„ფე­იკ ამ­ბე­ბი­სა“ და ცრუ ინ­ფორ­მა­ცი­ის გავ­რ­ცე­ლე­ბა

რო­გორ გან­ვა­ვი­თა­როთ მე­დი­ა­წიგ­ნი­ე­რე­ბა და კრი­ტი­კუ­ლი აზ­როვ­ნე­ბა მოს­წავ­ლე­ებ­ში

დღე­ვან­დელ მა­ღალ­ტექ­ნო­ლო­გი­ურ სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­ში სულ უფ­რო მწვავ­დე­ბა ყალ­ბი ამ­ბე­ბი­სა და ცრუ ინ­ფორ­მა­ცი­ის გავ­რ­ცე­ლე­ბის პრობ­ლე­მა. მა­თი ნა­კა­დი სტა­ბი­ლუ­რად იზ­რ­დე­ბა და მა­თი გავ­ლე­ნა მო­ი­ცავს მი­ლი­ო­ნო­ბით ადა­მი­ანს მთელ მსოფ­ლი­ო­ში. ეს სე­რი­ო­ზულ საფ­რ­თხეს უქ­მ­ნის მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბის ობი­ექ­ტურ ინ­ფორ­მი­რე­ბა­სა და სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი აზ­რის თა­ვი­სუ­ფალ ფორ­მი­რე­ბას. დე­ზინ­ფორ­მა­ცია მი­ზან­მი­მარ­თუ­ლად გა­მო­ი­ყე­ნე­ბა ადა­მი­ა­ნე­ბის ცნო­ბი­ე­რე­ბის მა­ნი­პუ­ლი­რე­ბის­თ­ვის, ცალ­კე­უ­ლი ჯგუ­ფე­ბი­სა და სა­ხელ­მ­წი­ფო­ე­ბის ინ­ტე­რე­სე­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე. ამ ტენ­დენ­ცი­ე­ბის ეფექ­ტუ­რი კონ­ტ­რაქ­ცი­ის გა­რე­შე ძნე­ლია დე­მოკ­რა­ტი­ი­სა და სა­მო­ქა­ლა­ქო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის პროგ­რე­სუ­ლი გან­ვი­თა­რე­ბა.

ყალ­ბი ამ­ბე­ბის გავ­რ­ცე­ლე­ბის მი­ზე­ზე­ბი: რე­სურ­სე­ბის მფლო­ბე­ლე­ბის მომ­გე­ბი­ა­ნო­ბა, პო­ლი­ტი­კუ­რი მო­ტი­ვე­ბი, უსა­მარ­თ­ლო კონ­კუ­რენ­ცია.

მა­გა­ლი­თად, 2016 წელს, აშშ-ის არ­ჩევ­ნე­ბის დროს, რუ­სეთ­მა ყალ­ბი ამ­ბე­ბი, კან­დი­და­ტე­ბის შე­სა­ხებ ცრუ ინ­ფორ­მა­ცია, გა­ავ­რ­ცე­ლა, რა­მაც დი­დი რო­ლი ითა­მა­შა. ამან შე­საძ­ლე­ბე­ლი გა­ხა­და ამომ­რ­ჩე­ველ­თა სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ აზ­რ­ზე გავ­ლე­ნის მოხ­დე­ნა.

ინ­დო­ეთ­ში, 2018 წელს, გავ­რ­ცელ­და ყალ­ბი ვი­დე­ო­ე­ბი ბავ­შ­ვე­ბის გა­ტა­ცე­ბის შე­სა­ხებ, რა­მაც გა­მო­იწ­ვია ლინ­ჩის ზრდა. ასეთ „ფე­იკ ამ­ბებს“ იყე­ნებ­დ­ნენ რე­ლი­გი­ურ თე­მებს შო­რის სი­ძულ­ვი­ლის გა­საღ­ვი­ვებ­ლად.

შე­დე­გე­ბი სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­თ­ვის:

♦ ძირს უთხ­რის ნდო­ბას ტრა­დი­ცი­ული მე­დი­ი­სა და ჟურ­ნა­ლის­ტი­კის მი­მართ. Edelman Trust Barometer-ის 2021 წლის კვლე­ვის თა­ნახ­მად, მე­დი­ი­სად­მი ნდო­ბა, ბო­ლო ათ­წ­ლე­უ­ლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში, ყვე­ლა­ზე და­ბალ დო­ნე­ზე და­ე­ცა.

♦ სა­ზო­გა­დო­ე­ბის პო­ლა­რი­ზა­ცი­ი­სა და რა­დი­კა­ლუ­რი გან­წყო­ბე­ბის ზრდა. მა­სა­ჩუ­სეტ­სის ტექ­ნო­ლო­გი­უ­რი ინ­ს­ტი­ტუ­ტის კვლე­ვამ აჩ­ვე­ნა, რომ ყალ­ბი ამ­ბე­ბის ზე­მოქ­მე­დე­ბა იწ­ვევს პო­ლა­რი­ზა­ცი­ის ზრდას 2-3-ჯერ.

♦ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბის რის­კე­ბი. აშშ-ში ადა­მი­ა­ნე­ბის 20%-მა აღი­ა­რა, რომ ყალ­ბ­მა ამ­ბებ­მა გავ­ლე­ნა მო­ახ­დი­ნა მათ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა­ზე, 2016 წლის არ­ჩევ­ნე­ბის დროს.

♦ სო­ცი­ა­ლუ­რი ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის შე­სუს­ტე­ბა. FBI-ის ინ­ფორ­მა­ცი­ით, რა­სიზ­მი­სა და ქსე­ნო­ფო­ბი­ით მო­ტი­ვი­რე­ბუ­ლი და­ნა­შა­უ­ლე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა შე­სა­ბა­მი­სი „ფე­იკ ამ­ბე­ბის“ გავ­რ­ცე­ლე­ბის შემ­დეგ გა­ი­ზარ­და.

სა­ხელ­მ­წი­ფოს რო­ლი და პლატ­ფორ­მე­ბი ყალ­ბი ამ­ბე­ბის წი­ნა­აღ­მ­დეგ ბრძო­ლა­ში:

სა­ხელ­მ­წი­ფოს შე­უძ­ლია აქ­ტი­უ­რად გა­მო­ი­ყე­ნოს სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ზო­მე­ბი ცრუ ინ­ფორ­მა­ცი­ის მავ­ნებ­ლუ­რი გავ­რ­ცე­ლე­ბის თა­ვი­დან ასა­ცი­ლებ­ლად. მა­გა­ლი­თად, მკაც­რი ჯა­რი­მე­ბის შე­მო­ღე­ბა ყალ­ბი ამ­ბე­ბის წი­ნა­აღ­მ­დეგ, რომ­ლე­ბიც ზი­ანს აყე­ნებს სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ ინ­ტე­რესს.

ინ­ტერ­ნეტ პლატ­ფორ­მე­ბი ვალ­დე­ბუ­ლი არი­ან, გა­ა­უმ­ჯო­ბე­სონ ყალ­ბი ამ­ბის გა­მოვ­ლე­ნის ტექ­ნო­ლო­გი­ე­ბი და და­უ­ყოვ­ნებ­ლივ დაბ­ლო­კონ ასე­თი ში­ნა­არ­სი. სა­სარ­გებ­ლოა ფაქ­ტე­ბის შე­მოწ­მე­ბის და­მო­უ­კი­დე­ბელ ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­თან თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბა, სა­და­ვო ინ­ფორ­მა­ცი­ის გა­და­მოწ­მე­ბის მიზ­ნით.

სინ­გა­პურ­მა მი­ი­ღო კა­ნო­ნი, რომ­ლის მი­ხედ­ვი­თაც, ყალ­ბი ამ­ბე­ბის შექ­მ­ნი­სა და გავ­რ­ცე­ლე­ბის­თ­ვის მი­ლი­ონ დო­ლა­რამ­დე ჯა­რი­მა და პა­ტიმ­რო­ბაა გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლი.

Facebook-მა, ყალ­ბი ამ­ბე­ბის და­სად­გე­ნად, და­იწყო მე­სა­მე მხა­რის ფაქ­ტე­ბის შე­მოწ­მე­ბის პროგ­რა­მა. ფაქ­ტე­ბის შე­მოწ­მე­ბის მო­ნა­ცე­მებ­ზე დაყ­რ­დ­ნო­ბით, თუ ში­ნა­არ­სი აღი­ნიშ­ნე­ბა, რო­გორც ყალ­ბი, წყვეტს ახა­ლი ამ­ბე­ბის არ­ხ­ში გა­ნა­წი­ლე­ბას.

Factograph პრო­ექ­ტი მუ­შა­ობს რუ­სეთ­ში, აერ­თი­ა­ნებს ჟურ­ნა­ლის­ტებს სა­კა­მა­თო სი­ახ­ლე­ე­ბი­სა და პუბ­ლი­კა­ცი­ე­ბის შე­სა­მოწ­მებ­ლად. მის მა­სა­ლებს მრა­ვა­ლი მე­დი­ა­სა­შუ­ა­ლე­ბა იყე­ნებს.

მე­დი­ა­წიგ­ნი­ე­რე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა: სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო პროგ­რა­მებ­ში ინ­ფორ­მა­ცი­ის კრი­ტი­კუ­ლი ანა­ლი­ზის ჩარ­თ­ვა, ინ­ფორ­მა­ცი­ის გა­და­მოწ­მე­ბის ინ­ს­ტ­რუ­მენ­ტე­ბის პო­პუ­ლა­რი­ზა­ცია; ბიბ­ლი­ო­თე­კე­ბი­სა და არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის რო­ლი.

მე­დი­ა­წიგ­ნი­ე­რე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა:

აუცი­ლე­ბე­ლია კრი­ტი­კუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ის ანა­ლი­ზი­სა და მე­დი­ის უნა­რე­ბის ჩარ­თ­ვა სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო პროგ­რა­მებ­ში, დაწყე­ბუ­ლი სკო­ლი­დან. ეს ხელს შე­უწყობს ყალ­ბი ინ­ფორ­მა­ცი­ის აღ­ქ­მის წი­ნა­აღ­მ­დე­გო­ბის გან­ვი­თა­რე­ბას.

სა­სარ­გებ­ლოა ინ­ფორ­მა­ცი­ის გა­და­მოწ­მე­ბის ინ­ს­ტ­რუ­მენ­ტე­ბის პო­პუ­ლა­რი­ზე­ბა, რო­გო­რი­ცაა ფაქ­ტე­ბის შემ­მოწ­მე­ბე­ლი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის ვებ­სა­ი­ტე­ბი, სუ­რა­თე­ბი­სა და ტექ­ს­ტის ძი­ე­ბის სერ­ვი­სე­ბი. ბიბ­ლი­ო­თე­კებს შე­უძ­ლი­ათ ჩა­ა­ტა­რონ თე­მა­ტუ­რი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბი და ტრე­ნინ­გე­ბი.

არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს აქვთ დი­დი პო­ტენ­ცი­ა­ლი სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო მუ­შა­ო­ბა­ში, სხვა­დას­ხ­ვა აუდი­ტო­რი­ას­თან მე­დი­ა­წიგ­ნი­ე­რე­ბი­სა და კრი­ტი­კუ­ლი აზ­როვ­ნე­ბის გარ­შე­მო. მე­დი­ა­წიგ­ნი­ე­რე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა:

გა­ნათ­ლე­ბის სფე­რო­ში

♦ მე­დი­ის კრი­ტი­კუ­ლი ანა­ლი­ზის ჩარ­თ­ვა სას­კო­ლო სას­წავ­ლო პროგ­რა­მებ­ში (მე­დი­ა­წიგ­ნი­ე­რე­ბის გაკ­ვე­თი­ლე­ბი, კრი­ტი­კუ­ლი აზ­როვ­ნე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა);

♦ სპე­ცი­ა­ლუ­რი კურ­სე­ბი და ტრე­ნინ­გე­ბი მე­დი­ა­წიგ­ნი­ე­რე­ბის შე­სა­ხებ უნი­ვერ­სი­ტე­ტებ­ში;

♦ მას­წავ­ლე­ბელ­თა და სას­კო­ლო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის სხვა წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა პრო­ფე­სი­უ­ლი გან­ვი­თა­რე­ბა.

არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი­სა და მე­დი­ის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბით:

♦ არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის პროგ­რა­მე­ბი სხვა­დას­ხ­ვა აუდი­ტო­რი­ის მე­დი­ა­წიგ­ნი­ე­რე­ბის გა­სა­უმ­ჯო­ბე­სებ­ლად;

♦ სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო მე­დია პრო­ექ­ტე­ბი და გა­და­ცე­მე­ბი მე­დი­ა­ში;

♦ კონ­კურ­სე­ბი და ჰა­კა­თო­ნე­ბი მე­დი­ა­წიგ­ნი­ე­რე­ბის შე­სა­ხებ;

მე­დი­ა­წიგ­ნი­ე­რე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბის კონ­კ­რე­ტუ­ლი ინი­ცი­ა­ტი­ვე­ბის მა­გა­ლი­თე­ბი:

გა­ნათ­ლე­ბის სფე­რო­ში:

ფი­ნეთ­ში სკო­ლებ­ში და­ი­ნერ­გა სა­გა­ნი „მე­დი­ა­წიგ­ნი­ე­რე­ბა“, რო­მელ­შიც იგუ­ლის­ხ­მე­ბა მე­დი­ა­სა და სო­ცი­ა­ლურ ქსე­ლებ­ში მა­ნი­პუ­ლი­რე­ბის მე­თო­დე­ბი.

ბიბ­ლი­ო­თე­კე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით:

♦ სას­წავ­ლო აქ­ტი­ვო­ბე­ბი ინ­ფორ­მა­ცი­ის მო­ძი­ე­ბი­სა და გა­და­მოწ­მე­ბი­სათ­ვის;

♦ მე­მოს და გი­დე­ბის გავ­რ­ცე­ლე­ბა მე­დი­ა­წიგ­ნი­ე­რე­ბის შე­სა­ხებ;

♦ მე­დი­ა­ლა­ბო­რა­ტო­რი­ე­ბის შექ­მ­ნა ბიბ­ლი­ო­თე­კებ­ში.

ჩი­კა­გო­ში არ­სე­ბობს YOUmedia პროგ­რა­მა მო­ზარ­დე­ბის­თ­ვის, რა­თა გა­ნა­ვი­თა­რონ მე­დი­ა­წიგ­ნი­ე­რე­ბა.

კრი­ტი­კუ­ლი აზ­როვ­ნე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა:

აუცი­ლე­ბე­ლია ინ­ფორ­მა­ცი­ის აღ­ქ­მი­სად­მი რა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი, ფაქ­ტებ­ზე და­ფუძ­ნე­ბუ­ლი მიდ­გო­მის წა­ხა­ლი­სე­ბა ყო­ველ­მ­ხ­რივ.

გა­ნათ­ლე­ბა­ში მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია ყუ­რადღე­ბა გა­მახ­ვილ­დეს რე­ა­ლო­ბის შე­მეც­ნე­ბის სა­მეც­ნი­ე­რო მე­თო­დე­ბის შეს­წავ­ლა­ზე, მო­ნა­ცე­მე­ბის გა­და­მოწ­მე­ბა­ზე, ჰი­პო­თე­ზე­ბის და­სა­ხე­ლე­ბა­სა და უარ­ყო­ფა­ზე.

აუცი­ლე­ბე­ლია თან­მიმ­დევ­რუ­ლი ბრძო­ლის ჩა­ტა­რე­ბა დამ­კ­ვიდ­რე­ბუ­ლი სტე­რე­ო­ტი­პე­ბი­სა და ცრურ­წ­მე­ნე­ბის წი­ნა­აღ­მ­დეგ, რაც ხელს უშ­ლის რე­ა­ლო­ბის ობი­ექ­ტურ აღ­ქ­მას.

შე­იძ­ლე­ბა მო­ვიყ­ვა­ნოთ ფსი­ქო­ლო­გი­უ­რი კვლე­ვე­ბი კოგ­ნი­ტუ­რი და­მა­ხინ­ჯე­ბე­ბი­სა და მა­თი დაძ­ლე­ვის გზე­ბის შე­სა­ხებ.

თე­მას­თან დაკ­ვ­ში­რე­ბუ­ლი რე­სურ­სე­ბი და შექ­მ­ნი­ლი პრო­დუქ­ტე­ბი:

1. პრო­დუქ­ტე­ბი:

2. რესურ­სი/აქ­ტი­ვო­ბა

დე­ზინ­ფორ­მა­ცია

კო­დი: 49672456

დედ­ლა­ი­ნი: 11.02.25; 11:00 PM

დე­ზინ­ფორ­მა­ცი­ას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი ტერ­მი­ნე­ბი­სა და გან­მარ­ტე­ბე­ბის ლექ­სი­კო­ნი

დას­კ­ვ­ნა

ასე რომ, ყალ­ბი ამ­ბე­ბი­სა და ცრუ ინ­ფორ­მა­ცი­ის გავ­რ­ცე­ლე­ბა სე­რი­ო­ზუ­ლი საფ­რ­თხეა თა­ნა­მედ­რო­ვე სა­ინ­ფორ­მა­ციო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბის­თ­ვის. ამ ნე­გა­ტი­უ­რი ფე­ნო­მე­ნის ეფექ­ტუ­რი კონ­ტ­რაქ­ცია მო­ითხოვს ყვე­ლა კონ­ს­ტ­რუქ­ცი­უ­ლი ძა­ლის — სა­ხელ­მ­წი­ფოს, ბიზ­ნე­სის, მე­დი­ის, სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო და სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის, ასე­ვე, თა­ვად მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბის ძა­ლის­ხ­მე­ვის კონ­სო­ლი­და­ცი­ას.

გან­სა­კუთ­რე­ბით მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია გა­ნათ­ლე­ბის რო­ლი და მე­დი­ა­წიგ­ნი­ე­რე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა, რაც და­ეხ­მა­რე­ბა ადა­მი­ა­ნებს, კრი­ტი­კუ­ლად გა­ა­ა­ნა­ლი­ზონ ინ­ფორ­მა­ცია და წი­ნა­აღ­მ­დე­გო­ბა გა­უ­წი­ონ თა­ვი­ან­თი ცნო­ბი­ე­რე­ბის მა­ნი­პუ­ლი­რე­ბას. ეს არის მთა­ვა­რი ფაქ­ტო­რი ინ­ფორ­მი­რე­ბუ­ლი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბე­ბის მი­ღე­ბი­სათ­ვის და ღია სა­მო­ქა­ლა­ქო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის შე­საქ­მ­ნე­ლად.

ნი­ნო მაჩხა­ნე­ლი

მცხე­თის მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის სო­ფელ წე­როვ­ნის №3 სა­ჯა­რო სკო­ლის სა­მო­ქა­ლა­ქო გა­ნათ­ლე­ბის მას­წავ­ლე­ბე­ლი

გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რა:

1. Edelman Trust Barometer. (2021). Edelman Trust Barometer Report. Edelman.
2. Massachusetts Institute of Technology. (2018). Impact of Fake News on Public Opinion and Political Polarization. MIT Research.
3. FBI. (2020). Annual Hate Crime Statistics Report. Federal Bureau of Investigation.
4. Facebook. (2021). Third-Party Fact-Checking Program. Facebook Transparency Report.
5. Factograph. (2021). Fact-checking in Russia: A Collaborative Approach. Factograph Project.
6. Singapore Government. (2019). Protection from Fake News Act. Singapore Statutes Online.