თაია ჭინჭარაულის „მაძახურას“ შესახებ
ლეილა ხონელიძე
სსიპ ილია ჭავჭავაძის სახელობის ქალაქ ფოთის №5 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი
გრ.რობაქიძის ცნობილი ლექსის („ყივჩაღეთს ვიყავ“) ანალოგიით დაწერილმა სათაურმა რომ არ შეგაცდინოთ, არა, იმ ზღაპრულ სამ დღეს არ ვგულისხმობ, ორიოდე წლის წინ საყვარელ მეგობრებთან ერთად რომ ვიმოგზაურე ხევსურეთში და იქიდან ჩამოყოლილი შთაბეჭდილებები დღემდე არ გამნელებია. ამჯერად თაია ჭინჭარაულის მომცრო, მაგრამ ემოციებით სავსე წიგნის, „მაძახურას“, წყალობით ვიმოგზაურე სოფელ ანატორში, მუცოს წყლისა და არღუნის შესაყართან, აცეხში, თეთრწყლებში, ბარისახოში, მაღაროსკარში, სამზევანაის გორზე, თიაყათ წყაროზე, ხონისჭალაში, ხიდოტანის ქედზე, აწუნთის უღელტეხილზე, ჯოყოლასა და აღაზას ჯარეგაში.
…ვინ არ გავიცანი – თინათინ არაბული და ლეკოთ მიხა, მექია, სამძიმარ ქისტაური, ლექსო ჭინჭარაული, ლადო ჭინჭარაული, შუქია, იმედა… რამდენი საინტერესო ამბავი მოვისმინე – „სხვისი სიცოცხლის გადასარჩენად“ ცოცხლად თვითდამარხვისა (ანატორის აკლდამები) თუ მტრის დატირებისა, გოდერძი ჩოხელთან შეხვედრისა თუ ქისტი ტყვისადმი ხევსურების დამოკიდებულებისა, სვანეთში სტუმრობისა თუ ცხრა აპრილისა, მიცვალებულთა სულებისათვის პატივის მიგებისა თუ მიხას დაკარგვა-გამოჩენისა, ივლისში მოსული შუაწვივამდე თოვლისა თუ ფერეიდნელების სტუმრობისა. რომელი ერთი ჩამოვთვალო!
რამდენი ცნობილი თუ ბევრისთვის წარმოუდგენელი და მიუღებელი ადათ-წესიც გააცოცხლა ავტორმა:
• „ქისტები რომ არავითარ შემთხვევაში ცხენზე ამხედრებულნი არ გაივლიდნენ სოფელზე, ჩამოქვეითდებოდნენ და ამ ჟესტით გამოხატავდნენ პატივისცემას“;
• „სისხლის აღების, მტრობის, დაუნდობლობისა და სიმკაცრის გვერდით“ რომ „არასოდეს დააბამდნენ ტყვეს, არ მისცემდნენ ბალღს მისი გამასხარავების უფლებას“;
• „უხუცესები, სახლში შემოსულ ორი წლისას, ფეხზე აუდგებოდნენ და ასე ასწავლიდნენ ადამიანის პატივისცემას, უფროს-უმცროსობას“;
• სამრელოში (სახლის გარეთ პატარა, სიპებით აშენებულ სამყოფში) რომ არაადამიანურ პირობებში, მარტონი მშობიარობდნენ ხევსური ქალები;
• ქმრისა და შვილის გლოვა რომ სირცხვილად ითვლებოდა; მიცვალებულთა სულებს რომ უფრო მეტ პატივს მიაგებდნენ, ვიდრე სამზეოს მყოფებს;
• მამას რომ შვილი ხელში აეყვანა, სირცხვილად რომ ითვლებოდა…
რამდენი საინტერესო ამბავი ამოჰყვა ავტორს მოგონებათა სკივრის სიღრმიდან… არა, მე არ მოგიყვებით, ეს თქვენ უნდა წაიკითხოთ, მხოლოდ ერთ პატარა ჩანახატს გაგიზიარებთ – „პირიქითა ხევსურეთის სოფელ შატილში სახადმა იქ მცხოვრებთა ლამის ნახევარი შეიწირა.ერთ დილას მეზობლებმა სიმღერა გაიგონეს გვერდითა ოჯახიდან. ალბათ, ამდენი ჭირისაგან გაგიჟდნენო, იფიქრეს და გასძახეს:
◊ რას სჩაითავ, გონ ხო არ დაჰკარგეთავ?!
◊ სიკვდილს ვაშინებთო! – არ არის პოეზია?
ან ეს სიტყვები: „თხავაცაობა“ (საკუთარ სიცელქე-სილაღეს ასე მოიხსენიებს ავტორი);
„უჩქუმარი“ (უთქმელი, ჩუმად მყოფი);
„მარღვიელი“ (ამრევ-დამრევი, მოუსვენარი);
„პორნილას დაჭერა“ (სიზმარში საბედოს სანახავად მარილიანი კვერების ჭამა);
„სწორთ მოსასხლეტი“ (საწყევარი სიტყვა – სასიკვდილე);
„მოუქრისტიანდა“ (მაგალითად, ჭრილობამ შეხორცებისაკენ იბრუნა პირი);
„ხელტოტაობა“ (მსუბუქი ჭიდაობისმაგვარი მოქმედება);
„გაღმა-შაღმა“ (გაღმა – მდინარის დინების მიმართულებით სავალი, შაღმა – საწინააღმდეგოდ) – აქაც, რომელი ერთი ჩამოვთვალო?
უბრალო, სადა, საოცარი იუმორით გაჯერებული, ემოციებით სავსე თხრობა გაგვახსენებს, რომ „ამ ჩაჩუმებულ, ადამიანების ლოდინით დაღლილ-გაჯავრებულ ხევსურეთში ოდესღაც სიცოცხლე ჩქეფდა, კანონებით, სიმართლით, სირცხვილ-ნამუსით, სიმკაცრითა და სიყვარულით დალაგებული“ და ამ სიცოცხლის ფრაგმენტებს გვიხატავს თაია ჭინჭარაული „არღუნის პირებზე თმაში ალაგ-ალაგ ჩამალულ-ჩაწნული ყვავილებივით გაბნეული, მთის მზით გახუნებული მოსტაფილოსფრო ყაყაჩოების“ მსგავსად.
„მაძახურას“ ერთ-ერთმა მკითხველმა იკითხა ამას წინათ: „მაძახურას“ გულმზიანთა საზოგადოება ხომ არ ჩამოვაყალიბოთო? ჰოდა, ეს საზოგადოება, ალბათ, იმას ურჩევდა ყველას, ვისაც ეს პატარა წიგნი ჯერაც არ წაუკითხავს, რაც ნანა ქელეხიძემ ურჩია და მეც მისი სიტყვებით დავამთავრებ: „გადით ერთი დღით ბეტონების საგიჟეთიდან, იმოგზაურეთ მთაში, გახდით ცოტა ხნით ხევსურები, მოგეწონებათ ძალიან!“
დასტურ!
