როგორც ცნობილია, ქართული ენისა და ლიტერატურის საგამოცდო ფორმატში ცვლილებებია. აბიტურიენტები ახალი გამოწვევების წინაშე დადგნენ. ზოგადად, წერითი თხზულება ითვალისწინებს შეთავაზებული ტექსტის მიხედვით თეზისის ჩამოყალიბებას, პრობლემის გამოკვეთას, ციტატით გამყარებას, მაგალითის მოყვანას სხვა ლიტერატურული ტექსტიდან, ფილმიდან… პრობლემის აქტუალობის დადგენას, დასკვნას. მოსწავლისთვის ეს ადვილი არ არის. გამოცდის წარმატებით დაძლევა მათგან მოითხოვს ტექსტის გაგება-გააზრების უნარებს, მდიდარ ლექსიკას, კითხვის სტრატეგიების ცოდნას. სტანდარტის მიხედვით, ქართული ენისა და ლიტერატურის სწავლა-სწავლება მიზნად ისახავს, მოსწავლეს განუვითაროს ტექსტზე დამოუკიდებლად მუშაობის, მისი გაგება-გაანალიზების, ინტერპრეტირებისა და არგუმენტირების უნარები, მხატვრულ-ესთეტიკური გემოვნება. წარმოგიდგენთ აბიტურიენტთა ნაშრომებს, რომელთაც ნამდვილად ეტყობა სტანდარტის მოთხოვნების გათვალისწინებით სასკოლო მუშაობის პრაქტიკული გამოცდილება.
დროს შეუძლია ყველა და ყველაფერი შემუსროს
გურამ რჩეულიშვილი „ერთგული“
მარი სანოძე – ირაკლი აბაშიძის სახ. ხონის №3 საჯარო სკოლა
რა გამოარჩევს გურამ რჩეულიშვილის პროზას? უმთავრესად, მისი წერის სტილი, თხრობის მანერა, რომელიც საოცარი, ერთი შეხედვით, შეუმჩნეველი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა. ის ხან მთლიანად უჩინარდება თხრობისას, ხან რომელიმე ნიღბით შემოიჭრება და ყოველთვის პოულობს მკითხველის გულამდე პირდაპირ მისასვლელ გზას, რაც მხოლოდ დიდოსტატ მწერლებთან გვხვდება.
„ამაოება ამაოთა და ყოველივე ამაო“ – სწორედ ეს პრობლემა გენიალურად აქვს გადმოცემული გურამ რჩეულიშვილს ნაწარმოებში „ერთგული“. ბრბოს უყვარს კერპების შენება და მსხვრევა. რაც არ უნდა წინ წახვიდე, გაუსწრო დროს, მაინც დაუშვებ შეცდომას და როცა ფეხი დაგიცდება, ყველა დაგივიწყებს. სწორედ ასე დაემართა ერთგულსაც. ის ამიერკავკასიის რამდენიმეგზის ჩემპიონია, თუმცა უკვე მეთერთმეტე წელშია. დაიწყო დოღი, ექვსი წრის გავლის შემდეგაც ერთგული ისევ წინ იყო, მაშინ ყველა მას უჭერდა მხარს, ამხნევებდა და მის სახელს იძახდა, მაგრამ დრომ სიტუაცია შეცვალა, მას ზურგი აქციეს და ახალგაზრდა „სალამურას“ ქება-დიდება დაიწყეს. მაშინ ხარ დაფასებული, როცა ღირსეული ხარ. გაივლის დრო, გაქრება შენი დიდებაც და უკვე მეათეხარისხოვანი გახდები, მიხვდა ერთგული ამას და ამიტომ სწადია განმარტოება — „სიამოვნებდა, რომ ხმაური მისგან შორს იყო, რომ იდგა მარტო, და რომ არავინ არ აწუხებდა“. მარტო უნდოდა ყოფნა, რადგან მისი დიდებისა და წარმატების ნაპერწკალი ჩაქრა. მაშინ იქნებოდა ეს საზოგადოება ღირსეული, თავისუფალი და ბრძენი, თუ ერთგულს ჩრდილში არ დააყენებდა და მის დამსახურებას აუცილებლად აღნიშნავდა, დააფასებდა. რა დროც არ უნდა გავიდეს, ვინც არ უნდა მიიღოს ეს ტიტული, ჩემპიონი ჩემპიონია. ერთგული ძალიან დანაღვლიანებულია არა მარტო იმით, რომ იმ დღეს მუხლებმა უმტყუნეს, არამედ იმიტომ, რომ არავის გაახსენდა. მიუხედავად ბრბოს აზროვნებისა, სასიხარულოა პატრონის საქციელი, მას საყვედური არ უთქვამს ცხენისთვის და დააფასა ის, რაც ერთგულს თერთმეტი წლის განმავლობაში მისთვის აქვს ჩადენილი. მწერალი ფიქრობს, რომ დროს ვერაფერი მოერევა, მაგრამ ყავლგასულობის განცდა ყველაზე დიდი ტკივილია და მეც ვეთანხმები მის მოსაზრებას. დროს მიაქვს ყველაფერი.
პარალელის გავლება შეიძლება ჯემალ ქარჩხაძის ნაწარმოებთან „იუპიტერის სინანული“. რომაელი იმპერატორი ნერონი ცდილობს, ამბოხებულ ხალხს გაექცეს. ის რომაელებს ბრმა გულუბრყვილობის, ჭკუამოკლე სიხარულის და ბერწი მეხსიერების პატრონებად მოიხსენიებს, რადგან, მისი აზრით, ერთი იმპერატორის მეორეთი შეცვლა რომაელებს სიკეთეს ვერ მოუტანს. განაგრძობს გზას და გულში მწარე ნაღველი ეღვრება. მიხვდა, რომ ისე განზავდა ამაოებაში, ერთი ღირსეული ლექსიც კი ვერ შეთხზა და ამან გააბოროტა. გზაზე მხედარი გამოჩნდა. ნერონს გული გაუცივდა, ნუთუ მისი მხსვერპლი უნდა გამხდარიყო. მაგრამ მისდა გასაკვირად მხედარმა შიშით, განცვიფრებით თუ სიხარულით წამოიძახა: „დიდება ცეზარს!“ — ამით იმპერატორს გაცამტვერებული დიდების აღდგენის იმედი ჩაესახა, ცხენი შემოატრიალა და ყრუ ქალაქის ბორცვებზე ურიცხვი ჩირაღდანი დაიანახა, ყრუ გუგუნი გაიგონა. ამ ბოლო აბზაცის ტრაგიზმს განაპირობებს ის, რომ „ურიცხვი ჩირაღდნის“ დანახვაზე ნერონი დარწმუნდა, რომ საბოლოოდ დამარცხდა.
ალექსანდრე მაკედონელმა, მაკედონიის ძლევამოსილმა მეფემ, გარდაცვალებამდე, არმიის მთავარსარდალს სურვილი გაანდო — სურდა, რომ სასვენებლიდან მისი ხელები გამოჩენილიყო, რადგან ყველას გაეაზრებინა, რომ მთელი ქვეყნის მბრძანებელი იმქვეყნად ხელცარიელი წავიდა.
დღესდღეობით ეს პრობლემა ისე აქტუალურია, როგორც არასდროს. 2010 წელს პოლიციამ გარემოვაჭრეს ქუჩაში გასაყიდად გამოტანილი ბოსტნეული ჩამოართვა. ოფიციალური მიზეზი ვაჭრობის უფლების დამადასტურებელი საბუთის უქონლობა იყო. ელექტრონული სასწორის ჩამორთმევასთან ერთად, პოლიციელმა მოვაჭრეს სილა გააწნა და სახეში შეაფურთხა, მას დაავიწყდა, რომ მარადიულად არაა ამ პოზიციაზე და ერთ დღეს მასაც აუცილებლად ჩაანაცვლებენ.
დასკვნის სახით, შეიძლება ვთქვათ, რომ სამყაროში მარადიული არაფერია, იქმნება და ინგრევა სისტემები, ერთს მეორე ჩაანაცვლებს და პირველი დავიწყებას მიეცემა. უმჯობესია, არ დავივიწყოთ ლათინური თქმულება — „გახსოვდეს სიკვდილი“ ან გალაკტიონის სიტყვები — „ვაი იმას, ვის სიკვდილი სიცოცხლეში ავიწყდება“. უდიდეს კეისარსაც ხომ მუდამ თან დაჰყვებოდა მონა მარტო იმისთვის, რომ ხშირად შეეხსენებინა მისთვის სიტყვები: „კეისარო, შენც მოკვდავი ხარ!“
ზოგჯერ ადამიანის ცხოვრება ნიღბების თეატრს ემსგავსება
ჯემალ ქარჩხაძე „მეთერთმეტე მცნება“
ლიკა მაჭარაძე – ანდრია რაზმაძის სახ. ქუთაისის №41 ფიზიკა-მათემატიკის საჯარო სკოლა
„როს ვიბადებით ვსტირით, რომ სულელთ თამაშაა კაცთა ცხოვრება,“ – ამბობს შექსპირი და ააშკარავებს თუ რაოდენ ცრუ, მწირი და შემოსაზღვრულია ადამიანთა არსებობა, რომელიც მთელი თავისი გულის გამაწვრილებლად მომაბეზრებელი პროცესიით ნიღბების თეატრს წააგავს. მართლაც, რა არის ჩვენი ყოფა, თუ არა უსასრულოდ გაწელილი ტრაგიკომედია, რომლის რეჟისორები, სცენარისტები თუ მთავარი მოქმედი პირებიც ჩვენვე ვართ და თუმცა ყოველივე ეს, ერთდროულად, შემზარავი, სიმწრის სიცილის მომგვრელი და ღირსებაშემლახველია, ჩვენ მაინც ვეგუებით და განვაგრძობთ უსიგრძეგანო აბსურდში შემაძრწუნებლად ყალბ არსებობას. საბოლოო ჯამში კი, ვცხოვრობთ არათუ ჩვენი, არამედ ჩვენ მიერ გამოქანდაკებული ნიღბების ცხოვრებით. ჩვენ არ ვართ ერთნი, არამედ მრავალნი, ამ ეფემერულ არსებათა ქაოსში კი ისე ვშორდებით საკუთარ თავებს, სარკეში ჩახედვის დროს ვხვდებით, რომ სრულიად უცხოს ვუცქერთ. მაინც რა არის ადამიანის არსებობა თუ არა ერთი დიდი გროტესკული წარმოდგენა, რომლის შესრულებისას, თუმცა ანშლაგს ველოდით, ფიასკო ვიგემეთ.
სწორედ აღნიშნულ საკითხზეა საუბარი ჯემალ ქარჩხაძის მოთხრობაში „მეთერთმეტე მცნება“, სადაც ავტორი მოგვითხრობს საკუთარ მე დაკარგულ თეატრის მსახიობ ზაალ ნიჟარაძეზე, რომელზეც ნაწარმოების დასაწყისიდანვე ვიგებთ, რომ ეგზისტენციალური კრიზისის ზღვარზე იმყოფება და ცდილობს გაიგოს თუ ვინ არის რეალური ზაალ ნიჟარაძე – სარკეში არსებული გამოსახულება თუ სარკის მიღმა მდგარი სხეული. მის სულიერ გახლეჩაზე შემდეგი სიტყვებიც მეტყველებენ: „ორი ზაალ ნიჟარაძე უყურებს ერთმანეთს, ერთი ორიგინალია, მეორე – ასლი, ნამდვილი რომელია, თუ ორივე ილუზიურები ვართ,“ – სვამს კითხვას ზაალი. მართლაც და, ვინ არის იგი – თეატრის დიდებული მსახიობი თუ ერთი უბადრუკი ტიკინა, რომელსაც ისე ათამაშებენ, როგორც მოესურვებათ. უკვე გვიანია ამ კითხვის დასმა, მან უკვე დაკარგა საკუთარი თავი და თავის დამღუპველ ეგოს შესწირა. იგი ვეღარასდროს იქნება ისეთი, როგორიც იყო ცხოვრების მღვრიემდე.
ზემოთ ხსენებულ თემასთან დაკავშირებით, ასევე, შეგვიძლია გავიხსენოთ ჰერმან ჰესეს დიდებული ნაწარმოები „ტრამალის მგელი“, სადაც მთელი ნარატივი ეძღვნება ადამიანის ძიებას საკუთარი მეს საპოვნელად, განსაკუთრებით კი დასკვნით ნაწილში აღწერილი მოგზაურობა მაგიურ თეატრში გვიხელს თვალს თუ რას წარმოადგენს რეალურად ჰარი ჰალერი და რას წარმოადგენს საერთოდ ადამიანი.
დღევანდელ რეალობაში კი არა, საერთოდაც, ყოველთვის იარსებებს კითხვა — „ვინ ვარ მე?“, მაგრამ რაც დრო გადის, ვფიქრობ, ეს კითხვა კიდევ უფრო ბუნდოვანებით მოცული ხდება. არსებული რეალობის გათვალისწინებით, ადამიანები ძალიან მარტივად ვხდებით საზოგადოებრივი წნეხის, სოციალური ქსელებისა თუ ტელევიზიის მსხვერპლნი. ცხოვრების ყველა სფეროდან ზეწოლა იმ მთავარ მიზეზთაგანია, რაც საკუთარი თავის დაკარგვას და იმად ყოფნას გვაიძულებს, რაც არასდროს ვყოფილვართ და არც არასდროს ვიქნებით. კაცობრიობა თანდათან სიყალბისა და ჭუჭყის უფსკრულისკენ მიექანება, ჩვენ კი, უბრალოდ, ფუჭი დროების თავლაფდასხმული მარიონეტები ვართ, რომელთაც შიგნეულობა გამოაცალეს და თავები ცრუარსებობის იდეალებით გამოგვიტენეს. ისღა დაგვრჩენია, ან შევეგუოთ ამ შეურაცხმყოფელ გამასხარავებას, ან დროზე ვიპოვოთ გზა ჭეშმარიტი მესკენ.
