1993 წელს რუსთავში აღებული სტარტი – მთავარი ამოცანით, მსოფლიოს შემოუაროს ველოსიპედით – ჯუმბერ ლეჟავას ამბიციური ჩანაფიქრი, იმ დროს, ბევრისთვის არარეალურ „აკვიატებადაც“ კი იყო მიჩნეული, თუმცა, თავის შესაძლებლობებში მყარად დარწმუნებული, უკვე მრავალგზის რეკორდსმენი წინ მხოლოდ ერთ მიზანს ხედავს, წინააღმდეგობებს ხომ მანამდეც არასდროს ნებდება, არც ახლაა ამის დრო. 50 წლის შემდეგ იწყებს ჩანაფიქრის განხორციელებას წინასწარ შედგენილი რუკით, დაფინანსების მინიმალური პერსპექტივით, საგზლად წაღებული „ვეფხისტყაოსნით“ და, რაც მთავარია, ყველაზე დიდი უპირატესობით – დიდი ცოდნით, მრავალმხრივი გონებრივი შესაძლებლობებითა და ფიზიკური სიმტკიცით. მისი მოგზაურობის დევიზადაც „ვეფხისტყაოსნის“ ფრაზა იქცა: „ვინ მოყვარესა არ ეძებს, იგი თავისა მტერია“ და ამ მოგზაურობით მან პროტესტი გამოუცხადა ბოროტებასა და ძალადობას მსოფლიოში!
გამგზავრების წინ: „სარდაფში ჩავდივარ. ველოსიპედს ვამოწმებ. ვღელავ, დიდ პასუხისმგებლობას ვგრძნობ საკუთარი თავისა და საქართველოს წინაშე. რვა წლით ვემშვიდობები მშობლების, ძმის, მეუღლის საფლავებს. დიდი დროით მომიწევს ახლობლების, თბილისის, ქვეყნის დატოვება. მე თავი გადავდე სამშობლოსთვის: ან გამარჯვებული დავბრუნდები, ან მოგზაურობა ჩემს სიცოცხლესთან ერთად დასრულდება.“ ჯ.ლ.
3333 დღის განმავლობაში (9 წელი) ჯუმბერ ლეჟავა 238 ქვეყანას სტუმრობდა, ყველა კონტინენტზე შეადგა ფეხი, მათ შორის ორჯერ იყო ანტარქტიდაში. მოგზაურობის დროს ვიზა არ მისცა 6-მა სახელმწიფომ: საუდის არაბეთი, ერაყი, ავღანეთი, ბრუნეი, ჩრდილოეთ კორეა და ლიბია.
ბევრჯერ დაატყდა თავს სტიქიური უბედურება, 50-ჯერ მოუწია ადამიანების თავდასხმის მოგერიება, 15-ჯერ – მხეცების; 6-ჯერ მოხვდა საავადმყოფოში; გობის უდაბნოში გაიყინა, შემთხვევით იპოვეს მწყემსებმა, იურტაში შეაფარეს და გაათბეს; ციმბირში პოლიციელებმა იხსნეს გაყინვისგან; სტოკჰოლმში ჩასული კიდურების მოკვეთას მხოლოდ საკუთარი გამძლეობის წყალობით გადაურჩა; მოგზაურობის დროს ბევრჯერ იყო დღეების განმავლობაში მშიერი; მიუხედავად დაბრკოლებებისა, ქართველმა მოგზაურმა, 9 წლის შემდეგ, 2002 წლის 3 ნოემბერს დაასრულა მოგზაურობა, დაბრუნდა რუსთავში, იქ, საიდანაც სტარტი აიღო.
ეს ყველაფერი კი, მაშინ დაიწყო, როცა ქვეყანას დამოუკიდებლობა ახალი მოპოვებული აქვს და მსოფლიო ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირის ერთ-ერთ ქვეყნად მოგვიაზრებს. თავიდანვე გააზრებული ჰქონდა, რომ ეს მოგზაურობა არ იყო დაწყებული მისი პირადი მიზნებისა თუ სურვილებისთვის. ქართველი მოგზაურის შვილიშვილი გიორგი ჭანტურია გვიამბობს, რომ „ამას აკეთებდა უფრო მასშტაბური მიზნით – მსოფლიოში არავინ გვიცნობდა, ვიზებზეც ბევრი პრობლემა ჰქონდა, ამიტომ მთავარ ამოცანად და მიზნად დაისახა, სამყაროსთვის საქართველო გაეცნო როგორც დამოუკიდებელი ქვეყანა. მოგზაურობასთან ერთად, ჰქონდა ჩანაწერების გაკეთების იდეაც და მართლაც, თითქმის ყოველდღე აკეთებდა ჩანაწერებს, მცირე გამონაკლისის გარდა და პერიოდულად აგზავნიდა საქართველოში. მისი წიგნებად გამოცემის სურვილი ჰქონდა. პირადი განცდებისა და ემოციების გარდა, ჩანაწერებში დეტალებში აღწერს იმ ადგილებს, სადაც იმყოფება, ასევე ადამიანების ყოფას, კულტურას… ბევრ ისეთ ადგილას არის ნამყოფი, რაზეც, მიუხედავად ინტერნეტის ეპოქისა, საკმარისი ინფორმაცია დღესაც არ გვაქვს. ყველაფერს დეტალებში აღწერს, რომ საზოგადოებას ჰქონდეს ეს ინფორმაცია“.
7 მაისი, 1995 წელი, ავსტრალია, ჯ.ლ.
მოგზაურობა 9 წელიწადში დაასრულა, წიგნის გამოცემის სურვილის ახდენას კი 30 წელი დასჭირდა. მისი შვილიშვილის, გიორგი ჭანტურიას დიდი ძალისხმევით, გამომცემლობა „არტანუჯმა“ ახლახან გამოსცა „მოგზაურის ჩანაწერები“. სიმბოლურია, რომ წიგნის გამოცემა, მისი მოგზაურობის მსგავსად, დიდწილად, სახალხო დაფინანსებით გახდა შესაძლებელი.
🔎 გიორგი ჭანტურია: წიგნის გამოცემის იდეა თვითონ მას ეკუთვნოდა, თუმცა, დაბრუნების შემდეგ, სამწუხაროდ, ბევრი მიზეზის გამო, ვერ მოახერხა. ამასობაში მეც გავიზარდე და 2012 წელს, საზღვარგარეთიდან როცა დავბრუნდი (სასწავლებლად ვიყავი), მაშინ გავიაზრე მისი ფენომენი – ამხელა მიღწევები და შედეგები აქვს, ამხელა საქმე გააკეთა და ნაკლებად არის წარმოჩენილი, მიუხედავად იმისა, რომ საზოგადოებაში აღიარება აქვს და ყველას უყვარს. წიგნის გამოცემაზე ჩემებური შეხედულება მქონდა. ჯუმბერს უნდოდა ტომებად გამოეცა, მე ვფიქრობდი, რომ თანამედროვე მკითხველისთვის ძნელი იქნებოდა ტომების წაკითხვა. ამიტომ, უმჯობესი იქნებოდა, ერთ წიგნად გამოცემულიყო.
მისი სიცოცხლის ბოლო პერიოდში (2012 წელს დავბრუნდი უცხოეთიდან და 2014 წლამდე), ხშირად ვსტუმრობდი მას უკვე საქმიანი ვიზიტით. ველაპარაკებოდი, ვცდილობდი, მეტი რამ დამეზუსტებინა. მაგალითად, სახლში ხშირად მესმოდა, სთავაზობდნენ, რეკორდები სხვა ქვეყნის ან კომპანიების სახელით დაემყარებინა. მაგალითად, ნისანს ჰქონდა საკმაოდ კარგი შემოთავაზება, ასევე სხვადასხვა ქვეყნებს: შვეიცარიას, ამერიკას, სკანდინავიურ ქვეყნებს და, ცხადია, ძალიან დიდი ფინანსური ინტერესიც იყო – რამდენიმე ათეული მილიონიც კი… ასეთი დეტალების დაზუსტება მინდოდა. შევეცადე გამერკვია, ეს მისი ინტერპრეტაციაა თუ რეალურად ასე იყო, მართლა კონტრაქტამდე მივიდა საქმე? ისევე როგორც სხვა ამბებზე, კლინიკურ სიკვდილზეც ჰყვებოდა, რომ 50 წლის ასაკში პარალიზებული იყო და ამის შემდეგ დაიწყო ვარჯიში… მოკლედ, ბევრი რამის დაზუსტებას ვცდილობდი და გავიგე, რომ ეს იყო რეალობა, ნამდვილი ამბები და არანაირი ჭორი თუ ინტერპრეტაცია. შეთავაზებებს არც კი განიხილავდა, პირდაპირ უარს ეუბნებოდა, რასაც ჩემი კრიტიკა მოჰყვა, თუნდაც იმიტომ, რომ მისი და და შვილიც დღემდე ემიგრაციაში არიან და იქიდან ეხმარებიან ოჯახებს; ან თუნდაც იმის გამო, რომ ბინა ჩამოართვეს და რაღაც პერიოდი, პოლიტექნიკური ინსტიტუტის კაბინეტში ცხოვრობდა, უჭირდა და ხშირად ვეუბნებოდი, შემოთავაზებებს რომ დათანხმებოდი, უფრო არ დაეხმარებოდი ოჯახსაც და ქვეყანასაც?
ბოლო ორი წელი, 2012-2014 წლებში, ინტენსიურად ვცდილობდი, მეტი ინფორმაცია მიმეღო მისგან და რაღაცები ერთობლივად დაგვეგეგმა. მას თავისი სახელობის ინსტიტუტი აქვს და მინდოდა, მისთვის თანამედროვე სახე მიმეცა, სადაც სპორტულ აქტივობებს განვახორციელებდით, მათ შორის, მინდოდა, სკოლებში ფიზიკური აღზრდის მისეული მეთოდი შეგვეტანა. სამწუხაროდ, ძალიან მოულოდნელად, 2014 წელს, გარდაიცვალა და ეს იდეები იდეებადვე დარჩა.
დასაწყისში, როდესაც მისი იდეის განხორციელებაზე ვფიქრობდი, არ ვიყავი დარწმუნებული, რომ ამას შევძლებდი, რეალურად, ამ საქმეში არც გამოცდილება მქონდა სათანადო და არც კომპეტენცია. მაგრამ როდესაც დავრწმუნდი, რომ ეს საქმე მე უნდა გამეკეთებინა, დავიწყე ე.წ. კოპი რაითერების, ანუ მწერლების მოძიება, ვინც თვითონ დაწერდნენ ჯუმბერზე, ოღონდ მისივე ჩანაწერებზე დაყრდნობით. მერე, ხელნაწერებს რომ შევყევით, მივხვდი, რომ, ფაქტობრივად, თვითონ წერს და თან ძალიან კარგად. როგორც მკითხველს, ძალიან მომეწონა. შემდეგ პანდემია დაიწყო. ამ დროს, მისი ჩანაწერების მხოლოდ მცირე ნაწილი მქონდა გაციფრულებული და თან, ძალიან სერიოზული ჩარევა სჭირდებოდა, რედაქტირების თვალსაზრისით. თანაც, იმდენად დეტალებში აღწერს როდის სად წავიდა, რა გააკეთა, რა ჭამა, რა ფერი იყო, რომ ვორდის ფაილის 7 ათასი გვერდი გამოდიოდა და წარმოიდგინეთ, წიგნის ფორმატით რამდენად მეტი, ფაქტობრივად, ორმაგი.
პანდემიის პერიოდში, ტელესკოლაში გაკვეთილებს რომ ვგეგმავდით, ლელა კოტორაშვილმა მაშინ გაიგო, რომ ჯუმბერ ლეჟავას შვილიშვილი ვიყავი და მითხრა, რომ მასალები სჭირდებოდა გაკვეთილის დასაგეგმად. გავცვალეთ მოსაზრებები, მასალები… მერე ვთხოვე ლელას, ხომ არ იმუშავებდა ამ წიგნზე ჩემთან ერთად. დამთანხმდა და გავაგრძელეთ ერთად მუშაობა. მალე მივხვდით, რომ დამატებითი ძალისხმევა და ადამიანი გვჭირდებოდა, ამიტომ ვთხოვეთ დახმარება „არტანუჯის“ და „ინტელექტის“ გამოცდილ რედაქტორს, გვანცა შუბითიძეს. მოკლედ, საბოლოოდ, ჩვენ სამმა მივეცით საბოლოო ფორმა წიგნს ქართველ მოგზაურზე. ასევე, ჩვენთან ერთად იმუშავა ნატო გორდელაძემ.
სანამ წავიდოდა (პრეზენტაციაზეც გვეუბნებოდნენ მისი მეგობრები), ბევრი „გიჟად“ მოიხსენიებდა. ძალიან კარგი კარიერა ჰქონდა, მათემატიკის ინსტიტუტში მუშაობდა, ილია ვეკუასთან ერთად. ვარჯიში და შემდეგ მოგზაურობა მისი ჰობი გახდა. ბევრი სამეცნიერო ნაშრომი აქვს გაკეთებული, 50 წლის ასაკში, ფიზიკური ვარჯიშის დროს, ტრავმა მიიღო, ნაწლავების გადახლართვა დაემართა და ერთი წლის მანძილზე ორჯერ მოუწია ოპერაციის გაკეთება. იყო პარალიზებული, დაიწყო ფეხის ვარჯიშებით და ნელ-ნელა გადავიდა აზიდვებზე. მერე გაზეთში წაიკითხა, რომ ერთ-ერთ რუს ადამიანს აზიდვებში რეკორდის მოხსნა უნდოდა. მან გამოითვალა და მიხვდა, რომ რამდენიმე თვეში თვითონაც შეძლებდა ახალი რეკორდის დამყარებას. მოკლედ, მიზნად დაისახა და ინტენსიურ ვარჯიშს შეუდგა. დილის 5 საათზე დგებოდა, ვარჯიშობდა, მერე მიდიოდა სამსახურში, იქაც ვარჯიშობდა შუადღეზე (შესვენებისას) და საღამოს – ისევ სახლში. მოკლედ, რამდენიმე თვეში, ამ მიზანს აღწევს. შემდეგ მიდის მოსკოვში და იქ ამყარებს რეკორდს – გინესის პირველი რეკორდი ასე დაამყარა. მადა ჭამაში მოდისო და რეკორდებს რეკორდებზე ამყარებს… იმას, რაც მან შეძლო და გააკეთა, მართლა „სიგიჟედ“ მიიჩნევდნენ. ამ ყველაფერში საინტერესოა ისიც, რომ ასეთი შედეგები მართლა არ დაფიქსირებულა მთელ მსოფლიოში. პარალელურად, იკვლევდა და ეცნობოდა ადამიანებს, რომელთაც მსგავსი მიღწევები ჰქონდათ, რომ მერე თავად ეჯობნა მათთვის. საკმაოდ კონკურენტული და ამბიციური დამოკიდებულება ჰქონდა. ერთ-ერთი რეკორდი რომ დაამყარა და ჩამოვიდა, აეროპორტში, მისი მეგობრის, თენგიზ კიკაჩეიშვილის შვილმა, პატარა რატი კიკაჩეიშვილმა უთხრა: შენ ისეთი ხარ, ჯუმბერ ბაბუა, შეგიძლია ველოსიპედით მსოფლიოს გარშემო მარტო იმოგზაუროო. აზიდვებისა და მუცლის პრესების რეკორდები ამოწურა და ახალ გამოწვევას ეძებდა, ფიქრობდა, რა გაეკეთებინა… ბავშვის ნათქვამი ფრაზა მაშინვე მოეწონა, რა კარგი აზრიაო და დაიწყო ამ კუთხით მუშაობა, თან საკმაოდ მეცნიერულად მიუდგა საქმეს – მის რუკაზე ჩანს როგორ სკრუპულოზურად იკვლევს და ადგენს მოგზაურობის მარშრუტს. ჯგუფი შეკრიბა და მუშაობდნენ პროგრამაზე. ჟიული შარტავაც ჩართო ამ საქმეში, დანარჩენ მეგობრებთან ერთად. ცხადია, პროგრამა ძალიან ზოგადი იყო, ადგილებზე რომ ჩადიოდა, იქ კიდევ უფრო დეტალურად მუშაობდა რუკაზე. პირველი, რასაც ადგილზე აკეთებდა, გამოითხოვდა იმ ტერიტორიის რუკას და წინა დღეს ამუშავებდა. სანამ ზუსტად არ დაგეგმავდა მარშრუტს, მომდევნო დღის მოგზაურობას არ იწყებდა.
მოგზაურობის ჩანაწერების გამოცემა, ბაბუას სურვილის ასრულების გარდა, ჩემთვის მოტივაციის საკითხი იყო და ძალიან დიდი სტიმულიც ბევრი ადამიანისთვის – როგორ შეიძლება ადამიანმა მიაღწიო დასახულ მიზანს და ეს ყველაფერი ისე გააკეთო, როგორც ჯუმბერმა. ამ ადამიანს ჰქონდა, ზოგადად, დიდი ცოდნა, გამოცდილება, ინფორმაცია, მათ შორის, კრიტიკული აზროვნების უნარიც, რაც დაეხმარა ამ ყველაფერში, თორემ მხოლოდ ფიზიკური მონაცემებით ვერ შეძლებდა. წიგნის მთავარი გზავნილიც ეს არის – გახდეს ძალიან დიდი სტიმული და მოტივაცია ადამიანებისთვის. ცხოვრებაში ბევრი გამოწვევა გვხვდება. ჩანაწერებს რომ კითხულობ, ფიქრობ, რომ შენი პირადი პრობლემები, ამასთან შედარებით, არაფერია, გეხმარება სხვანაირად შეხედო ნებისმიერ წინააღმდეგობას (პირადადაც ძალიან გამომადგა). ის კი არა, ხანდახან, სიამოვნებითაც უყურებ როგორ გაუმკლავდები – გზები უნდა მოძებნო ამისთვის.
♦ ♦ ♦
რეალურად ხვდები, რომ ერთ საგაზეთო წერილში შეუძლებელია ჩაატიო ქართველი მოგზაურის ყველა მნიშვნელოვანი ამბავი და წინააღმდეგობებით სავსე 3333 დღე, სიხარულით სავსე წუთები თუ წარმოუდგენელი დაბრკოლებები, რომლის გადალახვაც შეძლო მოგზაურმა. ლელა კოტორაშვილმა მოგზაურის ამ ამოუწურავ შესაძლებლობებს „ჯუმბერ ლეჟავას ფენომენი“ დაარქვა.
🔎 ლელა კოტორაშვილი: წიგნით მკითხველი გაიცნობს მას, როგორც მოქალაქეს, როგორც მამას, მეუღლეს, შვილს, მოსწავლეს, როგორც პატრიოტ ადამიანსა და მსოფლიოს მოქალაქეს. მისი მიზანდასახულობა მართლაც საკვირველია… თუნდაც იმ თ??ლსაზრისით, რომ მოგზაურობას 54 წლის ასაკში იწყებს. ეს ის ასაკია, როცა ადამიანი ფიქრობს, რომ უკვე რაღაცას მიაღწია, გარკვეულწილად, ამოწურა კიდეც თავისი შესაძლებლობები. ამ დროს ჯუმბერ ლეჟავა 9-წლიან მოგზაურობას იწყებს მსოფლიოს გარშემო და ასეთ შედეგს აღწევს. ხშირად წერს – „მე დავბრუნდები გამარჯვებული“. აი, ამ თვითრწმენაზე დგას მთელი მისი პიროვნება, იმიტომ, რომ ის იყო მარტო. მისი, როგორც პიროვნების, გაცნობით ხვდები, როგორ შეიძლება გააცოცხლო ფრაზა ცხოვრებაში: „თუ თავი შენი შენ გახლავს, ღარიბად არ იხსენები“. მკითხველი ამაში ფურცელ-ფურცელ რწმუნდება.
ძალიან ვრცელ მასალაზე მუშაობისას, ჩვენი პირველი ამოცანა იყო, წიგნი ისე გაგვეკეთებინა, რომ ადვილად საკითხავი ყოფილიყო. ვითვალისწინებდით ყველა ტიპის და ასაკის მკითხველს. ამიტომ, ვფიქრობ, მკითხველის ასაკი შეუზღუდავია,12 წლიდან ყველას შეუძლია წაიკითხოს და, რაც მთავარია, მისგან ყველამ თავისი სარგებელი მიიღოს. საბოლოო ჯამში, ვფიქრობ, წიგნმა სტრუქტურულადაც არამოსაბეზრებელი ფორმა მიიღო – იწყებს ბავშვობიდან, შემდეგ ამას მოჰყვება სკოლის წლები, უნივერსიტეტში სწავლის და დაოჯახების პერიოდი. შემდეგ დაწვრილებით გვიყვება რეკორდებზე და ბოლოს 9-წლიან მოგზაურობაზე, რომლითაც მან 238 ქვეყნის ??მოვლა შეძლო, ყველა კონტინენტზე იყო ნამყოფი. ცხადია, რომც გვდომოდა, ყველა ქვეყნის ჩანაწერს ვერ დავატევდით ერთ წიგნში, წარმოუდგენელი იქნებოდა, მაგრამ ფიზიკურადაც არ არსებობდა ყველა ჩანაწერი იმიტომ, რომ პერიოდულად ჩანაწერებს ფოსტით გზავნიდა, ზოგი იკარგებოდა, ზოგს იქვე ტოვებდა, მაგალითად, რომელიღაც კუნძულზე დატოვა ჩანაწერები და დაიკარგა. ამიტომ, რაც ხელთ გვქონდა, ის გამოვიყენეთ, წიგნში ვერ მოხვდა გარკვეული წლები და გარკვეული ქვეყნები…
წიგნის დევიზია: „ვინ მოყვარესა არ ეძებს, იგი თავისა მტერია“ და მას უძღვნის უსაყვარლესი მეუღლის – ლიანა ალიბეგაშვილის ხსოვნას, მეგობრის – ჟიული შარტავას ხსოვნას და მოგზაურობის იდეის ავტორსა და მისი მეგობრის შვილს – რატი კიკაჩეიშვილს, რომელიც ამ მოგზაურობის პერიოდში გარდაიცვ?ლა.
ჩანაწერების გაკეთებაც ამ მოგზაურობის მიზნის შემადგენელი ნაწილია. საოცარი დაჟინებით და დისციპლინის დაცვით იწერდა ყოველდღიურობას, მისი საბოლოო სურვილიც ხომ ამ ჩანაწერების გამოცემა იყო. სამწუხაროდ, მხოლოდ 30 წლის შემდეგ ახდა ეს ოცნება. ზღაპრის გმირი გგონია, ნებისმიერი ლიტერატურული პერსონაჟი, იქნება ეს ოდისევსი, ავთანდილი თუ ნებისმიერი სხვა, შინიდან გადის და ბრუნდება უკან, თან ბრუნდება სიმდიდრით. ჯუმბერ ლეჟავას შემთხვევაში, ასეთ სიმდიდრედ შეიძლება მივიჩნიოთ ის უნიკალური გამოცდილება, რომელიც ახლა უკვე წიგნის სახით გვაქვს. აი, ეს სიმდიდრე აჩუქა მან ქართველ ხალხს.
ჯუმბერს სამი მკაფიო მიზანი ჰქონდა: პირველი – თავისი ქვეყნის გაცნობა მსოფლიოსთვის. მისი მოგზაურობის დასაწყისი ის პერიოდია, როცა ქვეყანას დამოუკიდებლობა ახალი მოპოვებული აქვს, მაგრამ მსოფლიო მასშტაბით ჯერ კიდევ არ აღიარებენ, კვლავ საბჭოთა კავშირის წევრ ქვეყნად მიიჩნევენ. მას სწორედ ეს ამოცანა ჰქონდა – გაეგო სამყაროს, რომ არსებობს ქვეყანა, საქართველო, თავისი საოცარი მდიდარი კულტურით. სხვადასხვა შეხვედრების დროს ისეთ ცოდნას ამჟღავნებდა, რომ გაოცებული დარჩებით… არგენტინაში კაპიტნებს საქართველოს მოჭადრაკეებისა და მთამსვლელების შესახებ დაწვრილებით უამბობდა, ისინი გაოცებული ეკითხებოდნენ, ასე დაწვრილებით რატომ იცი ყველაფერიო. უამბობდა, რომ ჩვენს ქვეყანაში მეგობრობას სცემენ ძალიან დიდ პატივს და დასძენდა, მე ვარ მდიდარი, რომ 89 ქვეყანაში უთვალავი მეგობარი შევიძინეო (მაშინ უკვე 89 ქვეყანა ჰქონდა მოვლილი). მუდმივად უსვამდა ხაზს თანადგომას, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია ადამიანების ცხოვრებაში.
ზღაპრის გმირივით, გზადაგზა, ხვდებოდნენ ხელის შემშლელი „მავნეები“ და „მჩუქებლებიც“ – დამხმარეები. ამის თვალის დევნება ძალიან საინტერესო ხდება. საოცარი განცდით მიჰყვები ნაამბობს, როგორ ელოდება მოგზაური, თვეობით, სადღაც ჯუნგლებში, დაფინანსებას და წერილებს, როგორ ფერხდება ამის გამო მოგზაურობა. მერე როგორ გამოძებნის სახსრებს გასაგრძელებლად, ხშირად მეგობრები და ოჯახის წევრები უგზავნიან… და ის არ ჩერდება, აგრძელებს გზას პუნქტიდან პუნქტამდე… გიკვირს როგორ იძინებს ძელსკამზე თუ სადღაც გაშლილ კარავში, ბენზინგასამართ სადგურებს შორის თუ ეკლესიაში; როგორ პოულობს ოჯახებს, რომლებიც იფარებენ, ან ოჯახებს, რომლებიც უარს ეუბნებიან თავშესაფარზე და უბრალოდ კარს უკეტავენ. აი, ეს მონაცვლეობა, სიბნელისა და სინათლის, ძალიან კარგად ჩანს წიგნში.
მეორე მიზანი იყო ჯანსაღი ცხოვრების წესის პოპულარიზაცია; მესამე – ველოსიპედის, როგორც სატრანსპორტო საშუალების პოპულარიზაცია.
♦ ♦ ♦
თანმხლები გონიერება, მათემატიკური სიზუსტით გათვლილი დეტალები, წინა დღით გაწერილი გეგმა, მოხერხებულობა, ხშირად, გამოსავლად ქცეული იუმორი და შეუპოვრობა; უმეტეს შემთხვევაში, უმძიმეს პირობებშიც კი, უარს ამბობს კონკრეტულ შემოთავაზებებზე, რაც მისთვის ბევრი სიამოვნების მომგვრელი ან სიკეთის მომტანი იქნება, რადგან მიაჩნია, რომ ამით წინა საღამოს შედგენილ გეგმას მაქსიმალურად ვერ შეასრულებს. მაგალითად, უარს ამბობს დარჩეს კარგ სასტუმროში რამდენიმე დღით, სამაგიეროდ, უკიდურეს მდგომარეობაში ჩავარდნილი, პოლიციას სთხოვს, ღამე საკანში გაათევინონ, თუმცა საკანში ღამის გათევა მისი სურვილის საწინააღმდეგოდაც ხშირად მოუწია. ხანდახან, თავდამსხმელებისგან იხსნის თავს „ხულიგნური“ გეგმით… დადის მსოფლიოს მასშტაბით და აჩვენებს ადამიანებს როგორ უნდა ივარჯიშონ, სთხოვს მათ, ჯანსაღად იცხოვრონ და საკუთარი სიცოცხლე უფრო სწორად გამოიყენონ. წიგნში ხშირად შეხვდებით ადგილებს, სადაც მის იუმორზე იხარხარებთ.
🔎 ლელა: ეს წიგნი ჩემთვის ამაღელვებელი სიყვარულის ისტორიაცაა. მოგზაურობა მეუღლის გარდაცვალების შემდეგ დაიწყო და მას ერთი წუთით არ სტოვებს ეს სიყვარული. თურმე მეუღლე ხშირად ეუბნებოდა – შენი პოპულარობა უფრო და უფრო მაშორებს შენთანო. ის პასუხობდა: „შენს ქალურ მშვენებას ჩემი პოპულარულობით უფრო ვუახლოვდებიო“. წინასწარაც ეცხადება მეუღლის გარდაცვალება – თვითმფრინავში „ხედავს როგორ გაფრინდება მისი მეუღლე“. მუდმივად ესიზმრება მოგზაურობის პერიოდშიც და ხშირად ტირის, როცა ახსენდება. მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან ბევრი მეგობარი ჰყავს, მაინც მარტოსულია. ეს არის თითოეული ჩვენგანის ბედიც, რაც უნდა ბევრი შვილი ან მეგობარი ჰყავდეს, ადამიანი მაინც საბოლოოდ მარტოა. და როგორ უნდა გაუმკლავდე ამ მარტოობას, ამ თვალსაზრისითაც, ძალიან საინტერესო მრჩეველია ეს წიგნი.
ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია მისი ბავშვობის პერიოდი. ადრეულ ასაკში დაობლდა. გვიყვება, როგორ დგებოდა დილის ექვს საათზე პურის რიგში, როგორ ეხმარებოდა დედას. საოცრად აღწერს იმ მულტიკულტურულ გარემოს, რაც თბილისს ახასიათებდა. პლეხანოვზე გაიზარდა და ყურადღებას ამახვილებს იმ ადამიანურ ურთიერთობებზე, რომელმაც მისი პიროვნება ჩამოაყალიბა. წერს აიწარა დეიდაზე, მეეზოვეზე, ფოსტალიონზე… დაწვრილებით აღწერს სკოლის პერიოდსაც.
კითხულობ, სადღაც იამაიკაზე როგორ გააქვს თავი. პირველ რიგში, ნებისმიერ სოფელსა თუ ქალაქში პოულობს პოლიციას, უნდა ადგილის აღნიშვნა გააკეთოს და ფორმალურად დაამტკიცოს გეოგრაფიულად სად იმყოფება; იგებ ამაში როგორ ეხმარება სკოლის პერიოდში მიღებული ცოდნა; დაწვრილებით გვიყვება მასწავლებლებზე, როგორი დიდი ფუნდამენტი შექმნეს მის ცხოვრებაში. მე, როგორც მასწავლებელი, ამ თვალით როცა ვკითხულობ, აღმაფრთოვანებს ასეთი დამოკიდებულება; ხაზს უსვამს როგორ აღზარდეს, მისცეს ფაქტობრივი ცოდნა და კრიტიკული აზროვნება განუვითარეს, რომელსაც შემდეგ მოგზაურობისას იყენებს. ერთ-ერთ კუნძულზე, იამაიკაზე ყოფნისას, ახსენდება თავისი გეოგრაფიის მასწავლებელი – დარიკო მეტრეველი და ამბობს, რომ ერთი სული აქვს, ჩავიდეს თბილისში, მიუჯდეს მას გვერდით და მოეფეროს; გვიყვება, იამაიკაზე ან ტაილანდში რომ ჩავიდა, ასე ეგონა, უკვე ნანახი ჰქონდა ეს კუნძულები, ისე დაწვრილებით და დეტალურად გვიამბობდა დარიკო მასწავლებელი მათ შესახებო. არადა, საბჭოთა მასწავლებელი არასოდეს გასცდენია საზღვრებს… ემოციურად აღწერს როგორ აანთო მან გეოგრაფიის სიყვარულით და დააინტერესა რუკის წაკითხვით; ამბობს, რომ ბევრ ქვეყანაში ძალიან დაბალი დონეა განათლების თვალსაზრისით, საკუთარ ქვეყანას და ქალაქს არ იცნობენ, თვითონ კი დადის მთელ მსოფლიოში და რუკის დახმარებით იკვალავს გზას. ისიც საინტერესოა, როგორ სწავლობს, პირველ წელს, ნელ-ნელა ინგლისურს, ერთი წლის მერე უკვე კარგად იცის. თუმცა, მხოლოდ ინგლისურის ცოდნა არ არის საკმარისი იმისთვის, რომ მსოფლიოს სხვადასხვა ეროვნების ხალხს გააგებინოს რა უნდა.
ასევე ძალიან საინტერესოა, როგორ წერს სპორტის მნიშვნელობაზე – ჩვენ, 21- ე საუკუნის ადამიანებმა, განათლების სამინისტრომ, შეიძლება დაიდოს ეს წიგნი და კვლევა ჩაატაროს — როგორ აღვზარდოთ ბავშვი, საუკეთესო მოქალაქე, რა ცვლილებები შევიტანოთ, როგორ დავუპირისპირდეთ თანამედროვე გამოწვევებს. ეს წიგნი შეიძლება წავიკითხოთ როგორც მოგზაურის ისტორია, მაგრამ ამის გარდა, მასწავლებლებმა თანამედროვე ბავშვებს შეგვიძლია მივაწოდოთ საჭირო იმპულსები ცნობისმოყვარეობის აღძვრისთვის, მოტივაციისთვის თუ ცოდნის მნიშვნელობის გაგებისთვის.
♦ ♦ ♦
სირთულეებით მიმავალ გზაზე ხშირად შემთხვევითობაც სწყალობს, ხშირად გონიერებით ან სიტყვით გააქვს თავი, ხანდახან ფიზიკური ძალითაც უმკლავდება მოსალოდნელ საფრთხეს. ერთგან წერს, როგორ დაესხნენ თავს ჰავაიზე – ოთახიდან გამოსვლის შემდეგ კაცმა არ იცის რას დამართებენ. დაჯდა და მოიფიქრა – გამთენიისას, როცა მათი ყურადღება მოდუნდება, აიღებს უზარმაზარ ჯოხს და ატეხავს ბრახუნს, თითქოს დაამტვრია ოთახში ყველაფერი, ფსიქოლოგიურად უნდა იმოქმედოს ალკოჰოლის და ნარკოტიკების ზემოქმედების ქვეშ მყოფ ბრბოზე. მერე ფიზიკურ ძალასაც გამოიყენებს, რადგან ამის საჭიროებაა აშკარად. გეგმას ახორციელებს, ამარცხებს თავდამსხმელებს, ჯდება ველოსიპედზე და აგრძელებს გზას. ძალიან ხშირად ეჯახებიან ტრასაზე მანქანები, საგანგებოდ აკეთებენ ასეთ მზაკვრულ მანევრირებას. ამის გამო, ხრამშიც კი ვარდება, თავს იტეხს, მაგრამ პირველი, რასაც აკეთებს, დგება და თავის „მერანს“ ამოწმებს – ასე დაარქვა თავის ველოსიპედს. გვაცნობს ადამიანების ხასიათის ცვლილებებსაც, კონკრეტული ადამიანების მაგალითზე გვიყვება მათი ეთნიკური წარმომავლობისა და კულტურის შესახებ.
🔎 გიორგი: ერთი თავგადასავალი მთავრდება და მაშინვე იწყება მეორე, მაგრამ ჩემთვის ყველაზე მთავარი ამ ამბავში მისი საოცრად დიდი მიზანდასახულობაა. ფაქტობრივად, აქვს ყოველდღიური გეგმა, დილით იწყებს 5-6 საათზე ამ გეგმის შესრულებას და ხანდახან აჭარბებს კიდეც. ამ მიზნით იღვიძებს და იძინებს. ხვდება ისეთი ადგილები, სადაც შეუძლია მიზანს გადაუხვიოს. ფილმშიც არის აღწერილი ამის შესახებ. მაგალითად, შვეიცარიაში საშინელი ამინდია, დიდი თოვლია. ამ დროს, მისი მეგობარი სთავაზობს მაღალი კლასის სასტუმროში დარჩენას და შეუძლია რამდენიმე დღე სიამოვნება შეირგოს, მაგრამ არც განიხილავს ამ შემოთავაზებას. მადლობას უხდის და აგრძელებს გზას. ბევრჯერ მოხვდა ასეთ კარგ გარემოში, ქართველებიც ხვდებოდნენ ხშირად და ცოტა ხნით მაინც შეუძლია მათთან დარჩენა. ამაზეც უარს ამბობს. ეს მისთვის მხოლოდ ყურადღების გაფანტვაა დასახული მიზნის მისაღწევად.
რამდენჯერმე ჰქონდა მომენტი, როცა თქვა, მორჩა, დამთავრდა ჩემი ცხოვრება. მაგალითად, როცა მონღოლეთში გაიყინა და შემდეგ მომთაბარე ტომებმა, ადგილობრივმა ხალხმა, იპოვა… ცხვირის, ხელების და ყურების ამპუტირებას უპირებდნენ… ან მაშინ, როცა ერთხელ მოწამლეს, ამასაც გადაურჩა… ცხოველების თავდასხმასაც ხშირად გადაურჩა… მოკლედ, ჰქონია, შემთხვევები, როცა იფიქრა, რომ დამთავრდა, მაგრამ ამ დროსაც პოულობდა საკუთარ თავში ძალებს და კვლავ აგრძელებდა გზას…
🔎 ლელა: ლიტერატურული თვალსაზრისითაც ძალიან საინტერესო წიგნია, განსაკუთრებით მაღალმხატვრული ენით წერს ბავშვობაზე, მოგზაურის ჩანაწერს როცა აკეთებს, როგორც ჩანს, აქ ამის დრო ნაკლებად აქვს და უფრო მოკლე წინადადებებით შემოიფარგლება.
ეს ადამიანი ფილოსოფოსია, საოცარი შემფასებელი მოვლენების. ერთგან წერს, როცა სოხუმის დაცემა გავიგე, იერემიასავით ვგოდებდიო. მუდმივად, შორეული ქვეყნებიდანაც კი აფასებს საქართველოში მიმდინარე მოვლენებს. მიდის, ჩვენ გვაცნობს მსოფლიოს და მსოფლიოს აცნობს საქართველოს – ორმხრივი მიზანი აქვს. სადაც არ უნდა იყოს, მუდმივად ამბობს, რომ საქართველო ყველაზე ლამაზია, სირიაში გურიის წვიმები ახსენდება, სადღაც – აჭარის წვიმები… პატრიოტი ადამიანია და როგორც შემფასებელი, საოცრად საინტერესო. 90-იანი წლების შეფასებას ძალიან სწორად ახერხებს, როგორც მოქალაქე. კიდევ ერთი ყურადსაღები დეტალი, მოგზაური მუდმივად კითხულობს, პლეერით მუსიკას ისმენს და სწუხს, უფრო კარგად უნდა იყოს აღჭურვილი. სადღაც წერს, რომ ახლა ქართულ საგალობლებს უსმენს, მაგრამ, სამწუხაროდ, არ ახსენებს რა წიგნებს კითხულობს. ვიცით, ერთი წიგნი, რომელიც თან წაიღო, „ვეფხისტყაოსანია“. არ კარგავს დროს, სადაც კი შესაძლებელია, ნახულობს მუზეუმებს, ფეხბურთის მოედნებს, მატჩებსაც ესწრება.
ჩემს ცხოვრებაში ამ წიგნთან ურთიერთობა ძალიან ძვირფასია. საოცარი ენერგეტიკა აქვს წიგნს და ასე მგონია, ბევრი უნდა ვილაპარაკოთ ჯუმბერ ლეჟავას ფენომენზე, რომ დანაკლისი შევივსოთ, რათა კარგად გავიგოთ როგორი უნდა იყოს მსოფლიო მოქალაქე.
🔎 გიორგი: თან კოსმოპოლიტია და თან ძალიან პატრიოტი. მოვლენების შეფასების პარალელურად, წერს მისეულ მოსაზრებებს ქვეყნის განვითარების შესახებაც. მაგალითად, როგორ შეიძლება განვითარდეს სოფლის მეურნეობა ან ტურიზმი. ბევრ დროს უთმობს ასევე ადგილობრივი თემის განვითარების საკითხებსაც და განათლების სისტემას. მოგზაურობისას არ ისვენებს, მაქსიმალურად ნაყოფიერად იყენებს დროს, ეცნობა სხვადასხვა ქვეყნების ღირსშესანიშნაობებს, ადათ-წესებს.
ეს არის მისი მეცნიერული და სპორტული გამოცდილების შერწყმა, კარგად ჩანს, როგორ იყენებს მეცნიერულ ცოდნას მოგზაურობისას. კვლევებიც ამბობს, როდესაც შენი ფიზიკური ძალა იწურება, უნდა ჩართო გონება. ამას ახერხებს ძალიან კარგად. საინტერესოა ისიც, მეცნიერულად როგორ იკვლევს სხვა მოგზაურებსაც, როგორც წარსულში, ისე მის თანამედროვეობაში და ცდილობს, არამარტო გაეჯიბროს მათ, არამედ ისწავლოს მათგან. ერთი რუკაც კი არსებობს, სადაც ჩამოთვლილია დიდი მოგზაურების სახელები, ვის რა მანძილი აქვს დაფარული და პირველ ადგილზე მათ შორის ვინ არის? პირველი ადგილი თავად ეკუთვნის, თან მათგან სრულიად განსხვავებული ტრანსპორტით — ველოსიპედით.
♦ ♦ ♦
წიგნში შესული ფოტომასალა ცალკე მოგზაურობაა – 50 000-ზე მეტი ფოტოკადრი და 300 საათზე მეტი ვიდეოფირი. ამ მასალის საფუძველზე, 2021 წელს, გამოვიდა დოკუმენტური ფილმი „ველოსიპედით მთვარემდე“, რეჟისორი – გიორგი ხარებავა. ეპილოგში წიგნს დართული აქვს ფილმის შტრიხკოდი. ერთ-ერთი ფოტო, უკვე თბილისში დაბრუნებულს, 53-ე სკოლის ბავშვებთან აქვს გადაღებული. ბავშვები ძალიან უყვარდა, ეს მოგზაურის ჩანაწერებშიც კარგად ჩანს, ბევრგან შეხვდებით ჩანაწერებს მათ პრობლემებზე, ბავშვების უფლებებზე ლაპარაკობს და ამბობს, რომ არ უნდა ჰქონდეთ ბავშვებს ასეთი პრობლემები. ასევე წიგნში შესულია ფოტო, რომელზეც აღბეჭდილია, თუ როგორ გაატარა მოგზაურმა ღამე საკანში, ბევრ ვიზასაც შეხვდებით — ვიზებს საგანგებოდ უღებდა ფოტოებს იმის დასადასტურებლად, რომ მოცემულ პუნქტში ნამდვილად იმყოფებოდა. დაბოლოს, კიდევ ერთი ფოტო, რომელზეც აღბეჭდილია დაპატენტებული „მოგზაურის ჩანაწერები“, ანუ წიგნის სათაური, რომლის გამოცემასაც ქვეყანაში დაბრუნების შემდეგ გეგმავდა.
რა მოხდა როცა დაბრუნდა? „როცა დაბრუნება გადავწყვიტე, მაგრამ არა მხოლოდ მაშინ, ყოველთვის მეუბნებოდნენ, ხმაც კი გაავრცელეს, საქართველო ჯუმბერ ლეჟავას არ მიიღებსო… მგონი მართლდება ეს „წინასწარმეტყველება“. მთელი მსოფლიო ელოდება ჩემგან ინფორმაციას, მოგვეცით მოგზაურობის მასალები და გამოვცემთო. აქ კი არავის აინტერესებს. ოთხთვენახევრის ჩამოსული ვარ და არც სამსახური მაქვს, არც იმის პირობები, რომ წიგნებზე ვიმუშაო… ოფისიც მეგობარმა დამითმო — ერთი პატარა ოთახი და ეგ არის. ზღვა მასალაა. წუწუნი არ მიყვარს და არც იმედს ვკარგავ… თუმცა, ჩვენ პრობლემებზე კი არა, მოგზაურობაზე ვსაუბრობთ.“ ჯ.ლ
9 წელი-3333 დღე – სიმბოლიზმი უყვარდა და ამდენი დღე იმოგზაურა. რუსთავიდან დაიწყო და რუსთავში დაბრუნდა. გიორგი იხსენებს დახვედრის ცერემონიალს. მახსოვს, 2002 წელს, რუსთავში, დიდი დახვედრა მოუწყვეს. ხალხს ნამდვილად უყვარდა ჯუმბერ ლეჟავა და პირადად იცნობდა ძალიან ბევრ ადამიანს. თუმცა, ამის გაგრძელება, როგორც ხშირად ხდება ხოლმე ჩვენს ქვეყანაში, არასათანადო დაფასება და მხარდაჭერა იყო.
წიგნის გამოცემა მხოლოდ 30 წლის შემდეგ მოხერხდა და ისიც კერძო ინიციატივით. ამის გარდა, გიორგი ჭანტურია მიიჩნევს, რომ: „განათლების მიმართულებით ძალიან კარგად შეიძლებოდა და შეიძლება მისი მიღწევების ქვეყნის სასიკეთოდ გამოყენება. თუნდაც დღევანდელი მსოფლიოს მოწინავე განათლების სისტემები რომ ავიღოთ, მაგალითად, ფინური განათლების სისტემა. ფინელებმა, მარკეტინგული თვალსაზრისით, მართლაც იმდენი გააკეთეს, რომ, ფაქტობრივად, თავისი განათლების სისტემის ექსპორტი შეძლეს სხვა ქვეყნებში და საოცრად დიდი ფინანსური მოგებაც ნახეს. ახლა ესტონელებმაც დაიწყეს — მათ მეწარმეობა გააქვთ და სტარტაპები, როგორც მათი ნოუ ჰაუ. ყველა რაღაცას აკეთებს და დიდ შემოსავალსაც იღებს. ჩვენც შეგვიძლია მსგავსი რამის გაკეთება, ასეთი დიდი მიღწევების მქონე ადამიანი ქვეყანამ, კარგი გაგებით, მარკეტინგულადაც კი გამოიყენოს, როგორც ლოგო, ნიშანი, ადამიანი, რომელმაც ასეთ რამეს მიაღწია. ან თუნდაც განათლების სისტემაში მისი იდეებისა და ფენომენის უფრო მეტად წარმოჩენა, ფიზიკური აღზრდის ნაწილში იქნება ეს, გეოგრაფია თუ სხვა.
მოგზაურობის დროსაც ჰქონდა ბევრი იმედგაცრუება, აქედან მხარდაჭერა არ ჰქონია, ერთი მხრივ, გასაგებიცაა, რადგან იმ დროს ქვეყნა ორ ომს შორის იყო მოქცეული და ასეთი მიდგომა იყო – ვის სცალია ჯუმბერ ლეჟავას მოგზაურობისთვის. თუმცა, იმედგაცრუებები არც დაბრუნების შემდეგ დაჰკლებია.
ჩემთვის წიგნის გამოცემა ემოციურიცაა, მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი მესმოდა მასზე და თავადაც ბევრს მიამბობდა. წიგნზე მუშაობისას აღმოვაჩინე, რომ მართლა ბევრი წახნაგი აქვს ამ ადამიანს და უკეთ გავიცანი, მეტი გავიგე. ძალიან საინტერესო და ამავე დროს გრძელი პროცესი იყო. მიხარია, რომ წიგნზე მუშაობა დასრულდა და დაიწყო მეორე, ჩემთვის კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ეტაპი. მკითხველმა დიდი ინტერესით მიიღო, გამოჩენისთანავე. წლევანდელი წიგნის ფესტივალზე „არტანუჯის“ ერთ-ერთი ბესტსელერი გახდა „მოგზაურის ჩანაწერები“. უამრავი ადამიანი მწერდა, რაც ძალიან სასიამოვნოა. უფრო მეტად დავრწმუნდი, რომ ეს საქმე გასაგრძელებელია – როგორც თვითონ იყო საერთაშორისო ადამიანი და მოგზაურობდა მსოფლიოში, დიდი სურვილი გვაქვს, რომ წიგნმაც ასე იმოგზაუროს, რისთვისაც უნდა ითარგმნოს სხვადასხვა ენებზე“.
♦ ♦ ♦
სულ ეს არის, რისი ერთ წერილში ჩატევაც შევძელი, დანარჩენს „მოგზაურის ჩანაწერები“ გეტყვით. მკითხველს წინ მართლა საინტერესო მოგზაურობა ელის და ეს არ არის მხოლოდ „გეოგრაფიული“ მოგზაურობა, წიგნი მუდმივად შეგახსენებთ, რომ ხელის ჩაქნევა „არ მოსულა“, რომ ყველაზე კრიტიკულ სიტუაციაშიც კი არსებობს გამოსავალი თუ მიზანი გაქვს დასახული და მჯერა, ბევრი ადამიანისთვის ჯუმბერ ლეჟავას ჩანაწერები დიდ მოტივაციად იქცევა სირთულეების გადასალახავად!
ლალი ჯელაძე
