🔗 მამუკა ხამხაძე – ქალაქ რუსთავის №4 საჯარო სკოლის დირექტორი
სკოლის დირექტორი – მნიშვნელოვანი სახელმწიფო მოხელე
მიმაჩნია, რომ განათლების სისტემა სახელმწიფოს ფუნდამენტური რგოლია, სკოლის დირექტორი კი ძალზე მნიშვნელოვანი სახელმწიფო მოხელე, რომელიც დიდ როლს ასრულებს სახელმწიფოს მშენებლობის საქმეში. სკოლა და დირექტორი ის პირველადი რგოლია, რომელთანაც უშუალო და ყველაზე აქტიური შემხებლობა აქვს მოსწავლეს. პიროვნების მოქალაქეობრივი აზროვნება სკოლაში მოსწავლის ასაკიდან ყალიბდება. ამდენად, დირექტორი ის ადამიანია, რომელზეც დამოკიდებულია სასკოლო სისტემისა და კულტურის ხასიათი.
ხშირად ხდება, რომ სახელმწიფოსა და საზოგადოების დაკვეთა ერთმანეთისაგან აცდენილია, მაგრამ დირექტორმა უნდა მოძებნოს ბალანსი არსებულ გამოწვევებს შორის, გადალახოს უამრავი წინააღმდეგობა და საკუთარ თავზე აიღოს დიდი პასუხისმგებლობა. მართალია, ყველაფერი დირექტორზე არ არის დამოკიდებული, მაგრამ დიდწილად სწორედ ხელმძღვანელი განსაზღვრავს სკოლაში არსებული სასკოლო კულტურის ხასიათს და სასწავლო პროცესის მიმართულებას. მას შეუძლია შეცვალოს სასწავლო პროცესი, შეუძლია გავლენა მოახდინოს ცალკეული მოსწავლისა და მასწავლებლის მომავალზე, ხელი შეუწყოს სახელმწიფოებრივი აზროვნებისა და სწორი დამოკიდებულებების ჩამოყალიბებას ახალგაზრდებში და სასკოლო თემში.
მაგრამ ამ შესაძლებლობების ეფექტურად ამოქმედება საჭიროებს სახელმწიფოსა და საზოგადოების მხრიდან შესაბამის მხარდაჭერას. ქმედითი ინსტრუმენტებისა და მხარდაჭერის გარეშე სკოლის დირექტორი რიგითი ბიუროკრატია, რომელსაც მხოლოდ საკანცელარიო მოხელის როლისა და მიცემული დავალებების შესრულება შეუძლია.
მენეჯერი/საგანმანათლებლო ლიდერი
თანამედროვე სკოლის დირექტორი თავის თავში მოიაზრებს ორ უმთავრეს კომპეტენციას – მენეჯერის და საგანმანათლებლო ლიდერის. ძნელია იმის შეფასება, რომელი უფრო მნიშვნელოვანია სასკოლო საქმეში, მაგრამ ერთი რამის თქმა ცალსახად შეიძლება: საგანმანათლებლო ლიდერობის გარეშე მხოლოდ კარგი მენეჯერობა განათლების სისტემაში ეფექტიანი შედეგის მომტანი ვერ იქნება, რადგან სკოლაში მთავარი საზრუნავი მაინც საგაკვეთილო პროცესია. ამისათვის საჭიროა დირექტორი იყოს საგანმანათლებლო ლიდერი, მოქმედი პროფესიონალი პედაგოგი და გავლილი ჰქონდეს მასწავლებლობის რთული გზა. თუ დირექტორი მასწავლებლის წვენში არ მოხარშულა, რაგინდ კარგი მენეჯერი იყოს, ის ვერ იქნება აღიარებული ლიდერად მასწავლებლების მხრიდან. მაგრამ მენეჯერობისა და საგანმანათლებლო ლიდერობის ფუნქციების ერთდროულად წარმატებით შესასრულებლად გარკვეული პირობებია საჭირო. დირექტორის საქმიანობა არ უნდა იყოს გადატვირთული ზედმეტი ვალდებულებებით. მას უნდა ჰქონდეს თავისუფალი დრო და ენერგია იმისათვის, რომ მთელი ძალისხმევა წარმართოს საგანმანათლებლო პროცესის მიმართულებით. დირექტორს უნდა ჰქონდეს საშუალება თავი დააღწიოს ყოველდღიურ რუტინას და ბიუროკრატიულ ჩარჩოებს, არ უნდა ეშინოდეს, რომ თუ სკოლაში საგაკვეთილო პროცესებს მეტ დროს დაუთმობს, სხვა მიმართულებით საქმე გაუფუჭდება.
დღეს სისტემაში არიან წარმატებული მენეჯერები და ლიდერები, რომლებმაც დააგროვეს პოზიტიური გამოცდილება, თუმცა ეს მიღწევები მაინც ცალკეული პერსონების დამსახურებაა და არ ატარებს სისტემურ ხასიათს. ამიტომ შეიძლება ითქვას, საგანმანათლებლო ლიდერობის ეფექტური გამოცდილების კუთხით დეფიციტში ვართ.
ხარისხიანი სასკოლო განათლება
ხარისხიანი სასკოლო განათლება ქვეყნის მთავარი პრიორიტეტია – დღეს საზოგადოება და სახელმწიფო აქტიურად საუბრობს ამაზე. არის გადადგმული ცალკეული ნაბიჯებიც ამ მიმართულებით, მაგრამ ვერც საზოგადოება, ვერც სახელმწიფო და ვერც სასკოლო თემი დღემდე ვერ თანხმდება იმაზე, თუ რა არის ეს ხარისხიანი განათლება, რისკენაც ყველა მიისწრაფვის. საზოგადოების ნაწილი ფიქრობს, რომ ხარისხიანი განათლების ინდიკატორი კურსდამთავრებულის ოქროსა და ვერცხლის მედალია, ზოგისთვის რეპეტიტორთან წლების მანძილზე მიღებული ცოდნა, ზოგისთვის კი არაფორმალური განათლების გზით მიღებული გამოცდილება. საზოგადოების ნაწილში, მათ შორის სასკოლო თემშიც კი არის სკეპტიკური დამოკიდებულება სკოლაში მიღებული განათლების ხარისხთან დაკავშირებით. რას სწავლობენ ბავშვები სკოლაში? – ეს ყველაზე აქტუალური კითხვაა დღეს.
სისტემაში არსებობს ყველასთვის ცნობილი დოკუმენტები – ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები და ეროვნული სასწავლო გეგმა, რომლებიც შეიცავს ხარისხიანი სასკოლო განათლების ელემენტებს. სირთულეს წარმოადგენს ამ მიზნების მიზანმიმართული დანერგვა და შემდეგ შედეგების გაანალიზება.
ჩემი აზრით, ხარისხიანი განათლება ესაა გარკვეული ცოდნისა და უნარების ერთობლიობა, როგორიცაა აკადემიური განათლება, არაფორმალური განათლება, ცხოვრებისათვის მზაობა, პიროვნებისა და მოქალაქის ჩამოყალიბება. რაც მთავარია, ხარისხიანი განათლება ესაა შესაძლებლობების მიცემა მოსწავლეებისათვის, აღმოაჩინონ საკუთარი თავი სკოლაში და აირჩიონ სასურველი მიმართულება ცხოვრებაში. ხარისხიანი განათლების მიღწევა შესაძლებელია მხოლოდ სასკოლო სივრცეში და მხოლოდ თანმიმდევრული სისტემის არსებობის პირობებში, კომპლექსური მიდგომებით.
ჩემთვის ხარისხიანი სასკოლო განათლება, საბოლოო ჯამში, იზომება მოსწავლესთან მიღწეული კომპლექსური შედეგით. ეს შედეგი შეიძლება იყოს მიღწევები როგორც აკადემიური, ისე არაფორმალური განათლების და სხვა მიმართულებით. ჩვენი სკოლის გამოცდილებიდან შემიძლია ცალსახად განვაცხადო ერთი რამ: ის მოსწავლეები, რომლებიც სკოლაში გამოირჩეოდნენ აკადემიური მოსწრებით, არაფორმალურ განათლებაში ჩართულობით და ივითარებდნენ სხვადასხვა უნარ-ჩვევებს, სკოლის დამთავრების შემდეგაც წარმატებულები და შემდგარი ადამიანები არიან. ვფიქრობ, წარმატების ერთ-ერთი ინდიკატორია რამდენად დასაქმებულია პიროვნება სკოლის დამთავრების შემდეგ და რამდენად რეალიზდება ცხოვრებაში. კარგი იქნება, ასეთი კვლევა ჩატარებულიყო, რაც გამოავლენდა სკოლის პირდაპირ თუ ირიბ გავლენას ახალგაზრდების სკოლის შემდგომ ცხოვრებაზე.
წარმატებული სკოლა
წარმატებული სკოლა ნიშნავს ისეთ სისტემას, სადაც შექმნილია უსაფრთხო და ეფექტიანი სასწავლო გარემო, სადაც ყველა მოსწავლეს შეუძლია საკუთარი თავის პოვნა და რეალიზაცია; სადაც სასწავლო პროცესი ორიენტირებულია მოსწავლეზე და არა მხოლოდ სასწავლო შედეგებზე; სადაც სასწავლო პროცესის შინაარსი თანაბრად შედგება როგორც აკადემიური ცოდნის, ისე ცხოვრებისათვის საჭირო სასიცოცხლო უნარ-ჩვევებისა და ღირებულებითი სისტემის ელემენტებისაგან.
გუნდური მუშაობა
გუნდური მუშობა უმნიშვნელოვანესია არა მხოლოდ პედაგოგიკაში, არამედ ნებისმიერ საქმიანობაში. ცალკე აღებული მასწავლებლის შედეგი ვერაფრით ვერ იქნება ეფექტიანი გუნდური მუშაობის გარეშე. სამწუხაროდ, გუნდურობა სკოლის სისტემის ძლიერი მხარე არ არის. მასწავლებლების ნაწილმა ვერ დააღწია თავი სტერეოტიპს, რომლის მიხედვითაც თითქოს მოსწავლის წარმატება ცალკეული მასწავლებლის პროფესიონალიზმზეა დამოკიდებული. ამას ხელს უწყობს ქართული ხასიათი – ჩვენ უფრო ინდივიდუალისტები ვართ, ვიდრე ჯგუფურად მუშაობისკენ მიდრეკილნი. მეოთხე სკოლის მაგალითზე შეიძლება ითქვას, თუ რაიმესთვის მიგვიღწევია, მხოლოდ კვალიფიციური მასწავლებლების გუნდური მუშაობით და კოორდინირებული მიდგომებით. პედაგოგიური საქმიანობის კოორდინაციას, გამოცდილების გაზიარებას და მის გაანალიზებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს სასკოლო განათლებაში.
ჩემი ყოველდღიური საქმიანობის სტრატეგიული მიმართულებაა ზრუნვა მასწავლებლების პროფესიულ განვითარებაზე, რაც გამოიხატება შემდეგში: პედაგოგების დარწმუნება იმაში, რომ ინდივიდუალური პროფესიული განვითარება და გუნდური მუშაობა მოსწავლესთან წარმატების მიღწევის ერთადერთი გზაა; ასევე მნიშვნელოვანია მასწავლებლებისათვის უსაფრთხო სამუშაო და ემოციური გარემოს შექმნა, რათა მათ არ ეშინოდეთ შეცდომების დაშვების; უმნიშვნელოვანესია მასწავლებლის მიმღებლობა და ეფექტური უკუკავშირები პროფესიული ზრდისათვის, ასევე პედაგოგის ნებისმიერი წარმატების მხარდაჭერა და წახალისება.
🔗 საჭირბოროტო კითხვები
სკოლის დირექტორი დღეს მაგონებს მითოლოგიურ მრავალთავიან არსებას, რომელიც პასუხისმგებელია ყველაფერზე, რაც კი სკოლაში ხდება და ყველაზე, ვინც კი სკოლაში საქმიანობს. ერთი შეხედვით ეს ბუნებრივია, აბა სხვა ვინ უნდა იყოს პასუხისმგებელი ორგანიზაციაზე თუ არა მისი ხელმძღვანელი. მაგრამ თუ საქმეს უფრო კვალიფიციურად შევხედავთ, გაგვიჩნდება რამდენიმე ლეგიტიმური კითხვა: აქვს კი სკოლის დირექტორს ამდენი კომპეტენცია და დაკისრებული ვალდებულებების განხორციელების რეალური შესაძლებლობა? და მეორეც, აქვს თუ არა დირექტორს ამდენი პასუხისმგებლობის განხორციელების შესაბამისი ინსტრუმენტები? არის ის სამართლებრივად საკმარისად დაცული იმისათვის, რათა თავის თავზე აიღოს ამდენი პასუხისმგებლობა და რისკი ყველა მიმართულებით? ეს ის საჭირბოროტო კითხვებია, რომლებიც დღეს ყველა ხელმძღვანელს აწუხებს.
🔗 რა სჭირდება დღეს სკოლის დირექტორს
პასუხი ცალსახაა – დირექტორს სჭირდება ისეთი სასკოლო სისტემა, რომელშიც ის შეძლებს მასზე დაკისრებული სახელმწიფო ვალდებულებების სრულად და ხარისხიანად შესრულებას; სჭირდება მეტი ქმედითი ინსტრუმენტი, რომელიც შესაძლებლობას მისცემს სისრულეში მოიყვანოს თავისი უფლებამოსილებები; დირექტორს სჭირდება ნაკლები ბიუროკრატია და მეტი დამოუკიდებლობა, პასუხისმგებლობების გადანაწილება და შესაბამისი სამართლებრივი სტატუსის მქონე გუნდის არსებობა სკოლაში, რომელიც მას სკოლის განვითარებაში დაეხმარება; საჭიროა დირექტორი უფრო ქმედითად მონაწილეობდეს სკოლასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღებაში. დაბოლოს, დირექტორს სჭირდება მეტი მოტივაცია და მეტი გარანტიები, რათა სისტემის ტურბულენტობის პირობებში არ აღმოჩნდეს გარემოებების მსხვერპლი. ბოლო წლებში, განათლების პრიორიტეტად გამოცხადების შემდეგ, სამინისტროს მხრიდან გადაიდგა გარკვეული ნაბიჯები დირექტორის საქმიანობის მხარდასაჭერად და მისი მნიშვნელობის წარმოსაჩენად, თუმცა ეს საკმარისი არ არის.
🔗 გზა, რომელიც ადამიანურ ურთიერთობებზე გადის
სკოლა ცოცხალი ორგანიზმია და მისი წარმატების გზა ადამიანურ ურთიერთობებზე გადის. ამიტომაც, სკოლის განვითარებისათვის უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ადამიანებს და დროთა განმავლობაში კადრების გადახალისებას როგორც მასწავლებლების, ისე ხელმძღვანელების კუთხით. კადრების ცვლა ბუნებრივი პროცესია, რომელიც ემსახურება სკოლის განვითარებას. მაგრამ ეს პროცესი ისე უნდა წარიმართოს, რომ ხელი არ შეეშალოს კონკრეტული ორგანიზაციის სტაბილურობას, მდგრადობას და უწყვეტობას.
ვფიქრობ, დირექტორების სერტიფიცირების პროცესი დღეს განათლების სისტემის ერთ-ერთი საკვანძო გამოწვევაა. განსჯის საგანია ვინ უნდა იყოს სკოლის დირექტორი, როგორ უნდა შეირჩეს ის, რა უნდა იყოს დირექტორის ძირითადი ფუნქცია სკოლაში და ა.შ.
დირექტორების კორპუსი, ისევე როგორც მასწავლებლებისა, ცალსახად საჭიროებს გადახალისებას, მაგრამ პროცესი რომ შედეგიანი იყოს, საჭიროა შესაბამისი გარემო პირობების არსებობა. კერძოდ, სერტიფიცირება არ უნდა იყოს ადამიანების მექანიკური გადაადგილება ერთი სკოლიდან თუ სამსახურიდან მეორეში. როტაციის შედეგი უნდა იყოს სისტემის შედეგიანობის ამაღლება, რისთვისაც საჭიროა მთელი რიგი კომპლექსური ცვლილებები სისტემაში, კერძოდ, დირექტორის აღჭურვა ქმედითი ინსტრუმენტებით.
შედეგიანი როტაციისთვის აუცილებელია ორი რამ: მოქმედი დირექტორების საქმიანობის შეფასება, ახალი კადრების მომზადება. ამ ორი მდგენელის გარეშე სკოლის დირექტორების როტაცია არაეფექტურად მიმაჩნია. სკოლა ჩარხი არ არის, რომ ერთმა ადამიანმა ამოქოქოს. სკოლის წარმატებას ჭირდება რამდენიმეწლიანი მუშაობა ჯერ ადამიანების ნდობის მოსაპოვებლად და შესაბამისი გუნდის შესაქმნელად, შემდეგ კი მათთან ერთად დასახული მიზნების განხორციელება.
ამ კონტექსტში ჩნდება მთავარი კითხვები: თუ დირექტორი ერთ სკოლაში არ ვარგა ხელმძღვანელად, რა საჭიროა მისი როტაცია მეორე სკოლაში? და თუ დირექტორი კარგი ხელმძღვანელია კონკრეტულ სკოლაში, მაშინ რა საჭიროა მისი ადგილმონაცვლეობა? რამდენად არსებობენ სისტემაში ის ადამიანები, რომლებსაც შეუძლიათ წარმატებული ხელმძღვანელების ჩანაცვლება?
