ნინო დოლენჯაშვილი
გოგიტა კიკნაძის სახ. თბილისის №182 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის წამყვანი პედაგოგი
პავლე მოციქულის სიტყვებში გალატელთა მიმართ ხაზგასმულია, რომ „აღარ არის არც მდედრი და არც მამრი, რადგან ყველანი ერთნი ხართ იესო ქრისტეში“. საინტერესოა, რამდენად გამართლდა ეს მოწოდება კაცობრიობისთვის. სამწუხაროდ, მუდმივად მიჯნავდა კაცთა მოდგმა ერთმანეთს სქესის ნიშნით, თუმცა მთავარი დანაშაული ფუნქციათა გადანაწილება იყო, რამაც საუკუნეთა განმავლობაში ქალის როლის დაკნინება სცადა. ქალის უმთავრეს ფუნქციად სამყაროს გამრავლების დასახელებამ, თითქოს, საზოგადო საქმეს ჩამოაშორა, მაგრამ ყველა ეპოქას ჰყავდა გამორჩეული ქალები, რომლებიც, ამ ფუნქციის გარდა, საზოგადო საქმეებით ტვირთავდნენ საკუთარ მისიას.
დასაფიქრებელია, როგორ აისახა ქართულ მწერლობაში ქალის გაზრდილი როლი თუ მოპოვებული უფლებები. პირველ რიგში, უნდა გავიხსენოთ ქმრისგან დაჩაგრული შუშანიკი, რომელიც საზოგადო საქმეს ემსახურება მაშინ, როდესაც „სათნოდ მყოფი“ ერისკაცი ყველასა და ყველაფერს წირავს. როგორ შეიძლება ასეთ გარემოში დაამკვიდრო საკუთარი პრინციპები, თუმცა სწორედ ის მოცემულობა, რომ მიზანთროპი კაცის გარემო მას, როგორც ქალს, არეალსა და თავისუფლებას უზღუდავდა, უფრო მძაფრდება „სამგზის სანატრელის“ სურვილი, იბრძოლოს თუნდაც მსხვერპლის ფასად, რათა ერთხელ და სამუდამოდ აღარ იყოს „თვალღება“, ქალისა და კაცის გარჩევა. პურობის ეპიზოდიც ცხადყოფს იმ სტერეოტიპულ დამოკიდებულებას, რომელიც ქალს კრიტიკულ გარემოებაში ემოციურ მოქმედებასაც კი უკრძალავს. მთავარი კი „ქრისტეს სძალი“ დედოფლისთვის საკუთარი თავისუფლებისა და შეუვალობის დამტკიცებაა, უდიდესი მსხვერპლის ფასად რომ ამკვიდრებს. ქალთა გაზრდილი უფლებების გაცხადებაა, ერთი შეხედვით, ფასეულობათა ტრაქტატი „ვეფხისტყაოსანი“. რამდენად გვარწმუნებს პოემა დასაწყისშივე ნათქვამი სტრიქონის – „ლეკვი ლომისა სწორია, ძუ იყოს, თუნდა ხვადია?“ ჭეშმარიტებას. საკმარისია ეს უფლებრივი თანასწორობა მხოლოდ სიტყვით გაჟღერდეს, საქმემ კი ეჭვის გარეშე იარსებოს. უდავოა, რომ უდიდესი მსხვერპლის ფასად ამკვიდრებენ ავტონომიას პერსონაჟი ქალები. არც პრობლემური საკითხის გადამწყვეტ მეფეს გაჰფანტვია ბოლომდე ეჭვი, რომელიც ათქმევინებს: „კაცი არ არის, სითგანცა საბრძანებელი ჩემია, რომე მას ჩემგან ესწავლნეს სამამაცონი ზნენია“. ნესტანი ყველაზე მეტად ქმნის ქალის რევოლუციურ და თვითმყოფად სახეს. მეტიც, ის ქმნის ტარიელის სახეს, რაინდულ მორალს არაერთხელ რომ ამტკიცებინებს. სწორედ ქალთან არის დაკავშირებული საზოგადო პროცესების მართვა ინდოეთში. ხატაეთის, როგორც სახარაჯო ქვეყნის, დაპყრობის ბრძანება, ხომ, წმინდა სახელწიფო მნიშვნელობის აქტია, ქვეყნის ეკონომიკურ სიჯანსაღეზე მორგებული. ეს ნაბიჯი კი ნესტანის საოცარ ქალურ ალღოს ავლენს, სხარტად და პრაგმატულად იმოქმედოს. „მართალი სამართლის“ აღსრულებაც ხომ მისი „არადედლური“ ქცევის გამოხატულებაა, რაც მისივე მხრიდან სტერეოტიპული აზროვნების გამოძახილია: „მიბრძანა, თუ: „ხამს დიაცი დიაცურად საქმე დედლად“. ასე რომ, ყველაზე გამბედავი ქალებიც კი გრძნობენ შინაგან უხერხულობას სუსტი სქესის გამო: „თუცა მართებს დედაკაცსა მამაცისა დიდი კრძალვა“. მიუხედავად იმისა, რომ დავარი პრინციპულ დამოკიდებულებას ავლენს საზოგადო საკითხების მიმართ, ვერც ის იქნება გარემოებაზე ამაღლებული, რადგან თვითმკვლელობა ვერ დასახელდება გარემოებაზე გამარჯვებად. ვერც „ბინდისგვარი სოფლის“ მკვიდრი ფატმანი იცავს საკუთარ პრინციპებს, რადგან კონკრეტული გარემოს მდარე სინამდვილე საყრდენს აცლის. მიუხედავად იმისა, რომ გარემო სჩაგრავთ ამ ადამიანებს, ისინი სწორედ მასზე იმარჯვებენ. ძიებისა თუ ბრძოლის გზაზე განცდილი მათ ნებისყოფას ამოწმებს.
ქართულ ლიტერატურაში, თითქოს, ცალკე სამყაროს ქმნიან ოთარაანთ ქვრივი და თავსაფრიანი დედაკაცი. „საქმით მეტყველი სულის“ ადამიანებს, პირველ რიგში, ტრადიციული ფუნქცია აქვთ შესასრულებელი ქალისა. როგორ მოიქცეოდნენ, ცხოვრებას ასე რომ არ გაეწირა.იქნებ, ამ შემთხვევაშიც გარემო აიძულებთ, ასე იმოქმედონ. ცხადია, არა. მათი საზომი ადამიანობისა ღირსებაა, უმთავრესი ფუნქცია კი საზოგადო საქმეში შვილების სწორი აღზრდაა, რადგან სწორედ მომავალ თაობაზეა დამყარებული ქვეყნის მომავალი.
დედაკაცობის ტვირთი ხომ არ მოიაზრებს გაორმაგებულ ვალდებულებას ოთარაანთ ქვრივისა თუ თავსაფრიანი დედაკაცისთვის. რა ღირებულებებსა და პრინციპებს ამკვიდრებენ ეს ქალები? ისინი ცხოვრების არც ერთ ასპარეზს არ ჩამორჩებიან. მეტიც, ქვრივის „მახვილზე განმკუეთელ სიტყვას“ განსაკუთრებული ფუნქცია აქვს – ერთი, რომ საზოგადოება გამოაფხიზლოს, მეორე ცხოვრების სწორად და რაციონალურად მართვა ასწავლოს. რას გრძნობდა ელი, ასული გორდელიანებისა მაშინ, როცა არაერთხელ ღირსებააყრილი, სწორედ შუაგულ ევროპაში იტყოდა მთავარ სათქმელს ქართული კულტურისა და ქართველი ერის გამორჩეულობაზე, პასუხი იქნებოდა სწორედ ისეთი, როგორიც იმავე საუკუნეში გალაკტიონმა თქვა: „არსად ისე არ მღერიან, როგორც აქ, ამ ქვეყანაში“. ელის ექსცენტრიული სცენა – კაბარე იცეკვოს, სწორედ ქართული კულტურის დემონსტრირებაა ცივილიზებული სამყაროსთვის. ქართველი ქალის ამაყად ნათქვამი სიტყვა სწორედ სამშობლოსთან წილნაყარი მოქმედებაა, ქართული ხასიათისა და ღირსების დასტურია, რაც იმგვარ სიცოცხლეზე უარის თქმას გულისხმობს, მორალურ სიკვდილს რომ ჰგავს. რამდენად შეიძლება განასახიერებდეს ქართული ჯიშის გამოვლინებას ყაფლანიშვილის გვარის უკანასაკნელი შთამომავალი, რომელსაც მწერალი გამოარჩევს თავისი ზრდილობით, სინატიფით. ამ მშვენიერების მიღმა საოცარი ინსტინქტი და რეალობის განჭვრეტის უნარი იკითხება. მარგო უნიათო „ქურუმის“ მაფხიზლებელი ხმაა, რაც არ აღმოჩნდა საკმარისი, ეროვნული სხეული გადაერჩინა. „დედაკაცი ბაღი ხარ, თუ არ მორწყე, გახმება“ – მიზანთროპი კაცისგან გაჟღერებულ სიტყვებში ნამდვილად ჩანს საბედისწერო შედეგი მშვენიერი ჯიშის დამცირებისა. ასეთი შესაძლებლობა კი მაშინ ჩნდება, როდესაც ქალის წინააღმდეგ სამყარო აჯანყდება, როცა გარემოება მარგინალიზაციის პროცესს იწყებს მის წინააღმდეგ, ქალი კი „მხნედ“ მიითვლის „დამოკლეს მახვილს“ ყველა ეპოქაში…
