საქართველოს ისტორიას სკოლებში (X-XII კლასებში) ცალკე საგნად ისწავლიან – ამ გადაწყვეტილების შესახებ ბრძანებას განათლებისა და მეცნიერების მინისტრმა ხელი 7 მარტს მოაწერა. როგორც ცნობილია, სკოლებში საქართველოს ისტორიის სწავლების საკითხზე პარლამენტის განათლების კომიტეტმაც უნდა იმსჯელოს. ვიდრე პარლამენტის გადაწყვეტილების შესახებ გახდება ცნობილი, მანამდე შემოგთავაზებთ ისტორიის მასწავლებლების მოსაზრებებს – ეთანხმებიან თუ არა ამ გადაწყვეტილებას და მათი აზრით, რას შეცვლის საქართველოს ისტორიის ცალკე საგნად სწავლება? ჩვენ მიერ გამოკითხულ პედაგოგთა უმრავლესობა ფიქრობს, რომ აუცილებელია, მოსწავლეებმა მაღალ კლასებში ცალკე საგნად ისწავლონ ჩვენი ქვეყნის ისტორია, მით უფრო იმის ფონზე, რომ „სახელმძღვანელოში შეტანილი პარაგრაფები საქართველოს ისტორიის შესახებ იმდენად ბუნდოვანი, გაუგებარი და გაუფილტრავია, რომ მოსწავლე, საბოლოო ჯამში, ანალიზს ვერ აკეთებს და ერთმანეთს ვერ უკაშირებს ჩვენს ქვეყანაში მომხდარ ისტორიულ მოვლენებს,“ – ამბობს ჭიათურის № 2 საჯარო სკოლის პედაგოგი ნანა ასანიძე.
☑️ ნანა ასანიძეს მსოფლიო ისტორიის კურსის საწინააღმდეგო არაფერი აქვს, მაგრამ მისი აზრით, „ევროპეიზაცია მაშინ არის კარგი, როცა ეროვნული ისტორია შერწყმულია მსოფლიო ისტორიასთან. აქედან გამომდინარე, საქართველოს ისტორიის სწავლება ცალკე კურსად აუცილებელია, რადგან ეს ხელს შეუწყობს ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული მოთხოვნების განხორციელებას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, საზოგადოება აღმოჩნდება როგორც ეროვნული, ასევე მსოფლიო ღირებულებების შეფასების უნარების დეფიციტის წინაშე. საქართველოს ისტორიის სწავლება აუცილებელი მოთხოვნაა, რომ საქართველომ ჯანსაღად, ამაყად და ღირსეულად იაროს მსოფლიო პროგრესულ საზოგადოებასთან ერთად.“
მნიშვნელოვან აქცენტს კი, სწორად შედგენილ სახელმძღვანელოზე აკეთებს: „ავტორთა ჯგუფმა უნდა შექმნას ანტიკური პერიოდიდან დღემდე არსებული ჩვენი ისტორია, რომელიც იქნება ლოგიკურად, ქრონოლოგიურად დალაგებული, რაც დიდად შეუწყობს ხელს საქართველოს ინტეგრაციას სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციაში.“
თემაზე არგუმენტირებულ მოსაზრებებს გვთავაზობს თბილისის 82-ე საჯარო სკოლის უფროსი მასწავლებელი მაია მირცხულავა. ამბობს, რომ საქართველოს ისტორიაზე, როგორც სასკოლო საგანზე, მის მნიშვნელობასა და სწავლების პრობლემებზე ვერ ისაუბრებს, თუ არ გაიხსენებს იმ ამოცანას, რომელიც მისი და კოლეგების წინაშე დგას: „კერძოდ, ისტორიის მასწავლებელს ევალება არა მხოლოდ ცოდნის მიცემა, არამედ ამ ცოდნის გამოყენების სწავლება იქვე, გაკვეთილზე ან სახლში, დავალების შესრულების პროცესში გამომუშავებული უნარ-ჩვევების მიხედვით. მოსწავლეებს ხელი უნდა შეეწყოთ, განავითარონ გამოძიების, ანალიზის უნარი და კარგად გამყარებული არგუმენტების გზით შეძლონ წარსული ტრაგედიებისა თუ წარმატებების მიზეზების დასაბუთება. ასე რომ, ისტორიის მასწავლებლის ამოცანა/დავალება, როგორც ვხედავთ, ადვილი არაა, ამიტომ მას სჭირდება სახელმწიფოს დახმარება, ხელშეწყობა დამხმარე სახელმძღვანელოებით, რუკებითა თუ სხვა საჭირო რესურსებით. სწორედ ამ ერთობლივი ძალებით შეიძლება, აღიზარდონ საუკეთესო მოქალაქეები, რომლებიც თვითონაც მაგალითი გახდებიან მომავალი თაობებისთვის.“
☑️ მანანა (მაია) მირცხულავა: „ისტორია (მოიცავს საქართველოსა და მსოფლიო ისტორიის საკითხებს და ისწავლება VII-XII კლასებში)“ – დაკორექტირდა და ასე ჩაიწერა: „ისტორია (მოიცავს საგანს „ისტორია“ და ისწავლება VII-XII კლასებში და საგანს „საქართველოს ისტორია“ და ისწავლება X-XII კლასებში)“. რაც ეს პუნქტი გაჩნდა ეროვნულ სასწავლო გეგმაში, იმედიც გამიჩნდა, რომ ჩემი სასკოლო საგანი, რომელსაც ვასწავლი, უფრო აქტუალური შეიქმნება როგორც სასკოლო, ისე სამოქალაქო საზოგადოებისთვის.
სკოლაში სამუშაოდ 1992 წლის იანვარში მოვედი. ეს 9 აპრილის შემდგომი პერიოდია. მოგეხსენებათ, ამ დროს ჩვენი მოქალაქეების ეროვნული თვითშეგნება განსაკუთრებით ამაღლებული იყო, ამიტომ მიეცათ მასწავლებლებს და მოსწავლეებსაც, სამინისტროს ხელშეწყობით, საშუალება, მიეღოთ საქართველოს ისტორიის პირველი სახელმძღვანელოები. საგანი ისტორია დაყოფილი იყო ორად – მსოფლიო და საქართველო. მართალია, ახლა ბევრი ამბობს, რომ ის სახელმძღვანელოები, განსაკუთრებით, ფარნაოზ ლომაშვილის საქართველოს ისტორია, რბილად რომ ვთქვათ, უფრო დახვეწილი უნდა ყოფილიყო, მაგრამ, იმ ეტაპზე, მან თავისი მისია შეასრულა. შემდგომში გამოსულმა სახელმძღვანელოებმა განიცადეს ცვლილებები, ყველას ჰქონდა თავისი, ასე ვთქვათ, ნაკლი, კერძოდ, ზოგს არ ახლდა რუკები, თვალსაჩინოებები, თარიღების ცხრილი, ლექსიკონი. სახელმძღვანელოებზე მუშაობისას (მომეცა საშუალება და ექსპერტიც ვიყავი მე-7-9 კლასების სახელმძღვანელოების), ჩვენმა მეცნიერებმა და მასწავლებლებმა ერთობლივი ძალებით შეისწავლეს, რა უფრო აინტერესებს მოსწავლეს; გაითვალისწინეს ტექსტის ზომა, ენა, თვალსაჩინოებებიც და მივიღეთ უკეთესი, თუმცა, გავიდა დრო და მუშაობის პროცესში აღმოჩნდა ხარვეზებიც, სახელმძღვანელოების ავტორები თავად გაეცნენ, მიხვდნენ და, სავარაუდოდ, აწი უფრო დახვეწენ… მაგრამ ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ამას ბოლო არ ექნება, რადგან დროთა განმავლობაში მოთხოვნილებები იცვლება.
რაც შეეხება საქართველოს ისტორიის ცალკე საგნად კვლავ დაბრუნებას, ეს უმნიშვნელოვანესი საქმეა სახელმწიფოსთვის, საზოგადოებისთვის და მომავალი თაობისთვის. დრო იცვლება, იცვლება მიდგომებიც და შესაბამისად სახელმძღვანელოებიც. უკეთესის ძიებაში ვართ და სწორედ ამ ძიების პროცესში იქნა დაშვებული შეცდომები. თუმცა, თუ არ ეძებ, ვერც შეცდომას დაუშვებ და ვერც წარმატებას მიაღწევ. კერძოდ, გავიხსენებ ერთ შემთხვევას, როცა ინტეგრირებული იქნა ისტორია-გეოგრაფია და ისტორიას, როგორც საგანს, ცალკე გამოეყო, ამოღებულ იქნა ხელოვნება და მუსიკის საკითხები, შემდეგ საქართველოს ისტორია ინტეგრირდა მსოფლიო ისტორიასთან. თვითონ ეს იდეა, რომ მოსწავლეებმა საქართველოს ადგილი დაინახონ მსოფლიო ისტორიაში და პირიქით, მსოფლიო დაინახონ საქართველოს ისტორიაში, მომწონს და სწორიცაა. ეს ის უნარია, რომელიც უნდა განვითარდეს, რომ მოსწავლე, და შემდგომში მოქალაქე, ახდენდეს მოვლენების იდენტიფიცირებას, აანალიზებდეს და შეეძლოს თავისი მოსაზრების არგუმენტირებულად გადმოცემა. თუმცა, ვფიქრობ, ამან დიდად ვერ გაამართლა, სწავლებაში ჩაიკარგა ჩვენი ქვეყნის ისტორია. გარდა ამისა, გაერთიანების დროს, ისტორიას დააკლდა საათები. ვფიქრობ, ამ თაობისთვის, ვინც მომავალ წელს, უკვე მე-10 კლასში, საქართველოს ისტორიას ცალკე საგნად ისწავლის, რა თქმა უნდა, მასწავლებლის დახმარებით, საბაზო საფეხურზე მიღებული ცოდნით, სრულიად შესაძლებელია საქართველოს დანახვა მსოფლიო ისტორიის ჭრილში. რასაკვირველია, გათვალისწინებულ უნდა იყოს საათებიც და სახელმძღვანელოს გარდა, სხვა რესურსებიც, კერძოდ, რუკები – მსოფლიოს და საქართველოსი.
თვითონ იდეა, რომელიც უკვე კანონად გამოცხადდა და ძალიან პოპულარულიცაა, საფრთხის წინაშე რომ არ აღმოჩნდეს, დადებით და იმედიან განწყობასთან ერთად, საჭიროებს ხელშეწყობას. ვგულისხმობ იმას, რომ სახელმძღვანელოების შესაქმნელად ცოტა დროა, მით უმეტეს, მასწავლებლები წინასწარ ვერ გავეცნობით, გარდა ამისა, ავტორებს უნდა დაევალოთ არა პოპულისტური ტექსტებისა და ჰეროიკული ამბების დაწერა, არამედ ურთიერთსაწინააღმდეგო შინაარსის წყაროების წინ წამოწევა (სადაც ამის საშუალებაა), მათი მრავალფეროვნება, რომ მოსწავლემ შეძლოს სწორად გააზრება, შედარება და საკუთარი დასკვნების გამოტანა. წყაროებზე მუშაობას მოსწავლეები უკვე შეჩვეული არიან, მოსწონთ, თუმცა, ეს არ ნიშნავს, რომ ტექსტები იმ ადამიანების შესახებ, ვინც ღირსეული ადგილი დაიკავა ჩვენი ქვეყნის ისტორიაში, არ შევიტანოთ სახელმძღვანელოში. მოსწავლე უნდა გაეცნოს ნამდვილ წარსულს, როგორც დიდი ილია ამბობს „ჭეშმარიტ ისტორიას“.
კიდევ ერთი საკითხი, რომელიც იგნორირებულია სახელმძღვანელოებში და, ვფიქრობ, აუცილებლად უნდა ისწავლებოდეს, აფხაზეთის სამეფოს ადგილია ჩვენს ისტორიაში; მეზობელ სახელმწიფოებთან ჩვენი ურთიერთობის, განსაკუთრებით, რუსეთის მიერ საქართველოს ანექსიის არა მხოლოდ მე-19 საუკუნის პერიოდი, არამედ ბოლშევიკური რუსეთის მიერ საქართველოში ჩატარებული ოპერაციები, მთელი თავისი სიმწვავით, რა თქმა უნდა, ისტორიულ წყაროებზე დაყრდნობით.
ამიტომ ვამბობ, რომ ახლა უმნიშვნელოვანესია თანადროული სახელმძღვანელოს შექმნა. გვყავს უკვე გამოცდილი ავტორები, ახალგაზრდა მეცნიერებიც, ასევე გამოცდილი მასწავლებლებიც, რომელთაც უსწავლებიათ საქართველოს ისტორია, მათ უნდა მივანდოთ ახალი სახელმძღვანელოების შექმნა. ამასთანავე, საჭიროა ისტორიის ეროვნულ საგამოცდო ჯგუფთან ერთად მუშაობა, რომ ერთიან ეროვნულ გამოცდებზე არ იყოს მხოლოდ ფაქტების დამახსოვრებაზე გათვლილი საკითხები, არ ასცდეს სასკოლო პროგრამას იმით, რომ გაკვეთილებზე ე.წ. „საზეპიროებზე“ კი არ მოგვიწიოს ყურადღების გამახვილება, არამედ კონცენტრირებული ვიყოთ ისტორიული წყაროების ანალიზზე, არგუმენტებით მსჯელობაზე – მოსწავლემ უნდა შეძლოს ეპოქის განცდა. მოგეხსენებათ, სწორედ ასეა შესაძლებელი ისეთი მოქალაქის აღზრდა, რომელსაც საერთაშორისო ასპარეზზე თავისი ქვეყნის ადგილის დანახვაც შეუძლია და გამოჩენაც.
ბოლოს კიდევ ერთხელ გავუსვამ ხაზს საქართველოს ისტორიის ახალი სახელმძღვანელოს მნიშვნელობას, რომ შემდგომში ამ კარგ იდეას ოპონენტები არ გამოუჩნდნენ.“
რას შეცვლის ცალკე საგნად ისტორიის სწავლება? ამ კითხვას ☑️ ინგა მოსიძე, ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტის სოფელ სალიბაურის №1 და №2 საჯარო სკოლების სამოქალაქო განათლებისა და ისტორიის მასწავლებელი პასუხობს, რომ პირველ რიგში, ჩვენს მოსწავლეებს სიღრმისეულად ეცოდინებათ საკუთარი სამშობლოს ისტორია – „შეიცვლება მოსწავლეთა ღირებულებები და დამოკიდებულებები საკითხების მიმართ. გმირების ამბების შესწავლა უფრო მეტად გაუღვივებთ სურვილს, რომ თავადაც ჩადგნენ ქვეყნის სამსახურში (სამწუხაროდ, ამ ბოლო პერიოდში, ბევრი ახალგაზრდა თავს არიდებს ამ მოვალეობას).
მნიშვნელოვანია იმითაც, რომ დღეს, როდესაც ყოველდღიურად ვხედავთ „მცოცავ ოკუპაციას“, გვყავს ათასობით დევნილი, ირღვევა ქვეყნის სუვერენიტეტი და პოლიტიკურ კურსზეა დამოკიდებული ქვეყნის ხვალინდელი ბედი, უფრო კარგად შეძლებენ ისტორიული ფაქტების მოშველიებას და ანალიზს; იმ შეცდომებს აღარ გაიმეორებენ, რაც ჩვენმა წინაპრებმა დაუშვეს ქვეყნისთვის მნიშვნელოვანი მოვლენების დროს; რეალობის აღქმას უკეთ შეძლებენ. ბევრი ზრდასრული დამახინჯებულ/მცდარ ფაქტებს ავრცელებს, ბევრი საქართველოს მოქალაქე გამოთქვამს ანტისახელმწიფოებრივ მოსაზრებებს. ამ პრობლემების თავიდან აცილება მხოლოდ სიღრმისეული ცოდნითაა შესაძლებელი.
ჩვენისთანა მცირე ერისთვის ეს გადარჩენის გზაა. ავის და კარგის გარჩევის საშუალებაა, ცხოვრების გაკვეთილებია.“
როგორ ისწავლება ჩვენი ქვეყნის ისტორია? ამ თემაზე საუბრისას ინგა მოსიძე ამბობს, რომ არსებულ სახელმძღვანელოებში ძალიან მცირე ადგილი ეთმობა საკითხებს საქართველოს ისტორიიდან. ზოგიერთი მსოფლიო ისტორიის ჭრილშია განხილული, ბევრი მნიშვნელოვანი საკითხი კი, რასაც მოსწავლეები დიდი ინტერესით ისწავლიდნენ, საერთოდ არ არის შეტანილი. მეტიც, ამბობს, რომ: „სამინისტროს მიერ წინასწარ არის შედგენილი თემები, რომლითაც ხელმძღვანელობენ წიგნის ავტორები. იქნებ ყველამ ერთად იფიქროს, პრაქტიკოს მასწავლებლებს ჰკითხონ, რა სჯობს? როგორ ვასწავლოთ – მშრალი ფაქტები? არა; იქნებ ასჯერ წაკითხულს ერთხელ ნანახი სჯობდეს – მუზეუმში ნასწავლი, ტაძარში მოსმენილი, ფრესკაზე აღბეჭდილი, ჩამოშლილ გოდოლთან წაკითხული; იქნებ სიმღერით და ნახატით ნასწავლი ისტორია უნდათ? სახელმძღვანელოში მასალა ასაკის შესაბამისია – მარტივი, ყველაზე აქტუალური საკითხები, ყველაზე შთამბეჭდავი, თუმცა, არა საქართველოს ისტორია.“
ქალბატონი ინგა მიიჩნევს, რომ ახალ სახელმძღვანელოში განსაკუთრებული აქცენტი უნდა გაკეთდეს ახალ და უახლეს ისტორიაზე: „1801 წლიდან მოყოლებული ბრძოლა რუსული კოლონიალური რეჟიმის, ავტოკეფალიის აღდგენისთვის; ერის და ბერის თავგანწირვა; პირველი რესპუბლიკის ისტორია; შეცდომების გაანალიზება; საბჭოთა ოკუპაციის წინააღმდეგ ბრძოლა. მოსწავლეებისთვის საინტერესო იქნებოდა საქართველოს საბჭოთა პერიოდის შესახებ უფრო მეტი საარქივო მასალის შემოტანა და სწავლება. სახელმძღვანელოს დამხმარე მასალა, რესურსები და მეთოდური ლიტერატურა უნდა ახლდეს.“
დღევანდელი გადმოსახედიდან კი, მისი აზრით, განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს საქართველოს ისტორიის სწავლებაზე ყურადღების გამახვილება. „დღეს, როდესაც მიმდინარეობს უკრაინის ბრძოლა რუსეთის ოკუპაციის წინააღმდეგ, დავინახეთ უკრაინელების უსაზღვრო პატრიოტიზმი და თავგანწირვა. ძალიან შემრცხვა საკუთარი თავის, იცით რატომ? მე რატომ ვერ ვასწავლე ჩემს მოსწავლეებს ჩვენი ქვეყნის ისტორია ისე, რომ ასე ჰყვარებოდათ სამშობლო, რატომ ვერ აღვზარდე ასეთი პატრიოტები, რატომ ვერ ვაჩვენე, რომ ჩვენი გადარჩენა მხოლოდ სამშობლოს მოსიყვარულე ადამიანების გადაწყვეტილებაზეა დამოკიდებული.
არ იფიქროთ, არაფერს ვაკეთებდე პატრიოტიზმის გასაღვივებლად – ოკუპაციის კვირეული, პროექტი „გვახსოვდეს აფხაზეთი“, ეროვნული გმირების შესახებ კონფერენციები და კომპლექსური დავალებები, თუმცა, ეს არ არის საკმარისი. სწავლება მაინც ხანმოკლე და ერთჯერადი გამოდის. ჩვენ ხომ უფრო ფართო მიდგომა გვჭირდება, საზოგადოების აზროვნების გარდაქმნა, რეალობის აღქმა. რატომ გვიჭირს მტერს მტერი დავარქვათ და მოყვარეს მოყვარე, რატომ გვიჭირს რუსულ ოკუპაციას შეწირული გმირების განდიდება. ჩვენი ბავშვები რას ხედავენ, არჩევნების წინ აფრიალებულ დროშებს პატრიოტული მოწოდებებით, მოჩვენებით მამულიშვილობას. მახსენდება პოლონეთში სტაჟირების დროს ვროცლავის ოკუპაციის მუზეუმში ვიზიტი. რაც ვნახე, ის ემოცია დღემდე მომყვება. იქ წარმოდგენილი ყოველი ექსპონატი კარგად გაგააზრებინებს საბჭოთა ოკუპაციის შედეგებს. ჰკითხეთ, აბა, ჩვენს მოსწავლეებს თუ არიან ნამყოფნი ოკუპაციის მუზეუმში. მასწავლებლებიც არ იცნობენ, არ აქვთ ნანახი ის წყაროები. დღეს, ყოფილ საბჭოთა ქვეყნებში, სასწავლო ექსკურსიები საგაკვეთილო სახეს ღებულობს. სჯობს პატარა ასაკში ეტკინოს, ცრემლი წამოუვიდეს და ღრმად იგრძნოს ის ტკივილი, რაც ოკუპაციას ახლავს თან, ვიდრე ნიჰილიზმით იყოს განმსჭვალული ყოველი ეროვნულის მიმართ. შეხედეთ სატელევიზიო გადაცემებს, სოცმედიაში არსებულ ინფორმაციას – გაყალბებული, ანტისახელმწიფოებრივი. საჭიროა ბევრი სოციალური რეკლამა, ფილმი, ექსკურსია, პროექტი, გასვლითი ღონისძიება პატრიოტულ-მოქალაქეობრივი მიმართულებით; მეტი პატივი და დიდება ქვეყნისთვის თავგანწირულ გმირებს, მათ ოჯახებს დაფასება, მეტი ფილმი და ვიდეორგოლები მათ ისტორიებზე. გადაათვალიერეთ დაწყებითი კლასის ქართული ენის წიგნები. სად გაქრა პატრიოტული თემატიკის მოთხრობები, ლექსები, ყველა საგანში ეს უნდა იყოს პრიორიტეტი. იქნებ იმ მოთხრობით უკეთ გაიაზრონ ტექსტი, ვიდრე უცხოური ამბით.
ჩვენ კი ვიცით როგორი ახალგაზრდა უნდა აღვზარდოთ, თუმცა გამოკვეთილი პროგრამები არ გვაქვს. დაწყებითი კლასების ქართული ენისა და ლიტერატურის წიგნებში თითქმის არ არის ამ თემაზე მოთხრობები, ყველა საგანში, სახელმძღვანელოში უნდა იყოს პატრიოტული თემატიკის მასალა, დალაგებული და მიზანზე ორიენტირებული. უნდა იყოს აუცილებლად განსახორციელებელი პროექტები, კვირეულები და კონკურსები საქართველოს ისტორიის მნიშვნელოვან მოვლენებზე. აუცილებელია გამოკვეთილი ეროვნული იდეოლოგია და ქვეყნის კულტურისა და განათლების მიმართულებით ამ შტრიხების გატარება, ცხადია, არ ვგულისხმობ ეთნოცენტრიზმსა და რადიკალურ ნაციონალიზმს“.
♦♦♦
ჩვენი რესპონდენტი მასწავლებლები ისტორიის ცალკე საგნად სწავლების გადაწყვეტილებას უდიდეს მნიშვნელობას ანიჭებენ და კიდევ უფრო მნიშვნელოვნად ახალი სახელმძღვანელოების შედგენას ასახელებენ, სადაც ქვეყნის ისტორიის სწავლება შეუცდომელ, სწორ კურსს განავითარებს მომავალ თაობაში და დაეხმარება მოვლენების სწორად გაანალიზებაში ისტორიულ წყაროებზე დაყრდნობით. ამ მეტად საჭირო და უმნიშვნელოვანეს იდეას რომ საფრთხე არ შეექმნას და მხოლოდ პოპულისტურ ნაბიჯად არ გადაიქცეს, სერიოზულ ხელშეწყობას ელიან.
ლალი ჯელაძე
