადახვევა გავაკეთოთ და გავიხსენოთ სიუჟეტი: ფარსადანი, ინდოეთის გაერთიანებული ტახტის მეფე, შეიძლება ითქვას, რომ ორ შეცდომას უშვებს: 1. ნესტანს ქაჯეთიდან გამოთხოვილ დაქვრივებულ დას მიაბარებს გასაზრდელად, 2. სასიძოდ ხვარაზმელი უფლისწული მოჰყავს. ნესტანი, დავარის ერთგვარი მოწაფე და ოჯახის წევრი, მოულოდნელად გააბამს რომანს ტარიელთან, ასევე ინდოეთის ტახტის მემკვიდრესა და ლაშქრის მხედართმთავართან. ფარსადანის არცთუ ისე წარმატებული ნაბიჯის გამო კი ორი, თავიდან ყურებამდე სიყვარულით გაჟღენთილი სატრფო, ერთობისთვის ბრძოლასა და უფლისწულის მკვლელობას განიზრახავს. მათი აზრით, როცა უფლისწულს მოაკვდინებენ, მეფე ტახტს ნესტანსა და ტარიელს გადასცემს და სამართალიც იზეიმებს, ე.ი. „ქმნა მართლისა სამართლისა ხესა შეიქმს ხმელსა ნედლად“. ამ ამბის უდავოდ კარგი დასასრული იქნებოდა, დავარი რომ არ არსებობდეს, ეს დაუნდობელი მამიდა, ეგოიზმის სიდიადით აღსავსე. მოდით, ტექსტს მივყვეთ, მას შემდეგ, რაც ფარსადანი იგებს, რომ ნესტანმა და ტარიელმა ეს საშინელი გეგმა დასახეს და განახორციელეს, გადაწყვეტს, რომ სამეფო სისხლი უნდა დაიღვაროს და ნესტანის აღზრდით იმედგაცრუებული, თავის დას არჩევს დასასჯელად, სახელმწიფოებს შორის ომის თავიდან ასაცილებლად მას სხვა გზა, უბრალოდ, არ რჩება. გაბრაზებული ქალი, ნამდვილად რომ „ქაჯი“, შურს იძიებს ნესტანზე, შეურაცხყოფს, სცემს და, მას სამუდამო სატანჯველად, ზღვაში უშვებს მონებთან ერთად.
ცალკე აღნიშვნის ღირსია მისი სახელი. დავარი ბერძნული მითოლოგიით ენათესავება ჰეკატეს, რომელიც მაგიური ცოდნის მფლობელია. დავარიც სწორედ ქაჯეთთან, მაგიურ ხალხსა და საბერძნეთთანაა დაკავშირებული, მასში „ღვთის მტერი“ იმალება. თავისი ბოროტი სული გამოავლინა, როდესაც ნესტან-დარეჯანი – მზე წაართვა ინდოეთს და „სიბნელე“ მოუტანა ქვეყანას. დავარმა სამარადჟამო ტყვეობა უწილადა სიყვარულისთვის მებრძოლ ახალგაზრდა ქალს. ზღვა მხატვრულ ტექსტებში, მითოსსა და რელიგიაში ბოროტების საუფლოდ ითვლება, რადგან ის მრისხანე და დაუნდობელია, სასიცოცხლოდ უვარგისი. პარალელის გავლება კარგად შეიძლება ჩვენ მიერ განხილულ პერსონაჟთან, მას არ გააჩნია ურთიერთგაგებისა და მიმტევებლობის უნარი, საკუთარ სისხლსა და ხორცს სწირავს სასიკვდილოდ. დავარი ქვრივი, უიმედო ქალია. შეიძლება, ცხოვრებამ გახადა ასეთი, შეიძლება, ბუნება საერთოდაც არ შესცვლია. მთავარი ისაა, რომ მამიდამ „მურმანის ეკლის“ როლი მოირგო და ბოროტება ჩაიდინა. ზოგი თვლის, რომ მან ძმა დისმკვლელის სირცხვილისა და ცოდვისაგან იხსნა, მე კი არ ვეთანხმები ამ მოსაზრებას. პირველ რიგში, ეს ხომ ის ადამიანია, ვინც საკუთარი ძმისშვილი გაწირა. თქვენი აზრით, ეს ბოროტი, გაშმაგებული ადამიანი იფიქრებდა იმაზე, ძმისთვის სირცხვილი როგორ აეცილებინა? დავარი ამბობს: „უბრალო ვარ, იცის ღმერთმან სახიერმან,“ – როგორ ფიქრობთ, ის ნამდვილად „მორწმუნეა“? თუკი მის რწმენაში ეჭვი გეპარებათ, მეც აბსოლუტურად გეთანხმებით, დავარმა ხომ თავი მოიკლა, უდიდესი ცოდვა ჩაიდინა, ყურადღება არ მივაქციოთ ამ შემთხვევაში იმ ფაქტს, რომ შური იძია და მიჯნურნი დააშორა.
დაბოლოს, დავარის ქმედება ნამდვილად არ იყო არც ღირსების დაცვა და არც თავგანწირვა. ის არ ყოფილა კეთილი მამიდა, რომელიც ოჯახის სიწმინდისთვის იბრძოდა. პირიქით, მან, თავისი შურისძიებითა და ქაჯური ხასიათით, ნესტან-დარეჯანი სასიკვდილოდ გაიმეტა და, საბოლოოდ, საკუთარი თავი იმავე განგების მსხვერპლად აქცია.
ნინი ბიგვავა
Xა კლასის მოსწავლე
◊ ◊ ◊
სულ რამდენიმე თვეა, რაც შევაბიჯე „ვეფხისტყაოსნის“ ჯადოსნურ სამყაროში, ბევრი რამ გავიგე და წინ კიდევ უფრო მეტი მელის. ეს პოემა თავისი არსით, შინაარსით, მესიჯებით და მისტიკურობით თავბრუდამხვევია მკითხველისთვის, ერთი ეპიზოდის ეფექტი ჯერ არ არის გასრულებული ბოლომდე, შთაბეჭდილებიდან ვერ გამოვსულვართ, რომ უკვე მეორე, უფრო მეტად გასაოცარი მოდის, პერსონაჟები ხომ ყველა თავისებურია, ორიგინალური ისტორიებითა და განცდებით, გრძნობებითა და მიზნებით. არ აქვს მნიშვნელობა, რომელხარისხოვანი გმირია, ყველას აქვს ადგილი მკითხველის გონებაში. არც ერთს არ ტოვებს ავტორი ისე, რომ არ გაგვიჩნდეს კითხვები ან უფრო მეტის გაგების სურვილი მათზე. დასვენებაზე ხშირად ვკამათობთ, განსაკუთრებით, ქართულის გაკვეთილამდე ან შემდეგ… ახლა კი, მინდა თითქოსდა რამდენიმე თავში გაუჩინარებულს, მაგრამ ძალიან მნიშვნელოვანს, დავარს შევეხო. „დავარ იყო და მეფისა, ქვრივი ქაჯეთს გათხოვილი, მას სიბრძნისა სასწავლებლად თვით მეფემან მისცა შვილი“. როგორც ვხედავთ, ეს ქალი ერთი ქაჯი ვინმე უნდა იყოს, სხვა სახელმწიფოში გათხოვილი და დაქვრივების შემდეგ შინ დაბრუნებული, გამოთხოვილი. მაგრამ, არის კი მისი როლი ასეთი მცირე? დავარი ხომ ის ქალია, მეფის ერთადერთი ქალიშვილი რომ ცემით დაალურჯა, ზღვაში ყუთით მოისროლა და ბოლოს თავი მოიკლა. პირველადი დაკვირვებით, ალბათ, ყველას ბრაზი მოგვივა მასზე. მეც თავიდან გავბრაზდი, მერე გამიკვირდა და ბოლოს მივედი დასკვნამდე, რომ მამიდა დავარი სულაც არ არის ანტაგონისტი. პირიქით, მას იმდენად ღრმა მისია აქვს, როგორც პერსონაჟს, რომ ბევრისთვის გაუგებარიც კია მისი შინაგანი პორტრეტის წარმოდგენა. დავაკვირდეთ, ის მკაცრად მოექცა ნესტანს, უდანაშაულო კაცის სისხლით ხელის გასვრისთვის. ჭეშმარიტად, მსგავსი მოპყრობა შენი გაზრდილისა და,ზოგადად, ადამიანის მიმართ დაუშვებელია, მაგრამ მას ჰქონდა წყრომის საკმარისი მიზეზი. არც მისი ძმა აღმოჩნდა ის, რასაც ელოდა და არც ნესტანი, მან იცის, რომ საკუთარმა ძმამ გასცა დავარის მოკვლის ბრძანება სამეფო სისხლის ზღვევისთვის, ვის არ გააშმაგებს ეს ყოველივე? ბოლოს კი, თავისი ძმის სახელის დასაცავად, უფუნქციოდ დარჩენილი, სიცოცხლეს მოისწრაფავს, თავსაც იკლავს. თუმცა თვითონაც გაკვირვებულია, რა გააკეთა ისეთი, სასიკვდილო განაჩენი რომ გამოუტანა მეფემ, ამიტომაც სვამს კითხვებს ნესტანთან: „არ ცუდად მომკლავს ჩემი ძმა, რა გიყავ რა გაქმნევინე?“ თითქოს უმადურობით გულდაწყვეტილი ადამიანი ჩივის მკითხველის წინაშე. არადა მთავარი მისია ხომ მისთვის ეს იყო, აღეზარდა ნესტანი სამეფო კარის წესების შესაბამისად, სიკვდილის წინ სიცოცხლეგასაწყინარებული, ეულად მიტოვებული, გებრალება. დავარი ჩემთვის მაგიური, ძლიერი, ჭკვიანი და მისტიკური ქალის სიმბოლოა, ერთ-ერთი ყველაზე დასამახსოვრებელი პერსონაჟი პოემაში. არც საკუთარ ცხოვრებაში გაუმართლა,არც ძმაში, არც აღზრდილში, რომელიც მისი ცხოვრების მამოძრავებელი ძალა იყო, ყველაფერთან ერთად ის ძალიან ტრაგიკულია, ვინ იცის,რამდენ ტკივილს, დარდსა და სევდას იტევს, გაუხარელი ცხოვრების აჩრდილი ხომ არასოდეს შორდება მას, იდუმალებით მოცულია და გამოცანასავით ამოუცნობი… ეკა შარაშიძე, კრიტიკულ წერილში, მსგავს რამეს ამბობს: „ქალი გრძნეული, ბოროტი და ცოდვილი თუ ერთგული და პასუხისმგებლობის უდიდესი გრძნობით სავსე პიროვნებაა, რომელიც თავისი აღზრდილის შეცდომაზე სიცოცხლით აგებს პასუხს“. სწორედ ესაა ჩემი სათქმელიც. და მაინც, ბოლოს ვინ არის დავარი? და? მამიდა? ქაჯი? ბოროტი? კეთილი? ამ აზრებისა და კითხვების გაჩენის გამოა ზუსტად ის მნიშვნელოვანი. დავარი, თავისი არსებითა და აზრებით, სამუდამოდ რჩება პოემაში, როგორც ქალი, რომლის ყოველი ნაბიჯი მკითხველს ახალ იდეას უჩენს და აშკარად აიძულებს იპოვოს პასუხი კითხვაზე, ვინ არის დავარი?
