თავისუფალ უნივერსიტეტში გაიმართა საჯარო ონლაინ ლექცია „განათლების უფლება პანდემიის პირობებში“, სპიკერი იყო სახალხო დამცველის მოადგილე ეკატერინე სხილაძე. თემის აქტუალობიდან გამომდინარე, ლექცია ძალიან ბევრ მნიშვნელოვან საკითხს მოიცავდა. დღეს იმ ძირითად აქცენტებზე გავამახვილებთ ყურადღებას, რაც, ჩვენი აზრით, მკითხველისთვის საინტერესო იქნება.
ლექცია განათლების უფლებაზე მსჯელობით დაიწყო, ზოგადად, რა არის განათლების უფლება, რა შინაარსს მოიცავს და რა ვალდებულებებს აკისრებს სახელმწიფოს. ძირითადი ნაწილი კი, პანდემიის პერიოდში განათლების სისტემაში განვითარებულ მოვლენებს დაეთმო — რამდენად მოქნილი იყო განათლების სისტემა და რამდენად მომზადებული შეხვდა სახელმწიფო ამ გამოწვევას, სამართლიანი იყო თუ არა სასწავლო დაწესებულებებთან მიმართებით მიღებული გადაწყვეტილებები და, რა უცნაურადაც უნდა მოგეჩვენოთ, პანდემიის პოზიტიური მხარეც კი აღინიშნა, მართალია ერთადერთი, მაგრამ ერთმნიშვნელოვნად პოზიტიური.
ეკატერინე სხილაძის საუბარი, ჩვენთვის საინტერესო საკითხების მიხედვით, ქვეთავებად დავყავით (რა თქმა უნდა, ტექსტიც შემოკლებულია) და გთავაზობთ განსჯისთვის. კარგი იქნება, თქვენს მოსაზრებებსაც თუ გაგვიზიარებთ (გამოგვიგზავნეთ საგაზეთო წერილები) პანდემიის პირობებში, მარტიდან დღემდე, განათლების სისტემაში მიმდინარე პროცესებზე.
განათლების უფლება
განათლების უფლება ადამიანის უფლებების განუყოფელი შემადგენელი ნაწილია და მისი განხორციელება პრაქტიკაში აისახება ადამიანების კეთილდღეობაზე, მათი ცხოვრების ხარისხზე, თანასწორობის მდგომარეობაზე და დამოუკიდებლად ცხოვრების შესაძლებლობებზე, რადგან მჭიდრო კავშირი აქვს დასაქმებასთან, შემოსავლების არსებობასთან, გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მონაწილეობასთან. განათლების უფლება არ არის ცალკე მდგომი, თვითმყოფადი უფლება, მას გარკვეული გარანტიები და სახელმწიფოს მხრიდან აღსრულებისთვის საჭირო ღონისძიებების გატარება სჭირდება. ყველა სახელმწიფოს, მათ შორის საქართველოს, აქვს ვალდებულებები როგორც საერთაშორისო, ისე ადგილობრივ დონეზე, ხელი შეუწყოს განათლების უფლების მისაწვდომობას ყველა მოქალაქისთვის, განურჩევლად მათი მდგომარეობისა, თანასწორობის პრინციპების დაცვით.
სახელმწიფოს როლი
სახელმწიფოს როლზე საუბრისას რამდენიმე მიმართულება უნდა განვიხილოთ:
პირველი, ეს არის საგანმანათლებლო სივრცეების არსებობა — სახელმწიფო აქტიურად უნდა ქმნიდეს და უზრუნველყოფდეს საგანმანათლებლო სასწავლო სივრცეებს ქვეყანაში.
მეორე მიმართულება ხელმისაწვდომობაა, რაც თავის თავში სხვადასხვა ასპექტს მოიცავს, კერძოდ, სასწავლო-საგანმანათლებლო სივრცეები ეკონომიკურად და ფიზიკურად მისაწვდომი უნდა იყოს და დისკრიმინაციისგან დაცლილი.
რას გულისხმობს ეკონომიკური მისაწვდომობა? საქართველოს მაგალითზე თუ განვიხილავთ, საბაზო და საშუალო განათლება უფასოა საჯარო სკოლებში, ასევე, სახელმწიფო უზრუნველყოფს განათლების, უმაღლეს საფეხურზე, საგრანტო დაფინანსებას. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საქართველო არის სახელმწიფო, რომელიც უზრუნველყოფს განათლების უფლების მისაწვდომობას ეკონომიკურ ჭრილში.
ფიზიკურ მისაწვდომობაზე როდესაც ვსაუბრობთ, ძალიან მნიშვნელოვანია გეოგრაფიული მისაწვდომობა, ასევე, სხვადასხვა საჭიროების მქონე ადამიანების მისაწვდომობა, რაც, ცხადია, განათლების უფლების განხორციელების განუყოფელი ნაწილი უნდა იყოს. ახალი კორონავირუსის პანდემიის პირობებში, სახელმწიფოს როლი და ვალდებულება, ყველაზე მეტად, წამოიწია მისი მოქნილობის თვალსაზრისით — რამდენად მოერგო ქვეყანაში შექმნილ სოციალურ თუ სხვა ტიპის საჭიროებებს. ალბათ, ამ პანდემიამ დაგვანახა, რომ განათლების უფლების განხორციელებაში სახელმწიფოს როლი, ყველაზე მეტად, სწორედ ამ ჭრილში გამოჩნდა, რამდენად მოქნილი და მზად იყო ის მსგავსი კრიზისისთვის.
რამდენად მომზადებული შეხვდა სახელმწიფო ამ ცვლილებას
ახალი კორონავირუსის პანდემიამ გლობალურ დონეზე მიაყენა შოკი და დარტყმა განათლების სისტემას. საერთაშორისო მონაცემებით, ერთ მილიარდზე მეტი მოსწავლე და სტუდენტი აღმოჩნდა განათლების მიღმა სწორედ პანდემიის გამო. ვხედავთ იმასაც, რომ არსებითია განსხვავება განვითარებულ, მაღალი შემოსავლების მქონე ქვეყნებსა და დაბალი შემოსავლის ქვეყნებს შორის. კვლევები ცხადყოფს, რომ ამ პანდემიის გამო, განათლების უფლების ჭრილში, დაბალი შემოსავლების ქვეყნებში, მოსწავლეებისა და სტუდენტების 99% დაზარალდა. საქართველო, ცხადია, ამ ქვეყნების რიგშია. რაც ეხება განათლების ხარისხს ჩვენს ქვეყანაში, განათლების მისაწვდომობას, თანამედროვე ინოვაციური მეთოდების გამოყენებას ზოგადი განათლების საფეხურზე, ამ მხრივ, წლების განმავლობაში, იყო სისტემური ხასიათის გამოწვევა და პრობლემა. ცხადია, პანდემიამ ეს ვითარება უფრო მეტად გაამძაფრა და უფრო ნეგატიურად აისახა სხვადასხვა საჭიროებისა და მოწყვლადობის მქონე ჯგუფებზე, რომლებიც, განათლების უფლების განხორციელების თვალსაზრისით, პანდემიამდე პერიოდშიც აწყდებოდნენ პრობლემებს.
სამწუხაროდ, არ გვაქვს დამაიმედებელი პროგნოზები, ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ შემდეგი წელი გაცილებით რთული იქნება განათლების სისტემისთვის, რადგან პანდემიამ, ერთი მხრივ, ეკონომიკური ზარალი და ზიანი მიაყენა ქვეყნებს, ხოლო მეორე მხრივ, აისახა იმაზე, რომ განათლების დაფინანსების მიმართულებით, გარკვეულწილად, სახელმწიფოების პოლიტიკა შეიცვლება. ხალხის გაღარიბებასთან ერთად, უფრო მეტი მოსწავლე თუ სტუდენტი მიატოვებს სწავლას. გაეროს ექსპერტები შიშობენ იმასაც, რომ განათლება, შესაძლოა, აღარ იყოს პრიორიტეტთა შორის, როდესაც მოსახლეობა საბაზისო საჭიროებების დაკმაყოფილებაზე იქნება ორიენტირებული.
ძირითადი გამოწვევები
პირველი — ინტერნეტზე მისაწვდომობა და კომპიუტერის ფლობა, საქართველოში, პანდემიამდე პერიოდშიც საკმაოდ დიდი გამოწვევა იყო, მაგალითად, ჩვენ ვიცით, რომ საქართველოს მოსახლეობის 20%-ს არ აქვს წვდომა ინტერნეტზე და დაახლოებით, 64%-ს აქვს კომპიუტერზე წვდომა. შეიძლება ითქვას, რომ 80%, ვისაც ინტერნეტზე აქვს წვდომა, მცირე არ არის, მაგრამ მნიშვნელოვანია რა დანიშნულებით იყენებს საქართველოს მოსახლეობა ინტერნეტს (ან იყენებდა პანდემიამდე), ძირითადი არის სოციალურ ქსელებში ურთიერთობა, ინტერნეტი თითქმის არასდროს არ გამოიყენებოდა სასწავლო მიზნებისთვის.
მეორე — სასწავლო ინფრასრუქტურა, ხშირ შემთხვევაში, არ არის მორგებული თანამედროვე ტექნოლოგიებს, არ გვაქვს ადაპტირებული სისტემები და საგანმანათლებლო პროგრამები, პროფესიონალთა კვალიფიკაცია და ცოდნაც გამოწვევად რჩება. სახალხო დამცველის აპარატში პედაგოგებიც მოგვმართავდნენ, შიშობდნენ, რომ შეიძლება სამსახურიც კი დაეკარგათ, რადგან არ ფლობდნენ უნარ-ჩვევებს ელექტრონული სწავლების მიმართულებით, არ გაუვლიათ სპეციალური გადამზადება. ისინი მოულოდნელად აღმოჩნდნენ ახალი რეალობის წინაშე, როდესაც სასწავლო პროგრამა, გეგმები მთლიანად უნდა გადაეწყოთ ონლაინ სწავლებაზე, მაშინ, როდესაც კომპიუტერის, ინტერნეტის გამოყენების ელემენტარული უნარ-ჩვევები არ ჰქონდათ. ეს ყველაფერი, ცხადია, გავლენას ახდენს როგორც სწავლების ხარისხზე, ასევე სწავლებაში ჩართული მოსწავლეებისა და სტუდენტების რაოდენობაზე.
ძალიან მნიშვნელოვანი იყო, რომ ეს პერიოდი გამოყენებული ყოფილიყო სწორედ პროფესიონალთა გადამზადებისთვის, ასევე მოსწავლეების მზაობის შექმნისთვის, თუმცა, სამწუხაროდ, ახალ სასწავლო წელს იმავე გამოწვევის წინაშე ვდგავართ — არასაკმარისი უნარ-ჩვევები, არასაკმარისი წვდომა ინტერნეტსა და კომპიუტერულ საშუალებებზე. ეს იწვევს იმას, რომ საქართველოში მოსწავლეებისა და სტუდენტების ნაწილი ფორმალურად არის ჩართული საგანმანათლებლო პროცესში, რადგან, ერთი მხრივ, მათი აკადემიური მოსწრება და ჩართულობის ხარისხი არადამაკმაყოფილებელია და, მეორე მხრივ, ადამიანების დიდი ჯგუფი სწავლების მიღმა გვრჩება.
მესამე — ყველაფერი საკმაოდ სპონტანურად დაიწყო, თითქოს პროცესში ყალიბდებოდა პრაქტიკა, ვტესტავდით გარკვეულ მიმართულებებს, თუმცა ეს არ აღმოჩნდა ეფექტური რიგი ჯგუფებისთვის, მაგალითად, შშმ ბავშვები, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საგანმანათლებლო სივრცის მიღმა დარჩნენ, მიუხედავად მათი ფორმალური ჩართულობისა საგაკვეთილო პროცესში (ვსაუბრობ ზოგადი განათლების საფეხურზე). ეს იყო დამოკიდებული თითოეული მასწავლებლის ინდივიდუალურ პასუხისმგებლობაზე, გამოძებნიდა თუ არა ის რაღაც სხვა, ალტერნატიულ გზებს იმისთვის, რომ ყველა საჭიროების ბავშვი ეფექტურად ჩართულიყო საგანმანათლებლო პროცესში. ცხადია, ეს ეხებოდა უნივერსიტეტებსაც, რომლებიც ასევე, თავიანთი შეხედულებების ფარგლებში, წყვეტდნენ, როგორი პოლიტიკა ექნებოდათ ამ მიმართულებით.
დაბოლოს, სკოლებში სანიტარიულ-ჰიგიენური ნორმების დაცვის პრობლემა გვქონდა. რეალურად, დღეს, ძალიან ბევრი სკოლაა საქართველოში, სახალხო დამცველის მონიტორინგის შედეგების მიხედვით, სადაც არ არის წყალი (ვირუსის პრევენციისთვის კი მთავარი რეკომენდაცია ხელების ხშირი დაბანაა); არ არის სოციალური დისტანციის დაცვის შესაძლებლობა უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებში (რიგ შემთხვევებში), რადგან გადატვირთულია სასწავლო სივრცეები, აუდიტორიები და მაშინ სხვანაირი პრინციპი უნდა მოეფიქრებინათ იმისთვის, რომ სტუდენტობის მობილობა შემცირებულიყო. დღეს უმაღლესი განათლების საფეხურზე, ონლაინ რეჟიმში ვრჩებით, რადგან ვერ იქნა უზრუნველყოფილი ოპტიმალური გეგმის შემუშავება.
საერთაშორისო პრაქტიკა
შევხედოთ რამდენიმე ქვეყნის მაგალითს და ვნახოთ, იქნებ საქართველოსთვის რომელიმე იყოს რელევანტური:
შვედეთი საკმაოდ აქტიურად განიხილება ყველა სივრცეში. შვედეთმა საერთოდ არ დახურა სკოლები და ჩვეულ რეჟიმში აგრძელებდა ფუნქციონირებას. თუმცა, ისიც ვიცით, როგორი მაღალი იყო იქ კორონავირუსის შემთხვევების რიცხვი.
იაპონიის მაგალითი განიხილება, როგორც ძალიან კარგი პრაქტიკის, რადგან მათ სკოლებსა და უმაღლეს დაწესებულებებში მონაცვლეობითი დასწრება დანერგეს. ეს გულისხმობდა იმას, რომ ერთ დღეს ნახევარი კლასი ესწრებოდა, ნახევარი — მეორე დღეს, დღე გამოშვებით, მონაცვლეობით დადიოდნენ სკოლაში. ასევე, ისინი ძალიან მკაცრად იცავდნენ პირბადისა და სხვა დამცავი საშუალებების ტარების წესებს, მათ შორის, სოციალურ დისტანცირებას სასკოლო სივრცეებში.
ჩემთვის ძალიან საინტერესო იყო ურუგვაის მაგალითი, სადაც სკოლები მხოლოდ სხვადასხვა საჭიროების მქონე ბავშვებისთვის გაიხსნა, კერძოდ, მათთვის, ვინც, სხვადასხვა მიზეზის გამო, ვერ ახერხებდა ონლაინ დისტანციურ რეჟიმში ჩართვას. გაიხსნა, ასევე, სოფლად მდებარე მცირეკონტინგენტიანი სკოლები, სადაც მობილობაც მცირეა.
რა იქნებოდა საქართველოსთვის იდეალური გამოსავალი? შესაძლოა, საქართველოსთვის, სწორედ ურუგვაის მაგალითი განვიხილოთ ერთ-ერთ საბაზისოდ, როგორც საინტერესო მაგალითი. ალბათ, მნიშვნელოვანია, გავითვალისწინოთ გაეროს რეკომენდაციები და სტრატეგიის განსაზღვრა დაეფუძნოს უწყებებს შორის კოორდინაციას, ასევე, ამ საკითხის გადაწყვეტისას, დაინტერესებული პირების მაღალ მონაწილეობას, ესენი უნდა იყვნენ მშობლები, სტუდენტები, დაინტერესებული პირები სხვა წრეებიდან, ისინი, ვისზეც რეალურად აისახება ამ სწავლების შედეგები. როდესაც ვერ ხერხდება ონლაინ სასწავლო პროცესში მოსწავლის თუ სტუდენტის ჩართვა, ალტერნატიული ზომები უნდა იყოს მოფიქრებული.
ისევ მსოფლიო სტატისტიკას რომ მივუბრუნდეთ, სტუდენტების და მოსწავლეების 31% აღმოჩნდა ონლაინ სწავლების მიღმა (ინტერნეტთან წვდომის, სიღარიბის თუ სხვა ბარიერების გამო), დაახლოებით, 463 მილიონი სტუდენტი და მოსწავლე, მსოფლიო მასშტაბით. ჩვენს ქვეყანაში ისედაც გვაქვს სწავლის მიტოვების პრობლემა, მათ შორის ზოგად საფეხურზე, ამიტომ ალტერნატიული მეთოდები უნდა შევთავაზოთ ამ ჯგუფებს, გავიმეორებ, შესაძლოა, ურუგვაის მაგალითზე.
პრობლემები ინკლუზიური განათლების მიმართულებით
როგორც უკვე აღვნიშნე, ყველაზე მეტად, პანდემიის გამო, საქართველოში, დაზარალდნენ სსსმ და შშმ ბავშვები, ასევე სიღარიბეში მცხოვრები ბავშვები, რომელთაც გარკვეული პრობლემები აქვთ.
საქართველოში არაერთი პრობლემა იკვეთება, ზოგადი განათლების საფეხურზე, ინკლუზიური განათლების მიმართულებით (პანდემიამდე პერიოდშიც). ეს ეხება განათლების ხარისხს, რამდენად მორგებულია მოსწავლეზე ინფორმაცია, რასაც სკოლის ფარგლებში იღებს და რამდენად ითვალისწინებს მის ინდივიდუალურ საჭიროებებს; ეხება ფიზიკური სივრცის ადაპტირებას, უფრო მეტად სასწავლო მასალის ადაპტირებას. პანდემიის დროს დავინახეთ, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვები, ფაქტობრივად, ვერ ჩაერთნენ ონლაინ დისტანცირებულ სწავლებაში, რადგან მათთვის, რიგ შემთხვევებში (შესაძლოა ფსიქოსოციალური საჭიროების მქონე ბავშვებში), ეს დამატებით სტრესთან იყო დაკავშირებული; სხვა ტიპის შესაძლებლობის შეზღუდვის მქონე ბავშვებისთვის შესაბამისი ინფორმაციის მიწოდება არ იყო ყველა შემთხვევაში მორგებული მათ შესაძლებლობებს (სათანადო მასალების ადაპტირება და ონლაინ სივრცეზე მორგება) და გამართლებული. მხოლოდ ინდივიდუალური შემთხვევები გვქონდა, როდესაც მასწავლებელი, თავისი ძალისხმევით, ალტერნატიულ სივრცეებს იყენებდა ამისთვის.
ძალიან საინტერესო პროექტი დაიწყო პანდემიის დროს — ტელესკოლა, სადაც საზოგადოებრივ მაუწყებელზე გადაცემები გაკვეთილების სახით გადაიცემოდა, თუმცა, როდესაც შშმ ბავშვების მშობლებს ვესაუბრებოდით, ამბობდნენ, რომ ბავშვები ტელეგაკვეთილებს გარკვეული პერიოდი უყურებდნენ, თუმცა შემდეგ მათთვის ეს მოსაწყენი ხდებოდა, კონცენტრირების ხანგრძლივობიდან გამომდინარე, არ იყო მორგებული მათ საჭიროებებს და ა.შ. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ შშმ ბავშვები ფაქტობრივად, საგანმანათლებლო საჭიროებების დაკმაყოფილების მიღმა აღმოჩნდნენ.
ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ პანდემიის გავლილი პერიოდი ჩვენთვის იყოს, როგორც ნასწავლი გაკვეთილი, რომ ჩვენი შემდგომი საქმიანობა, ცხოვრება ამ ნასწავლი გაკვეთილის შესაბამისად დავგეგმოთ. ჩვენ ხომ არ გვაქვს იმის ილუზია, რომ შემდეგ წელს დავუბრუნდებით სასწავლო სივრცეებს და ფიზიკურ სივრცეში შეგვეძლება სწავლების გაგრძელება, ამიტომ ვფიქრობ, რომ განსაკუთრებული ყურადღება უნდა გამახვილდეს ინკლუზიური განათლების მოდულების შექმნაზე, გაკვეთილების ფორმატების მორგებაზე. ამ ბავშვების ინდივიდუალურ საჭიროებებს უნდა ვუპასუხოთ.
პანდემიის პოზიტიური მხარე
ერთადერთი პოზიტიური, რაც პანდემიამ მოგვცა, თუ შეიძლება, რომ ასე ითქვას, არის ის, რომ საქართველოში, გარკვეულწილად, დაიწყო ინოვაციური მიდგომების დანერგვა საგანმანათლებლო სივრცეში. ახლა საწყის ეტაპზე ვიმყოფებით და ვიმედოვნებ, რომ შემდეგ წელს უფრო კარგი მაგალითებით შეგვეძლება საუბარი და არა მხოლოდ პრობლემებზე. პანდემიისგანაც უნდა ვისწავლოთ რაღაც და ალბათ ეს არის, რასაც ახლა ვსწავლობთ, რომ 21-ე საუკუნეში, ციფრულ სამყაროში, აუცილებელია ინოვაციური მეთოდები როგორც ზოგად, ასევე პროფესიულ და უმაღლეს საგანმანათლებლო საფეხურებზე.
რა შეიძლება გაკეთდეს მასწავლებელთა დასახმარებლად
გაეროს აქვს ძალიან საინტერესო რეკომენდაციათა პაკეტი, რომელიც 2020 წლის აგვისტოში მომზადდა. ერთ-ერთი მიმართულება ეხება სწავლების პოზიტიური მეთოდების დანერგვას და, ზოგადად, სწავლების მდგრადობის უზრუნველყოფას. განსაკუთრებით ხაზგასმულია პროფესიონალთა შესაძლებლობების გაძლიერება. დღეს დიდი ყურადღება უნდა ეთმობოდეს მასწავლებელთა საინფორმაციო-საკომუნიკაციო უნარ-ჩვევების გაძლიერებას. ჩემი აზრით, სამინისტრომ მხარდამჭერთა ჯგუფები უნდა შექმნას მასწავლებლებისთვის, რომლებსაც რეალურად აქვთ პრობლემები, საკომუნიკაციო საშუალებების გამოყენების და წვდომის მიმართულებით, მათი უნარ-ჩვევების ამაღლების, შესაძლებლობების გაძლიერების და მხარდაჭერის მიმართულებით. მათ შიში კი არ უნდა ჰქონდეთ, რომ ამის გამო სამსახურს დაკარგავენ, არამედ — მხარდაჭერის იმედი იმ შემთხვევაში, თუ აღიარებენ, რომ მსგავსი ტიპის საჭიროება აქვთ.
ასევე მნიშვნელოვანია, მომზადდეს საბაზისო კვლევა და რეალურად დავინახოთ ის საჭიროებები, რომლებიც როგორც პედაგოგებს, ისე მოსწავლეებს აქვთ. ინდივიდუალური საჭიროებების კვლევა უნდა ჩატარდეს — რომელ რეგიონში, რომელ მუნიციპალიტეტში, რა ტიპის გამოწვევებთან გვაქვს საქმე, რომ სახელმწიფოს პასუხი ამ გამოწვევებზე იყოს შესაბამისი, პროაქტიული და არა სპონტანური ან რეაქტიული (როდესაც პრობლემა გამოჩნდება, წავიდეთ და მოვაგვაროთ). მაგალითად, საქსტატის მონაცემებით, თბილისში ყველაზე მაღალია კომპიუტერულ საშუალებებთან წვდომა, ყველაზე დაბალი კახეთის რეგიონშია. მსგავსი კვლევებიც გვჭირდება, რომ გავაანალიზოთ მონაცემები, სად არის ყველაზე დიდი საჭიროება, შესაბამისად, რა შეიძლება გაკეთდეს ამ საჭიროების მოსაგვარებლად. გაეროს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი რეკომენდაციაც ასეთია, რომ შევძლოთ საგანმანათლებლო სივრცეების მდგრადობის უზრუნველყოფა, შევძლოთ იქ მომუშავე პერსონალის გაძლიერება.
ძალიან მნიშვნელოვანი ელემენტია მონიტორინგი, შეფასება, რამდენად ეფექტურად ხორციელდება დისტანციური სწავლება, ხომ არ აქვს მას ფორმალური ხასიათი და რამდენად არის მართლაც განათლების მიმცემი მოსწავლეებისა და სტუდენტებისთვის.
გამოწვევა, რომელსაც შემდეგ წელს ველით
ერთ-ერთი გამოწვევა, რასაც ჩვენ შემდეგ წელს ველით, არის დაფინანსების შემცირება განათლების სფეროზე, რადგან პრიორიტეტი იქნება ჯანდაცვა და სხვა მიმართულებები, რამაც შესაძლოა გამოიწვიოს განათლების სფეროში ფინანსების მობილიზების სიმწირე. ამიტომ, ვფიქრობ, დღესვე უნდა დავიწყოთ როგორც ადგილობრივ, ასევე საერთაშორისო დონეზე გარკვეული რესურსების მობილიზება. თუ არ გვექნება საჭიროებების რუკა, თუ პრობლემები არ გვექნება იდენტიფიცირებული, რომ, პირობითად, კახეთში გვჭირდება 200 მასწავლებლის გადამზადება, თბილისში — 50-ის, ცხადია, გაგვიჭირდება რესურსების მობილიზებაც და დონორული თუ სხვა ტიპის მხარდაჭერა. მნიშვნელოვანია, მსგავსი ტიპის საჭიროებები ჯერ შევისწავლოთ და შემდეგ დავფიქრდეთ, გვაქვს თუ არა რესურსი და სამინისტროს ფარგლებში მოხდეს ამის უზრუნველყოფა თუ გარკვეული მხარდაჭერაა საჭირო.
ცხადია, სახალხო დამცველი მსგავს პროცესებში ყოველთვის არის ხოლმე ჩართული და ჩვენ, სხვადასხვა ტრენინგების შეთავაზებით, ვცდილობთ მასწავლებლების ცნობიერების ამაღლებას. მაგრამ შეგახსენებთ, რომ საკმაოდ დიდ რაოდენობაზე ვსაუბრობთ — საქართველოში 2 082 მხოლოდ საჯარო სკოლაა, ცხადია, პედაგოგების რაოდენობა ძალიან დიდია და რთული იქნება მათი დაფარვა, თუმცა, ეტაპობრივად, შესაძლებელია გარკვეული ღონისძიებების ორგანიზება.
გაეროს რეკომენდაციები
უმთავრესი რეკომენდაცია — სახელმწიფომ თვალი მიადევნოს და მიჰყვეს ვირუსის გავრცელებას. ერთი მხრივ, შეძლოს ვირუსის პრევენცია იმგვარად, რომ ხელი არ შეუშალოს საგანმანათლებლო პროცესის ორგანიზებას; მეორე მხრივ კი, სკოლების თუ უმაღლესი დაწესებულებების გახსნის პროცესი იყოს ინკლუზიური — ინდივიდუალურ საჭიროებებთან მიმართებით შეფასდეს, სად შეიძლება სწავლის გაგრძელება საკლასო ოთახებსა და აუდიტორიებში, სად — არა. ვფიქრობ, ყველაზე გამართლებული იქნება ინდივიდუალური მიდგომა — ეპიდემიოლოგიური რისკების შეფასებაზე დაყრდნობით, ამა თუ იმ რეგიონში, სწავლის განახლება ან დისტანციურ რეჟიმზე გადასვლა.
ცხადია, საქართველოში ყველგან ვირუსის გავრცელების ერთნაირი სურათი არ არის — გვაქვს ცხელი წერტილები, ასევე რეგიონები, სადაც ძალიან მცირეა ვირუსის გავრცელება, შესაბამისად, ერთიანი მიდგომა, სასწავლო დაწესებულებებთან დაკავშირებით, შეიძლება გამართლებული არც იყოს. ურუგვაის მაგალითი რომ ვახსენე, იქ სწორედ ასეთი მიდგომა იყო, სასწავლო დაწესებულებები არ დახურულა სოფლებში, მცირეკონტინგენტიან სკოლებში, სადაც ვირუსის გავრცელების მაღალი რისკები არ იყო. მათ, ასევე, შეძლეს, სსსმ ადამიანებისთვის, დისტანციურის მიღმა, ფიზიკურ სივრცეში სწავლება შეეთავაზებინათ, რაც, ცხადია მობილობას შეამცირებდა, რადგან სსსმ პირებზე საუბრისას, ძალიან მცირე კონტინგენტი (ალბათ თითოეული სკოლის 3-5%) იგულისხმება.
გაეროს რეკომენდაციების მიხედვით, მჭიდრო კავშირი უნდა იყოს ჯანდაცვის სპეციალისტებსა და საგანმანათლებლო სივრცის სპეციალისტებს შორის, რომ სასწავლო პროცესის განახლება თუ შეზღუდვა დაკავშირებული იყოს ეპიდემიოლოგიურ რისკებთან და საკითხი ინდივიდუალური მიდგომით წყდებოდეს. საგანმანათლებლო სივრცეების განტვირთვისთვის, ალბათ, უფრო ეფექტური მეთოდების მოფიქრება შეიძლებოდა, ვიდრე მეექვსე კლასის ჩათვლით სკოლაში სიარული და მაღალ კლასებში — არა. ესეც იმავე საგანმანათლებლო საჭიროებების მიხედვით უნდა შეფასდეს, რომელ კლასებშია გარდაუვალი, რომ, მაგალითად, პრაქტიკული მეცადინეობებისთვის იაროს სკოლაში ბავშვმა და რომელ კლასებში არ დგას ამის საჭიროება. უნივერსიტეტების შემთხვევაშიც, პრაქტიკული, ლაბორატორიული სამუშაოების ჩასატარებლად სპეციალური გაიდლაინები უნდა შემუშავდეს, როგორ მოხდება ამ ტიპის სამუშაოების ორგანიზება.
განათლების სისტემის მოქნილობა
გაეროს ერთ-ერთი რეკომენდაციაა, რომ განათლების სისტემა უნდა იყოს უფრო მოქნილი. რა იგულისხმება ამ რეკომენდაციაში? განათლების სისტემის მოქნილობა ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პრინციპია, როდესაც განათლების უფლებაზე ვსაუბრობთ და ეს გულისხმობს შექმნილ სოციალურ თუ სხვა ტიპის საჭიროებებზე სახელმწიფოს მორგების უნარს. მაგალითად, როდესაც ქვეყანაში ჩნდება პანდემია და იქმნება ჯანმრთელობის რისკები, რამდენად მოქნილია ჩვენი განათლების სისტემა იმისთვის, რომ, პირობითად, მეორე დღესვე გადავერთოთ და დავიწყოთ სწავლება. ან, ვთქვათ, რომელიმე რეგიონში დღეს არ გვაქვს კორონავირუსის გავრცელების მაღალი მაჩვენებელი, მაგრამ ხვალ რომ გაჩნდება, რამდენად მოქნილია რეგიონში არსებული საგანმანათლებლო დაწესებულებების ინფრასრუქტურა, ადამიანური რესურსები იმისთვის, რომ ახალ რეალობას მოვერგოთ.
მეორე მხრივ, მოქნილობა მოწყვლადობის მატარებელი ჯგუფების საჭიროებებზე მორგებასაც გულისხმობს, ესენი არიან: სოციალურ-ეკონომიკური პრობლემების მქონე სტუდენტები და მოსწავლეები, შშმ პირები, გოგონები, რადგან გენდერული ასპექტი განათლების უფლების განხორციელებას ყოველთვის ახლავს (ჩვენი ტიპის ქვეყანაში ამის საჭიროება, სამწუხაროდ, ყოველთვის არის), დევნილები, კონფლიქტის შედეგად დაზარალებულები, მიგრანტები, რომელთაც სხვა ტიპის სოციალური საჭიროებები აქვთ. რამდენად არის მზად ჩვენი საგანმანათლებლო სივრცე, რომ, ერთი მხრივ, მოერგოს ამ ადამიანების სოციალურ საჭიროებებს და მეორე მხრივ, პანდემიის კვალდაკვალ გაჩენილ რისკებს უპასუხოს სათანადო მოქნილობით — გადავიდეს ონლაინ რეჟიმზე ან დაბრუნდეს ფიზიკურ სივრცეში, შექმნას ალტერნატიული სწავლების მეთოდები და სხვ.
სამომავლო გეგმები
აუცილებლად დავაკვირდებით რამდენად დაცულია სანიტარიულ-ჰიგიენური ნორმები იქ, სადაც სწავლება ფიზიკურ სივრცეში წარიმართება. როგორც გითხარით, ეს ძალიან დიდი გამოწვევაა საქართველოს სკოლებში (დაახლოებით, 100-მდე სკოლა იყო, რომელსაც წყალი საერთოდ არ მიეწოდებოდა). ასევე, გეგმაში გვაქვს, რომ შევაფასოთ ინკლუზიური განათლების პროცესი იმ სასწავლო დაწესებულებებში, სადაც ონლაინ დისტანციური სწავლება მიმდინარეობს. ჩვენი მთავარი ამოცანაა, ვნახოთ რამდენად ხელმისაწვდომია ეს გარემო და არის თუ არა დისკრიმინაციისგან დაცული, ხომ არ გვრჩება გარკვეული სოციალური ჯგუფები ამ პროცესის მიღმა, მათი სოციალური საჭიროებების გამო. აუცილებლად დავინტერესდებით, რამდენად არის სწავლების ახალი ფორმატები შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა ინდივიდუალურ საჭიროებაზე მორგებული. უახლოეს პერიოდში, ამ მიმართულებით, სიღრმისეულ კვლევას ვგეგმავთ.
