ნინო ქვარიანი
სსიპ ბოლნისის მუნიციპალიტეტის სოფელ მუხრანას საჯარო სკოლის ქართული, როგორც მეორე ენის პედაგოგი
ქართული ენის, როგორც სახელმწიფო ენის სწავლება არაქართულენოვანი მოსახლეობისთვის მნიშვნელოვანი გამოწვევაა. არაქართულენოვანი სკოლების/სექტორების ქართული ენის მასწავლებლებისთვის არსებობს მეთოდიკური ლიტერატურა, რომელიც მეტ-ნაკლებად გვეხმარება შედეგების მიღწევაში. მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა ორიენტირებულია პროცესზე, რომელიც მიზანმიმართულია საგნის/საგნების შინაარსსა და სასწავლო მიზნებზე.
ვიდრე კონკრეტულ მაგალითზე ვისაუბრებ, მანამდე კოლეგებს შევახსენებ, რომ სწავლება ეფექტიანი მაშინაა, როცა ის ნაცნობ კონტექსტს (თემას) ეფუძნება. ძირითადი თემატური ბლოკები და სასწავლო თემები არაქართულენოვანი სკოლების/სექტორების V-VI კლასებისთვის ასეა განსაზღვრული:
1. მე და სამყარო:
♦ საკუთარი თავის შესახებ (პირადი მონაცემები, საქმიანობა)
♦ სახლი და უახლოესი გარემო (ოჯახი და ნათესავები; მეგობრები და ახლობლები; პროფესიული საქმიანობა/ხელობა)
♦ ყოველდღიური ცხოვრება (სკოლა და სასკოლო აქტივობები; დღის რეჟიმი – დილით/შუადღისას/საღამოს; ყოველდღიური ყოფითი საქმიანობა)
♦ თავისუფალი დრო, გართობა (დასვენება, სეირნობა; დღესასწაულები; გარემო/ბუნება; სტუმრად წასვლა)
♦ ინტერესები (ჰობი; ლაშქრობა/მოგზაურობა; მუსიკა და სპორტი).
2. სოციოკულტურა და კულტურა:
♦ დღესასწაულები და ტრადიციები (ფესტივალები, კარნავალები; შესაბამისი აქსესუარები; რიტუალები)
♦ წეს-ჩვეულებები (ყოფით სიტუაციებში ქცევები და ურთიერთობები)
♦ ტრადიციული საბავშვო თამაშები, პერსონაჟები
♦ სახელმწიფო სიმბოლიკა და ყოფითი რეალიები
♦ ღირსშესანიშნაობები.
თითოეული თემის სწავლა-სწავლებას, დაახლოებით, 20-25 საათი ეთმობა და ყველა თემაში მუშავდება ის შედეგები, რომლებიც განსაზღვრულია საგნისთვის – ქართული ენა (არაქართულენოვანი სკოლებისთვის/სექტორებისთვის). აქვე დავძენ, რომ საათობრივი გადანაწილება არ არის მკაცრად განსაზღვრული და, კლასის საჭიროებების მიხედვით, მასწავლებელი განსაზღვრავს დროის მენეჯმენტს. სასწავლო თემები, შესაძლოა, გავიმეოროთ დაწყებითი საფეხურის მეორე ქვესაფეხურის ორივე კლასში. თემებზე დაყრდნობითა და კონტექსტის გათვალისწინებით, მუშავდება მოკლევადიანი, საშუალოვადიანი და გრძელვადიანი მიზნები. ამ შემთხვევაში, ვისაუბრებ მხოლოდ ეფექტიან აქტივობაზე, რომელიც გამოგვადგება თემისთვის „სახლი და უახლოესი გარემო (ოჯახი და ნათესავები; მეგობრები და ახლობლები; პროფესიული საქმიანობა/ხელობა)“.
ამ აქტივობის შემთხვევაში, პრიოროტეტულ მიზნად ვისახავთ ცნებას სამეტყველო ქმედება, ქვეცნებებს – ფუნქციური სამეტყველო აქტები, სიტუაციური მახასიათებლები და ქვესაკითხებს – ინტერაქცია ინფორმაციის მოსაპოვებლად (პირადი მონაცემების გაცვლა (ვინაობა, ასაკი, ეროვნება, სადაურობა, საცხოვრებელი ადგილი, ტელეფონის ნომერი); ადამიანის/ცხოველის/საგნის აღწერა/დახასიათება (გარეგნობა, ფერი, ფორმა, ზომა…); თარიღის, ჯანმრთელობის, ამინდის გაგება; საკუთარი ან სხვისი ყოველდღიური საქმიანობა) და კომუნიკაციის მიზანი, კომუნიკაციის თემა; კომუნიკაციის მონაწილეები.
თუ ამ თემას მეხუთე ან მეექვსე კლასში გამოვიყენებთ, მაშინ კომპლექსურ დავალებად (პროდუქტად) ვარჩევთ ილუსტრირებული ტექსტის შექმნას (თემაც, ბუნებრივია, რჩება „სახლი და უახლოესი გარემო (ოჯახი და ნათესავები; მეგობრები და ახლობლები; პროფესიული საქმიანობა/ხელობა)“.
როცა მოსწავლეთა უმეტესობას მწირი ლექსიკური მარაგი აქვს და გრამატიკულ კანონზომიერებებსაც ვერ ფლობენ სათანადოდ, ვიცავთ პრინციპს – მარტივიდან რთულისკენ.
ზოგადად, კომპლექსური დავალების შესრულებამდე, გავდივართ ორ ეტაპს: დავალების პირობის გაცნობასა და დავალების შინაარსზე მუშაობას. ორივე ეტაპზე იმდენ აქტივობას გამოვიყენებთ, რამდენიც დაგვეხმარება საკითხის დასაძლევად (ამ შემთხვევაში, ილუსტრირებული ტექსტის შექმნა სახლსა და უახლოეს გარემოზე).
არაქართულენოვანი სკოლების/სექტორების მასწავლებლებმა, ქართული ენის სწავლებისას, პირველი, რაც უნდა დავიმახსოვროთ, ეს არის მოსწავლეთა განვითარების უახლოესი ზონა. ვთქვათ, პირობის გაცნობის დროს, ეფექტიანია კითხვა-პასუხის რეჟიმი, რა იციან სახლზე, ოჯახის წევრებზე, გარემოცვაზე, მათ პროფესიებზე, შინაურ ცოხველებზე. შემდეგ კი შევთავაზოთ ასეთი რამ, მოახერხებენ თუ არა ილუსტრირებული ტექსტების შექმნას ამავე თემაზე. როცა ისინი გვეტყვიან, რა შეუძლიათ დამოუკიდებლად და რაში ესაჭიროებათ დახმარება, ამის მერე ვგეგმავთ მეორე ეტაპის აქტივობებს. საილუსტრაციოდ გამოვიყენოთ ასეთი ფოტომასალა (ინტერნეტსივრცეში მრავალი ამგვარი ფოტოა, მათ შორის, ისეთებიც, რომლებზეც, ადამიანების გარდა, წარმოდგენილი იქნება სახლი, ეზო, შინაური ცხოველები).
კომპლექსური დავალების შესრულებამდე, მეორე ეტაპისთვის, შევთავაზოთ ბავშვებს მარტივი სქემების შევსება:
ვინაობა –
ასაკი –
ეროვნება –
სადაურობა –
საცხოვრებელი ადგილი –
ტელეფონის ნომერი –
ადამიანის დახასიათება – გარეგნობის აღწერა, თვისებები, მდგომარეობა (ჯანმრთელობის, ქონებრივი…), ჩაცმულობა –
საქმიანობა – თუ ცხოველებს, ეზოს, სახლს შევეხებით, მაშინ სხვა ტიპის ინფორმაცია შეგროვდება.
ინფორმაციის შეგროვებისთვის ვიყენებთ დაფას, კომპიუტერულ ტექსტურ რედაქტორს, ფლიპჩარტს…
ამ აქტივობის შესრულების შემდეგ, მარტივი წინადადებების გასამართავად, საჭიროა ახალი აქტივობის დაგეგმვა იმ ლექსიკური ერთეულების გამოყენებით, რომლებზეც ვიმუშავეთ, მაგალითად, პაპას ჰქვია ახმედი. ის 70 წლისაა. ეროვნებით აზერბაიჯანელია (ან სხვა რომელიმე ეთნოსი). პაპა ახმედი ცხოვრობს ბოლნისში, სოფ. მუხრანაში (წალკაში, დმანისში…). ტელეფონს არ იყენებს. აცვია თბილად. თეთრი თმა აქვს. უყვარს საუბარი. ჯანმრთელია. მაღაზიიდან ამოაქვს პროდუქტები და სახლის დალაგებაში ეხმარება ბებიას.
ასეთივე მაგალითს, დამოუკიდებლად ან გუნდურად, შექმნიან ბავშვები კლასში. ამის შემდეგ, ეძლევათ დავალება შესასრულებლად. ყველა ბავშვს, დავალების წარდგენის დროს, ვაძლევთ განმავითარებელ უკუკავშირს. აუცილებლად უნდა გვქონდეს გათვალისწინებული ისიც, თუ ვისთვის იქმნება დავალება. ეს მკაფიოდ უნდა ახსოვდეთ ბავშვებს და ადრესატი შეიძლება იყოს თანატოლი, უმცროსკლასელი, უფროსი… საკომუნიკაციო დანიშნულების გამოკვეთით, კიდევ უფრო მეტი მოტივაცია ყალიბდება კლასში. რაც შეეხება დავალების შესრულების ფორმას, ის შეიძლება იყოს ციფრული და მატერიალური. ციფრული ტექნოლოგიის გამოყენების შემთხვევაში, ბავშვს ციფრული წიგნიერებაც უვითარდება, მარტივია დავალების რედაქტირება, გაზიარება, სხვადასხვა სივრცეში ატვირთვა. ბუნებრივია, დადებითი მხარეები აქვს ამგვარი დავალების მატერიალურად შექმნასაც, რაზეც, ამ ეტაპზე, ყურადღებას არ შევაჩერებ. დაინტერესების შემთხვევაში, კოლეგებს აუცილებლად მივაწვდი სხვა თემატურ ერთეულზე შექმნილ მასალას, რომელიც პრაქტიკულ საქმიანობაში გამოადგებათ.
