როცა ქვეყანაში თამაშდამოკიდებულების მაკონტროლებელი არანაირი მექანიზმი არ არსებობს
მოზარდების თამაშდამოკიდებულება დღეს სერიოზულ პრობლემად იქცა, რადგან გაზრდილია ინტერნეტის ხელმისაწვდომობა და ბავშვების უმეტესობა თავისუფალი დროის დიდ ნაწილს სწორედ გაჯეტების ეკრანებთან ატარებს, მათ შორის, ონლაინ თამაშები ერთ-ერთი ყველაზე საყვარელი გასართობია. ამავდროულად, ძალიან მაღალია რისკი იმისა, რომ ისინი, მოყვარულის დონიდან, თანდათან, თამაშზე დამოკიდებულ ადამიანებად ჩამოყალიბდნენ. საყურადღებოა ისიც, რომ თამაშდამოკიდებულებას ხშირად თან ახლავს ნივთიერებაზე დამოკიდებულება, შფოთვა, დეპრესია და სხვა ემოციური პრობლემები, მათი მოგვარება კი, ხანგრძლივ თერაპიას მოითხოვს, აუცილებელი ხდება ფსიქიატრის ჩართულობა. ამ შემთხვევაში, საჭიროა როგორც ინდივიდუალური მიდგომა, ასევე, ფართო მასშტაბის სტრატეგიის ჩამოყალიბება. ამგვარი სტრატეგიის და საერთო პოლიტიკის შემუშავების საფუძველი შეიძლება გახდეს კვლევის შედეგები, რომელიც ახალი ინიციატივის ფარგლებში ტარდება, მისი მიზანია აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებულების პრევენცია მოზარდებში და მათთვის ჯანსაღი გარემოს შეთავაზება. ინიციატივა, რომელსაც ახორციელებს გაეროს ბავშვთა ფონდი, „აზარტული თამაშების კვლევისა და ლუდომანიის პრევენციის ცენტრთან“ და განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსთან ერთად, ითვალისწინებს როგორც ტრენინგებსა და სემინარებს მოსწავლეებისთვის, ასევე კვლევას, რომელიც ამ სერიოზული პრობლემის ზომას დაგვანახებს და სამომავლოდ, შესაძლოა, სათანადო დოკუმენტების შემუშავების საფუძველიც კი გახდეს.
ინიციატივის შესახებ გვესაუბრება ნანა ფრუიძე, გაეროს ბავშვთა ფონდის ჯანმრთელობის პროგრამების ხელმძღვანელი.
წინაპირობა
აზარტული თამაშები ერთ-ერთი ყველაზე მომგებიანი ბიზნესია საქართველოში და მიუხედავად იმისა, რომ სტატისტიკური მონაცემები ამის შესახებ არ არსებობს, იმ მწირი კვლევებითაც, რაც ჩვენთვის ხელმისაწვდომია, საქართველოში, აზარტულ თამაშებში მოსახლეობის, მათ შორის მოზარდების, ჩართულობა საგანგაშოდ მაღალია. ჩვენთან არც აზარტული თამაშებზე დამოკიდებული ადამიანების რაოდენობისა და მათ მიერ წაგებული თანხის სტატისტიკა არსებობს, მაგალითად, არ არსებობს კვლევა, რომელიც შეისწავლიდა სოციალურ დანახარჯებს და სხვ. კვლევები საჭიროა იმისთვის, რომ გამოვლინდეს, თუ რამდენად მძიმეა პრობლემა. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, როდესაც საქმე ეხება მოზარდებში, ახალგაზრდებში აზარტული თამაშების გავრცელებას. ამ კვლევების სიმწირის გამო, ვარაუდით და არა პირდაპირი მონაცემების საშუალებით, შეგვიძლია რეალურ სურათზე მსჯელობა.
ვიცით, რომ ინტერნეტის ხელმისაწვდომობა ძალიან გაიზარდა და ონლაინ თამაშები უფრო და უფრო პოპულარული ხდება. სწორედ ინტერნეტის განვითარებასთან ერთად, აზარტული თამაშები მოზარდებისთვის უფრო ხელმისაწვდომი ხდება. ის მწირი, მოკლემასშტაბიანი კვლევებიც აჩვენებს, რომ 16-დან 24 წლამდე ასაკობრივ ჯგუფში აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებულების ჩამოყალიბების რისკი, სხვა ასაკობრივ ჯგუფებთან შედარებით, უფრო მაღალია. სწორედ ეს ახალგაზრდები არიან უფრო მეტად ჩართული ონლაინ თამაშებში, ვიდრე ზრდასრული ადამიანები.
კანონი გვეუბნება, რომ 21 წლამდე ასაკის პირებისთვის აკრძალულია სამორინეებში, აზარტულ კლუბებში შესვლა, ხოლო 18 წლამდე ასაკის პირებისთვის – სათამაშო აპარატები სალონებში, ონლაინ თამაშებში სისტემური ფორმით მონაწილეობა. მიუხედავად ამისა, კანონის აღსრულება ეფექტურად ვერ ხდება და ონლაინ კაზინოებში ძალიან იოლია მოზარდების ჩართვა. საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველომ ჩაატარა კვლევა, რომლის მიხედვითაც, კონტროლის მექანიზმი ძალიან სუსტია. გამოვლინდა შემთხვევები, როდესაც, რეგისტრაციის დროს, მოზარდებს სხვა პირის მონაცემები შეჰყავდათ და ამის მაკონტროლებელი არანაირი მექანიზმი ქვეყანაში არ არსებობს.
ამას, რა თქმა უნდა, უარყოფითი სოციალური შედეგები აქვს, ზუსტად ახალგაზრდობა, ეს კატეგორია, რომელიც დროის დიდ ნაწილს ონლაინ თამაშებში კარგავს, განათლების, უნარ-ჩვევების ამაღლებისა და განვითარების სხვა შესაძლებლობებსა და ინტერესს მოკლებულია. შეიძლება ითქვას, რომ ისინი ამოვარდნილი არიან ეკონომიკური განვითარების ციკლიდან – ეს არის არარეალურ მომავალზე ორიენტირებული ჯგუფები, რაც, რა თქმა უნდა, ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებაზე უარყოფით გავლენას ახდენს.
ერთ-ერთი მიზეზი, რამაც დაგვაფიქრა იმაზე, რომ მოზარდებში აზარტული თამაშების გავრცელებას მეტი ყურადღება უნდა მივაქციოთ, არის თუნდაც გაზრდილი რეკლამები, რაც ვიცით, რომ ძალიან წამახალისებელია მოზარდებისთვის. მართალია, დიდ ბანერებზე მსგავსი რეკლამები ზოგადად შემცირებულია, სამაგიეროდ, მოხდა პოლიფერაცია ონლაინ რეკლამის, რაც განსაკუთრებით თვალშისაცემია ახალგაზრდებისთვის, რომლებიც სულ ინტერნეტში არიან ჩართული, ეს მათ ინტერესს აღვივებს. ამას თავად მოზარდებიც გვიდასტურებენ. თავიანთი ისტორიების მოყოლის დროს აღნიშნავენ, რომ ამ რეკლამების ნახვის შემდეგ, ხელის ერთი დაჭერით, მარტივად შევიდნენ ამა თუ იმ ონლაინ თამაშში. ეს პროცესი ძალიან ცუდ გავლენას ახდენს მოზარდებზე, რადგან მათი ტვინის განვითარების გამო, ნაკლებად აკონტროლებენ სიტუაციას, როგორც ნეიროფსიქოლოგიურმა ბოლო გამოკვლევებმა აჩვენა, მათი ტვინი არ არის ჩამოყალიბებული, განსაკუთრებით ტვინის ის უჯრედები, რომელიც კონტროლს ახორციელებს, ამიტომ მოზარდები უფრო იოლად ერთვებიან, მათი დაინტერესება ძალიან ადვილია. რაც მთავარია, ეს პროცესი ერთგვარი ჯაჭვივითაა, რადგან ონლაინ თამაშებში ჩართული მოზარდები შთაბეჭდილებებს თანატოლებს უზიარებენ, ისინიც ექცევიან მათი გავლენის ქვეშ და შემდეგ, თავის მხრივ, სხვა თანატოლებზე ახდენენ ზეგავლენას და ა.შ.
მშობლების როლი
რა თქმა უნდა, მშობლების როლი მნიშვნელოვანია, მაგრამ ინიციატივაში, რომელსაც ახლა ვახორციელებთ – „აზარტული თამაშების პრევენცია სკოლებში“, მშობლების ჩართვა გათვალისწინებული არ არის, რადგან ეს არ არის დიდი პროგრამა. თუმცა, გაეროს ბავშვთა ფონდი ძალიან ინტენსიურად ახორციელებს პოზიტიური მშობლობის პროგრამას, სადაც მოზარდების მშობლებს ფსიქოლოგები უტარებენ საუბრებს, სესიებს, აძლევენ რჩევებს, როგორ განახორციელონ პოზიტიური მშობლობის სტილი. მათ შორის, რა თქმა უნდა, საქმე ეხება მოზარდების ეკრანზე დამოკიდებულების პრევენციასაც.
ჯგუფი, რომელიც ინიციატივას ახორციელებს
„აზარტული თამაშების პრევენცია სკოლებში“ – ასე ჰქვია ჩვენს 4-თვიან პროექტს, რომელიც ორ დიდ კომპონენტს მოიცავს. პროექტის მიზანია აზარტული თამაშების გავრცელების პრევენცია მოზარდებში. პროექტს, გაეროს ბავშვთა ფონდის ტექნიკური და ფინანსური დახმარებით, ახორციელებს ორგანიზაცია „აზარტული თამაშების კვლევის და ლუდომანიის პრევენციის ცენტრი“, რომელიც აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებულებას შეისწავლის და პროფილური ორგანიზაციაა ამ სფეროში.
პირველი კომპონენტი
როგორც გითხარით, პროექტი ორი კომპონენტისგან შედგება. პირველი მოიცავს, საქართველოს მასშტაბით, დიდ ქალაქებში, სკოლის მოსწავლეებისთვის სემინარებისა და ტრენინგების ჩატარებას, სამიზნე ჯგუფი – 14-18 წლის მოზარდები. ეს სემინარები, ძირითადად, მიზნად ისახავს აზარტული თამაშების შესახებ მოსწავლეების ცნობიერების ამაღლებას.
რადგან ყველა სკოლის მოსწავლის დაფარვის შესაძლებლობა არ გვაქვს, ამიტომ, მოსწავლეები წახალისებულები არიან, რომ ეს ინფორმაცია გადასცენ თანატოლებს. მათ გარკვეული რჩევებიც მიეწოდებათ, როგორ აწარმოონ ეფექტური კომუნიკაცია თანატოლებთან, უფრო დამაჯერებლად რომ გადასცენ ინფორმაცია, რომელსაც პროექტის ფარგლებში მიიღებენ.
სემინარებზე მრავალ საკითხს განიხილავენ – რა არის თამაშდამოკიდებულების გამომწვევი მიზეზები; რა უარყოფითი შედეგები შეიძლება მოიტანოს თამაშდამოკიდებულების განვითარებამ; რა პრევენციული ზომების მიღებაა საჭირო მათი თავიდან ასაცილებლად და სხვ. ლექციებზე, რომლებსაც, ძირითადად, ბავშვთა ფსიქოლოგები ატარებენ, წარმოდგენილია მათემატიკური მტკიცებულებანი, რომ მოთამაშისთვის ყველა აზარტული თამაში წამგებიანია. მათემატიკური გამოთვლებით ხდება დამტკიცება, რომ ყველა აზარტული თამაში, რომელიც ონლაინ სამორინეებშია, ისეა მოწყობილი, რომ ყოველთვის, დროის გარკვეულ მომენტში, წაგებაზე წავლენ. ამის დამტკიცება ისე დამაჯერებლად ხდება, რომ ბავშვებს მის სისწორეში ეჭვიც კი არ ეპარებათ. მოზარდებს ხომ წარმოდგენა არ აქვთ რეალურ სურათზე, გართობა ჰგონიათ და ამ გართობით, უფრო და უფრო მეტად ერთვებიან და დამოკიდებული ხდებიან თამაშებზე.
გარდა ამისა, პროექტის ფარგლებში, დაგეგმილია აზარტული თამაშების საწინააღმდეგო კამპანიის ჩატარება სოციალური ქსელების მეშვეობით, ასევე, ტელევიზიით (მხარდამჭერი – საზოგადოებრივი მაუწყებელი).
ტრენინგები
დასრულდა ტრენინგების სერია საქართველოს 10 დიდ ქალაქში (თბილისი, ქუთაისი, ბათუმი, ზუგდიდი, გორი, კასპი, ახალციხე, ოზურგეთი, ზესტაფონი, თელავი). ჩვენ ყველანაირად ვეცადეთ, რომ სემინარები პირისპირ ჩატარებულიყო, რადგან ასე უფრო ეფექტურია. სემინარების პროგრამა იმგვარად იყო შედგენილი, რომ ძალიან ინტერაქტიური იყო, იმდენად საინტერესო მასალა და ისეთი ტექნიკა იყო გამოყენებული, რომ მოსწავლეები მაქსიმალურად იყვნენ ჩართული. შემიძლია ვთქვა, რომ მოზარდების ჩართულობა არც ერთ სხვა სემინარზე ასეთი მაღალი არ მინახავს. საკითხი იმდენად აქტუალურია, რომ ყველამ იცის და ყველასთვის თანაბრად საინტერესოა – როგორც მათთვის, ვინც ჩართულია აზარტულ თამაშებში, ასევე მათთვისაც, ვინც არ არის ჩართული, რადგან ხედავენ, რომ მათ გვერდზე მყოფი თანატოლი აზარტული თამაშების მსხვერპლი ხდება.
იყო შემთხვევები, როდესაც მოსწავლეები სთხოვდნენ ფსიქოლოგს, რომ დამატებით დაეთმო მათთვის 5-10 წუთი, რადგან პირადი, კონფიდენციალური შეკითხვები ჰქონდათ. დაინტერესება ძალიან დიდია, მაგრამ, სამწუხაროდ, დროის სიმცირის გამო (პროექტი მოკლევადიანია), ამ პროცესში ყველა მოსწავლეს ვერ ვრთავთ.
ტრენინგების დასრულების შემდეგ დაიწყო კამპანია სოციალურ მედიაში, რომელიც წლის ბოლომდე გაგრძელდება
მეორე კომპონენტი
მეორე კომპონენტი – კვლევა, რომელიც პირველის პარალელურად ტარდება, ქვეყნის მასშტაბით, მაგრამ ეროვნულ ჭრილში მისი განხილვა ვერ მოხდება. კვლევა, ძირითადად, მოგვცემს სურათს იმ ქალაქების მიხედვით, სადაც ტარდება და იმ ქალაქებისთვის წარმომადგენლობითი ზომა იქნება იმ ბავშვების რაოდენობა, რომლებიც შეირჩნენ. კვლევას ატარებს კვლევითი ორგანიზაცია „ანოვა“. სკოლა იყენებს თვითშერჩევად კითხვარს, რომელიც გარკვეულ მოსწავლეებს ურიგდებათ და ისინი, მკვლევრებთან ერთად, ავსებენ. მანამდე გარკვეული ინსტრუქცია ეძლევათ, მათ შორის, გამოყენებული ტერმინების ირგვლივ, როგორ შეავსონ კითხვარი და ა.შ. მკვლევრები იქვე არიან და თუ მოსწავლეებს კითხვები უჩნდებათ, ადგილზევე პასუხობენ. თვითშერჩევადი კითხვები, მსგავსი საკითხების კვლევის დროს, ძალიან ეფექტურია და სავსებით გამორიცხავს ტყუილს მოსწავლის მხრიდან, რადგან კონფიდენციალურია, სახელი და გვარი არ ეწერება, შესაბამისად, მოზარდებიც უფრო გახსნილები არიან, ვიდრე ინტერვიუს დროს. კვლევის ამგვარი მეთოდოლოგია კარგად აპრობირებულია და ამიტომ ავირჩიეთ.
რას გვაძლევს კვლევა
კვლევა დაგვანახებს მოზარდების ცოდნას, დამოკიდებულებას და პრაქტიკას აზარტულ თამაშებთან მიმართებით. სამიზნე ჯგუფი, როგორც გითხარით, მოზარდები არიან, 14-დან 18 წლის ჩათვლით. კვლევის მიზანია, დავადგინოთ – რა იციან მათ აზარტული თამაშების შესახებ; რა არის მათთვის სამოტივაციო ფაქტორები; საიდან იღებენ ინფორმაციას; რა არის მათთვის მთავარი – მოგება თუ სიამოვნება; რა სიხშირით არიან ჩართული თამაშებში; რას ფიქრობენ მშობლები აზარტული თამაშების შესახებ; რამდენად იღებენ მოზარდები დარიგებას მშობლებისგან, მასწავლებლებისგან; არის შეკითხვები მეგობრებთან დაკავშირებითაც; ასევე, მოწმდება, საჭიროების შემთხვევაში, საიდან იღებენ დახმარებას როგორც ფსიქოლოგიურს, ასევე ინფორმაციულს.
ვვარაუდობთ, რომ კვლევის პირველი დამუშავებული ანალიტიკური ანგარიში წლის ბოლოს გვექნება და შემდეგი წლის დასაწყისში შევძლებთ კვლევის შედეგების გასაჯაროებას.
ესაუბრა ლალი თვალაბეიშვილი
ფოტო მზია საგანელიძის
