გასული წლის ოქტომბერში საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კანონი „პროფესიული განათლების შესახებ“. მასში აისახა რეფორმის სიახლეები და ასევე გამოიკვეთა ძირითადი მიმართულებები, მათ შორის, პროფესიული მასწავლებლის, როგორც სისტემის მთავარი ფიგურის, პროფესიის რეგულირების აუცილებლობა.
რა უფლება-მოვალეობები განესაზღვრება პროფესიულ მასწავლებელს და რა სახის მხარდაჭერა იქნება სახელმწიფოსგან პროფესიული განვითარებისთვის, რასაც მისი კარიერული წინსვლა და ფინანსური მდგომარეობის გაუმჯობესებაც უნდა მოჰყვეს, ამ საკითხებზე ამჟამად ვმუშაობთ ინტენსიურად საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების ჩართულობით.
ვიდრე უშუალოდ მასწავლებლის საკითხებზე ვისაუბრებდე, მინდა, ერთ ფაქტორს შევეხო, რომელიც ყველა იმ ადამიანმა იცის, რომელსაც მოუწია სწავლა ან სწავლება, მინიმუმ, 20 ან 30 წლის წინ. წლების გამოცდილებამ გვიჩვენა, რომ პროფესიული განათლებისადმი არადადებითი დამოკიდებულება წლების მანძილზე, პროფესიული განათლების პრესტიჟისთვის ერთ-ერთი შემაფერხებელი ფაქტორი იყო ყოველთვის. ვგულისხმობ, საბჭოთა და პოსტსაბჭოთა პერიოდებში მცხოვრები ადამიანების დამოკიდებულებას პროფესიული განათლებისადმი. პროფესიულ განათლებას მძიმე მემკვიდრეობა მოჰყვება პრესტიჟის თვალსაზრისით. ამიტომ, ძალიან რთულია, მხოლოდ სიტყვით დაარწმუნო ვინმე იმის სიკარგეში, რაც, ათეული წლების განმავლობაში, ცუდად მიიჩნეოდა. ამის მიღწევა, მხოლოდ საქმით, კონკრეტული წარმატების ისტორიებითა და ფაქტებით შეიძლება. საქმე კი ის არის, რომ პროფესიულ განათლებაში გვაქვს კონკრეტული შედეგები, რომელიც პროფესიული განათლების მიღების შედეგებს ასახავს. კურსდამთავრებულთა დასაქმების მაღალი მაჩვენებელი, რეაბილიტირებული პროფესიული სასწავლებლები, უახლესი ტექნიკით აღჭურვილი სასწავლო სახელოსნოები, სისტემური და სისტემატური ღონისძიებები მასწავლებელთა პროფესიული განვითარებისათვის და სხვა. მაღალია პროფესიული კოლეჯების კურსდამთავრებულთა დასაქმების მაჩვენებელი. მაგალითად, ინფორმაციული ტექნოლოგიების აკადემიის კურსდამთავრებულთა დასაქმების მაჩვენებელი 94%-ია, ხოლო ტექნიკური უნივერსიტეტის პროფესიული პროგრამების კურსდამთავრებულთა — თითქმის 100%. ეს სტატისტიკაა და ამ ინფორმაციის მოძიება დაინტერესებულ პირს ინტერნეტში სასწავლებლების ოფიციალურ გვერდებზეც შეუძლია. კოლეჯები თავად იკვლევენ კურსდამთავრებულთა დასაქმების საკითხს. დამენთახმებით, დღევანდელ ვითარებაში გარანტირებული დასაქმების შესაძლებლობა ძალიან მნიშვნელოვანია ახალგაზრდებისა და ზრდასრულებისათვის. კიდევ ერთი ტენდენცია, ჩემს პედაგოგიურ გამოცდილებაზე დაკვირვებით, არის ის, რომ უკვე ზრდასრული ადამიანები, მანამდე მიღებული უმაღლესი განათლებით, პროფესიული კოლეჯების სტუდენტები ხდებიან. მათი მოტივაცია ძირითადად ორნაირია: სტუდენტებს სურთ, რომ პრაქტიკულად დაეუფლონ კონკრეტულ პროფესიას ან აისრულონ ამა თუ იმ პროფესიის დაუფლების დიდი ხნის სურვილი.
ერთი მაგალითი შემიძლია საკუთარი პრაქტიკიდან მოვიყვანო. როდესაც პროფესიულ კოლეჯ „მერმისში“ ვასწავლიდი ინტერპერსონალური კომუნიკაციის კურსს, ჯგუფში საერთო რაოდენობის ნახევარზე მეტი უმაღლესი განათლებით იყო. მათ შორის ერთი უმაღლესდამთავრებული სტუდენტი, რომელსაც კერვის შესწავლა სურდა. კოლეჯის დამთავრების შემდეგ მან საკუთარი ბიზნესი დაიწყო — კარვების და ჰამაკების კერვა ბავშვებისთვის. ამ პროდუქციაზე მოთხოვნა საკმაოდ მაღალია და ჩემს ყოფილს სტუდენტს ბიზნესის გაფართოებაც მოუწია. სხვა ბევრი მსგავსი მაგალითის მოყვანაც შეიძლება, რომელთა საფუძველზეც, ჩემი შეფასებით, პროფესიული განათლება ნელ-ნელა, მაგრამ თავისუფლდება განათლების მიღების არასასურველი გზის შტამპისაგან, რაზეც დასაწყისში ვისაუბრე და პოპულარული ხდება. აუცილებლად უნდა ითქვას, რომ ამ წინსვლის უკან, ქართული სახელმწიფოს ძალისხმევასთან ერთად (ვგულისხმობ განათლების სამინისტროს, ხარისხის განვითარების ეროვნულ ცენტრს, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნულ ცენტრს, თავად პროფესიულ კოლეჯებს), მნიშვნელოვანია საერთაშორისო ორგანიზაციების მხარდაჭერა და კერძო სექტორის ძალიან აქტიური ჩართულობა.
ახლა კი პროფესიულ მასწავლებელს დავუბრუნდეთ, ყველაზე მთავარ ფიგურას მთელ ამ პროცესში. ადამიანი, რომლის მხრებზეც გადადის რეფორმის ძირითადი პასუხიმგებლობა, სწორედ პროფესიული მასწავლებელია. ამიტომაცაა მასწავლებლის მხარდაჭერა სახელმწიფოს სერიოზული ამოცანა. პირველ რიგში, პედაგოგმა ზუსტად უნდა იცოდეს, რას ითხოვენ მისგან, შემდეგ დავსახოთ გზები, როგორ გააკეთოს ის, რასაც სთხოვენ და ბოლოს, მას მხარდაჭერა სჭირდება სასწავლო პროცესშიც. მას შემდეგაც კი, როცა იცის რა გააკეთოს და როგორ, აუდიტორიაში, სტუდენტთან პირისპირ დარჩენილს უამრავი სიძნელე შეიძლება შეხვდეს. მისი აუდიტორია ხომ სკოლისგან სრულიად განსხვავებულია. ჩვენი ძირითადი სამიზნე ჯგუფი კი 9 და 12 კლასდამთავრებული ახალგაზრდები არიან, მაგრამ, როგორც გითხარით საკმაოდ დიდია უმაღლესდამთავრებულთა კონტინგენტი. ისინი არა მარტო ასაკობრივად, განათლების დონითაც განსხვავებულები არიან და შესაბამისად, პროფესიულ მასწავლებელსაც მათთან ურთიერთობა განსხვავებულად უწევს. შეიძლება ისეც მოხდეს, რომ მასწავლებელი სტუდენტზე უმცროსი აღმოჩნდეს, რაც პროფესიული მასწავლებლისგან სწავლების განსაკუთრებული ფორმების ფლობას მოითხოვს. გარდა იმისა, რომ პროფესიული განათლება ათეულობით სხვადასხვა პროფესიის სპექტრს მოიცავს, სტუდენტთა თავისებურებებიც სრულიად განსხვავებული შეიძლება იყოს. ეს სისტემა ამ მხრივაც ძალიან სპეციფიკურია.
რაც შეეხება სახელმწიფოს მხარდაჭერის თემას, ზემოთ ვთქვი, რომ პედაგოგმა უნდა იცოდეს რას ითხოვს მისგან სისტემა. ამ მიზნით, ჯერ კიდევ 2014 წელს, შეიქმნა ორი მნიშვნელოვანი დოკუმენტი: პროფესიული მასწავლებლის სტანდარტი და ეთიკის კოდექსი. იმ სიახლეების გათვალისწინებით, რაც ამ ოთხ წელიწადში სისტემაში დაინერგა, აუცილებელია მათი შეცვლა, განახლება, რაც მიმდინარე წელს განხორციელდება. შემდეგ ამ განახლებული დოკუმენტების საფუძველზე შევქმნით ისეთ ტრენინგ-მოდულებს, რომლებიც მასწავლებლების საჭიროებებზე იქნება აგებული. მასწავლებლებს ჩაუტარდებათ ტრენინგები ადგილებზე, პროფესიულ კოლეჯებში. ყველა ტრენერი კონკურსს გაივლის. უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელი პირობაა სისტემაში მუშაობის გამოცდილება, სპეციფიკიდან გამომდინარე და პედაგოგიური გამოცდილება, რა თქმა უნდა, სხვა უნარებთან ერთად. სწორედ ამ ტრენინგების მეშვეობით დაეუფლება პროფესიული პედაგოგი იმ ცოდნასა და უნარებს, რაც დასახული მიზნის მისაღწევადაა აუცილებელი.
შემდეგი ეტაპისთვის, როცა პედაგოგი პირისპირ რჩება აუდიტორიის წინაშე, ვთავაზობთ ინდივიდუალურ კონსულტირებას. კოლეჯში იკრიბება რამდენიმე მასწავლებელი და მომართავენ მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრს პედაგოგიური კონსულტირების თემაზე. ტრენერი მიდის სასწავლებელში და იმ კონკრეტული პრობლემის ადგილზე განხილვით, რის გამოც მოგვმართეს პედაგოგებმა, კონსულტირებას უწევს მათ, ეხმარება წარმოქმნილი სიძნელეების გადალახვაში. არის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ეტაპი — ესაა მასწავლებლის მიერ საკუთარი პროფესიული განვითარების დაგეგმვა. შეთავაზებული ტრენინგები, არავითარ შემთხვევაში, არ შეიძლება იყოს თავსმოხვეული.
პროფესიული პედაგოგის კვალიფიკაცია უფრო მეტ დატვირთვას იძენს კიდევ ერთი აქტორის — კერძო სექტორის სისტემაში შემოსვლის გამოც. წინანდელთან შედარებით, ვითარება რადიკალურად შეცვლილია, დამკვეთი ახლა სახელმწიფო კი არა, კერძო სექტორია. სწორედ ის კარნახობს (უკვეთავს) განათლების სისტემას, რა კვალიფიკაციის კადრია საჭირო შრომის ბაზარზე, დამსაქმებელიც თავად არის, ამდენად დაინტერესებული მხარეც და სასწავლო პროცესის მონაწილეც. სწორედ მისი დაკვეთის საფუძველზე იქმნება ხარისხის განვითარების ეროვნულ ცენტრში პროფესიული სტანდარტები და სასწავლო პროგრამები, რის საფუძველზეც ხორციელდება შემდეგ კოლეჯის ინფრასტრუქტურული მოწყობა.
ასე რომ, მასწავლებლისადმი წაყენებული სტანდარტი, ზოგადად, ძალიან მაღალია. ამიტომაც ვამბობ, რომ პროფესიულ განათლებას, როგორც არასდროს, სჭირდება მაღალკვალიფიციური, სათანადო უნარებით აღჭურვილი, სისტემის სპეციფიკას მორგებული მასწავლებელი, რომელმაც არა მხოლოდ არჩეული პროფესია უნდა შეასწავლოს სტუდენტს, არამედ ღრმად ჩაახედოს პროფესიის ნიუანსებში და პერსპექტივაშიც დაანახოს დასაქმებისა და თვითდასაქმების შესაძლებლობები.
ნინო ელბაქიძე
მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის პროფესიული განათლების მასწავლებლებისა და დირექტორების განვითარების სახელმწიფო პროგრამის მენეჯერი