ლალი ჯელაძე
დაბინძურებული ჰაერი და გარემო საქართველოს მოსახლეობისთვის ახალი არ არის, რადგან ის ყოველ ფეხის ნაბიჯზე შეიძლება არა თუ შეიგრძნოს, არამედ „დაინახოს“ დედაქალაქის მაცხოვრებელმა. ამის შესახებ არაერთხელ დაიწერა და ითქვა, არაერთი კვლევა თუ ექსპერიმენტი განხორციელდა, თითქოს, რეგულაციებიც დაწესდა, მაგალითად, გამონაბოლქვის შესამცირებლად მანქანის ტექდათვალიერება თუ სხვ. მაგრამ მომწამვლელი ჰაერით სუნთქვა ისევ იმ დოზით და ისევ იმ მასშტაბით გვიწევს, რადგან რეალურად პრევენციისთვის სახელმწიფოს მხრიდან, ჯერჯერობით, ქმედითი ღონისძიება არ განხორციელებულა. ამასობაში კი, ვინ იცის ამ მავნე ზეგავლენის შედეგად რამდენ ადამიანს სჭირდება შველა. მეტიც, ბოლო დროს, დაბინძურებულ გარემოსა და მისი მავნე ზემოქმედებით გამოწვეულ ჯანმრთელობის საფრთხეების ჩამონათვალს კიდევ ერთი საგანგაშო დეტალიც შეემატა — საქართველოში, საკუთარ ორგანიზმში, არაერთმა ადამიანმა ტყვიის გადაჭარბებული რაოდენობა აღმოაჩინა. ამ თემაზე საზოგადოების ყურადღება უკანასკნელ კვირას არასამთავრობო ორგანიზაცია „ეკოხედვის“ კვლევამ მიიქცია, რომელმაც ტყვიის კვალს თბილისის ჰაერის მტვერში დაუწყო ძებნა. კვლევა არასამთავრობო ორგანიზაციამ საქართველოს პარლამენტის გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების საკომიტეტო მოკვლევის ფარგლებში ჩაატარა და პირველად გაზომა ტყვია და კადმიუმი მტვრის ნაწილაკებში. მცირე მასშტაბის კვლევა ივნის-ივლისში განხორციელდა და მის არეალში თბილისის რამდენიმე უბანი მოექცა — ლისის ტბა, გმირთა მოედანი, ვაკის პარკი და ორი მშენებლობა დიღმის მასივსა და დიდ დიღომში.
ატმოსფერული ჰაერის ნიმუშების შესწავლის შემდეგ, აღმოჩნდა, რომ დედაქალაქში ტყვია დასაშვები კონცენტრაციის (0.3 მკგ/მ3) მეათედია (მინიმუმ 0.01 მკგ/მ3 და მაქსიმუმ 0.06მკგ/მ3). ვინაიდან ტყვია ორგანიზმში მოხვედრის შემდეგ ძნელად გამოდის, ის დაგროვებას იწყებს და ყოველი შესუნთქვის დროს დამატებითი რაოდენობა კონცენტრირდება, ეს მაჩვენებელიც კი უკვე დამაფიქრებელია.
მანანა ქოჩლაძე („მწვანე ალტერნატივა“) ჰაერში ტყვიის მონიტორინგის შესახებ ამბობს, კვლევის შედეგებით გამოვლინდა, რომ ტყვიის შემცველობა ჰაერში არ აღემატება ზღვრულად დასაშვებ კონცენტრაციას (ZDC). ის პრობლემას იმაში ხედავს, რომ მონიტორინგის ანგარიში, რომელსაც სამინისტრო პერიოდულად წარმოადგენს, სინამდვილეში არანაირ ინფორმაციას არ იძლევა, რეალურად რამდენადაა ჰაერი დაბინძურებული საქართველოში: „კვლევაში ნახავდით, რომ ენოქსები მაღალი აღმოჩნდა, სინამდვილეში კი რა დონის დაბინძურებაა ენოქსებთან მიმართებაში, ამის შესახებ ძალიან რთულია აზრის გამოტანა, რადგან კვლევაში ასახულია ერთი დღის ან ერთი თვის მონაცემები და, რაც მთავარია, თვიური ანგარიშების შედარება არასდროს ხდება ევროკავშირის სტანდარტებთან.“
თბილისის ჰაერში ტყვიის შემცველობას, ცალკეულ უბნებში, 2008 წლიდან ზომავს გარემოს ეროვნული სააგენტო, თუმცა, მისივე ინფორმაციით, საგანგაშო მაჩვენებელი ჯერ არ დაფიქსირებულა. და მაინც, რა არის ჰაერში ტყვიის შემცველობის დასაშვები კონცენტრაციის ზღვარი? ამ კითხვაზეც არაერთგვაროვანი პასუხი არსებობს, რადგან ზღვრული მაჩვენებლები განსხვავებულია ქვეყნების მიხედვითაც. მაგალითად, აშშ-ში ის 0,15-ით განისაზღვრება, საქართველოში კი დღე-ღამეში ზღვრული დასაშვები კონცენტრაცია 0,3-ია. კვლევაში თბილისის მაჩვენებელი 0.01-0,06-იყო, რაც სხვა ქვეყნის სტანდარტებთან შედარებით, შეიძლება, მაღალ მაჩვენებლად ჩაითვალოს. გარდა ამისა, ექსპერტები ყურადღებას იმაზეც ამახვილებენ, რომ „ეკოხედვის“ კვლევა ზაფხულში ჩატარდა, იმ პერიოდში, როცა ავტომობილების რაოდენობა ქალაქში შემცირებულია, წელიწადის სხვა დროსთან შედარებით. ამიტომაც, ამ საკითხზე მომუშავე ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ თბილისის ჰაერი უფრო მასშტაბურ, რამდენიმეწლიან შესწავლას საჭიროებს.
რა გამოსავალს ხედავენ ექსპერტები? ნუგზარ ბუაჩიძე, რომელიც „ეკოხედვის“ კვლევაზე მუშაობდა, მიიჩნევს, რომ ჰაერის დაბინძურების აღმოსაფხვრელად შედეგს გამოიღებს ავტოტრანსპორტის ტექნიკური დათვალიერების შემოღება და ავტომობილების მოძრაობის მოწესრიგება ქალაქში. კვლევის ავტორების რეკომენდაციაა, ასევე, სამშენებლო ნორმებისა და სტანდარტების შემუშავება და ქალაქის აღმოსავლეთ ნაწილის ინტენსიური გამწვანება ივრის ზეგნიდან წამოსული მტვრიანი ქარების პრევენციის მიზნით, რადგან, როგორც აღმოჩნდა, ჰაერი ტყვიით ყველაზე მეტად სწორედ მშენებლობების ირგვლივაა დაბინძურებული, ლისის ტბასა და ვაკის პარკში კი რეკრეაციული ზონისთვის შესაფერისი ჰაერი დაფიქსირდა.
რაც შეეხება გმირთა მოედანს, აქ სამუშაო დღეებში, როცა ესტაკადაზე ავტომობილების რაოდენობა მეტი იყო, მაქსიმალურ დონეს უახლოვდებოდა ტყვიის შემცველობა და ზღვარს სცდებოდა აზოტის დიოქსიდი. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ცნობით, აზოტის დიოქსიდიც საკმაოდ ტოქსიკური აირია, რომელიც ასუსტებს ფილტვების ფუნქციონირებას და განსაკუთრებით საზიანოა ასთმით დაავადებული ბავშვებისთვის. ამ მავნე აირის დონეს თბილისში გარემოს ეროვნული სააგენტოც ხშირად ამოწმებს.
სწორედ ამ რეალობიდან გამომდინარე, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ანგარიშში, ჰაერის დაბინძურებით გამოწვეული სიკვდილიანობის მაჩვენებლით, საქართველო 70-ე ადგილზეა. ჯერ კიდევ უმწვავეს პრობლემად რჩება განსაკუთრებით საშიში კანცეროგენი — ტყვია, რომელიც ბავშვებს წამლავს. თუმცა, მის შემცველობაზე ბავშვების ორგანიზმში ვრცელი კვლევა საქართველოში ჯერ არ ჩატარებულა. საქართველოს ნეონატოლოგთა ასოციაციის პრეზიდენტი ია დავითაია ამბობს, როდესაც ორგანიზმში ტყვიის შემცველობა ნორმას სცილდება, ძალიან უარყოფით ზეგავლენას ახდენს მთელ ორგანიზმზე. „ეს მჟღავნდება იმით, რომ ბავშვი შედარებით ნაკლებად მატულობს წონაში, არის არადინამიური, ახასიათებს ზოგადი სისუსტე. პირველ რიგში, უნდა ვიფიქროთ რა გარემოში ვცხოვრობთ, რა არის ჩვენ ირგვლივ, არის თუ არა მწვანე საფარველი, არის თუ არა ზოგადად, ტრანსპორტის, მანქანების დიდი მოძრაობა. უნდა ვეცადოთ, რომ ასეთ შემთხვევაში, ბავშვი ხშირად გავიყვანოთ იქ, სადაც მწვანე საფარველია, ვასეირნოთ ბაღებში, სკვერებში და ა.შ. მშობლებს მინდა ვურჩიო, რომ განსაკუთრებული ყურადღება, ასევე, სათამაშოების ხარისხს მიაქციონ, დიდი დაკვირვებით შეარჩიონ რას ყიდულობენ — გაიგონ რა წარმოებისაა, არის თუ არა ლიცენზირებული, აქვს თუ არა სერტიფიკატი. ასევე, არ შეიძინონ პროდუქტი — ხილი, ბოსტნეული და ა.შ., რომელიც ტრანსპორტის სავალ ნაწილთან ახლომდებარე ქუჩებში იყიდება, რადგან ასეთ პირობებში პროდუქტი ადვილად იღებს მავნე მიკროელემენტებს, რომელსაც შემდეგ უხვად იღებს ბავშვი.“ — ამბობს ნეონატოლოგი.
„ტყვიით დაბინძურებული გარემო საზოგადოებრივი ჯანდაცვის მნიშვნელოვანი პრობლემაა, მაგრამ ტყვიის ნეიროტოქსიკური ზემოქმედება განსაკუთრებით ძლიერია ბავშვებში“ — აცხადებს ემორის უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი, ექიმი ტოქსიკოლოგი ზიად კაზი. ზაფხულში, ტოქსიკოლოგიის ექსპერტმა ემორის უნივერსიტეტიდან, საქართველოში სემინარი ჩაატარა, მიზანი იყო ქართველი სპეციალისტების მომზადება პროექტისთვის, რომელიც საქართველოში 1500 ბავშვის სისხლში ტყვიის შემცველობის გამოკვლევას ითვალისწინებს. მსგავსი კვლევა, რომელიც ტყვიით მოწამვლის მასშტაბებსა და სიმძიმეს ადგენს, საქართველოში ჯერ არ ჩატარებულა.
ექსპერტის აზრით, „არ არსებობს სისხლში ტყვიის შემცველობის უსაფრთხო დონე. რა თქმა უნდა, რაც უფრო მაღალია შემცველობა, მით მეტია ზიანი. თუმცა, სისხლში ნებისმიერი რაოდენობით ტყვიის შემცველობას აქვს თავისი შედეგი.“
ზიად კაზიმ ქართველ სპეციალისტებს განუმარტა, როგორ შეიძლება ტყვიით დაბინძურებული გარემოს ზემოქმედების შემცირება. პირველ რიგში, უნდა გაირკვეს, რა არის ტყვიით დაბინძურების წყაროები. ის ამბობს, რომ „ბავშვის ორგანიზმში ტყვია, ძირითადად, პირიდან აღწევს, ეს შეიძლება იყოს ტყვიის მტვერი ან საღებავის ნარჩენები. კედლის ძველი საღებავი, დიდი ალბათობით შეიძლება შეიცავდეს ტყვიას. დაბინძურების წყარო ასევე შეიძლება იყოს წყალი, რომელიც ძველი მილით შემოდის სახლში — ტყვიისგან დამზადებული მილიდან ნივთიერება შესაძლოა ჟონავდეს წყალში. ასევე, ნიადაგიდან თუ დაბინძურებულია. ზემოქმედება შეიძლება მოხდეს სათამაშოებიდან, რომელიც შეიცავს ტყვიის პიგმენტს ან ნაწილაკებს.
არის რამდენიმე გზა, რითაც მშობლებს ტყვიით დაბინძურებული გარემოს ზემოქმედების შემცირება შეუძლიათ. თუ სახლში გაქვთ ძველი, აქერცლილი საღებავი, მიიჩნიეთ ის ტყვიის დაბინძურების პოტენციურ წყაროდ. ასევე ყურადღება მიაქციეთ, რომ ბავშვებმა ხელები ხშირად დაიბანონ. ამ შემთხვევაში, მკურნალობის ერთადერთი გზა პრევენციაა. არ არსებობს მედიკამენტი, რომელსაც დიდი ცვლილებების გამოწვევა შეუძლია. როგორც კი დავადგენთ, რა არის ტყვიით დაბინძურების მთავარი წყაროები საქართველოში, შეგვეძლება ამ ინფორმაციის გაზიარება ჯანდაცვის სფეროს პროფესიონალებისთვის და საზოგადოებაში ამ თემაზე ცნობიერების ამაღლება.“
ფართომასშტაბიანი მრავალინდიკატორული კლასტერული კვლევა საქართველოში სამი თვის განმავლობაში გაგრძელდება, რომლის შედეგად შეგროვდება მაღალი ხარისხის და საერთაშორისო დონეზე შედარებადი მონაცემები ოჯახების, ბავშვების და ქალების მდგომარეობის შესახებ, ქვეყნის მასშტაბით. კვლევა ასევე შეამოწმებს წყლის ხარისხს და შეისწავლის ბავშვების სისხლში ტყვიის შემცველობას.
კვლევა სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის, გაეროს ბავშვთა ფონდისა და დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრის ტექნიკური და ფინანსური მხარდაჭერით განხორციელდება. ფინანსურ მხარდაჭერას, ასევე, უზრუნველყოფენ: შვედეთის საერთაშორისო განვითარების თანამშრომლობის სააგენტო (SIDA), ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტო (USAID), საფრანგეთის განვითარების სააგენტო (AFD), შვეიცარიის განვითარების თანამშრომლობის სააგენტო (SDC), გაეროს მოსახლეობის ფონდი (UNFPA), გაეროს განვითარების პროგრამა (UNDP), მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაცია (WHO), მსოფლიო ბანკი და იტალიის ეროვნული ჯანდაცვის ინსტიტუტი.
კვლევის ფარგლებში, შეგროვდება მონაცემები განათლების, ჯანდაცვის, ბავშვის განვითარებისა და ბავშვზე ზრუნვის, აღზრდის, ადრეული ქორწინების, ენერგიის მოხმარების, გარემოს დაცვის და ინფრასტრუქტურის, ასევე შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვების, დევნილებისა და ეროვნული უმცირესობების მდგომარეობის შესახებ. კვლევის შედეგად მოპოვებული მონაცემები წარმოადგენს ეროვნულ და რეგიონულ დონეზე წარმომადგენლობით მონაცემებს მდგრადი განვითარების მიზნების განხორციელებასთან დაკავშირებით.
კვლევის შედეგები ხელს შეუწყობს საქართველოს მთავრობას, დაგეგმოს და შეიმუშაოს მონაცემებზე დაფუძნებული პოლიტიკა, რაც გააუმჯობესებს დაუცველი ოჯახებისა და ბავშვების ცხოვრებას და ხელს შეუწყობს მდგრადი განვითარების მიზნების მიღწევას.
კვლევა ჩატარდება 14 000-ზე მეტ შინამეურნეობაში თბილისსა და საქართველოს 10 რეგიონში. მონაცემების შეგროვების საველე სამუშაოები 20 სექტემბერს დაიწყო და 20 დეკემბრამდე გაგრძელდება.
ბავშვების სისხლში ტყვიის შემცველობის დასადგენად, 2-7 წლის, დაახლოებით, 1500 ბავშვს, ქვეყნის მასშტაბით, აუღებენ სისხლს ვენიდან, ნიმუშები ევროპის ერთ-ერთ წამყვან ლაბორატორიაში, იტალიაში გაიგზავნება. ოჯახები ინდივიდუალურად მიიღებენ ტყვიის ანალიზის პასუხებს და სისხლში ტყვიის შემცველობის მაღალი დონის დადგენის შემთხვევაში, დაავადებათა კონტროლის ეროვნული ცენტრი მათ უფასო კონსულტაციას გაუწევს.
წყლის შემოწმება შინამეურნეობებში მოიცავს სასმელი წყლის ნიმუშების აღებას ყოველ მეოთხე ოჯახში, ნაწლავის ჩხირის არსებობაზე შესამოწმებლად. შედეგები გამოავლენს სასმელი წყლის ხარისხს როგორც მთელი ქვეყნის მასშტაბით, ასევე თითოეულ რეგიონში.
სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის გუნდში, რომელიც ოჯახებს ესტუმრება, იქნებიან: 1-3 ინტერვიუერი, ადამიანი, რომელიც აიღებს წყლის სინჯებს, გაზომავს და აწონის 5 წლამდე ასაკის ბავშვებს და ფლებოტომისტი, რომელიც ბავშვებს ვენიდან აუღებს სისხლს. სისხლის აღებამდე, მშობლებს და ბავშვებს შეეკითხებიან, თანახმა არიან თუ არა სისხლის აღებაზე.
მონაცემების შეგროვების საველე სამუშაოების პარალელურად, დაიწყება მსხვილმასშტაბიანი საკომუნიკაციო და საზოგადოების მობილიზებისკენ მიმართული კამპანია კვლევის, მისი მიზნებისა და პროცედურების შესახებ მოსახლეობის ინფორმირების და აღნიშნულ პროცესში საზოგადოების თანამშრომლობისა და მხარდაჭერის მიზნით.
შემთხვევითი შერჩევის პრინციპით ჩატარებული კვლევის შედეგები შექმნის ზოგად სურათს საქართველოში ბავშვებში ტყვიის შემცველობის შესახებ, რომელიც საზოგადოებისთვის ხელმისაწვდომი 2019 წლის გაზაფხულზე გახდება, თუმცა, შედეგებამდე, სასურველია, მშობლებმა ყურად იღონ და გაითვალისწინონ ქართველი თუ უცხოელი ექსპერტების რჩევები და რეკომენდაციები, რადგან პრევენცია ერთ-ერთ რეალურ გზად რჩება „მკვლელი ტყვიისგან“ შვილების დასაცავად, ასევე, იმ მავნე სათამაშოებისგან, რომელიც ქართულ ბაზარზე ასე უხვად და უკონტროლოდ შემოდის. სათამაშოების ხარისხის კონტროლი ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმების ერთ-ერთი მოთხოვნაცაა, სახელმწიფო კი ამ დირექტივის შესრულებას 2019 წლის შემოდგომიდან დაიწყებს, შესაბამისი მოსამზადებელი სამუშაოების შემდეგ, მანამ კი, თავად იზრუნეთ საკუთარი შვილების ჯანმრთელობის დასაცავად.
