ქეთევან აბრამიშვილი
გვრიტი
ყველას წაგიკითხავთ ალბათ ეს მშვიდი და ერთი შეხედვით უმნიშვნელო ზღაპარი, სადაც არც მზეთუნახავის საძებნელად ამხედრებული უფლისწული გვხვდება, არც ცხრათავიანი დევი და ცეცხლისმფრქვეველი გველეშაპი. ერთი საწყალი გვრიტის ამბავია მოთხრობილი, რომელსაც ადამიანი ბარტყებს წაართმევს.
რატომ უნდა წავუკითხოთ ეს ზღაპარი ბავშვებს და რა ასაკისას უნდა წავუკითხოთ?
რა თქმა უნდა, ეს განმარტებები მხოლოდ უფროსებისთვისაა. ბავშვი ისედაც კარგად იგებს ზღაპრის ხატ-სახეს, მაგრამ ჩვენ უნდა ვიცოდეთ რა ასაკში, როგორ და რა სახით მივაწოდოთ.
თუ დროის იმპულსზე ვილაპარაკებთ, უნდა ვთქვათ, რომ ზღაპრის ხატ-სახეების გაცნობიერება სწორედ მოზრდილთათვის არის აუცილებელი. აი ესაა დროის იმპულსი – ჩვენ უნდა ვიცოდეთ საიდან მოდის, რას ნიშნავს და როგორ მოქმედებს ბავშვზე ესა თუ ის ზღაპარი ან ზღაპრული ხატ-სახე და ასაკის მიხედვით მივაწოდოთ ბავშვებს.
ბავშვი თავად შექმნის გაცილებით სწორ ხატსა და წარმოდგენას ისე, რომ უფროსის ჩარევა არ დასჭირდება, რადგან გაცილებით ახლოსაა ზღაპრულ სამყაროსთან და იმ სიმბოლურ ხატ-სახეებთან, რასაც ზღაპარი სთავაზობს, მაგრამ უფროსს კი უნდა ჰქონდეს გაცნობიერებული მათი სიმბოლიკა, რომ განუკითხავად არ შეკვეცოს ზღაპრის მსვლელობა, არ შეცვალოს ზღაპრული ხატ-სახე თუ რიტმი და ბავშვს დროულად, ასაკის გათვალისწინებით მიაწოდოს ესა თუ ის ზღაპარი. ამ სფეროში დაუდევრობასა და უცოდინრობას გაცილებით სერიოზული შედეგი მოსდევს, ვიდრე ჩვენ წარმოგვიდგენია.
მივყვეთ ზღაპარს.
იყო და არა იყო რა, იყო ერთი გვრიტი, ცხოვრობდა თავისთვის ერთ ხეზე, იდგამდა ბუდეს, ჩეკდა ბარტყებს და მზრუნველადაც უვლიდა, – ადრე დილიდან მზის ჩასვლამდე ფრთებჩაუკრეფლად დაფრინავდა და შვილებს საზრდოს უზიდავდა. საღამოობით დაღლილ-დაქანცული, მაგრამ ბედნიერი, ჩამოჯდებოდა ბუდის გვერდით და მიდამოს ნელი გვრინით ატკბობდა.
გვრიტი
ფრინველი, ჰაერის სტიქიის ბინადარი. სიწმინდისა და მშვენიერების სიმბოლო, ასევე ერთგულების, რადგან წყვილი თუ მოუკლეს, სხვა მამალს არ ეკარება. ფსალმუნისა და წმინდა წერილის მიხედვით სულიწმიდის სიმბოლო.
ფრინველი ზოგადად აღმაფრენის სიმბოლოა, სულიერი სფეროსკენ სწრაფვის სიმბოლო: „მომხვდეს ფრთენი და აღვფრინდე“ – ნატრობს ნესტანი ტარიელისადმი მიწერილ წერილში… „იგიცა ისე ამაღლდა, ვითარცა ორბი ფრთოვანი“ – ამბობს დავით გურამიშვილი.
თუ ვინმე არაორდინარულად იქცევა, არ ჯდება საყოველთაოდ მიღებულ ჩარჩოებში, ასევე ვიტყვით ხოლმე „ეგ ხომ არ აფრენსო“ და მიუხედავად ირონიისა, მაინც სულიერ სფეროს ვგულისხმობთ.
მაშ ასე, გვრიტი ცხოვრობს ხეზე.
ხე
ადამიანი იგივე დაყირავებული ხეა თავისი ნერვული სისტემით. ადამიანის სულიერი მე – გვრიტი, ცხოვრობს ხეზე – ადამიანის ნერვულ სისტემაში და ზრდის თავის ბარტყებს, ანუ სულიერებას, სიწმინდეს, ერთგულებას.
ერთხელაც ბარტყებისათვის საჭმლის საშოვნელად შორს მოუხდა გაფრენა და ბუდეს დიდი ხნით მოშორდა. ერთმა გლეხმა ამით ისარგებლა, ამოსხა ბუდიდან გვრიტის პაწაწინა ბარტყები და შინ წაიყვანა.
მაგრამ ადრე თუ ადამიანი უფრო ზეცის ბინადარი იყო, ვიდრე მიწის, დროთა მანძილზე იგი უფრო და უფრო შემოვიდა მიწიერ სფეროში, დაუახლოვდა დედამიწის ძალებს და ახლა მის სამშვინველს ისე თავისუფლად აღარ მიეწოდება სულიერი საკვები, როგორც ადრე. ზღაპრის ენაზე კი, ერთ მშვენიერ დღეს, გვრიტი იძულებული გახდა, ბარტყებისთვის სულიერი საკვების საშოვნელად, შორს წასულიყო. ამასობაში, გლეხმა ბარტყები ამოსხა ბუდიდან და წაიყვანა.
გლეხი
ადამიანი – ამ შემთხვევაში გლეხი, მიწასთანაა დაკავშირებული. მიწა ჰაერის საპირისპირო სტიქიაა. გლეხიც უფრო ახლოა მიწასთან, აზრის – ჰაერის სფეროს – საპირისპიროდ. იგი ახლოსაა მიწიერ ძალებთან, ბუნებასთან, რომელიც სწორედ სულიერმა სფერომ უნდა გაანათოს, რომ ქვენა ძალებმა არ ჩაიგდონ ხელში (თუმცა, თავად მიწათმოქმედება სწორედ მიწიერ, ქვენა ძალთა გარდაქმნას ნიშნავს. გლეხს, დასაბამიდან, ძალიან დიდი და წმიდათაწმიდა მისია აბარია ამქვეყნად: დაამუშაოს მიწა – ველური ბუნება და ამით გააკეთილშობილოს და გარდაქმნას იგი).
მიწის სტიქიაში სხვა ძალები მოქმედებს, ვიდრე ჰაერში. სწორედ ქვენა ძალამ წაიყვანა უმწიფარი ბარტყები, რომელთაც ჯერ ფრენა არ შეუძლიათ. ეს ნიშნავს, რომ ადამიანი ძალიან „დამიწდა“ და იმის ნაცვლად, რომ სულიერი საკვების მოპოვებისთვის ეშრომა, ძალით შეიპყრო უმწიფარი სულიერება და თავის ქოხში – თავის არსებაში წაიყვანა. სახლი/ქოხი — ზღაპრებსა და მითოლოგიაში ადამიანის სხეულისა და თავისთავადობის ხატ-სახე, შინა სივრცე.
ადამიანს ნოსტალგია აქვს, ენატრება ის დრო, როცა უშურველად, ყოველგვარი გარჯის გარეშე იღებდა სულიერ საზრდოს, გააჩნდა სულიერ სამყაროსთან ურთიერთობისა და ნათელხილვის უნარი. ამ განწყობის გამოძახილს, საუკუნეების მანძილზე, არა მარტო ზღაპარში, ქართულ ლიტერატურაშიც ვხვდებით – დავით გურამიშვილი ჩივის მეთვრამეტე საუკუნეში: „არსობისა პურს გაგვყარე, შამბი გვაძოეო, ჩვენი შენგნით მოცემული რად დაგვიმალეო“.
რა ქნას გვრიტმა?
უნდა დაანებოს ზეცას თავი და მიწაზე ეძიოს თავისი ბარტყები – უნდა ჩამოვიდეს სულიერი სფეროდან მიწიერ სფეროში და იქ ეძებოს ბარტყები, რადგან სულიერი სფეროს შვილნი მიწიერის ტყვეობაში იმყოფებიან და კარგად უწყის, რომ იქ იმათ ვერავინ გაზრდის.
ესაა სულის გზა ზენა სფეროდან დედამიწაზე, რასაც გადის კაცობრიობა დღემდე. ამ გზის აღწერას ვხვდებით მითოლოგიაში, ზღაპრებში, თქმულებებში. ზღაპრებში, მეტწილად, უფლისწულის, ოქროსქოჩრიანი ჭაბუკის სახე აქვს, რომელიც თავის სამშვინველს – მზეთუნახავს ეძებს. მითოლოგიაში იგი უცხო სტუმრის ხატით წარმოგვიდგება – უცხო, ზეციური სფეროდან მოსული სტუმარია, რომელსაც მუდამ ელიან, რომელიც უნდა იცნო და კარი გაუღო. აქედანაა სტუმარ-მასპინძლობის წმიდათაწმიდა ადათიც.
ვინ შემოხვდება გვრიტს პირველად?
რა თქმა უნდა, მამალი.
მამალი
ესეც ფრინველია, მაგრამ შინაური. ადამიანის პატარა მე-ს ხატ-სახე. მამალი ფხიზელი დღის დასაწყისის, ახალი ცხოვრების სიმბოლოა. მზის ფრინველია. დედამიწაზე ადამიანებს მზის ამოსვლასა და ახალი დღის გათენებას ამცნობს. მისი ხატი დასაბამიდანვე მოყვება ყველა ხალხის მითსა და ზღაპარს.
გასაოცარი არაა თუ დედამიწაზე გვრიტს პირველად მამალი, ადამიანის პატარა ეგო შემოხვდება და სამსახურს შესთავაზებს. მან კარგად უწყის რა აუცილებელია გვრიტის ბარტყების – მაღალი სულიერების – დაზრდა და დაფრთიანება.
მამალი ხომ ახალი ცხოვრების, ახალი დღის, განახლების მომასწავებელია, ადამიანის პატარა ეგოა, რომელიც უნდა გაიზარდოს.
ერთი მხრივ, ფრინველია და მისთვის უცხო არაა ჰაერის სტიქია (სულიერების სფერო), მეორე მხრივ, შინაური ფრინველია, შეუძლია მიწის ბინადარიც იყოს, მიწიერ ძალებთანაც ახლოსაა. ღამეული სულიერი არსებები ფრთხებიან მამლის ყივილზე. გასაკვირი არაა თუ დიდ სულიერებას პირველად სწორედ პატარა სულიერება შემოხვდება.
შემდეგ შემოხვდებათ მახათი.
რატომ უნდა დაეხმაროს მახათი? რისი სიმბოლური ხატია?
მახათი მეწაღის იარაღია.
მახათსაც ორმაგი დატვირთვა აქვს.
ერთი მხრივ ცნობიერის, აზრის სფეროს უკავშირდება, რადგან ჭრა-კერვასთანაა დაკავშირებული, მეორე მხრივ კი დედამიწის ძალებს, დედამიწაზე მყარად დგომას. მახათის საშუალებით იკერება ფეხსაცმელი. მეწაღე კერავს. კერვა, თერძი, მეწაღე ზღაპრებში ადამიანის ინტელექტის სურათ-ხატია, რადგან ინტელექტიც თერძივით იღებს მთელს, ჭრის, აერთებს ნაწილებს, კერავს – ქმნის ახალს.
მეწაღე ჭრის ტყავს, ხვრეტს მახათით და ქალამანს ამოასხამს თუ ფეხსაცმელს შეკერავს, ორივე ერთ რამეს ემსახურება: ბუნების ძალებიდან გამოყოფას, დედამიწაზე მყარად დგომასა და ინტელექტის განვითარებას.
მახათი – მეწაღის ხელსაწყო, მახათის საშუალებით იკერება ფეხსაცმელი.
მახათი ჩხვლეტიაა, ხვრეტს ტყავს. ტყავი ცოცხალი არსების გარსია. გარსი ისაა, რაც გვამთლიანებს და ერთ არსებაში აქცევს ადამიანსა თუ სხვა ცოცხალ არსებას. ტყავს საკრალური მნიშვნელობა აქვს. მოჯადოებულ პერსონაჟებს სხვადასხვა ცხოველების ტყავი აქვთ. მათი დაწვა ადამიანის ცხოველურ ბუნებაზე გამარჯვებას ნიშნავს.
ერთი შეხედვით, ინტელექტს (მეწაღის ხელსაწყოს – მახათს) არაფერი ესაქმება გვრიტთან და მის ბარტყებთან, ანუ რა ესაქმება ინტელექტს (დედამიწაზე მყარად დგომას) სულიერებასთან (გვრიტთან)?
შემდეგ შემოხვდებათ ფილთაქვა და ისიც შესთავაზებს თავის სამსახურს.
რა არის და რისი ხატია ფილთაქვა?
ფილთაქვა მატერიალიზმის უკიდურესი გამოხატულებაა.
ფილთაქვა – ქვა, მინერალი, ასევე მატერიალიზმის სიმბოლო, სიცოცხლის გამოვლინების ყველაზე დაბალი საფეხური დედამიწაზე. ფილთაქვა ცეცხლზე უადრესად ემსახურებოდა ადამიანს საკვების დაფქვა-ჩანაყვასა და გამთლიანებაში. გადამუშავებული საკვების მიღება და ათვისება მნიშვნელოვანი იყო ადამიანისათვის, განასხვავებდა ცხოველისაგან და აყალიბებდა მის შინაგან ორგანოებს.
ფილთაქვა ერთ მასად აქცევს საკვებს. გამოყავს მისგან „შიგთავსი“ – სუბსტანცია, რომ საკვები უფრო ადვილი ასათვისებელი გახდეს. ფილთაქვაც წისქვილივითაა (გარკვეულწილად).
ხატ-სახე: ჩვენი ცხოვრების გზაზე მიღებული გამოცდილებაც ხორციელი საკვებივით უნდა დაიფქვას დ გადამუშავდეს, რათა მისგან სულიერი საკვები – ცოდნა მივიღოთ.
შემდეგ შემოხვდებათ ვირი.
ვირი რომ ასევე მატერიალური სამყაროს სახეა, ყველამ იცის, მაგრამ ვირი რაღა შუაშია გვრიტთან? არადა, გაიგებს თუ არა გვრიტის გასაჭირს, სასწრაფოდ შეუამხანაგდება.
ვირი
ადამიანის სხეულის ხატი. მომთმენი, ამტანი, მუშა და ამავე დროს ჯიუტი, თავნება. ჩვენი სხეულის მსგავსად დიდი ამტანობისა და ინტუიციის მქონე. თუ მიყვები, გზას ყოველთვის გაიგნებს, არასოდეს გადაგჩეხავს კლდეზე და ურწყავ, უდაბნო ადგილებში წყალს გაპოვნინებს. ვირი სატურნის ცხოველია.
შეუერთდა ვირიც და წავიდნენ ხუთნი. შუაღამისას ერთ სოფელში შევიდნენ, დაუგდეს ყური და ერთი სახლიდან პატარა გვრიტების ღუღუნი გაიგონეს. მივიდნენ სახლთან, შევიდნენ ეზოში და საომრად მოემზადნენ: ვირი სახლის კარებთან აიტუზა, მახათი ჭუჭრუტანიდან შეძვრა და ბუხრის პირას დაერჭო, გვრიტი, მამალი და ფილთაქვა ერდოდან ჩავიდნენ. მამალი ბუხრის თავზე შემოჯდა, ფილთაქვა ნაღვერდალში ჩაეფლო, ხოლო გვრიტი გალიასთან მიფრინდა და ბარტყების გამოხსნას შეუდგა.
წავიდნენ ხუთნი – ხუთი მაკროკოსმოსის, ადამიანის სიმბოლოა. ესეც არაა შემთხვევითი – და მიადგნენ გლეხის სახლს.
სახლი – ადამიანის სხეულის ხატი, რომელიც არის ადამიანის მშვინვიერ-სულიერი არსების სადგური, სამყოფელი.
როგორ განლაგდნენ: ვირი – სახლის კარებთან. კარი არის ზღურბლი შინა და გარე სივრცეს შორის. მიღმიერსა და ამქვეყნიურს შორის.
მახათი ღუმელში
არაა გასაკვირი, რომ სწორედ შუაღამისას მივიდნენ, როცა ადამიანს ღვიძავს მშვინვიერ-სულიერ სიბრტყეზე და ფიზიკურ სიბრტყეზე კი სძინავს. შუაღამისას მხოლოდ მშვინვიერ-სულიერ სიბრტყეზე თუ გამოგეღვიძება, ამ დროს არამიწიერი რამეები ხდება. კაცს შუაღამისას მოაკითხა გვრიტმა – ზენა სულიერებამ, რომ ადამიანის ჯერ კიდევ დაუფრთიანებელი სულიერების გადარჩენა შეძლოს.
დედის დანახვაზე ბარტყებმა ერთი ჭყიპინი და კრუშ-კრუში ატეხეს. ხმაურზე კაცს გამოეღვიძა, წამოვარდა ლოგინიდან და, რომ გაეგო, სიბნელეში რა ხდებოდა, ბუხართან ცეცხლის ასანთებად მივიდა. გაჩხრიკა თუ არა ნაღვერდალი, ფილთაქვა გასკდა და ნაცარი თვალებში შეეყარა. კაცი შეშინდა, უკან დაიწია და ბარძაყში ახლა მახათი შეერჭო. ამ დროს მაღლიდან მამალმაც დაჰყივლა. კაცს შეეშინდა და გულგახეთქილი გარეთ გავარდა. კარებთან ვირი დახვდა და გვერდებში ისეთი წიხლები უტყუპა, რომ სამი ყირა გადაატარა.
კაცს გამოეღვიძება, მაგრამ არა ფიზიკურ სიბრტყეზე – ზღაპარში შეუძლებელია შუაღამისას ფიზიკურ სხეულში გაგეღვიძოს.
კაცს გამოეღვიძა და ბუხარს მიაკითხა, რომ ცეცხლი გაეჩაღებინა და დაენახა რა ხდებოდა. ბუხარი სახლში ის საკრალური ადგილია, სადაც ადრე ღვთისმსახურება აღესრულებოდა. ზღაპრის სიმბოლურ ენაზე კი კერია ადამიანის გულია, სადაც ღვთაებრივი ცეცხლიც შეიძლება ღვიოდეს და წარმავალ ვნებათა ცეცხლიც.
კაცმა ბუხარს მიმართა, მაგრამ ამ გულში – სინათლისა და სითბოს წყაროში, ქვა დახვდა – როცა გული გაქვავდება, როცა ძალით მოინდომებ სულიერების მისაკუთრებასა და დატყვევებას, იქ ვეღარ გათბები და ვერც ვეღარაფერს დაინახავ. ბუხარი, კერა, წმიდათაწმიდა ადგილია, სადაც ახლა ცეცხლს ვეღარ დაანთებ – ვეღარ შეიძენ იმ ცოდნას, რასაც გულის ცოდნა, გულით შემეცნება ჰქვია და რასაც ქართულად გულისხმიერებას ეძახიან. ღვთაებრივი ცეცხლის ნაცვლად, ნაღვერდალში გახვეული ქვა გასკდება და ნაცარს თვალებში შეგაყრის, დაგაბრმავებს. ენაში ახლაც არის შემორჩენილი გამოთქმა „თვალში ნაცარს ნუ მაყრი“, ვიტყვით ხოლმე, როცა ვინმე სიცრუის (სიცრუე კი სიკვდილს უდრის სულიერ სიბრტყეზე) სიმართლედ წარმოჩენას ცდილობს და „გვაბრმავებს“.
შეშინებულ კაცს ბუხართან, ანუ გულთან – გულისმიერ ცოდნასთან ჩასაფრებული მახათიც ჩხვლეტს და იმ მთლიანობასაც არღვევს, რაც აქამდე კაცსა და დედა ბუნებას შორის არსებობდა.
კაცი მატერიაში ჩაძირვამ დააბრმავა და, ამ შემთხვევაში, ან ბრმად უნდა დარჩე, ან სხვა სამყაროში აგეხილოს თვალი თუ მამალი, აღდგომის სიმბოლო, დაიყივლებს და სხვა რეალობაში გამოიღვიძებ.
ბარტყები კი ისევ გვრიტს მიჰყავს, რადგან კაცის სახლში მათ ვერ მოუვლიან, ვერ გამოკვებავენ. გულში ქვაა, მისი ტყავი მახათითაა გახვრეტილი, ანუ ის მთლიანობა დარღვეულია, რაც ადრე მასსა და ბუნებას შორის არსებობდა. საბოლოოდ კი ვირი ტყუპ წიხლს უთავაზებს და თუ დანარჩენებმა სახლიდან, თავისთავადობიდან, გამოაგდეს, ვირი – სატურნი, სხეული – სამჯერ (სამი საკრალური ციფრია) გადაატარებს ყირას, რომ სულიერება, ანუ „პური არსობისა“ თავისი ოფლით მოიპოვოს.
რა უცნაურადაც არ უნდა გვეჩვენოს, ერთი შეხედვით მატერიალური სამყაროს აღმნიშვნელი ზღაპრის ხატ-სიმბოლოები ეხმარებიან გვრიტს ბარტყების გამოხსნაში: მამალი, მახათი, ქვასანაყი, ვირი, იგივე: ადამიანის პატარა ეგო, აზროვნება, ინტელექტი, ფიზიკური სხეული. სინამდვილეში ამ ყველაფერს მაშინა აქვს აზრი თუ ადამიანი თავისუფლებისთვის მოიხმარს, ყველანირი მატერიის სარჩული ხომ, რა საფეხურზეც უნდა იყოს იგი, სულიერებაა.
ეს პატარა ზღაპარი გვიხატავს რამდენად ძნელი იყო ადამიანისთვის მატერიის საუფლოში შემოსვლა და ამასთანავე სულიერების შენარჩუნება. ხან ინტელექტი გიჩხვლეტს, ხან ღვთაებრივი აღმაფრენის ნაცვლად, ნაცრიდან ავარდნილი ბუქი შეგრჩება ხელთ, ხან სახედარივით გაჯიუტებული სხეული დაგაჯილდოებს ტყუპი წიხლით და „აზრზე მოგიყვანს“ – ისევ სულიერებისკენ გიბიძგებს.
რა ასაკის ბავშვებს უნდა წავუკითხოთ, თუ მოვუყვეთ ეს ზღაპარი?
ესაა მშვიდი, კეთილი ზღაპარი, მშვიდი რიტმით. ის, რაც შემდეგ უნდა გაიაროს ბავშვმა – ინტელექტუალური ცხოვრების გზა და მისი შედეგები, – ამ ზღაპარში წარმოდგენილია დამხმარე და კეთილგანწყობილი ძალის სახით და ბავშვის არაცნობიერში ეს ხატ-სახეები ჩაიბეჭდება როგორც ღვთის იარაღი, დამხმარე, დადებითი, სიცოცხლისა და არა სიკვდილის მომტანი. ასევე გაყვება მის ქვეცნობიერს სიფრთხილის განცდაც, რომ შენი ბარტყები – სულიერება არ უნდა დაკარგო, მზად უნდა იყო მათ გამოსახსნელად, რომ ყველაზე უწყინარ და მშვიდობიან არსებასაც კი შეუძლია ამ გადაწყვეტილების მიღება, მთავარია გადაწყვეტილება და შინაგანი სიმამაცე და დამხმარე ძალა ყოველთვის გამოჩნდება.
ეს, რა თქმა უნდა, სწორი და კეთილისმყოფელი იმპულსებია: ინტელექტი სიკეთის სამსახურში, მატერიალიზმი სიკეთის სამსახურში. ამისი შესაძლებლობა და აუცილებლობა.
ზღაპარს თან ახლავს მსუბუქი იუმორი: მამალმა დაყივლა, ვირმა წიხლი უთავაზა… არაა მძაფრი ხატ-სახეები.
ეს ზღაპარი შეიძლება ოთხი წლიდან მოვუყვეთ ბავშვს, რადგან მასში უკვე შემოსულია პატარა მე – პატარა ყვინჩილა. ბავშვი ამ ასაკში უკვე პირველ პირში მოიხსენიებს საკუთარ თავს.
