სსიპ ხობის მუნიციპალიტეტის სოფელ საგვიჩიოს საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლები
„განათლებული მხოლოდ ისაა, ვინც იცის, როგორ ისწავლოს და შეიცვალოს.“
კარლ როჯერსი
პედაგოგიურ პრაქტიკასა თუ ცხოვრებაში ხშირად შეგვინიშნავს, რომ ერთსა და იმავე საქმეს ერთი ადამიანი გულმოდგინედ აკეთებს, მეორე კი სწავლას გართობას ამჯობინებს. მაინც რა აიძულებს ადამიანს იყოს შეუპოვარი ან ადვილად დანებდეს? ადამიანის ქცევას განწყობა განსაზღვრავს, ყველა საქმეში გვჭირდება მოტივაცია, სურვილი კეთებისა. სასკოლო პროცესის წარმართვის საუკეთესო საშუალება სწორედ მოტივაციაა.
ცნობილია მოტივების ორი კლასი – შინაგანი და გარეგანი. შინაგანი მოტივაციის დროს ქცევას საფუძვლად უდევს ადამიანის ინტერესები, მოთხოვნილებები. როდესაც ჩვენ შინაგანად ვართ მოტივირებულნი, არ გვჭირდება აქტიურობის წახალისება ან დასჯა. ხოლო გარეგანი მოტივაციის დროს ვიქცევით კარგი შეფასების მიღებისთვის, დასჯის თავიდან აცილების მიზნით, მშობლის სიამოვნებისთვის და ა.შ. ამ შემთხვევაში, ვმოქმედებთ არა იმიტომ, რომ ის გვაინტერესებს, არამედ ვფიქრობთ, თუ რას მოგვიტანს ეს ქცევა. შინაგანად მოტივირებული მოზარდები უფრო მეტი პასუხისმგებლობით ეკიდებიან სწავლას, ხასიათდებიან თვითრეგულაციის, თვითკონტროლის მაღალი უნარით და, ზოგადად, უფრო დადებითი განწყობა აქვთ განათლების, სწავლის მიმართ. შინაგანად მოტივირებული მოზარდები უფრო თავდაჯერებულები არიან, არ ეშინიათ რთული ამოცანების და მათი დაძლევის ახალი, უფრო ეფექტური გზების მუდმივ ძიებაში არიან. გარეგანად მოტივირებულ მოზარდებს კი ახასიათებთ სირთულეების და რისკის მიმართ მკაფიოდ გამოხატული შიში. როგორც წესი, ასეთი მოზარდების მიზანია, ნებისმიერ სიტუაციაში, ძალისა და ენერგიის მინიმალური დანახარჯებით, მაქსიმალური ეფექტის (წახალისება/ჯილდო) მიღება. ბუნებრივია, ეს სტრატეგია არ არის ეფექტური რთული ამოცანების დასაძლევად, შესაბამისად, გასაგები ხდება გარეგანი ფაქტორებით მოტივირებული მოზარდების მცდელობა, თავი აარიდონ რთულ დავალებებს.
როჯერსი აღნიშნავს, რომ განათლებულობა ეფუძნება არა ცოდნას, არამედ მისი მოპოვების უნარს. კი არ ასწავლო, არამედ ხელი შეუწყო სწავლას – ეს არის პედაგოგის მთავარი ფუნქცია. განათლებულია ადამიანი, რომელმაც ისწავლა, როგორ ისწავლოს. მისი აზრით, ადამიანის ქცევას მართავს თვითრეალიზაციის ტენდენცია. ეს არის ზრდის პროცესი, რაც პიროვნების ძალების გაშლას გულისხმობს. თვითრეალიზაციის მნიშვნელოვანი ასპექტია მისწრაფება კომპეტენტურობისკენ. ადამიანები, არსებითად, კარგი და კეთილი არსებები არიან და მათ აქვთ თვითრეალიზაციის ტენდენცია, ანუ თანდაყოლილი მიდრეკილება ზრდისკენ და თავიანთი უნიკალური შესაძლებლობების მაქსიმალურად გამოვლენისკენ.
თვითრეალიზაციის ტენდენცია ყველა პიროვნებაში სხვადასხვაგვარად ვლინდება. როჯერსის თეორია ძირითად აქცენტს საკუთარ „მე“-ზე აკეთებს. ის ადამიანები, რომლებიც სწორად შეიცნობენ საკუთარ თავს, მათ შორის საკუთარ შესაძლებლობებს, ფანტაზიებს, ნაკლოვანებებსა და სურვილებს, უკვე თვითრეალიზაციის გზაზე დგანან. თვითრეალიზაციისაკენ ნაკლებად ისწრაფვიან ის ადამიანები, რომლებსაც არასწორი წარმოდგენა აქვთ საკუთარ „მე“-ზე.
ადამიანი პიროვნულად რომ გაიზარდოს, შემდეგი სამი პირობაა მნიშვნელოვანი: გულწრფელობა, კეთილგანწყობილი დამოკიდებულება და ემპათია. პედაგოგები ხელს უწყობენ მოსწავლის პიროვნულ ზრდას მათ მიმართ გულწრფელი და გულღია დამოკიდებულებით, პირადი გრძნობების, შეხედულებების, მიზნების, შიშების, ოცნებებისა და ა.შ. გულახდილად გაზიარებით.
ადამიანის პიროვნებად ჩამოყალიბების მნიშვნელოვანი ნაწილია თვითაღქმა, ის ფიქრები და გრძნობები, რომლებიც მას, „ვინ ვარ მე?“ კითხვის საპასუხოდ, უჩნდება. თუ ადამიანს დადებითი წარმოდგენა აქვს საკუთარ თავზე, მაშინ დადებით საქციელს ავლენს და სამყაროსაც პოზიტიურად აღიქვამს, თუ უარყოფითი – ის უკმაყოფილოდ და უბედურად გრძნობს თავს. ამიტომაც ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ პედაგოგები დაეხმარონ მოსწავლეებს, შეიცნონ და მიიღონ საკუთარი თავი. როჯერსის თეორიის მიხედვით, „როცა ადამიანებს იღებენ და აფასებენ, როცა ადამიანებს ემპათიით უსმენენ, ისინი სწავლობენ თავიანთი განცდების უკეთ აღქმასა და სწორად გაგებას“.
ამდენად, სწავლება ნაყოფიერია, თუ:
♦ მოსწავლე სრულად არის ჩართული სწავლა-სწავლების პროცესში;
♦ ახორციელებს პრაქტიკულ, კვლევით აქტივობებს, რომელთა საშუალებითაც სწავლა უფრო მეტად მორგებული ხდება ინდივიდის საჭიროებებზე;
♦ მუდმივად აფასებს საკუთარ თავს, რაც მისი პროგრესისა და წარმატების შეფასების ძირითადი მეთოდია;
♦ საგნის შინაარსი და პიროვნების ინტერესი ერთმანეთს ემთხვევა;
♦ საჭიროა ისეთი ახალი მიდგომებისა და პერსპექტივების მოძებნა, რომელიც გამოიწვევს სწავლისადმი მოტივირებას.
სწავლების პროცესი სწრაფად მიმდინარეობს, თუ ადამიანს არ აქვს სასწავლო გარემოს შიში. ამიტომაც უნდა მივცეთ ნება და წავახალისოთ მოსწავლეები, გააკეთონ არჩევანი; დავუსახელოთ სასწავლო მიზნების განხორციელების რამდენიმე გზა, მაგალითად, პრეზენტაციის ან პროექტის მომზადება; მივცეთ საშუალება, აირჩიონ ერთ-ერთი; წავაქეზოთ ისინი სასაუბროდ, რატომ გააკეთეს ასეთი არჩევანი; დავეხმაროთ მოსწავლეებს, დაგეგმონ და განახორციელონ თავიანთი საქმიანობა; მოვუძებნოთ რაციონალური ახსნა შეზღუდვებსა და წესებს; ავხსნათ მიზეზები, რომლებიც აუცილებელს ხდის წესების შემოღებას და თვითონაც ზედმიწევნით დავიცვათ წესები. გავაცნობიეროთ, რომ პედაგოგის მხრიდან კონტროლს ლოგიკურად მოსდევს ნეგატიური ემოციები. მივმართოთ პოზიტიურ უკუკავშირს: ცუდად შესრულებულ დავალებას ნუ განვიხილავთ, როგორც კრიტიკის ობიექტს. განვიხილოთ ის, როგორც პრობლემა, რომელიც უნდა გამოსწორდეს. თავი ავარიდოთ ისეთ მაკონტროლებელ მიმართვებს, როგორიცაა – ვალდებული ხარ, მოგიწევს და ა.შ.
ერთ-ერთი ფაქტორი, რომელიც მოტივაციაზე საუბრისას უნდა გავითვალისწინოთ, ესაა რწმენა. თუ მოსწავლე დარწმუნებულია, რომ მას არ აქვს სათანადო უნარი, მაშინ ის სწორედ ამ რწმენის შესაბამისად იმოქმედებს მაშინაც კი, თუ მისი რეალური შესაძლებლობები საშუალოზე მაღალია. ასეთ მოსწავლეებს ნაკლები მოტივაცია ექნებათ, ისწავლონ რომელიმე კონკრეტული საგანი, რადგან ისინი მარცხს ელიან. თუ ფიქრობენ, რომ წარუმატებლობა მათ სულელად წარმოაჩენს, ისინი თავდაცვით მექანიზმებს მიმართავენ. პედაგოგის მოწოდება, რომ სცადონ მეტი, არ არის საკმარისი. მოსწავლეებს სჭირდებათ მკაფიო არგუმენტები იმის დასამტკიცებლად, რომ მათი ძალისხმევა უკვალოდ არ ჩაივლის და მათი უნარები შეიძლება შეიცვალოს.
სწავლების პროცესში მუდმივი ცვლილება აუცილებელია, ეს ზრდის მოსწავლის მოტივაციას. გამოცდილებაზე დაფუძნებული სწავლების დროს მოსწავლე თვითონ არის აქტიური და ინიციატივიანი. იგი აცნობიერებს იმ მიზეზებს, რომლებიც ხელს უწყობს მისი სწავლისადმი ინტერესების ზრდას. გამოცდილებაზე დაფუძნებული სწავლება პიროვნების ცვლილებისა და ზრდის ეკვივალენტურია.
როჯერსის თეორიის მიხედვით, ადამიანებს სწავლის ბუნებრივი ნიჭი აქვთ. მასწავლებლის როლი სწორედ ის არის, რომ სწავლების პროცესში შექმნას ისეთი ატმოსფერი, სადაც მოსწავლეს შეეძლება ამ ნიჭის გამოვლენა. ამისათვის საჭიროა, მასწავლებელმა შექმნას პოზიტიური გარემო სწავლებისათვის; სწორად ჩამოაყალიბოს სწავლების მიზანი; სისტემაში მოიყვანოს სასწავლო რესურსები და მოსწავლეებისთვის ხელმისაწვდომი გახადოს; გააწონასწოროს სწავლების ინტელექტუალური და ემოციური კომპონენტები; შეძლოს, არ იყოს დომინანტი – გაიზიაროს მოსწავლის განცდები.
უნდა გვახსოვდეს, რომ საკუთარი „მე“-ს იდეალიზებისათვის საუკეთესო გზა ახალი გამოცდილების მუდმივი ძიება და მისი მიმღებლობაა. ადამიანთა კატეგორია, რომელიც კონცენტრირებულია კომფორტის ზონიდან გამოსვლისკენ და ცხოვრების ნებისმიერი გამოწვევის სრული სისავსით განცდისკენ, ირჩევს სწორ მიმართულებას. შემეცნების პროცესი გულისხმობს როგორც სამყაროსადმი ღიაობასა და მიმღებლობას, ასევე საკუთარი თავის ძირეულ შესწავლას.
„გამოცდილება, ჩემთვის, უზენაესი ძალაუფლებაა. სანდოობის საზომი სწორედ საკუთარი გამოცდილებაა. ვერც საკუთარი და ვერც სხვისი იდეები ვერ იქნება იმაზე ავტორიტეტული, ვიდრე გამოცდილებით მიღებული ცოდნა. ცდა არის გზა, რომელიც შემეცნების პროცესში საშუალებას გვაძლევს, თანდათან მივუახლოვდეთ ჭეშმარიტებას. ვერც ბიბლიას ან წინასწარმეტყველებს, ვერც ფროიდისა თუ მკვლევრების იდეებს ვერ ექნება იმაზე მეტი ძალა, ვიდრე საკუთარი ცხოვრებისგან მიღებულ გამოცდილებას. მხოლოდ ასეა შესაძლებელი შედეგობრივი სინამდვილის გადამოწმება სრულიად ახალი გზებით. ცდომილების პოვნა კი მისი გამოსწორების შესაძლებლობაა“ (On Becoming a Person, 1961).
თვითაქტუალიზაციის მთავარი იდეა ადამიანის შეუჩერებელი მისწრაფებაა ბედნიერების მოპოვებისა და სრული თვითრეალიზაციისკენ. ადაპტაციის, სწავლისა და ზრდის შესაძლებლობა ისეთი მდგომარეობის მოპოვების საწყისია, რომელიც ინდივიდს სრულად ფუნქციურს ხდის.
