თინეიჯერობის პერიოდი, მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან მომხიბვლელია თავისი აქტიური ცხოვრების სტილით, ინტერესთა მრავალფეროვნებით, სამყაროს ფერადოვანი აღქმით, ამ პერიოდს მაინც ახლავს მცირე უსიამოვნებანი, რომლებიც გარკვეულ ასაკამდე მომეტებული მგრძნობელობით აღიქმება. კორონავირუსის დაავადებამ (COVID-19) კი კიდევ უფრო გაამძაფრა მოზარდთა განცდები. ბევრმა მათგანმა დაკარგა თინეიჯერულ ცხოვრებაში უმნიშვნელოვანესი მომენტების განცდის შესაძლებლობა, ყოველდღიური სასიამოვნო მომენტები, როგორებიცაა: მეგობრებთან საუბარი, ათასგვარი ღონისძიებები, დაბადების ცენტრებში გართობა, თუნდაც, შეყვარებულთან შეხვედრა, პარკში გასეირნება, თეატრში, კინოში სიარული, სტადიონზე საყვარელი გუნდის თამაშის ნახვის შესაძლებლობა და ა.შ. რაც შეეხება განათლების სისტემას, ქვეყნის მასშტაბით ერთიანი რეგულაცია არ არსებობს, სასწავლო დაწესებულებები ჯანდაცვის ადგილობრივი სიტუაციის მიხედვით გაცემულ რეკომენდაციებზე დაფუძნებით იხსნება. სწავლა საქართველოში ზოგან ფიზიკური დასწრებით, ზოგან წერტილოვანი შეზღუდვებით ონლაინ მიმდინარეობს, ბევრი კი უპირატესობას შერეულ მეთოდს ანიჭებს. ყოველივე ეს ვნებს აკადემიურ პროგრესს, სოციალურ და ემოციურ განვითარებას, ფსიქიკურ ჯანმრთელობას. ამან კი გამოიწვია თინეიჯერებში ბრაზი, წუწუნი, სიჯიუტე, უძილობა, მოწყენილობა, რაც სავსებით ნორმალური რეაქციაა. დაძაბულობის ხანგრძლივი პერიოდი და იძულებით სახლში დარჩენა ადვილი არ იყო, ამას თან ერთვოდა ის ფაქტიც, რომ პანდემიის დაწყებისთანავე, მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის მიერ, რისკ-ჯგუფად ჩაითვალნენ ხანდაზმულები და ხშირად აცხადებდნენ, რომ შეიძლება სწორედ თინეიჯერები ყოფილიყვნენ უსიმპტომო ვირუსის მატარებლები და ამით საფრთხეს შეუქმნიდნენ მათ გარშემო მყოფთ. შედეგად კი მივიღეთ ბავშვების ჩვეული ცხოვრების რიტმის დარღვევა:
♦ ფიზიკური სიმპტომები (თავის ტკივილი);
♦ ძილის/მადის დარღვევა;
♦ ღელვა, ენერგიის დაქვეითება, აპათია;
♦ თანატოლებისგან და საყვარელი ადამიანებისგან იზოლირება;
♦ შფოთვა/ღელვა სტიგმის და უსამართლობის გამო;
♦ ონლაინ გაკვეთილებზე დასწრების თავის არიდება.
და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, მოზარდებს გაუჩნდათ შიში „უხილავ მტერთან ბრძოლისა“.
ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფრონტი, სადაც წარმატებებიც გვაქვს და გამოწვევებიც — სკოლაა.
მოგეხსენებათ, მეგობრობამ და ადამიანებთან ურთიერთობამ ონლაინ ჩატებსა და ვიდეო ზარებში გადაინაცვლა. იმის გამო, რომ მოზარდები, ბოლო თვეების განმავლობაში, უფროსებთან ერთად, კორონავირუსის შესახებ ინფორმაციის ძალაუნებური მსმენელები გახდნენ, პანდემიამ გავლენა იქონია მათ ყოველდღიურობაზეც. მშობლებს ხშირად ვირუსთან დაკავშირებული შეკითხვებით მიმართავენ, თემატიკა გადმოიტანეს საშინაო დავალებებსა თუ ჩანახატებში. რა კვალი დატოვა კორონავირუსმა მოზარდებზე და რა დასკვნა უნდა გამოვიტანოთ ამ გამოცდილებიდან? თვალი მივადევნოთ მათ მიერ შეფასებულ „პანდემიურ ამინდს“.
„პანდემიამ ძალიან დამგრუზა“; „კარანტინი მხოლოდ ორი კვირა იყო სასიამოვნო. ერთადერთი, რაც მან შემძინა, მხედველობის დაქვეითება (კომპიუტერის გამო) და მუდმივი თავის ტკივილებია“; „პანდემიამ გამასუქა, მესამე სართულზე ამოსვლისას ვიღლები“… „აპოკალიპსი, სიტყვა, რომელიც ბოლო ხანებში განსაკუთრებული აქტუალობით სარგებლობს ჩემს გონებაში და მიზნებისაკენ სწრაფვას მიქვეითებს“, „ამომაგდო რეჟიმიდან, გადავეჩვიე მუდმივ სამუშაოს და გავზარმაცდი“, „პანდემიამ სიცოცხლე გამიმწარა, მოტივაცია დამიქვეითა“, „ტახტი, სავარძელი, საწოლი, აი ეს იყო ჩემი პანდემიური სიყვარულის სამკუთხედი“… ზოგმა კი პანდემია ერთი სიტყვით ახსნა: „უკომენტაროდ“. მოზარდთა ერთფეროვან პასუხებს თან დაერთო მშობლების მხრიდან უყურადღებობა, რადგან თავად ისინიც აღმოჩნდნენ ურთულეს ფსიქოლოგიურ წნეხში. „მოგცლია ერთი“, „რა დროს ამაზე ფიქრი და დარდია…“, „შენი სადარდებელი ნეტა მე მომცა“… ან „რა კარგი ბავშვი იყავი და როგორ შეიცვალე“, „ერთი-ორი კილოთი ნაკლები რომ იყო, ულამაზესი იქნებოდი“ და მსგავსი. უფროსებს, თითქოს „დაავიწყდათ“, რომ მოზარდები არიან კრიტიკულები არსებული საზოგადოებრივი ნორმებისა და წესების მიმართ, ეჭვით აკვირდებიან გარშემო მოვლენებს და მუდმივად ცდილობენ მათ გადაფასებას: „ამ ვირუსზე სულ ერთმანეთის საპირისპიროს ვკითხულობ და ვერ გავიგე, რომელს დავუჯერო?“; „დაუსრულებლად ასე ხომ ვერ გაგრძელდება?“; „წავიკითხე, რომ სადღაც ვაქცინის დამუშავების პროცესი შეწყდა, რატომ? რა მოხდა?“; „რატომ უნდა ვატარო მუდმივად ნიღაბი?“; „რა საჭიროა დისტანციის დაცვა?“.
დიახ, მოზარდებს აქვთ შეკითხვები.
მათ კომუნიკაცია სჭირდებათ.
ისინი უფროსებისგან მეტ ყურადღებას ითხოვენ. ისინი მსჯელობენ, გამოაქვთ დასკვნები, ესმით, რაც ხდება.
გთავაზობთ ამონარიდებს მოსწავლეთა ნაწერებიდან, რადგან ყველაზე ნათლად სწორედ მათ ნამუშევრებში ჩანს მათი განცდები:
„მე საზოგადოების იმ ნაწილს მივეკუთვნები, რომლისთვის ურთიერთობები მნიშვნელოვანია და დისტანციურ სწავლებას სკოლაში სიარული ურჩევნია, თუმცა მიუხედავად ჩემი მოსაზრებისა, უნდა ვაღიარო, რომ დისტანციური სწავლებაც საკმაოდ ეფექტურია. სწავლების ორივე მეთოდს გააჩნია საკუთარი დადებითი და უარყოფითი მხარე. დღესდღეობით საქართველოში არსებული ვითარება ბავშვებისგან სახლში ჯდომასა და დისტანციურად მეცადინეობას მოითხოვს, რათა არ შეწყდეს ცოდნის მიღების პროცესი და ვირუსის გამო ბავშვები არ დაზარალდნენ“ (ქეთევანი).
„დიახ, მეტი თავისუფლება გაქვს. ვესწრებით ყველა გაკვეთილს, ვმეცადინეობთ, თუმცა არ გაქვს ადამიანებთან კონტაქტი. ზოგიერთი ადამიანისათვის ეს პრობლემას არ წარმოადგენს. ზოგს ურჩევნია მთელი დღე სახლში ჯდომა, არავინ აწუხებს და ისიც თავის საქმეს მშვიდად აკეთებს. უამრავი მაგალითია იმისა, რომ მთავარი მონდომებაა და მიზანდასახულობის შემთხვევაში ონლაინ სწავლებასაც „გადაიტანს კაცი“. ჩემი აზრით, სკოლა არ გაძლევს მხოლოდ და მხოლოდ განათლებას. ბავშვების უმრავლესობისათვის ეს ის ადგილია, სადაც უამრავი მოგონება აკავშირებთ. ადგილი, სადაც უახლოესი მეგობრები გაიცნეს, მასწავლებლები შეიყვარეს და დააფასეს“ (ვასიკო).
„სიმართლე რომ ვთქვა, ეს ონლაინ სკოლა საკმაოდ საინტერესო გამოცდილებაა. მაგრამ ეგ მაინც სკოლაა და როგორც ყველა სკოლაში, მასწავლებლები იყოფიან გარკვეულ ტიპებად, მაგალითად:
პირველი ტიპი: „ცუდი სმენის მქონეები“. რომლებიც ისე ძლიერად ყვირიან, რომ ყურსასმენიც რომ გეკეთოს, მათი ხმა მაინც ესმის მოპირდაპირე კორპუსს. ხოლო მათ გაკვეთილზე, შენი ყურის ბარაბანი მზადაა, რომ გასკდეს.
მეორე ტიპი: რომლებიც საერთოდ ვერ ერკვევიან „სქულბუქსა“ და ელექტრონიკაში ზოგადად. საკმარისია რამემ მაინც გაჭედოს ან ძალიან უმნიშვნელო რამ მოხდეს… შანსი არაა, რამე აუხსნა ან რამეთი მაინც დაეხმარო. არ მოგისმენენ უბრალოდ.
მესამე ტიპი: რომლებიც აზრზე არიან, თუ რა არის ინტერნეტი. დიახ, ასეთებიც არსებობენ.
მეოთხე ტიპი: რომლის გაკვეთილებზე არ შედიან.
მეხუტე ტიპი: რომლებიც გვემუქრებიან ნიშნებით, რომლებიც არ იწერება და ასევე ამბობენ, რომ ყველაფერი, ყოველთვის და ყველა ვარიანტში უნდა ისწავლო, მიუხედავად იმისა, იწერება ნიშნები თუ არა. ოდნავ სასაცილო კი არის ეგ ფრაზა, მაგრამ მათ მაინც აქვთ ერთი რამ საერთო. ყველას სურს, რომ ბავშვებმა ჩართონ კამერები. ვერ იპოვი მასწავლებელს, რომელსაც ერთხელაც კი არ უთქვამს „ჩართეთ კამერები“ ან „ხმა კი მესმის, მაგრამ დამანახე შენი (ლამაზი ან საყვარელი) სახე“! ყველა მასწავლებელს სურს, რომ დაინახოს აჩეჩილი, ახალი გაღვიძებული, ოდნავ გაბრაზებული, აზრზე რომ არ არის, თუ რა ხდება, ისეთი გამომეტყველების მქონე 25 ბავშვის სახე. შეგვეშვით რა. მე პირადად არ ვრთავ კამერას, რადგან როდესაც ვრთავ, ეგრევე ყველაფერი იწყებს ჭედვას. ინტერნეტის ბრალი ეგ არაა. ზუმში არ მიჭედავდა არაფერი. სქულბუქის სულ დაზიანებული სერვერები ეგ საერთოდ ცალკე თემაა, სერიოზულად, ისეთი შეგძნებაა თითქოს ყოველ მეორეს შეუძლია ეგ საიტი გატეხოს“ (კატო).
როგორც ვხედავთ, ზოგიერთი მოსწავლე გაღიზიანებას არ მალავს. დიახ, ყველაზე მეტად თინეიჯერების ფსიქიკა დააზიანა პანდემიამ, რადგან მოზარდობის ხანის პრობლემებს პანდემიური პრობლემებიც დაემატა. მოგეხსენებათ, მოზარდობის ასაკის პრობლემები დაკავშირებულია სამ ძირითად ასპექტთან — ფიზიოლოგიური, ფსიქოლოგიური და ეგზისტენციალურ-ფილოსოფიური.
ფიზიოლოგიურ დონეზე ამ პერიოდში მიმდინარეობს ინტენსიური ჰორმონალური პროცესები, იცვლება სხეული, ხმა, ხდება სქესობრივი მომწიფება. მოზარდი იყურება სარკეში და ხედავს შეცვლილ სხეულს, რომელსაც თავიდან ვერ ეგუება, არ მოსწონს, ეშინია. იგი ხვდება, რომ ბავშვი აღარ არის, თუმცა გარშემომყოფები მას ჯერ უფროსადაც არ აღიქვამენ.
ადამიანის პიროვნებად ჩამოყალიბების პროცესი კი, პირველ რიგში, სოციალიზაციას გულისხმობს. სოციალური გამოცდილების შეძენით, სხვა ადამიანებთან ურთიერთობების დამყარებით, საკუთარი პოზიციის გამოხატვით, სხვებთან დაპირისპირებით, დამოუკიდებლობის გამოვლენით, საკუთარი თავის „შემოწმებით“, შემდგომი საქმიანობის პერსპექტივების დასახვით ბავშვი ზრდასრულ პიროვნებად ყალიბდება.
მოსწავლეთა ნაშრომების განხილვის შედეგად თავი იჩინა შემდეგმა პრობლემამ:
⇒ სკოლაში ადაპტაციის პრობლემა (ქცევითი ან ემოციური პრობლემები. როგორებიცაა: დეზორგანიზებული ქცევა (ხმამაღლა ლაპარაკი, სიარული საგაკვეთილო პროცესის დროს), მოუსვენრობა და შფოთვა, იმპულსურობა, ადვილად გაღიზიანება ან გაბრაზება.
⇒ კომუნიკაციის პრობლემები (აგრესიული ქცევა, ჩაკეტილობა, დაქვეითებული გუნება-განწყობა).
⇒ მოზარდობის ასაკისთვის დამახასიათებელი სირთულეები — მელანქოლიური გუნება-განწყობა, იმპულსურობის ზრდა, დევიაციური ქცევა (საზოგადოების მიერ მიღებული სამართლებრივი, კულტურული და მორალური ნორმებიდან გადახრილი ქცევა), ფსიქოსომატური პრობლემები.
⇒ ყურადღების ნაკლებობის პრობლემა — მშობლის/მეურვის მხრიდან ყურადღების ნაკლებობის პრობლემას ძალიან ხშირად ვხვდებით. დატვირთული რეჟიმის და სამსახურის გამო, ძალიან ხშირად, შვილები ყურადღების მიღმა გვრჩებიან, რაც დიდ გავლენას ახდენს ბავშვის ფსიქო-ემოციურ მდგომარეობაზე, გუნება-განწყობასა და კომუნიკაციაზე.
⇒ ბავშვის ზედმეტი დატვირთულობის პრობლემა (ხშირად, მშობლები ვერ აცნობიერებენ, თუ რამდენად დატვირთული ჰყავთ შვილები და დატვირთულობა ზიანს აყენებს ბავშვს. მათ თამაშის დროც კი არ რჩებათ და განიცდიან სოციალური ურთიერთობების ნაკლებობას).
ასე რომ, მშობლებო, თუ თქვენი შვილი თინეიჯერია, ესაუბრეთ მათთვის საინტერესო თემაზე: სპორტზე, მუსიკაზე, გამოჩენილ ადამიანებზე, მეგობრებზე, გაისეირნეთ გარეთ ან სახლის გარშემო; ერთად ივარჯიშეთ საყვარელი მუსიკის თანხლებით; გამორთეთ ტელევიზორი და ტელეფონი; უსმინეთ და უყურეთ შვილებს! მთლიანად დაუთმეთ მათ თქვენი ყურადღება. მხიარულად გაატარეთ დრო!
ერმალო ლანჩავა
ქუთაისის აკაკი წერეთლის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფსიქოლოგია-ფილოსოფიის დეპარტამენტის სპეციალისტი, ფსიქოლოგი
ლია გოგოხია
ვლადიმირ კომაროვის თბილისის ფიზიკა-მათემატიკის №199 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი, მენტორი
P.S. შემდეგ სტატიაში განვიხილავთ, თუ როგორ იმოქმედა სკოლებში დაბრუნებამ მოზარდებზე და როგორ გავუმკლავდეთ პანდემიურ სიზარმაცეს, რადგან ისინი ახალ წინააღმდეგობას წააწყდნენ, კერძოდ, ძალიან მკაცრ ჩარჩოში მოექცნენ და უფრო მეტი სტრესი განიცადეს, ვიდრე სახლში ყოფნის დროს.
