ლალი ჯელაძე
სახელმძღვანელოების გრიფირების საკითხმა საზოგადოების ყურადღება განსაკუთრებით მას შემდეგ მიიქცია, რაც პროცესმა დათქმულ ვადებს გადააცილა და მოლოდინის რეჟიმში მყოფმა ავტორებმა, გამომცემლებმა და პედაგოგებმა, გაურკვეველი მიზეზების ძიებაში, თითქმის, მთელი ზაფხული გაატარეს. თავისთავად გამომცემლების ინტერესი მათ კომერციულ ინტერესებზე გავიდა, ხოლო მასწავლებლების ინტერესები გაცილებით მრავალმხრივი აღმოჩნდა, რადგან პროცესის გაჭიანურებამ მათთვის სერიოზული პრობლემები სხვადასხვა მიმართულებით შექმნა.
ახალი გრიფმინიჭებული სახელმძღვანელოების არჩევა, უკვე შვებულებაში მყოფ პედაგოგებს, ნაბეჭდი ვერსიების გარეშე მოუწიათ — უარეს შემთხვევაში ბრმად, უკეთეს შემთხვევაში კი, ელექტრონულ ვერსიებზე დაყრდნობით, თანაც ძალიან შემჭიდროებულ ვადებში. რა წერია მათ მიერ არჩეულ სახელმძღვანელოებში და რას მისცეს ხმა, დაწყებითი საფეხურის მასწავლებელთა უმეტესობა ამას სასწავლო წლის დაწყების შემდეგ შეიტყობს, რადგან სახელმძღვანელოები სწავლის დაწყებამდე, ცოტა ხნით ადრე შევიდა სკოლებში . წიგნების შინაარსობრივი თუ ტექნიკური მხარის გაანალიზების გარდა, მასწავლებლებს კიდევ ერთი პრობლემა თემატური და კალენდარული გეგმების დაწერამაც შეუქმნა, რადგან, ბუნებრივია, ვერც ერთს დაწერ და ვერც მეორეს, თუკი სახელმძღვანელო ხელში არ გიჭირავს. „ასეთ შემთხვევაში, მიზეზები და გარეშე ფაქტორები ჩემთვის ნაკლებად საინტერესოა, რადგან ბავშვების წინაშე მაქვს ვალდებულება,“ — აცხადებს ერთ-ერთი პედაგოგი. მართალია, სკოლებს წიგნის შერჩევის უფლება მიენიჭა, მაგრამ, რაც შეარჩიეს, ის კონკრეტული სახელმძღვანელო ზოგად ბაზაში დაიკარგა და მაინც, რას ფიქრობენ დაწყებითი საფეხურის მასწავლებლები შექმნილი პრობლემების შესახებ და როგორ გაართვეს თავი ურთულეს ამოცანას — არჩევანი „არჩევნის გარეშე“ გაეკეთებინათ — ამის შესახებ თავად მასწავლებლები საუბრობენ, რომლებიც სწავლის დაწყებამდე ორი დღით ადრე ჩავწერე.
თინა გიორგაძე – №28 საჯარო სკოლის, ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი, დირექტორის მოადგილე:
სახელმძღვანელოების გრიფირებისა და არჩევის პროცესი თავიდანვე როგორც დაიწყო პრობლემურად, ფაქტობრივად ისევე გაგრძელდა. ნამდვილად არ ვიცი რისი ბრალია, გამომცემლობების თუ დაულაგებელი სისტემის, მაგრამ ფაქტია, რომ ჩვენ პრობლემები შეგვექმნა, თუმცა, საკითხავია ვისთვის სერიოზულია ეს პრობლემები და ვისთვის არა. როცა მასწავლებლები შვებულებაში იყვნენ, სწორედ მაშინ მოვიდა მოთხოვნა, რომ სასწრაფო წესით (2-3 დღეში) აგვერჩია სახელმძღვანელოები. მის არჩევას კი გონივრული დრო სჭირდება. ისედაც, ვიდრე პრაქტიკაში არ გამოიცდება წიგნი და არ ნახავ, როგორ იმუშავებს კლასში, რთულია მისი შეფასება. ახლა, თქვენ თვითონ გამოიტანეთ დასკვნა, რამდენად რეალურია ასეთი სახით და ტემპით სახელმძღვანელოს არჩევა, თან იმასაც თუ გავითვალისწინებთ, დაბეჭდილი სახელმძღვანელოები თვალით არ გვინახავს. მეტიც, როცა გამომცემლობებმა მიიწვიეს პედაგოგები სახელმძღვანელოების გასაცნობად, იქაც კი არ ჰქონდათ ბეჭდური ვერსიები. ფაქტობრივად, წიგნებს ხელით არ შევხებივართ, ისე ავირჩიეთ. თუმცა, ტელევიზიით თქვენც მოისმენდით, რომ არა აქვს მნიშვნელობა ჩვენს არჩევანს, რადგან, საბოლოო ჯამში, გადაწყვეტილებას სხვა იღებდა (არ ვიცი კონკრეტულად ვინ). მე ქართულს ვასწავლი და სკოლაში მოგვივიდა ის სახელმძღვანელო, რაც ავარჩიეთ, მაგრამ იყო შემთხვევები, როცა სხვა ავტორის წიგნები აირჩიეს და საერთოდ სხვა მიიღეს.
წელს მე-5 და მე-12 კლასს ვასწავლი. მე-5 კლასში არჩევანი „ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობის“ სახელმძღვანელოზე შევაჩერე. კათედრაზე სამი მასწავლებელი ვართ და შევთანხმდით, რომელი აგვერჩია. შერჩევისას ყველა გამომცემლობის წიგნებზე არ გვქონდა წვდომა, ვინაიდან ზოგიერთის ელექტრონული ვერსიაც კი არ იხსნებოდა. კიდევ ერთი პრობლემა, რომელსაც წავაწყდი, მასწავლებლის წიგნს უკავშირდება. ადრე სკოლაში, სახელმძღვანელოებთან ერთად, მასწავლებლის წიგნიც მოდიოდა. წელს სახტად დავრჩით, ჯერ სახელმძღვანელო მოვიდა გვიან და აღმოჩნდა, რომ არც გვიან და საერთოდაც არ არის გათვალისწინებული ჩვენთვის წიგნი. სოციალურ ქსელში, მასწავლებელთა დახურულ ჯგუფში დავსვი კითხვა, ვის რა ინფორმაცია ჰქონდა ამის შესახებ. მასწავლებლებმა ურთიერთგამომრიცხავი პასუხები დაწერეს — ზოგიერთ გამომცემლობაში პედაგოგებს ეუბნებიან, რომ თვითონ უნდა წაიღონ მასწავლებლის წიგნი, მას შემდეგ, რაც სკოლიდან ცნობას წარადგენენ, ზოგიერთი კი ამბობს, რომ საერთოდ არ არის დაბეჭდილი, მოკლედ სრული ქაოსია. თუმცა, მე პირადად, ინტერნეტთან მაქვს წვდომა და რადგან მე-5 კლასის მასწავლებლებისთვის (გაგვიმართლა) არის ელექტრონული ვერსია, საბოლოო ჯამში, ალბათ, იმას გამოვიყენებ.
ქართულის მასწავლებლის გარდა, სკოლაში დირექტორის მოადგილეც ვარ და ეს პრობლემა ორმაგად შემეხო. მევალება პედაგოგებს ვთხოვო, მომიტანონ თემატური გეგმები, ამისთვის, რასაკვირველია, გარკვეული დრო უნდა მივცე, გარდა ამისა, სახელმძღვანელოები რამდენიმე ნაწილადაა გაყოფილი და ჯერჯერობით მხოლოდ პირველი ნაწილია დაბეჭდილი. დანარჩენს, ალბათ, ისევ ინტერნეტით გაეცნობიან. სიმართლე გითხრათ, არ ვიცი რამდენად მოახერხებენ სრულად დაწერონ თემატური გეგმა, სავარაუდოდ, მასწავლებლის წიგნებით თუ მოახერხებენ, თორემ სახელმძღვანელოების მიხედვით, ამ ეტაპზე, ფაქტობრივად, შეუძლებელია — ლოგიკურიცაა, როგორ გაწერენ წლის კალენდარულ გეგმას, თუკი სახელმძღვანელოს სრულ ვერსიას ვერ ნახავენ.
რაც შეეხება მე-5 კლასის სახელმძღვანელოში შეტანილ სიახლეებს, გეტყვით, რომ ასე მარტივად სახელმძღვანელოს ანალიზი შეუძლებელია. ერთი თვალის გადავლებით, გამიჭირდება მის ავ-კარგიანობაზე საუბარი, თუმცა, პირველ რიგში, რაც თვალში მომხვდა, არის ის, რომ ავტორებმა, როგორც იქნა, გაითვალისწინეს, რასაც წლებია ვითხოვთ — სახელმძღვანელოში ცალკე ნაწილადაა შესული გრამატიკა, ანუ ენის სწავლება და ლიტერატურის სწავლება ცალ-ცალკე მოხდება. დადებითად შევაფასებ იმასაც, რომ წიგნს ახლავს სამუშაო რვეული, ასევე ძალიან მომწონს სახელმძღვანელოში შესული ლექსიკონი, სადაც ერთადაა თავმოყრილი ის უცხო სიტყვები, რაც სწავლებისას შეხვდება მოსწავლეს. ეს მათ ძალიან დაეხმარება. სიახლეა ისიც, რომ შეტანილია ტექსტები უცხოური ლიტერატურიდან, მაგალითად, თვალში მომხვდა რამდენიმე თავი „ტომ სოიერის თავგადასავლიდან“, თანამედროვე ქართველი ავტორები არ შემინიშნავს, თუმცა დანამდვილებით ვერაფერს გეტყვით, რადგან ძალიან მცირე დრო მქონდა. სულ ეს არის, რაც მოვასწარი სკოლაში პარასკევს წიგნის მოტანის შემდეგ. ამიტომ დეტალური ანალიზი გამიჭირდება.
ანი ბაბუნაშვილი – №18 საჯარო სკოლის მე-3 კლასის მასწავლებელი:
გრიფმინიჭებული სახელმძღვანელოები და ახალი პროგრამა ძალიან მომწონს და ნამდვილად მომხრე ვარ, რომ ყოველ 6 წელიწადში ერთხელ იცვლებოდეს. რაც შეეხება კონკრეტულად სახელმძღვანელოების არჩევის პროცესს, ელექტრონული ვერსიების მიხედვით მოგვიწია არჩევნის გაკეთება, მაგრამ იყო შემთხვევა, რომ ელექტრონული ვერსიაც ვერ ვნახეთ, რადგან რამდენიმე სახელმძღვანელოს მხოლოდ თავფურცელი და სარჩევი იდო, აქედან გამომდინარე, მათი არჩევა რთული აღმოჩნდა. რასაკვირველია, უმჯობესი იქნებოდა, სახელმძღვანელოები ხელშესახები ყოფილიყო მასწავლებლისთვის, შეგვეგრძნო წიგნები როგორც ვიზუალურად, ისე შინაარსობრივად. ასეთ პირობებში კი, რა სახელმძღვანელოებიც ავირჩიეთ, კმაყოფილი ვარ. მაგალითად, მე-3 კლასის ქართულში „ტრიასის“ მიერ გამოცემული სახელმძღვანელო ავირჩიეთ. მისი უპირატესობა, სხვა ფაქტორებთან ერთად, ვიზუალურმა მხარემაც განაპირობა — უფრო ფერადია და ბავშვებისთვის კარგი განწყობის შემქმნელი. წიგნი ორ ნაწილადაა გაყოფილი და, რაც მთავარია, შინაარსობრივად ძალიან კარგადაა ტექსტები დალაგებული. გოგებაშვილის სახელმძღვანელოს მიჰყვება და, მაჭარაშვილის სახელმძღვანელოსგან განსხვავებით, უფრო თანამედროვედაა აგებული. ბევრი ახალი ნაწარმოებია შესული და ბავშვებისთვის, რაც მეტი სიახლეა, მით უკეთესი. თუმცა, მთავარი მაინც მასწავლებელია, როგორ მიაწოდებს მასალას მოსწავლეს, რადგან სახელმძღვანელო არ არის ერთადერთი და უმთავრესი რესურსი. ჩვენ არ გვეკრძალება იმის იქით ხედვა. გამომცემლობა „ტრიასის“ სახელმძღვანელოს არჩევა პირველი კლასის მასწავლებლებმა ერთად გადავწყვიტეთ. ვიზუალური უპირატესობის გარდა, ტექსტი მოსწავლეებისთვის ადვილად აღსაქმელია. ამოსავალი წერტილი კი მაინც მისი განვითარებაა — ასოდან სიტყვამდე, ნელ-ნელა იშლება ტექსტი და მივდივართ ამბამდე, რომელსაც იოლად აღიქვამს მოსწავლე. თავისთავად, გოგებაშვილი ძალიან კარგია, მაგრამ ის იყო აწყობილი მე-19 საუკუნეზე, ჩვენ კი გვჭირდება 21-ე საუკუნეზე გადართვა, ამიტომ, თუნდაც ერთი ახალი ორიგინალური ნაწარმოები ან მოთხრობა რომ შეგვხვდეს წიგნში, ეს სულაც არ არის გასაკვირი. სოციალურ ქსელებში ძალიან აქტიურად განიხილებოდა სახელმძღვანელოში შესული ორი ღორის ამბავი. დედა და მამა ღორის ამბავმა სერიოზული გამოხმაურება ჰპოვა — ცოტა ხნით მამა ღორი იკარგება და მერე ყვავილების თაიგულით ბრუნდება, რომელიც დედა ღორისთვის მოაქვს. გმობდნენ, რატომ მაინცდამაინც ღორიო, არ მესმის რატომ არა, იყოს ღორიც, ძროხაც, რას ვერჩით ამ ცხოველებს. მოკლედ, ამ ლექსმა სულაც არ გამაღიზიანა, პირიქით. აუცილებელი არ არის ზეპირად ისწავლონ ბავშვებმა ლექსი, შეიძლება სიტუაციური თამაშებით გაიარო კონკრეტული მასალა.
რაც შეეხება მათემატიკას, სიმართლე გითხრათ, ყოველთვის რუხაძის სახელმძღვანელო მომწონდა, ვიდრე „ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობის“, რადგან ვფიქრობ, აქ ცოტა ზედმეტად შემსუბუქებული მოაქვთ მათემატიკა დაწყებითებისთვის (ეს არ ეხება IV – V კლასებს, მაგრამ I – III კლასებში გამარტივებულია) და, მერე ჩვენ, მასწავლებლებს გვიწევს, მოვიფიქროთ გართულებული სავარჯიშოები. ბუნებრივია, გაგიჩნდებათ კითხვა, მაშინ რატომ ავირჩიეთ სულაკაურის მათემატიკა? იმიტომ, რომ რეალურად არ აგვირჩევია, ასე მოვიდა სკოლაში, გვითხრეს, რუხაძის სახელმძღვანელო ძალიან ცოტამ აირჩია და ამიტომ არ დაიბეჭდაო.
ახლა რაც შეეხება „მე და საზოგადოებას“, ამ საგანს წელს მე არ ვასწავლი. უბრალოდ, ამ სახელმძღვანელოზე შემიძლია ჩემი მოსაზრება გითხრათ. ზოგადად, ამ საგნის სწავლების მომხრე ვარ, ის ყველა საგნის მასწავლებლისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან ყველაფერი, რაზეც მასწავლებელი სხვადასხვა საგნებში ან დამრიგებლის საათზე აკეთებს აქცენტს (გარკვეული უნარების გაუმჯობესებისთვის), ერთ საგანშია თავმოყრილი. აუცილებელია, ბავშვს ვასწავლოთ არ დაყაროს ნაგავი, არ დააბინძუროს გარემო, ვასწავლოთ რა არის მისი უფლება და ვალდებულება. რაც შეეხება სახელმძღვანელოს არჩევანს, მასწავლებლები გაგვაფრთხილეს, რომ ერთ-ერთი წარდგენილი სახელმძღვანელო (გამომცემლობა „ტრიასი“) არ დაიბეჭდებოდა, რადგან გრიფი არ მიენიჭა, ამიტომ სკოლაში მხოლოდ ერთი გრიფმინიჭებული სახელმძღვანელო მოვიდოდა. ამდენად, სახელმძღვანელოს არჩევის საშუალება მასწავლებლებს, ფაქტობრივად, არ ჰქონიათ.
ზოგადად კი, სახელმძღვანელოების დაბეჭვდის დაგვიანებამ არა მარტო სახელმძღვანელოს არჩევის მხრივ, არამედ თემატური გეგმებისა და კალენდარული გეგმების დაწერაშიც შეგვიქმნა პრობლემა. ბუნებრივია, როცა სახელმძღვანელო არ არის, ვერც ერთს დაწერ და ვერც მეორეს. ამიტომ, ახლა მოგვიწევს დაჩქარებული ტემპით დავეწიოთ სისტემას, დაახლოებით ორი კვირის განმავლობაში უნდა გვქონდეს დაწერილი კალენდარული გეგმა.
წელს ყველაზე მეტად გამოკვეთილი სიახლე მაინც ის არის, რომ ახალი სასწავლო გეგმით უფრო მეტად ვართ ორიენტირებული მოსწავლეზე, მისი საჭიროებიდან ამოვდივართ. ასევე ხაზს გავუსვამ „მე და საზოგადოების“ საგანს, რომელსაც დიდი ხმაური მოჰყვა საზოგადოების გარკვეული ნაწილიდან, თითქოს ამ საგნის შემოღებით რაღაც საოცრებებს ასწავლიდნენ სკოლებში. ვფიქრობ, როცა მშობლები თავად გაეცნობიან წიგნებს, კმაყოფილი დარჩებიან, რადგან სწორედ ის უნარებია ამ საგანში თავმოყრილი, რაც ბავშვმა სახლშიც და სკოლაშიც უნდა ისწავლოს.
ნინო ჭიჭინაძე – მესტიის მუნიციპალიტეტის სოფელ იელის საბაზო სკოლის დაწყებითების მასწავლებელი — „ასწავლე საქართველოსთვის“ პროგრამის მონაწილე და „მასწავლებელთა ეროვნული ჯილდო 2018“ ათეულის წევრი:
მართალია, სკოლებს წიგნის შერჩევის უფლება მიენიჭა, მაგრამ, რაც შევარჩიე, ის სახელმძღვანელო ზოგად ბაზაში დაიკარგა. სკოლებში ის წიგნები გამოიგზავნა, რომელსაც მეტი ხმა მიენიჭა, ეს წიგნი კი, პირადად მე არ მომწონს, რადგან ჩემი თვალთახედვით, ქართულის სწავლების იმ პრინციპებს არ ითვალისწინებს, რაც აღმატებულად მიმამჩნია. სწორედ ამიტომ გავხდი იძულებული, ჩემი მოსწავლეებისთვის სხვა წიგნი შემეთავაზებინა, მშობლებთან შეთანხმებით, შემეძინა და ჩამომეტანა ბავშვებისთვის.
რეალურად, სახელმძღვანელოების არჩევისას ძალიან დიდი პრობლემა შეიქმნა. ამ პროცესში გრიფის მინიჭება კი არ არის მთავარი, არამედ სისტემა, რომლითაც სამინისტრო ხელმძღვანელობს — რომელი სახელმძღვანელოც მეტ ხმას დააგროვებს, ის უნდა გააგზავნონ სკოლაში. მაგრამ, საქმე ისაა, რომ ვინც ამა თუ იმ სახელმძღვანელოს ხმას აძლევს, სწორედ იმას ვაყენებ ეჭვქვეშ — ჩემთვის გაუგებარია, რეალურად იცნობენ წიგნს და ხმას იმიტომ აძლევენ, თუ მათ „ნაცნობებმა “ დაურეკეს და უთხრეს, რომ ეს კარგი წიგნია? ჩემი აზრით, აქაც კომპეტენციის პრობლემაა.
რაც შეეხება ჩემს არჩევანს, ქართულში ნათელა მაღლაკელიძის სახელმძღვანელო ავირჩიე (სკოლაში „დიოგენეს“ სახელმძღვანელო შემოვიდა). რატომ მაღლაკელიძე? იმიტომ, რომ მასში უფრო მეტად არის მოგვარებული ბეჭდვის პრობლემები, გათვალისწინებულია წიგნის ხარისხობრივი მახასიათებლები, ფერები, ილუსტრაციები და ა.შ. რაც მთავარია, ტექსტები უფრო მეტადაა შემცირებული, რაც საანბანო პერიოდის დასრულების შემდგომ, პედაგოგს მეტ თავისუფლებას ანიჭებს, თვითონ აირჩიოს რომელი ტექსტი შეიტანოს მოსწავლეებთან – ანბანის შემდგომი პერიოდია შეცვლილი. ჩემთვის, როგორც მასწავლებლისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, როგორ არის შედგენილი საანბანოც და ანბანის შემდგომი პერიოდიც, ეს სახელმძღვანელო კი უფრო მეტ თავისუფლებას აძლევს მასწავლებელს, საკუთარი არჩევანით ჩაანაცვლოს ტექსტები.
გარდა ამისა, ჩემი აზრით, ყველაზე კარგად არის ერთმანეთს მორგებული კითხვა-წერის პროცესი — ბავშვი იმას წერს, რასაც კითხულობს, აანალიზებს სიტყვას და ამავდროულად მისი წერაც შეუძლია. უმთავრესი პრინციპი მაინც კითხვის და წერის ერთმანეთთან დაკავშირებაა, რაც მხოლოდ ამ წიგნშია დაცული და რამაც ჩემი არჩევანი განაპირობა.
საბოლოოდ, წლევანდელ პროცესებზე გეტყვით, რომ მასწავლებელს აზრის გამოთქმის უფლება მისცეს, მაგრამ არჩევანი შეუზღუდეს. სწორედ ამან გამოიწვია ის ფაქტიც, რომ შეიძლება სხვისი არჩეული წიგნი გამომიგზავნონ და არა ჩემი რჩეული. არადა, მთავარი სწორედ ესაა — ჩვენ უნდა გვქონდეს ისეთი არჩევნის უფლება, რომელიც რეალიზდება. სხვა შემთხვევაში ეს ყველაფერი აზრს კარგავს, რადგან არ ვარ დარწმუნებული, უმეტესობას იმ პრინციპებით ჰქონდეს შეფასებული სახელმძღვანელო, რა პრინციპებითაც უნდა იხელმძღვანელოს.
დიდი პრობლემა შექმნა იმანაც, რომ დაბეჭდილი სახელმძღვანელოები თვალით არ გვინახავს. როცა სახელმძღვანელოს ირჩევ, თავიდან ბოლომდე უნდა გაეცნო და მხოლოდ ამის შემდეგ შეაფასო. ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, პირველი გვერდიდან ბოლო გვერდამდე ვიცნობდე წიგნს, რომლითაც უნდა ვასწავლო ბავშვებს. მე პირადად, სახელმძღვანელოებს ბრმად არ ვირჩევ, რადგან ამის კომპეტენცია უნივერსიტეტმაც მომცა და ჩემმა მრავალწლიანმა გამოცდილებამაც.
