საკანონმდებლო ინიციატივა, რომელიც „დედა ენის” ფორმალურ საგანმანათლებლო პროცესში ჩართვას ითვალისწინებს, პარლამენტის კომოტეტების თავმჯდომარეებმა, ზაზა გაბუნიამ და მარიამ ჯაშმა, წარუდგინეს საქართველოს პარლამენტს. მარიამ ჯაში ამბობს, რომ „დედა ენის“ გარშემო მათ ჯერ კიდევ 2018 წელს დაიწყეს მუშაობა და პირადად იყვნენ ჩართულები გოგებაშვილის საზოგადოებასთან კონსულტაციებში, თუმცა, შარშან ამ გადაწყვეტილების მიღება ვერ მოხდა, რადგან „გრიფირების პროცესი უკვე დაწყებული იყო და ვერ მივიღებდით ახალ მიმართულებას „დედა ენის“ ბეჭდვასთან და გრიფირებასთან დაკავშირებით. დღეს უკვე არის მიღებული გადაწყვეტილება განათლების და მეცნიერების მინისტრის, მიხეილ ბატიაშვილის მიერ, რომ სამინისტროში შეიქმნას საბჭო, რომელიც შესაბამისი ექსპერტების მონაწილეობით შეაჯამებს „დედა ენის“ იმ რედაქციას, რომელიც იქნება ერთი და დაიბეჭდება, სამინისტროს ეგიდით, მომავალი წლიდან. ვიღებთ გადაწყვეტილებას, რომ „დედა ენა“, თავისი პედაგოგიური უნიკალური მეთოდიკით დაუბრუნდეს სკოლას. ეს გადაწყვეტილება უნდა მიიღებოდეს სტანდარტული, გრიფირების პროცედურის მიღმა.“
მიხეილ ბატიაშვილი ამბობს, რომ ზოგადად, „დედა ენის“ საკითხი საკმაოდ მნიშვნელოვანია და როცა მხარეებს შორის შეთანხმება მოხდება, სკოლებში „დედა ენის“ იმ სახელმძღვანელოებს შეიტანენ, რომელიც სამინისტროს მხრიდან იქნება უზრუნველყოფილი.
„იმედის მომცემი ინფორმაცია გავრცელდა იმის თაობაზე, რომ მომავალი სასწავლო წლიდან ქართულ სკოლაში იაკობ გოგებაშვილის „დედა ენა“ დაბრუნდება. ფაქტობრივად, იაკობ გოგებაშვილის საზოგადოების მრავალწლიანმა ბრძოლამ შედეგი გამოიღო“ — ამბობს საკანონმდებლო ინიციატივის შესახებ იაკობ გოგებაშვილის საზოგადოების თანათავმჯდომარე, პროფესორი გოგი გოგოლაშვილი. უფრო კონკრეტულად, თუ რას გულისხმობს „დედა ენის“ დაბრუნება — იქნება ეს უცვლელი სახით თუ გადამუშავებული? — ამის შესახებ აღნიშნავს, რომ სკოლაში „დედა ენის“ შესვლა უცვლელად არ მოხერხდება და არც შეიძლება — „იაკობ გოგებაშვილი თავის ანდერძშიც წერდა, რომ თუ „დედა ენას“ გაუკეთესება მოაკლდება და თავის დროზე საჭირო ცვლილებებს არ შევიტანთ, მაშინ ის მოკვდება. ეს გოგებაშვილის აზრია, მაგრამ მთავარი და არსებითი ის არის, რომ წიგნში, ცვლილების მიუხედავად, ის ძირითადი პრინციპები არ დაირღვეს, რასაც გოგებაშვილის მეთოდი ითვალისწინებს — თუ რითი იწყება ანბანის შესწავლა და რომელ ასოს რომელი მოსდევს, რომელი ასო რომელი სიტყვით ისწავლება, როგორია საანბანე ნაწილში წასაკითხი ტექსტის სტრუქტურა და ა.შ. ეს ყველაფერი უნდა იყოს გათვალისწინებული, თუმცა, ცხადია, ის სიტყვა, რომელიც დღეს აღარ იხმარება, უნდა ჩანაცვლდეს თანამედროვე სიტყვით, მაგრამ ჩანაცვლდეს იმ პრინციპით, როგორც ამას გოგებაშვილი აკეთებდა ტექსტის შედგენისას — ბავშვს არ უნდა გაუძნელდეს და გაურთულდეს ანბანის შესწავლა.“
მისივე განმარტებით, საფუძვლად „დედა ენის“ 1912 წლის გამოცემა უნდა ავიღოთ, რომელიც გოგებაშვილის სიცოცხლეში ბოლოჯერ გამოვიდა და ამბობს, რომ მას შემდეგ სალიტერატურო ქართული ენა გარკვეულწილად შეიცვალა, ამიტომ საჭიროა, სწორედ თანამედროვე ქართული სალიტერატურო ენის ნორმების გათვალისწინებით მოხდეს ტექსტის რედაქტირება.
მოქმედი სახელმძღვანელოებიდან ორი რიგის სახელმძღვანელოებს ასახელებს: ერთი, რომელიც იწყება „აი ია“-თი და მეორე, რომელიც ასე არ იწყება. მისი აზრით, თუ სახელმძღვანელო იწყება „აი ია“-თი და გრძლედება იმავე თანმიმდევრობით, როგორც გოგებაშვილშია — „აი ია“, „თითი“ „საათი“ და ა.შ. — ეს უკვე უპირობოდ, იაკობის პრინციპია და, შესაბამისად, მისი საკუთრებაა. „იმ შემთხვევაში, თუ რომელიმე ადამიანი ერთ ან ორ საანბანე სიტყვას შეცვლის იაკობის „დედა ენაში“, არ შეიძლება სახელმძღვანელოს ავტორად იწოდოს, რადგან ეს პირდაპირ ინტელექტუალური საკუთრების მითვისებაა. ამიტომ, თუ „აი ია“-თი დაიწყება სახელმძღვანელო, აუცილებლად უნდა აიგოს იმ პრინციპით, რა პრინციპითაც გოგებაშვილმა დაგვიტოვა და მთავარი პირობით: მას აუცილებლად „დედა ენა“ უნდა ერქვას, ავტორი კი იაკობ გოგებაშვილი ეწეროს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, როგორც გითხარით (ამაში გვეთანხმება საქსტანდარტი, საავტორო უფლებების დაცვის სააგენტო და ა.შ.), გოგებაშვილის ინტელექტუალური საკუთრების მითვისება იქნება.
რაც შეეხება „დედა ენის“ მეორე კატეგორიას, ამ სახელმძღვანელოების პირველი გაკვეთილი, მაგალითად, იწყება, ა ასოთი და ასოს ასწავლიან სიტყვებით: „აკვარიუმი“, „აქლემი“ და „არწივი“, ან „ატამი“, „ალუბალი“, „ასკილი“ და ა.შ. თუ ვინმეს მიაჩნია და ჰგონია, რომ აქლემის და აკვარიუმის შეტანა უფრო იოლად ასწავლის ბავშვს წერა-კითხვას, ეს მისი საქმეა, მაგრამ არა მგონია, ასე იყოს. ამ შემთხვევაში, არჩევანი მასწავლებელს უნდა დავუტოვოთ. ამიტომ ვამბობ ხაზგასმით, რომ კი არ უნდა ჩავანაცვლოთ გოგებაშვილის „დედა ენით“ სხვა სახელმძღვანელოები, არამედ უნდა იარსებოს (თუ ეს აუცილებელია) ალტერნატიულმა წიგნებმა, თუმცა, არა როგორც გოგებაშვილის „დედა ენის“ გადამუშავებულმა ვარიანტმა, არამედ როგორც დამოუკიდებელმა. არავის აქვს უფლება, გადამუშავებულ, მცირე ცვლილებებით შედგენილ წიგნს სხვა სახელი დაარქვას და ავტორად დაეწეროს, მაგრამ იმის უფლება ნამდვილად აქვს ავტორს, დაწეროს ახალი საანბანე სახელმძღვანელო, თუნდაც ისეთი, როგორც უკვე არსებობს და ანბანი ასწავლოს „აქლემით“ ან „ასკილით“, ი — „იხვით“, მ — „მაიმუნით“ და ა.შ. კი ბატონო, ამგვარი სახელმძღვანელო თუ ურჩევნია რომელიმე მასწავლებელს ან მშობელს, აირჩიოს. განათლების სამინისტრომ კი უნდა უზრუნველყოს, რომ იაკობ გოგებაშვილის სახელმძღვანელო, მისივე სახელით, შევიდეს და იმ პრინციპული ცვლილებების გათვალისწინებით, რასაც დღევანდელობა მოითხოვს, ხოლო სხვა სახელმძღვანელო იმ ავტორის სახელით, ვინც დაწერა, მათ შორის არჩევანი კი მასწავლებელმა გააკეთოს.“
გოგი გოგოლაშვილის აზრით, არ უნდა დაგვავიწყდეს მთავარი, „დედა ენა“ — ქართული საანბანე სახელმძღვანელოს შედგენის იაკობ გოგებაშვილისეული მეთოდი — საქართველოს არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ეროვნული ძეგლია და რომ პარლამენტში წარდგენილი საკანონმდებლო ინიციატივა, განათლების კანონში გარკვეული შესწორების შეტანით, საკანონმდებლო უზრუნველყოფას მოახდენს ეროვნული ძეგლისას. ინიციატივა იმასაც გულისხმობს, რომ არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ეროვნული ძეგლის საფუძველზე შექმნილი სახელმძღვანელო არ უნდა ექვემდებარებოდეს საერთო გრიფირებას, რაც იმას ნიშნავს, რომ ძეგლის სტატუსის მქონე სახელმძღვანელომ კონკურსში არ მიიღოს მონაწილეობა.
საკანონმდებლო ინიციატივა სამინისტროს სახელმწიფო კომისიის შექმნას ავალდებულებს. მისი აზრით, წიგნში ცვლილებების შეტანის უფლებაც სწორედ ამ კომისიას ექნება, საფუძვლიანი მსჯელობის საფუძველზე. ამბობს, რომ, „თავისთავად ცხადია, ეს უნდა იყოს პროფესიონალებისგან შემდგარი ჯგუფი და, არც ერთ შემთხვევაში, არ უნდა მოხდეს ერთი კონკრეტული პირის ინტერესების ან თვალსაზრისის გატარება. თორემ, ინდივიდუალურმა ცვლილებებმა „დედა ენა“ დიდად დააზარალა… უამრავი მაგალითის მოყვანა შემიძლია, როგორ არღვევენ იაკობის პრინციპებს და როგორ აფუჭებენ „დედა ენას“.
რაც შეეხება საბოლოო შედეგს, მივიღებთ თუ არა გოგებაშვილის გადამუშავებულ, გათანამედროვებულ სახელმძღვანელოს? ბატონი გოგი გვპასუხობს: „თავისთავად, გათანამედროვეობასაც ვგულისხმობ, როცა ვამბობ, რომ კომისიაში მრავალმხრივი მიმართულების პროფესიის ადამიანები უნდა შევიდნენ, მათ უნდა იმსჯელონ, რა სახე მისცენ წიგნს, რომ ის დღევანდელ სკოლაში ღირსეულად იყოს წარმოდგენილი. თუ გადაწყვეტს პროფესიონალთა ჯგუფი, რომ რაღაც შეიცვალოს, რაც არ არის თანამედროვე, ის უნდა შეცვალონ, ოღონდ აუცილებლად გაითვალისწინონ გოგებაშვილის ანდერძი, რომლის თანახმადაც, ცვლილების გარეშე წიგნი მოკვდება… იაკობმა გვიანდერძა, რომ ყოველი ცვლილება „დედა ენაში“ წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების გამგეობის სამი მეოთხედის თანხმობით უნდა განხორციელდესო. მოგეხსენებათ, მან „დედა ენა“ წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებას უანდერძა და მის სამართლებრივ მემკვიდრედ დღეს განათლების სამინისტრო მოიაზრება. ამიტომ მოვითხოვეთ პროფესიონალური კომისიის შექმნა და მისი, სულ მცირე, სამი მეოთხედის თანხმობით უნდა მოხდეს წიგნში ცვლილების შეტანა. კომისია იმდენად პროფესიონალი კადრებით უნდა დაკომპლექტდეს, რომ მათ ვენდოთ გოგებაშვილის „დედა ენის“ თანამედროვე სკოლისათვის მომზადებაში.“
გოგებაშვილის „დედა ენის“ თანამედროვე სკოლისთვის მომზადება ქართველმა ავტორებმა არაერთხელ სცადეს და საკმაოდ წარმატებულადაც. ამის მაგალითად შეიძლება მოვიყვანოთ ბოლო დროის ერთ-ერთი სახელმძღვანელო — „დედა ენის“ კვალზე, რომელმაც კომისიის შესაბამისობის დასკვნაც მიიღო და გრიფირებაც, რაც მთავარია, წიგნი იაკობ გოგებაშვილის მიგნებებს სრულყოფილად ინარჩუნებს. სახელმძღვანელოს ერთ-ერთი ავტორი ნინო გორდელაძე ჩვენთან ინტერვიუში სწორედ ამ აზრს გვიზიარებს და თანამედროვე ეპოქაში გარდაუვალ ცვლილებათა აუცილებლობაზე ამახვილებს ყურადღებას.
ნინო გორდელაძე: „ვერ დავეთანხმები ამ მოსაზრებას, რადგან თუკი იაკობ გოგებაშვილი და „დედა ენა“ ეწერება წიგნს, მაშინ ის უნდა იყოს გამოცემული უცვლელად, ე.ი. გოგებაშვილის ხელიდან გამოსული ნამდვილი ვარიანტით. „დედა ენის“ კვალზე, ასე ჰქვია ჩვენს სახელმძღვანელოს, რომელიც შედგენილია გოგებაშვილის მიერ 1912 წელს გამოცემული „დედა ენის“ მიხედვით, გრიფირებულია და დღეს ძალიან ბევრ კერძო სკოლაში ამით ასწავლიან. ვფიქრობ, ჩვენ შევძელით იაკობ გოგებაშვილისეული წერა-კითხვის ერთად სწავლების ტრადიციული მეთოდის შენარჩუნება, თანამედროვე ბავშვისა და ეპოქის გათვალისწინებით. ეს ამოცანა 2009 წლიდან დავისახეთ და შევასრულეთ კიდეც ჩვენს სახელმძღვანელოში. გადაჭარბებულად მიმაჩნია აზრი, რომ დღეს გოგებაშვილი აღარსად არის — როგორ არ არის, ამ წიგნის სახით ნამდვილად შენარჩუნებულია, სახელმძღვანელო — „დედა ენის“ კვალზე — არსებითად ეყრდნობა გოგებაშვილის „დედა ენას“. სამწუხაროდ, საჯარო სკოლებში ჩვენი წიგნი ვერ მოხვდა, თუმცა, არაერთ, მათ შორის, საპილოტე 150-ე სკოლაშიც იყო არჩეული, მაგრამ სექტემბერში მათ სხვა წიგნი მიუტანეს. ამის თაობაზე მასწავლებლებმა გაკვირვება, უკმაყოფილებაც კი გამოხატეს. ჩემი აზრით, უთუოდ გამოსასწორებელია პირველკლასელთა გრიფირებული წიგნების ბედი. პირველი კლასის სახელმძღვანელოებში სწავლების მეთოდები მართლაც მკვეთრად განსხვავებულია და მასწავლებლებმა სწორედ მეთოდის მიხედვით აირჩიეს ესა თუ ის სახელმძღვანელო. სამინისტროს აუცილებლად უნდა შეერჩია ის წიგნები დასაბეჭდად, რომელზეც პედაგოგთა მოთხოვნა იყო! დღეისათვის ფასის კრიტერიუმის წონა, როგორც ვიცი, შეამცირეს და ხარისხის როლი წინ წამოსწიეს, ასე უნდა ემოქმედათ 2018 წლის კონკურსის დროსაც. ამ შეცდომებმა სკოლები დატოვა ტრადიციული, აქამდე არსებული, 2009 წლიდან დამკვიდრებული, გოგებაშვილის მიხედვით შედგენილი წიგნების გარეშე. სწორედ ამ შეცდომას მოჰყვა საზოგადოების მხრიდან კრიტიკული პოზიციები: ,,გოგებაშვილი ამოაგდეს“, „დედაენა დავკარგეთ“ და ა.შ. შემიძლია ვთქვა, რომ მთლიანად არ დაგვიკარგავს, არსებობს ასეთი წიგნი, მაგრამ, სამწუხაროდ, საჯარო სკოლების სივრცეში არ მოხვდა, ამით პედაგოგთა უფლებებიც დაირღვა და მეთოდთა მრავალფეროვნებაც შეიზღუდა. არადა, პირველ კლასში კონკურსი ცალკე ჩატარდა და აუცილებლად უნდა ყოფილიყო გათვალისწინებული მეთოდთა მრავალფეროვნება. მაგალითად, გოგებაშვილის მიხედვითა და მისი მეთოდის სრული დაცვით ჩვენ მიერ შედგენილი სახელმძღვანელო „დედა ენის“ კვალზე რამდენმა სკოლამაც აირჩია, იმდენი სკოლისთვის უნდა დაებეჭდა სამინისტროს, რადგან ეს არჩევანი სწორედ ამ მეთოდის მიხედვით გაკეთდა. სხვათა შორის, ჩვენ 2017 წელს მიღებული გვაქვს ძეგლთა დაცვის სააგენტოს საგანგებო კომისიისაგან შესაბამისობის დასკვნა, სადაც დადასტურებულია წიგნის შესაბამისობა იაკობ გოგებაშვილის მიერ შედგენილ ანბანის სწავლების მეთოდთან, რომელსაც კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი აქვს მინიჭებული. გოგებაშვილმა ხომ წერა-კითხვის სწავლების გასაადვილებლად ანბანის განლაგების უნიკალური რიგი შემოგვთავაზა. მის მიერ გამოყენებული სწავლების ანალიზურ-სინთეზური მეთოდიც პირნათლად გვაქვს დაცული. ასე რომ, წიგნი „დედა ენის“ კვალზე იაკობ გოგებაშვილის მიგნებებს სრულყოფილად ინარჩუნებს, ის არსებობს და 2018 წელს გრიფირებულია.
ძალიან მნიშვნელოვანია, ასევე, მეორე საკითხიც — თუკი წიგნში ცვლილება განხორციელდება, მაშინ რამდენად გვაქვს უფლება, მას ისევ იაკობ გოგებაშვილი ეწეროს, და არა — იაკობ გოგებაშვილის მიხედვით?! საშიშია, ისტორიული შეცდომა არ დავუშვათ: იაკობ გოგებაშვილი ავტორად უნდა ეწეროს წიგნს, რომელიც 1912 წლით ან მანამდეა დათარიღებული და იაკობის ხელიდანაა გამოსული. შემდეგ განახლებული და სახეცვლილი გამოცემა კი, მინიმალური იქნება ეს ცვლილება თუ უფრო თამამი, მაინც მისი წიგნის მიხედვითაა შედგენილი. თუკი დღევანდელ ბავშვებს რედაქტირებულ, განახლებულ ვერსიას არ მივაწოდებთ, გენიალური „დედა ენა“ თავის ფუნქციას ვეღარ შეასრულებს. ეპოქის გათვალისწინება აუცილებელია. აქ უკვე სახელმწიფო, სამინისტრო უნდა განსაზღვრავდეს, რამდენად წარმატებულია გოგებაშვილის შესანარჩუნებლად ესა თუ ის წიგნი.
საზოგადოდ კი, შესაძლებელია, 1912 წლის „დედა ენა“ სახელმწიფოს მესვეურობით კვლავ გამოიცეს, ისე როგორც, მაგალითად, გვაქვს „ვეფხისტყაოსნის“ გამოცემები და ყველა ოჯახს ჰქონდეს, როგორც ძეგლი, ხოლო შემოსული თანხა იაკობ გოგებაშვილის სახლ-მუზეუმის განვითარებას მოვახმაროთ. აღსანიშნავია, რომ ბატონმა ხუტა ბერულავამაც გამოსცა თვით კომუნისტების პერიოდში გოგებაშვილის საანბანე წიგნები, როგორც ძეგლი, ჩვენი უძვირფასესი წიგნი. მაგრამ ამ გამოცემით დღეს სკოლაში სწავლება შეუძლებელია. სასკოლო წიგნს უნდა ახლდეს თანამედროვე სწავლებისთვის საჭირო აპარატი და გათვალისწინებული უნდა იყოს ახალი სტანდარტის მიზნები. ჩვენ ეს მოთხოვნა შევასრულეთ. ამასთან, სახელმძღვანელო გაფორმებულია ნინო ჩაკვეტაძის შესანიშნავი ნახატებით, გოგებაშვილის სული იგრძნობა და ძალიან თბილია, რაც მთავარია, ბავშვებს ძალიან მოსწონთ. ცალკე გვაქვს გამოკვლეული ნახატების ღირსება. ასე რომ, საქართველოში არ მივიწყებულა იაკობ გოგებაშვილი, 2009 წლიდან ამ საქმეს ვემსახურებით და მანამდეც, ენათმეცნიერ გურამ რამიშვილის მიერ დაარსებულ სკოლაში, გოგებაშვილის მიხედვით ვასწავლიდით.
ისევ გრიფირებისა და შესყიდვის პროცესს დავუბრუნდები და გეტყვით, რომ დიდი ხარვეზებით წარიმართა. პირველი, რაზეც უკვე ვისაუბრე, გონივრულად ვერ გაითვალისწინეს სკოლების არჩევანი. და მეორე, არანაკლებ მნიშვნელოვანი — გრიფირების პროცესს საფუძვლად ედო თეორიული შეცდომაც: პირველი კლასი განიხილეს ცალკე და არ გაითვალისწინეს, დაძლია თუ არა საავტორო ჯგუფმა მთლიანი დაწყებითი საფეხურის მასალის დამუშავება, ე.ი. მომდევნო კლასების კურსი. ჩვენს შემთხვევაში, საჯარო სკოლებისთვის შეარჩიეს მე-2 -დან მე-6 კლასის ჩათვლით არსებული სახელმძღვანელოები და ამოგვიგდეს პირველი ნაწილი, ანუ სათავე — გოგებაშვილის „დედა ენის“ კვალზე. ე.ი. თვისებრივზე მეტად მექანიკურმა ჩარევამ, კრიტერიუმთა არასწორმა განაწილებამ გამოიწვია ძალიან მნიშვნელოვანი ხარვეზი, საზოგადოებაც შეშფოთდა და ფაქტი გოგებაშვილის მიმართ უარყოფით დამოკიდებულებად აღიქვეს. თუ სამართლიანობის აღდგენა გვსურს, ახლაც შესაძლებელია პირველი კლასის სახელმძღვანელოთა კონკურსის ხელახლა განხილვა 2019 წლისთვის ამ ხარვეზების გამოსასწორებლად.
იაკობ გოგებაშვილის დიდი მემკვიდრეობის შენარჩუნება, მისი რედაქტირება და თანამედროვე ბავშვისთვის ამ უნიკალური მასალის ადაპტირება უდავოდ სწორი გზაა. ეს მიზანი დასახულია და დაცულია ჩვენ მიერ შედგენილ სახელმძღვანელოშიც, სხვაგვარად ვერც კულტურისა და ძეგლთა დაცვის კომისია მიანიჭებდა მას შესაბამისობის დასკვნას და ვერც გრიფს — განათლების სამინისტრო. გოგებაშვილი არის ეროვნული მემკვიდრეობა, ყველა საავტორო ჯგუფისთვის ლეგიტიმურია უფლება, სცადოს მისი შენარჩუნება. ასეც იყო წლების განმავლობაში. ჩვენც ეს უფლება გამოვიყენეთ და წიგნს ძალიან ადეკვატური სახელი შევურჩიეთ — „დედა ენის“ კვალზე, შედგენილია გოგებაშვილის მიხედვით. წიგნში არაერთხელ აღნიშნულია გოგებაშვილის ვინაობა, ასევე, მასწავლებლის წიგნში მითითებულია, აუხსნან მოსწავლეებს, რომ მათ მიერ შესწავლილი პატარა მოთხრობები იაკობ გოგებაშვილმა შექმნა. შესაბამისად, ჩვენს სახელმძღვანელოში ყველაფერი სამართლებრივად დაცულია. ეს არის ისტორიული ხაზი, ჩვენც ხომ ვალერიან რამიშვილის მიერ შემონახული „დედა ენით“ ვისწავლეთ. შემდეგ ასეთი სამუშაო სხვა ავტორთა მიერაც შესრულდა და შევასრულეთ ჩვენც. აქედან გამომდინარე, ამგვარ წიგნთა შემდგენლებს ჰქვიათ უკვე გოგებაშვილის სახელმძღვანელოს თანამედროვეობასთან მისადაგების ავტორები. ქართველი პედაგოგების კორპუსს ეს შესანიშნავად ესმის, საკითხი სამართლებრივად გამართულია და სამინისტრო ამ წიგნებს გრიფსაც ანიჭებს. მაშინ რატომ გაჩნდა პრობლემა? ვფიქრობ, ის უფრო მცდარი და უხერხულია, როცა 2018 წელს გამოცემულ წიგნს ზედ აწერია იაკობ გოგებაშვილი და მასში მთელი რიგი ცვლილებებია შეტანილი. დასაფიქრებელია, ამ ქმედებით ისტორია არ დავამახინჯოთ! ამგვარ სახელმძღვანელოს უნდა ეწეროს — „იაკობ გოგებაშვილის მიხედვით“, ეს უფრო სწორი პოზიციაა. განათლების სისტემაში თავის დროზე ამ მიდგომას იზიარებდა მეცნიერი ნინო დობორჯგინიძეც, რომელიც სტანდარტის ჯგუფშიც მოღვაწეობდა და დღესაც ილიას უნივერსიტეტში წამყვანი პოზიცია უჭირავს. მისი აზრის გათვალისწინებაც ძალიან მნიშვნელოვანია.
ცვლილებათა აუცილებლობაზე ისევ გავამახვილებ ყურადღებას: თანამედროვე ეპოქაში გარდაუვალი აუცილებლობაა ნახატებისა და რიგი ლექსიკური ერთეულების შეცვლა. მაგალითად, ხომ ვერ დავტოვებთ სიტყვას „ასასი“, რომელიც იმ დროს დარაჯს ნიშნავდა?! ანდა ამ მოძველებულ ფორმებს: „კეკეს თოკი მიე“, „ვასოს შეშა მოე“? ეს არის წიგნის ის ნაწილი, რომელიც დროის მდინარებას დაემორჩილა და ყავლი გაუვიდა. მაგრამ, ამავე დროს, „დედა ენაში“ უთვალავი ისეთი ქართული სიტყვაა, რომელიც დღესაც აქტიური ენის ნაწილია. აი, ეს დიდი სამუშაოა ჩვენ მიერ შესრულებული — რა უნდა დარჩენილიყო, როგორ უნდა გაგვეთვალისწინებინა თანამედროვე ბავშვის ინტერესები და მათთვის კითხვის პროცესი უფრო სახალისო გაგვეხადა. ზოგადად, ასეთი ტიპის ადაპტირება, მართლაც დიდი სამუშაოა და მე თუ მკითხავთ, განხილვის თემაც ეს უნდა იყოს — ვინ როგორ შეძლო ამ მემკვიდრეობის შენარჩუნება. ამ ნაწილში განათლების სამინისტროს სავსებით ვეთანხმები. მაგრამ უპატიებელ შეცდომად მიმაჩნია სახელმწიფო შესყიდვების ეტაპზე დაშვებული ხარვეზი, რომლითაც მასწავლებლებს არჩევანი შეეზღუდათ.
გოგებაშვილი ბევრი ავტორის წყაროა და ეს არც არის გასაკვირი, რადგან ეს არის ტრადიციული ხაზი ქართული წერა-კითხვის სწავლების, მით უმეტეს, ქართულ ენას უხდება ეს მეთოდი, რადგან როგორც ვწერთ, ისევე ვკითხულობთ. გოგებაშვილმა ბავშვს „აი იათი“ ენის სამყარო გაუხსნა, მან მიაგნო ანბანის სწავლების უნიკალურ თანამიმდევრობას. თუმცა, ხაზგასმით ვიტყვი კიდევ ერთხელ, რომ იმ ძველი წიგნით დღეს ვეღარ ვასწავლით, რადგან თანამედროვე მოთხოვნების გათვალისწინებით რედაქტირებას და შევსებას მოითხოვს. ეს სამუშაო შესრულებულია, სრულიად ადეკვატურია სათაურიც — „დედა ენის“ კვალზე. ამასთან, გაუმართლებელია მოთხოვნა, რომ მხოლოდ ერთი წიგნი შეირჩეს, რომლითაც ისწავლის მთელი საქართველო; ამით ჩვენ ალტერნატიულ სახელმძღვანელოებს მოვსპობთ, ეს კი არასწორი იქნება. ან ვინ აიღებს თავის თავზე და გამოარჩევს იმ ერთადერთ და სწორ ვერსიას? ის კი შესაძლებელი და აუცილებელიცაა, რომ კომისიამ მიზანთან შესაბამისობის დასადგენად შეაფასოს სახელმძღვანელოები. სასკოლო სივრცისთვის ხომ მთავარი გოგებაშვილის უნიკალური მეთოდის შენარჩუნება და თანამედროვე ბავშვის გარემოსთან მორგებაა, და არა — ძველი ლექსიკის ძალდატანებით შენარჩუნება.“
რას ფიქრობთ საკანონმდებლო ინიციატივის შესახებ? — ამ კითხვით მივმართეთ სამინისტროს სკოლამდელი და სასკოლო განათლების მართვისა და განვითარების დეპარტამენტის ექსპერტს, თამარ ჯაყელს. მისი აზრით, „ეს საკანონმდებლო ინიციატივა, რბილად რომ ვთქვათ, გაუგებრობას ეფუძნება“ და კომენტარში ამ გაუგებრობათა გარკვევას ცდილობს: „პირველ რიგში, აღვნიშნავთ, რომ 2017 წელს საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნული სააგენტოს ფარგლებში შექმნილმა კომისიამ განიხილა ორი სახელმძღვანელოს შესაბამისობა არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ეროვნულ ძეგლთან („დედაენა — ქართული საანბანე სახელმძღვანელოს შედგენის იაკობ გოგებაშვილისეული მეთოდი“) და ორივე სახელმძღვანელოს დადებითი დასკვნა მისცა, ანუ კომისიამ ამ სახელმძღვანელოთა საანბანე ნაწილის ძეგლთან შესაბამისობა დაადასტურა.
ასე რომ, დღევანდელი მდგომარეობით, არსებობს ორი სახელმძღვანელო, რომლებიც შედგენილია გოგებაშვილის მეთოდის საფუძველზე. ამ ორიდან ერთი-ერთი გრიფირებული სახელმძღვანელოა და სკოლებს მისი არჩევის სრული უფლება აქვთ. აქვე აღვნიშნავთ, რომ ეს წიგნი არ მოხვდა სახელმწიფო შესყიდვებში და მსურველმა სკოლებმა თავად უნდა შეისყიდონ იგი.
მეორე რიგში, აღვნიშნავთ, რომ არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი მიენიჭა კითხვის სწავლების იაკობ გოგებაშვილისეულ მეთოდს, ანუ „დედა ენის“ საანბანე ნაწილს. სწორედ ეს საანბანე ნაწილია ძეგლი. ყველამ კარგად ვიცით, რომ საანბანე ნაწილის გარდა, დედაენას წინასაანბანე და ანბანის შემდგომი ნაწილები აქვს და სწორად ამ სამი ნაწილის ერთობლიობა ქმნის სახელმძღვანელოს, რომელიც გაწაფული კითხვის გარდა, აზროვნებისა და მეტყველების სწავლებასაც ისახავს მიზნად. გოგებაშვილი ჯერ კიდევ 1972 წელს წერდა მასწავლებელთათვის განკუთვნილ „დარიგებაში“: „ამ წიგნმა მოსწავლეს უნდა მიაღწევინოს სამ მიზნამდის: უნდა გამართოს კითხვაში, გონება გაუღვიძოს და შეასწავლოს თავისი სამშობლო ენა, ე.ი. მეტყველი გახადოს.“
მეტყველების, წერა-კითხვისა და აზროვნების განვითარებას მოითხოვს ქართული ენისა და ლიტერატურის ეროვნული სასწავლო გეგმაც და გრიფის ფუნქციაა, დაადასტუროს, რომ სახელმძღვანელო ამ მოთხოვნებს აკმაყოფილებს.
ცხადია, მხოლოდ საანბანე ნაწილი პირველი კლასის სასკოლო სახელმძღვანელოდ ვერ განიხილება. შესაბამისად, საანბანე წიგნის სკოლებში შეტანა-გავრცელება სულაც არ საჭიროებს გრიფირებას. საანბანე წიგნი, როგორც ეროვნული ძეგლი, რომელიც მთელი ერის საკუთრებას წარმოადგენს, ყოველგვარი დაბრკოლების გარეშე შეიძლება დაურიგდეს ყველა პირველი კლასის მოსწავლესა და მასწავლებელს.
სხვა საქმეა გოგებაშვილისეული საანბანე წიგნის პირველი კლასის სასკოლო სახელმძღვანელოდ გარდაქმნის საკითხი. ეს გულისხმობს საანბანე ნაწილისთვის წინასაანბანო და ანბანის შემდგომი ნაწილების დამატებას. ეს ნაწილები კი კონკრეტულმა ავტორმა ან ავტორთა ჯგუფმა უნდა შეიმუშავოს. ასეთმა სახელმძღვანელომ კი გრიფირება უნდა გაიაროს იმავე წესით, რომლითაც ნებისმიერმა სხვა სახელმძღვანელომ. სხვაგვარად ისე გამოვა, რომ ავტორთა კონკრეტული ჯგუფის მიერ შემუშავებული წინასაანბანო და ანბანის შემდგომი ნაწილები „შეეკედლება“ გოგებაშვილისეულ საანბანეს, რათა გრიფირების პროცესის გვერდის ავლით უკონკურსოდ შევიდეს სკოლებში. ამგვარი მოქმედება ნიშნავს არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ეროვნული ძეგლის პირადი ინტერესებით გამოყენებას.
გოგებაშვილისეული საანბანე ნაწილი ვერ იქნება სხვა ნაწილების — წინა საანბანო და ანბანის შემდგომი ნაწილების ხარისხის გარანტია. ყოფილა ისეთი შემთხვევა, როცა სამინისტროში საკონსულტაციოდ შემოუტანიათ სახელმძღვანელო, რომელსაც ავტორად გოგებაშვილი ეწერა. წინასაანბანო და ანბანის შემდგომი პერიოდის ნაწილებზე რომ არაფერი ვთქვათ, თვით საანბანე ნაწილშიც კი შეტანილი იყო ისეთი აქტივობები, რომლებიც რადიკალურად ეწინააღმდეგებოდა გოგებაშვილის პედაგოგიკურ პრინციპებს. მართლაც, გოგებაშვილი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა ბავშვის გასავარჯიშებლად მისთვის შინაარსიანი ერთეულების გამოყენებას და გმობდა უშინაარსო, მხოლოდ ფორმობრივი ერთეულების მიწოდებას. აი, რას წერდა იგი ჯერ კიდევ 1867 წელს გამოცემულ საკითხავ წიგნში: „სწავლის დაწყება ასოებიდან ყმაწვილისთვის მავნებელია“, რადგანაც ასოები „არა ჰაზრს არ ხატავენ“. ეს პრინციპი გასდევდა მთელ მის პედაგოგიკურ ნაშრომ-ნაღვაწს. იგი ამაყობდა იმით, რომ „ნემეცური“ საკითხავი წიგნისგან განსხვავებით, დედაენა ბავშვებს „უაზრო მარცვლების“ ნაცვლად პირდაპირ სიტყვების წაკითხვას სთავაზობდა. გოგებაშვილის სახელით შემოტანილ სახელმძღვანელოში კი უხვად იყო უშინაარსო, ფორმობრივი ერთეულების ამოცნობაზე ორიენტირებული სავარჯიშოები, მაგალითად: „გაიხსენე ხმოვანი და თანხმოვანი ბგერები. რომელი ასო-ბგერა არ უნდა იყოს პირველ მწკრივში? მეორეში? რატომ?“ ამგვარი სავარჯიშოები პრინციპულად ეწინააღმდეგება გოგებაშვილისეულ პედაგოგიკას, რომელიც ზედმიწევნით მიესადაგება სასკოლო ასაკის ბავშვის ბუნებრივ სულიერ სამყაროს.
თუ გოგებაშვილისეული პედაგოგიკის პრინციპების დაცვა გვინდა, არ უნდა დავუშვათ, რომ რომელიმე ავტორი ან ავტორთა ჯგუფი გოგებაშვილის სახელს ამოეფაროს საკუთარი ინტერესების გასატანად.“
ლალი ჯელაძე
