პედაგოგიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი ნოდარ ბასილაძე მრავალმხრივ ნაყოფიერი შემოქმედია. მას კარგად იცნობს პედაგოგიური (და არა მხოლოდ პედაგოგიური) საზოგადოება. იგი მრავალი სამეცნიერო ნაშრომის, მონოგრაფიის, სახელმძღვანელოსა თუ მხატვრული თარგმანის ავტორია. ცალკე უნდა აღინიშნოს მისი პუბლიცისტური, პედაგოგიური ხასიათის წერილები აღზრდის უაღრესად აქტუალურ და საჭირბოროტო საკითხებზე.
ახლახან პედაგოგიურმა საზოგადოებამ მიიღო პროფესორ ნოდარ ბასილაძის მეტად საჭირო და საინტერესო წიგნი „თვითაღზრდა და მისი შესაძლებლობანი“ (ბათუმი, 2024).
წიგნი შედგება სამი თავისგან. მასში განხილულია პედაგოგიკის მარად აქტუალური საკითხები: თვითაღზრდის პროცესის არსი და როლი პიროვნების ფორმირებაში, აღზრდა, თვითაღზრდა და ხელახალი აღზრდა, თვითაღზრდის მეთოდები, მშობელთა როლი ბავშვთა აღზრდასა და თვითაღზრდაში; ნაჩვენებია დასახელებული პრობლემების გადაჭრის კონკრეტული გზები და საშუალებანი.
ავტორის აზრით, ქართულ პედაგოგიკურ ლიტერატურაში, ამ თემაზე დღეს არც ერთი მონოგრაფიული ნაშრომი არ მოგვეპოვება. არსებობს პ. ჯანელიძის, ა. რაფავას, შ. არსენიძის, ვ. კუჩუაშვილის, ი. ჯღარკავას და თავად ნ. ბასილაძის მხოლოდ რამდენიმე საგაზეთო და საჟურნალო სტატია, რომლებშიც, ძირითადად, საუბარია მოსწავლეთა თვითაღზრდის ზოგიერთ საკითხზე. ამიტომ ბატონი ნოდარის მიზანია გარკვეული დახმარება გაუწიოს ამ პრობლემით დაინტერესებულ მკითხველს, განსაკუთრებით კი მოსწავლე ახალგაზრდობას.
თვითაღზრდა საკუთარ თავში ნაკლოვანი მხარეების შენიშვნას, აღმოფხვრასა და დადებითი თვისებების გამომუშავებას გულისხმობს. აღზრდის პროცესი მაშინ შეიძლება ჩაითვალოს ეფექტურად მხოლოდ, დასძენს ნაშრომის ავტორი, როცა აღსაზრდელს თვითაღზდის, ანუ საკუთარ თავზე შეგნებული, მიზანმიმართული ზემოქმედების სურვილს უვითარებს. ამისთვის პიროვნებამ საკუთარ თავს უნდა შეხედოს, თუ შეიძლება ასე ითქვას, გვერდიდან, სხვისი თვალით და შეეცადოს იმ ნაკლოვანებების აღმოფხვრას, რაც მას გააჩნია. საამისოდ ადამიანს უნდა ჰქონდეს საკუთარი თავის სწორად შეფასების უნარი, რასაც თვითშეფასება ჰქვია. ამრიგად, თვითაღზრდა თვითშეფასების გარეშე არ არსებობს. ამის უნარი მოზარდს მხოლოდ საშუალო და უფროს სასკოლო ასაკში უვითარდება. ამ ასაკის მოსწავლეები ცდილობენ, დაძლიონ ნაკლოვანებები მეტყველებაში, ქცევაში და გამოიმუშაონ ისეთი თვისებები, როგორიცაა: სიმამაცე, გამბედაობა, შეუდრეკელობა, ნებისყოფისა და ხასიათის სიმტკიცე, თავაზიანობა და სხვ.
ამრიგად, აღზრდა და თვითაღზრდა პიროვნების ფორმირების ორი მხარეა, რომლებიც მიზნად ისახავს მის განვითარებას. „აღზრდა მასში თვით აღსაზრდელის მონაწილეობის გარეშე არ არსებობს,“ – წერდა ცნობილი პოლონელი პედაგოგი და მწერალი იანუშ კორჩაკი.
თვითაღზრდა აღზრდის შედეგია. აღზრდა მხოლოდ მაშინ აღწევს მიზანს, როცა აღსაზრდელს თვითაღზრდის, საკუთარი თავის მართვისა და გარდაქმნის სურვილს აღუძრავს. თუ აღზრდა თვითაღზრდაში არ გადადის, მაშინ იგი ვერ ასრულებს თავის დანიშნულებას და კარგავს ფასს.
აღმზრდელობითი მუშაობის ეფექტიანობა განისაზღვრება იმის მიხედვით, თუ რამდენად მონაწილეობს აღსაზრდელი საკუთარი თავის აღზრდაში, საკუთარი ნაკლოვანებების აღმოჩენასა და აღმოფხვრაში.
აქედან გამომდინარე, თვითაღზრდას როგორც პირადი, ისე საზოგადოებრივი მნიშვნელობა აქვს, რაც მის სრულყოფილად შესწავლას და მკითხველისთვის გარკვეული რეკომენდაციების შეთავაზებას მოითხოვს.
სარეცენზიო ნაშრომის ავტორის აზრით, რაც უფრო აღზრდილი და შეგნებულია ადამიანი, მით უფრო ზრდის საკუთარ თავს, მით უფრო მეტ კონტროლს უწევს საკუთარ ქცევასა და მოქმედებას. „აღზრდილი, ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით, შეიძლება ვუწოდოთ იმ ადამიანს, – წერს ვასილ სუხომლინსკი, – რომელსაც შეუძლია საკუთარი თავის აღზრდა“. აქედან გამომდინარე, აღზრდა და თვითაღზრდა ურთიერთდაკავშირებული პროცესებია, ისინი ერთმანეთს ავსებენ და განაპირობებენ, ერთი მეორეს გარეშე არ არსებობს. სადაც ნამდვილი აღზრდაა, იქ თვითაღზრდაცაა და, პირიქით.
ბატონი ნოდარი, როგორც წესი, თავის თეორიულ მოსაზრებებს საკუთარი პედაგოგიური მოღვაწეობიდან აღებული კონკრეტული მაგალითებით ამდიდრებს; ამასთან, წერს მარტივად, ნათლად და ყველასათვის გასაგებ ენაზე, მისთვის დამახასიათებელი იშვიათი კეთილსინდისიერებითა და ნაშრომის პრაქტიკულ დანიშნულებაზე აქცენტირებით.
სარეცენზიო წიგნიც – „თვითაღზრდა და მისი შესაძლებლობანი“ – სწორედ ასეთივე ხასიათისაა, ეხება თვითაღზრდისა და ხელახალი აღზრდის ურთულეს საკითხებს. როგორც ცნობილია, პედაგოგიკამ, სწავლების პროცესისგან განსხვავებით, აღზრდის საქმეში სასურველ წარმატებებს ვერ მიაღწია. ეს აღზრდის პროცესის შინაგანი ბუნებიდან და მისი სირთულიდანაც გამომდინარეობს, რასაც დ. უზნაძემ, ჯერ კიდევ 1912 წელს, „აღზრდის ძირითადი ტრაგედია“ უწოდა. რა თქმა უნდა, კიდევ უფრო დიდი სირთულეები იჩენს თავს, როდესაც საკითხი ეხება თვითაღზრდისა და ხელახალი აღზრდის პრობლემას.
სამწუხაროდ, ჩვენს ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში დღესაც ნაკლები ყურადღება ექცევა არა მარტო თვითაღზრდას, არამედ აღზრდასაც კი, რომლის გარეშეც არათუ თვითაღზრდა, არამედ ჭეშმარიტი ადამიანის, ერისა და ქვეყნის მსახურის ჩამოყალიბება შეუძლებელია.
სწორედ ამ სირთულეებზე მსჯელობს პროფესორი ნოდარ ბასილაძე ზემოთ დასახელებულ წიგნში. მისთვის ხელმისაწვდომი წყაროების, საშუალო სკოლაში, მასწავლებელთა დახელოვნების ინსტიტუტსა და უნივერსიტეტში მუშაობის თითქმის 60-წლიანი გამოცდილებისა და მდიდარი ცხოვრებისეული პრაქტიკის გათვალისწინებით, ცდილობს, მკითხველს მიაწოდოს შესაბამისი მასალა, უჩვენოს სათანადო გზები და საშუალებანი აღნიშნული სირთულეების დაძლევისათვის. ამასთან, იგი ამას აკეთებს მაღალი პროფესიონალიზმით, რუდუნებითა და დიდი სიყვარულით, რაც იმთავითვე იწვევს მკითხველში ნაშრომის ავტორისადმი მაღალ ნდობასა და პატივისცემას.
ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი საკითხები, შესაბამისი დასკვნები და რეკომენდაციები უკვე გასაგებს ხდის თუ რატომ იქნება წინამდებარე წიგნი ესოდენ საჭირო და სასარგებლო მშობლებისა და შვილებისთვის, მასწავლებლებისა და მოსწავლეებისთვის, სტუდენტებისთვის და, საერთოდ, აღნიშნული პრობლემით დაინტერესებული ყველა მკითხველისთვის.
ნოდარ ბარამიძე – ფსიქოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ემერიტუსი პროფესორი
